ΑΝΘΕΑ ΕΓΧΩΡΙΑ ΚΑΙ ΕΞΩΤΙΚΑ

ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟ

ΠΟΙΗΣΗ  ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΙΑΤΖΟΥΡΑ – ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΣΧΕΔΙΑ ΙΟΥΛΙΑ ΜΙΧΑΛΕΑ

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΕΥΣΡΑΘΙΑ ΔΗΜΟΥ

.

άνθεα εγχώρια

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΙΑΤΖΟΥΡΑ

ΒΙΟΛΕΤΑ Η ΜΕΝΕΞΕΣ

Εκείνο το πρωινό ένιωσε κουρασμένη·
ένιωσε ανηφορίζοντας στα ρουθούνια
την μυρωδιά του θανάτου
Με τον ήλιο πάνω
στα θαμπωμένα βλέφαρα
μέτρησε δαχτυλίδια
χρόνια συσσωρευμένα
σε ομόκεντρους κύκλους
Ένα μπάλωμα ανάμεσα σε δυο άκρες
μια βελονιά πάνω στο κενό
Πάνω στο ματωμένο λείψανο
στάθηκαν λευκές πεταλούδες
Λευκά σημαιάκια τα φτερά τους
Η μία έμεινε για πάντα εκεί
άφησε το αποτύπωμα της στο ξύλο
Μια άλλη χόρεψε μπροστά στα χείλη
που κόβουν βιολετιά λουλούδια
Η άλλη φτεροκόπησε στον άνεμο
πάνω από τις πλαγιές του λόφου
Η πιο μικρή πέταξε κοντά στα μάτια
Κοίταξε πέρα απ’ αυτά
με βλέμμα μαθημένο στον ουρανό
Έκλεισε τα μάτια·
δεν έπρεπε να καταλήξουν ραμφισμένα
από κοράκια

.

ΓΑΪΔΟΥΡΑΓΚΑΘΟ

Τι κι αν όμορφα χρωματίζεις
ροζ τις πλαγιές των ορέων
πλάι στο νέκταρ και την αμβροσία;

Τι κι αν όμορφα στολίζεις
λευκές βούλες στα φύλλα
σταγόνες γάλακτος
κατά του θηλασμού του Θείου;

Γαϊδουρινά τα αγκάθια των συμβόλων είναι
Γαϊδουρινή κι η υπομονή του Βρέφους

.

ΑΓΑΥΗ Η’ ΑΜΑΡΑΝΘΟΣ Ο ΑΘΑΝΑΤΟΣ

Μπορεί· λέω μπορεί
θαυμαστή να είναι η καταγωγή
απόγονος μιας αρχαίας Μητέρας γης
μιας Δαναΐδας, μιας Νηρηίδας ίσως
ή/και κόρης βασιλέως

Τι να το κάνεις όμως
που οι πράξεις την προδώσανε
μια νύχτα με σελήνη
Και παρέα με τις άλλες
τις ξεμυαλισμένες
σε έκσταση πάνω βακχική
ξεθάρρεψε κι αυτή
και κατασπάραξε
βασιλικό πολτό,
γυαλιστερές κι άλλα
θρεπτικά για την υγεία

Παιδοκτόνος η Αγαύη είπανε
στα νέα και στις ειδήσεις
(Τι sic!)

.

ΚΑΛΕΝΤΟΥΛΑ Η’ ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ

Χρυσάφι της φύσης
ανθίζεις στις Καλένδες
μεγαλόπρεπα
Και δεν έχει καλύτερο
στην όψη της αρχής να διακρίνεις
φως και λάμψη κάθε πρωτομηνιά

Και για τη ψυχή του Ιανού
πεσκέσια και κεράσματα
-μέλι, ξερά σύκα και χουρμάδες-.
Κι ενώ περιφέρεσαι από σπίτι σε σπίτι
ευχές να δίνεις και να παίρνεις
τις γιορτινές μέρες προς τιμή του
κάλαντα μελωδικά να τραγουδάς

.

άνθεα εξωτικά

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

.

ΓΙΝΓΚ-ΣΟΥ

KINA

Στον σπαθιού τον χορό της
Τα νέφη σταματούν
Τα νερά ακινητούν
Η γη βλασταίνει το αίμα της

Εγώ μια γυναίκα, ναι
Στον πόλεμο, ναι
Με το δικό σου το σπαθί
Χόρεψα
Έχυσα το αίμα μου
Προσφορά
για την αγάπη.
Εσύ;

.

ΜΕΛΑΤΙ

ΤΖΑΚΑΡΤΑ, ΙΑΒΑ

Με λένε Μελάτι, ή και Ζωή.
Λευκή, ευωδιαστή και μικρή.
Στολίζω γάμους, βαφτίσια, κηδείες.
Κοσμώ την αγάπη και την υπόσχεση.
Το βάθος, το ύψος και το πλάτος,
ο κόσμος όλος στα λεπτά μου πέταλα.

Τώρα τελευταία, μαθαίνω και να κολυμπώ.
Στα ρηχά ακόμα, μισό με ένα μέτρο,
του χρόνου θα με πάνε στη μεγάλη πισίνα
δυόμιση μέτρα πάτος βυθού.
Τότε θα με λένε Οφηλία,
θα κοσμώ το νερό,
το ασήκωτο βάρος της ανθρωπότητας
«Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της».

.

ΜΠΟΡΑΓΚΟ

ΧΑΛΕΠΙ, ΣΥΡΙΑ

«η ουσία του κόσμου είναι ένα λουλούδι»
Abu Ward, Ο Τελευταίος Κηπουρός

«η ουσία του κόσμου είναι ένα λουλούδι,
το χρώμα του, το άρωμά του, η δύναμή του να εμπνέει»
είπε ο Άμπου, ο τελευταίος κηπουρός στο Χαλέπι,
πέντε χρόνια καλλιεργεί στον κήπο του
την μικρή του όαση με πολύχρωμους ανθούς
λαχανικά, καρποφόρα δένδρα και φυτά.
Στην φρίκη του πολέμου απαντά
με ελπίδα στην πολιορκημένη πόλη
μέσα σε ένα δροσερό μπουμπούκι
γιορτάζει την ομορφιά και τη χαρά.

Σκοτώθηκε από βόμβα μες στον κήπο του
κι ο μικρός γιος του Ιμπραήμ
παρέμεινε ορφανός στην προσφυγιά
με ένα μποράγκο στην καρδιά απ’ τον πατρογονικό του
κήπο.

.

ΔΕΛΦΙΝΙΟ ΤΟ ΚΑΣΣΕΙΟ

ΚΥΠΡΟΣ

Σαν το ξάδερφό μου το δελφίνι του νερού
ο κυριότερος εχθρός μου είναι ο άνθρωπος
αν και είμαστε αδερφοί μες στη μικρή μας θάλασσα.
Με πνίγουν μες στα δίχτυα τους
με αναγκάζουν να ζω σε αιχμαλωσία
με κλείνουν σε πάρκα για ψυχαγωγία
σε τσίρκο, σε ενυδρεία, σε στρατιωτικές βάσεις.

Σμίγω με τον Διγενή ψηλά, κρατώ το φρούριο
στο σταυροδρόμι των τριών ηπείρων.
Μητέρα μου κι εμένα η Ειρήνη
και οι χαμένες πατρίδες πανταχού.
Όλοι μεγαλώνουμε στην ίδια μήτρα.

.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Άνθεα εγχώρια

Βιολέτα ή Μενεξές (Viola).

Η ετυμολογία της λέξης «βιολέτα»
προέρχεται από το υποκοριστικό του ιταλικού viola, ενώ η ετυμολογία της λέξης «μενεξές» προέρχεται από το τουρκικό menekse, το οποίο είναι περσικής προέλευσης. Σύμφωνα με έναν μύθο, υπεύθυνη για την ύπαρξη του φυτού είναι η θεά Αφροδίτη. Η θεά Αφροδίτη διαφωνούσε με τον γιο της Έρωτα για το αν είναι ομορφότερη από μια ομάδα νεαρών παρθένων και ο Έρως αμφισβητώντας τη μητέρα του ευνόησε τα νεαρά κορίτσια. Έτσι, η Αφροδίτη χτύπησε τόσο έντονα τα νεαρά κορίτσια μέχρι που γέμισαν μώλωπες και μετέπειτα τις μετάτρεψε σε βιολέτες.

Γαϊδουράγκαθο (Onopordum acanthium).

Το κοινό Γαϊδουράγκαθο ευδοκιμεί σε χώρες με μεσογειακό και ηπειρωτικό κλίμα, όπως στην Ελλάδα. Θέλει καλοκαίρια ξηρά και εδάφη αμμώδη ή
αργιλώδη, πλούσια σε άσβεστο. Συναντάται κυρίως στην ύπαιθρο, σε ορεινές και πετρώδεις περιοχές αλλά και σε πεζοδρόμια ή στην άκρη της ασφάλτου, έχοντας την τάση να εμφανίζεται σε ανασκαμμένα ή διαταραγμένα εδάφη. Το άνθος του είναι στρογγυλό σαν σφαίρα, με αγκάθια. Τρώγεται από τους γαϊδάρους. Η χριστιανική παράδοση λέει ότι τα λευκά σημάδια στα πράσινα φύλλα του, προκλήθηκαν από το γάλα της Παρθένου Μαρίας που έσταξε πάνω στο φυτό, όταν ψάχνοντας ένα μέρος να θηλάσει το Χριστό, το μόνο καταφύγιο που βρήκε ήταν ένα μέρος γεμάτο γαϊδουράγκαθα

Αγαύη ή Αμάρανθος ο Αθάνατος (Agave).

Το γένος Αγαύη είναι κυρίως γνωστό για τα παχύφυτα και ξεροφυτικά είδη του πουσχηματίζουν συνήθως μεγάλους ρόδακες από δυνατά, σαρκώδη φύλλα. Η λέξη αγαύη σημαίνει θαυμαστή ή ευγενικής καταγωγής. Η Αγαύη ήταν κόρη του βασιλιά της Θήβας Κάδμου και αδερφή της Σεμέλης της μητέρας του Διόνυσου. Όταν η Σεμέλη κεραυνοβολήθηκε από τον Δία τον εραστή της, η Αγαύη διέδωσε πως ο Δίας τιμώρησε την αδερφή της γιατί τον συκοφάντησε. Αργότερα ο Διόνυσος εκδικήθηκε για την μητέρα του και επέβαλε βαριά τιμωρία στην Αγαύη. Όταν ο Διόνυσος επέστρεψε στη Θήβα, όπου
βασίλευε τότε ο Πενθέας ο γιος της Αγαύης, διέταξε όλες τις γυναίκες της πόλης να πάνε στο βουνό Κιθαιρώνα, για να τελέσουν τα μυστήριά του. Ο Πενθέας που δεν συμφωνούσε με την εισαγωγή της λατρείας, προσπάθησε να κατασκοπεύσει τις Βάκχες. Η μητέρα του τον αντιλήφθηκε, τον πήρε για άγριο ζώο και μέσα στην μανία της τον κατασπάραξε διαμελίζοντας τον.

Καλεντουλα ή Το χρυσάφι της φύσης (Calendula).

Η Καλέντουλα είναι ένα από τα παλαιότερα φυτά που είναι γνωστό στη
βοτανική ιατρική. Η ακριβής προέλευσή της χάνεται στα βάθη του χρόνου, αλλά πιστεύεται ότι έχει χρησιμοποιηθεί για θεραπευτικούς και καλλυντικούς σκοπούς στην αρχαία Ελλάδα, στην Αίγυπτο, στην Ινδία και στις αραβικές χώρες. Η επίσημη ονομασία της είναι Calendula και προέρχεται από τη λατινική λέξη «calens», η οποία σημαίνει «η πρώτη μέρα κάθε μήνα», καθώς οι Ρωμαίοι ισχυρίζονταν ότι τότε ανθίζει. Ο Ιανός είναι ένας από τους παλαιότερους θεούς των Ρωμαίων. Ήταν ο θεός όλων των ενάρξεων και των μεταβάσεων. Η πρώτη ημέρα του έτους, η έναρξη της νέας χρονιάς και ο Ιανουάριος ήταν αφιερωμένος σε αυτή τη θεότητα, υποδεικνύοντας παράλληλα και τη σημασία της για τον ημερολογιακό λατρευτικό κύκλο των Ρωμαίων.

Άνθεα εξωτικά

Γινγκ-σου, ΚΙΝΑ.

Το λουλούδι Γινγκ-σου ([ylngsu]) είναι η κοινώς ονομαζόμενη Παπαρούνα (Papaver somniferum) που ευδοκιμεί σε Ευρώπη και Ασία. Συγκεκριμένα στην Κίνα αναφέρεται σε έναν μύθο του του αιώνα π.Χ. Η Γιου Σι ακολουθούσε τον σύζυγό της, Σιανγκ Γιου, αυτοκράτορα της Κίνας, σε όλες τις μάχες. Το 202 π.Χ. ηττήθηκε στην μάχη της Μπαϊξια. Η Γιου Σι χόρεψε
τον παραδοσιακό κινέζικο χορό του σπαθιού για τον άνδρα της και ύστερα αυτοκτόνησε. Από το αίμα της, ο θρύλος λέει, φύτρωσαν παπαρούνες. Το άνθος έγινε για την Κίνα σύμβολο συζυγικής πίστης, αφοσίωσης και αγάπης. Από το λουλούδι αυτό στην Κίνα παράγεται και το ναρκωτικό Όπιο για τον εμπορικό έλεγχο του οποίου συσχετίζονται και οι Πόλεμοι του Οπίου, δύο πόλεμοι ανάμεσα στην Δυναστεία Τσινγκ της Κίνας και τις αγγλογαλλικές δυνάμεις στα μέσα του 19ου αιώνα. Η παπαρούνα έγινε επίσης αργότερα και
το σύμβολο μνήμης των νεκρών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Μελάτι, ΤΖΑΚΑΡΤΑ, ΙΑΒΑ.

To Μελάτι (Melati Putih) είδος λευκού γιασεμί, είναι ένα από τα τρία εθνικά λουλούδια της Ινδονησίας. Αειθαλής θάμνος, 0,5-3 μέτρα ύψος, με μικρά λευκά λουλουδάκια που ανοίγουν κυρίως το απόγευμα και κλείνουν το
πρωί. Έχει μακρά παράδοση στον πολιτισμό της Ινδονησίας. Συμβολίζει την αγνότητα, την ειλικρίνεια, την ομορφιά στην απλότητα και την ταπεινοφροσύνη. Είναι το πιο σημαντικό λουλούδι σε γαμήλιες τελετές για διάφορες εθνοτικές ομάδες στην Ινδονησία, ειδικά στην Ιάβα, αλλά συχνά συνδέεται και με τον θάνατο. Στα παραδοσιακά τραγούδια και ποιήματα χρησιμοποιείται συχνά ως σύμβολο της πτώσης των ηρώων που θυσιάστηκαν για το έθνος και τη χώρα.
Η Τζακάρτα είναι η πρωτεύουσα της Ινδονησίας και βρίσκεται στο μεγαλύτερο νησί την Ιάβα. Το αρχιπέλαγος της Ινδονησίας, ειδικότερα η Ιάβα, κατοικήθηκε από 1.5000.000 χρόνια πριν – ο Homo Sapiens περίπου 45000 χρόνια πριν. Η Ινδονησία έχει ένα καλά διατηρημένο φυσικό οικοσύστημα με τροπικά δάση που εκτείνονται σε περίπου 57% της γης της και είναι το έθνος με τη δεύτερη υψηλότερη βιοποικιλότητα στον κόσμο – περίπου 40.000 είδη ανθοφόρων φυτών με τα δυο τρίτα ενδημικά. Σύμφωνα με το τμήμα δασοκομίας της Ινδονησίας, επί του παρόντος 174 ενδημικά φυτά της Ινδονησίας αναφέρονται ως απειλούμενα είδη. Η απογραφή του 2020 κατέγραψε τον πληθυσμό της Ινδονησίας ως 270,2 εκατομμύρια, τον τέταρτο μεγαλύτερο στον κόσμο. Η Ιάβα είναι το πολυπληθέστερο νησί του κόσμου, 124 εκ. κατοίκους. Η μεγάλη πρωτεύουσα, η Τζακάρτα, μια πολύ πυκνοκατοικημένη, αναπτυσσόμενη πόλη που εκβιομηχανίζεται με ταχείς ρυθμούς, έχει τα περισσότερα εμπορικά κέντρα στον κόσμο. Αυτή τη στιγμή κατατάσσεται 12η για τον αριθμό των ουρανοξυστών. Η Τζακάρτα λόγω της ανεξέλεγκτης ανοικοδόμησης, της έλλειψης περιβαλλοντικής υποστήριξης, της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και των συνεχιζόμενων πλημμυρών, βυθίζεται έως και 17 εκατοστά ετησίως. Είναι μια από τις πιο γρήγορα βυθιζόμενες πρωτεύουσες στον κόσμο – 2,5 μέτρα τα τελευταία ίο χρόνια. Περίπου το 40 τοις εκατό της Τζακάρτα βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Μποράγκο, ΧΑΛΕΠΙ, ΣΥΡΙΑ.

Το Μποράγκο (Borago officinalis) γνωστό και ως μπουράντζα, κατάγεται από το Χαλέπι, Συρία, και ενδημεί στη Μεσόγειο. Τα άνθη του είναι τέλεια με πέντε τριγωνικού σχήματος πέταλα κυρίως μπλε χρώματος. Χρησιμοποιείται
στο φαγητό και στη φαρμακευτική. Αποκαλείται και ως η «μαγική σφαίρα των φυτών» καθώς είναι ευεργετική για σχεδόν οτιδήποτε φυτεύεται κοντά, ειδικά φράουλες, αγγούρια, κολοκύθες, ντομάτες, κ.α. Προσελκύει τις μέλισσες ενώ απωθεί πολλά έντομα. Η λέξη μποράγκο συνηχεί με τη λέξη κουράγιο. Θρύλοι συνοδεύουν την ιστορία του. Το κέλτικο όνομά του, barrach, σημαίνει «άνθρωπος με θάρρος». Οι μεσαιωνικοί ιππότες το είχαν στα εμβλήματά τους για τον ίδιο λόγο. Στην Ελισαβετιανή Αγγλία, χρησιμοποιήθηκε για να διώξει τη σκέψη και τη μελαγχολία, και τα ζαχαρωμένα λουλούδια του πρόσφεραν παρηγοριά στα πάθη της καρδιάς. Τα λουλούδια του μποράγκο στο σπίτι λέγεται ότι φέρνουν ηρεμία και ειρήνη. Η πραγματική ιστορία και τα λόγια του Abu Ward, του «Τελευταίου Κηπουρού» όπως τον ονόμασαν, στο Χαλέπι. Το Χαλέπι είναι μια από τις πόλεις που έχει υποστεί μαζική καταστροφή από τον ΐ2ετή εμφύλιο πόλεμο στη Συρία ανάμεσα στο 2012-2016. Ο πόλεμος αυτός προκάλεσε την μεγαλύτερη σύγχρονη προσφυγική κρίση, 6,5 εκατομμύρια άνθρωποι.

Δελφίνιο το κάσσειο, ΚΥΠΡΟΣ.

Το Δελφίνιο το κάσειο (Del-
phinium caseyi) είναι ένα από τα πλέον σπάνια ενδημικά της Κύπρου αφού ο αριθμός του δεν ξεπερνά τα 100. Βρίσκεται αποκλειστικά στο βόρειο μέρος της Κύπρου σε δύο σημεία της οροσειράς του Πενταδακτύλου: στην κορυφή του Αγίου Ιλαρίωνα και στην κορυφή του Κυπαρρισσόβουνου. Φτάνει σε ύψους 50-80 εκ. Βγάζει άνθη σε επάκριες και μασχαλιαίες ταξιανθίες, με χρώμα σκούρο βυσσινί. Η όψη του φυτού μοιάζει με το ρύγχος ενός δελφινιού, για αυτό και η ονομασία του γένους Delphinium. Η λέξη δελφίνι παράγεται από τον λεκτικό τύπο δελφύς, -ύος, που δηλώνει την μήτρα, τον χώρο που μεγαλώνει κάθε θηλαστικό. Το είδος αυτό έχει χαρακτηρισθεί ως CR (Κρίσιμα Κινδυνεύον) και προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βέρνης. Κινδυνεύει από περιβαλλοντικές μεταβολές, υπερβόσκηση, και από στρατιωτικές δραστηριότητες του κατοχικού στρατού.
Ο Πενταδάκτυλος είναι οροσειρά που εκτείνεται κατά μήκος της βόρειας ακτής της Κύπρου. Κατά τον 11ον μέχρι 14ον αιώνα, όταν η Κύπρος δεχόταν συνεχείς θαλάσσιες επιδρομές από Σαρακηνούς και Φράγκους, κτίστηκαν στις κορυφές του τρία φρούρια – του Αγίου Ιλαρίωνα, του Βουφαβέντου και της Καντάρας. Το βουνό και ειδικότερα το φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνα συνδέεται με πολλούς μύθους για τον Διγενή Ακρίτα. Η περιοχή αποτέλεσε πεδίο
σύγκρουσης μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων από τα πρώτα χρόνια του Κυπριακού Ζητήματος. Το φρούριο του Αγίου Ιλαρίωνα αποτέλεσε θέατρο σκληρών μαχών κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής το 1974· Τελικά, ολόκληρη η οροσειρά πέρασε στην κατοχή του τουρκικού στρατού και όλος ο ελληνοκυπριακός πληθυσμός εκτοπίστηκε. Σήμερα αποτελεί κομμάτι της επικράτειας της αυτοανακηρυχθείσας Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου, κατά παράβαση των Διεθνών Κανόνων Δικαίου.

.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

ΤΗΣ ΕΥΣΤΑΘΙΑΣ ΔΗΜΟΥ

ΠΟΙΗΤΙΚΗ «ΑΝΘΟΦΟΡΙΑ»

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 1

Ανάμεσα στις ποιητικές συνθέσεις που συνδέθηκαν με τη φύση και τις διάφορες στιγμές της, δημιουργώντας, μάλιστα, μια παράδοση του είδους, υπήρξε το ιαπωνικό χαϊκού το οποίο ξεκίνησε ακριβώς από την αντίδραση που προκαλούσαν στους ποιητές οι διάφορες εκδηλώσεις της φύσης κατά τη διάρκεια των εποχών. Αλλά και νωρίτερα, σε άλλες εποχές και άλλους τόπους, το περιβάλλον τροφοδοτούσε τη δημιουργία άλλοτε αποτελώντας τον πυρήνα και άλλοτε το πλαίσιο ή τις λεπτομέρειες που συνοδεύσαν τη σύνθεση χαρίζοντάς της ένα ιδιαίτερο χαρακτήρα και τόνο. Μια τέτοια εκκίνηση, λοιπόν, από ένα από τα ομορφότερα και πιο καλαίσθητα στοιχεία του περιβάλλοντος κόσμου επιχειρείται με το βιβλίο αυτό που αποτελεί, ταυτόχρονα, και μια συνάντηση δύο ποιητριών, της Κατερίνας Λιάτζουρα και της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, οι οποίες συνυπήρξαν ποιητικά μέσα από συνθέσεις που έχουν στο κέντρο τους ένα διαφορετικό κάθε φορά λουλούδι, είτε εγχώριο είτε εξωτικό. Πρόκειται για μια ιδέα από τις πιο ενδιαφέρουσες και δημιουργικές στο μέτρο και στο βαθμό που κάνει πράξη το πάγιο αίτημα της καλλιτεχνικής συνύπαρξης, αλλά και την ανάγκη της εποχής -ανάγκη που έχουν αφουγκραστεί πρώτοι οι καλλιτέχνες- για μια στροφή στον φυσικό κόσμο, για μια επανεκτίμηση της ομορφιάς και της αξίας του, για έναν επαναπροσδιορισμό των σχέσεων του ανθρώπου μαζί του.

.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 2

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΛΙΑΤΖΟΥΡΑ: ΆΝΘΗ ΕΓΧΩΡΙΑ

Βιολέτα ή Μενεξές, Σπαθίφυλλο ή ο κρίνος της Ειρήνης, Αμάραντος ή Ελίχρυσος ο πολύτιμος, Ροδιά ή Το μήλο της Καρχηδόνας, Ελλέβορος ο κυκλόφυλλος, Ορνιθόγαλο ή Το αστέρι της Βηθλεέμ, Κρίνο ή Ο κρίνος της Παναγίας, Γαϊδουράγκαθο, Χρυσάνθεμο, Ανεμώνη, Αμαρυλλίδα, Αγαύη ή Αμάρανθος ο Αθάνατος, Άστερ ή Αστράκι, Μανδραγόρας, Μαργαρίτα ή Ανθέμις, Τριανταφυλλιά, Καλέντουλα ή Το χρυσάφι της φύσης, Γεράνι, Ίρις ή
Το μάτι του ουρανού και Γαρυφαλλιά ή Δ ίανθος ο καρυόφυλλος αποτελούν τα άνθη εκείνα στα οποία αφιερώνεται και από τα οποία εκκινεί καθένα από τα ποιήματα της Λιάτζουρα που φέρουν και τους αντίστοιχους τίτλους. Πρόκειται για συνθέσεις που άλλοτε τοποθετούνται και παραμένουν κοντά σε ένα πλαίσιο ρεαλιστικό, επιχειρούν δηλαδή να αποδώσουν περιγραφικά και ερμηνευτικά την εικόνα και τις λειτουργίες του συγκεκριμένου λουλουδιού, τεχνουργώντας ουσιαστικά μια λεκτική του αποτύπωση και άλλοτε απομακρύνονται από τον ρεαλισμό και την πραγματικότητα και δοκιμάζουν συνδέσεις με την ανθρώπινη ύπαρξη, συνήθως τη γυναικεία οντότητα, με την οποία επιχειρούν να διαμορφώσουν μια αναλογία. Στην πρώτη περίπτωση αναδεικνύεται η καταλυτική επενέργεια που έχει η οπτική, οσφρητική και απτική επαφή με το λουλούδι ενώ στη δεύτερη αποκαλύπτεται ο τρόπος με τον οποίο η ανθρώπινη οντότητα προσδιορίζεται μέσα από τις εκδηλώσεις της φύσης, αποκτά το σχήμα και τη λειτουργία τους.

…/…

.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 3

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ: ΆΝΘΗ ΕΞΩΤΙΚΑ

Γινγκ-σου, Ραφλέσια, Ναουπάκα, Ιβίσκος, Κόου-φάι, Καντούτα, Λωτός, Λουλούδι του Πάθους, Ντατούρα ή Τρομπέτα του διαβόλου, Κακάου, Μελάτι, Λέδεργουντ, Μιμόζα η ντροπαλή, Αγγέλικα Αρχαγγέλικα, Λάμπραντορ τσάι, Μποράγκο, Πρωτέα, Σιρούι, Λίλυ, Σάκουρα, το άνθος της κερασιάς και Δελφίνιο το κάσσειο αποτελούν τα άνθη, εξωτικά αυτή τη φορά, προερχόμενα από μερικές από τις πιο ενδιαφέρουσες περιοχές του πλανήτη που εξήπταν
και εξακολουθούν να εξάπτουν το ενδιαφέρον και τη φαντασία των ανθρώπων, τα οποία επιλέγει η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου για να συναποτελέσουν τον δικό της ποιητικό «κήπο». Τα ποιήματα που φέρουν τους αντίστοιχους τίτλους είναι προσανατολισμένα σε μια περιοχή όπου το ερωτικό αίσθημα ή, πιο σωστά, το αίσθημα του πάθους δίνει τον ρυθμό και τον τόνο. Η Παπαγεωργίου με μια γλώσσα εκρηκτική και, ταυτόχρονα, βαθιά κι αισθαντική μοιάζει να απομακρύνεται κάπως από το αρχικό ερέθισμα και να μεταφέει τη δημιουργία της σε ένα πεδίο όπου πάλλεται η ανθρώπινη
ψυχή όταν κινείται από το πάθος της ανακάλυψης, από την ανάγκη να βιώσει το νόημα και την αλήθεια της ζωής. Ωστόσο και παρά το γεγονός ότι τα άνθη της ποιήτριας προσλαμβάνουν το ανθρώπινο σχήμα, δεν παύουν στιγμή να διεκδικούν και να υπερασπίζονται την προέλευσή τους από το φυσικό περιβάλλον το οποίο μάλιστα νοηματοδοτούν κατά τέτοιον τρόπο και σε τέτοιον βαθμό ώστε αυτό να μοιάζει πως περιστρέφεται γύρω τους, πως αλλάζει και μεταβάλλεται ανάλογα με τη βούληση και την διάθεσή τους.

…/…

.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 4

«ΠΟΙΗΣΗ» ΟΠΩΣ «ΦΥΣΗ»

Το ερώτημα που, σχεδόν ασυναίσθητα, τίθεται και προκύπτει με αφορμή κάθε ποιητική συνύπαρξη, επομένως και με αφορμή τη συγκεκριμένη, αφορά τον βαθμό στον οποίο οι δύο ποιητικές φωνές συγκλίνουν και συναντιούνται ή, αντίθετα, απέχουν και διαφοροποιούνται μεταξύ τους. Το ερώτημα αυτό αποκτά ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν υπεισέρχεται και το δεδομένο της
κοινής θεματικής αφετηρίας, της κοινής αφόρμησης που γεννά μια μεγαλύτερη δέσμευση στον ποιητή καθώς προσανατολίζει τη δημιουργία σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Ωστόσο, και παρά τις όποιες δεσμεύσεις και τη διαφαινόμενη σε μεγάλο βαθμό επιθυμία των δύο ποιητριών να συμπορευθούν και να εναρμονιστούν μέσα σε ένα ορισμένο περιβάλλον δημιουργίας, η Λιάτζουρα και η Παπαγεωργίου διαφοροποιούνται αισθητά μεταξύ τους όχι μόνο στην γλώσσα και την εκφραστική, στην ατμόσφαιρα και το κλίμα των ποιημάτων, αλλά και στον ίδιο τον χειρισμό της πρώτης ύλης τους που είναι, και για τις δύο, τα άνθη. Έτσι, μπορεί κάποιος να παρατηρήσει ότι η Λιάτζουρα ατενίζει τα άνθη ως αφορμή για να στοχαστεί πάνω στις ιδιότητές τους και στον τρόπο με τον οποίο αυτές αντανακλούν στον άνθρωπο, ενώ η Παπαγεωργίου εκκινεί περισσότερο ίσως από το συναίσθημα και το πάθος που κεντρίζει και προκαλεί την ποιητική της έγερση. Αυτός ο διαχωρισμός και η διάσταση, ωστόσο, δεν καταλήγει σε διάκριση ή διάσπαση. Κάθε
άλλο μάλιστα. Γιατί αυτό που με ιδιαίτερη επιτυχία κατορθώνει η
συγκεκριμένη συνύπαρξη είναι η ισορρόπηση ανάμεσα στον στοχασμό και την αισθηματική έκρηξη, η τόσο ελκυστική στην τέχνη ακροβασία ανάμεσα σε αυτές τις δύο ποιότητες ή κατευθύνσεις έτσι που η μία να διοχετεύεται ή να χωνεύεται από την άλλη, έτσι που το τελικό αποτέλεσμα να μην δείχνει την προέλευση των δύο επιμέρους μερών του από τη μία ή την άλλη περιοχή.

…/…

‘

ΚΡΙΤΙΚΕΣ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΓΙΑΜΑ

FRACTAL 11/06/2024

«Μπορείς να κόψεις όλα τα λουλούδια, αλλά δεν μπορείς να εμποδίσεις την Άνοιξη να ‘ρθει»

Ο Πάμπλο Νερούδα ανάμεσα στις ρήσεις του λέει κάτι που το γνωρίζουμε σχεδόν όλοι “Μπορείς να κόψεις όλα τα λουλούδια, αλλά δεν μπορείς να εμποδίσεις την Άνοιξη να ‘ρθει”.

Όταν οι δυο ποιήτριες Κατερίνα Λιάτζουρα και Μαργαρίτα Παπαγεωργίου μάς ανέθεσαν την τιμητική αποστολή της παρουσίασης του νέου βιβλίου τους «Άνθεα, εγχώρια και εξωτικά» (εκδόσεις ΑΩ, 2023) σχηματίστηκε μέσα μου η αίσθηση ότι θα πάω επιτέλους ένα ταξίδι. Ένα ταξίδι στην ελληνική ενδοχώρα, και μια αυστηρά προσωπική κρουαζιέρα σε εξωτικές παραλίες που μόνο με τη φαντασία μου έχω καταφέρει να επισκεφτώ. Όταν όμως καταδύθηκα στη φαντασία τους – πιστέψτε με ποτέ δεν είναι εύκολη μια τέτοια κατάδυση – ήμουν πεπεισμένη ότι οι σαράντα συνολικά ποιητικές τους εκρήξεις με οδήγησαν χωρίς διάθεση λογοτεχνικού ψεύδους και εντυπωσιασμού στα απόκρυφα της στιχουργικής πλοκής του ανθολογίου τους. Υπάρχουν απόκρυφα στον στίχο; στον σύγχρονο στίχο που ακροβατεί ανάμεσα στην ελευθερία και στο πειθαρχημένο μέτρο; Ίσως σ’ αυτά να έχουν ήδη απαντήσει οι χιλιάδες αναγνώστες που επιλέγουν ως λογοτεχνικό είδος έκφρασής τους την ποίηση. Αυτήν που μιλάει κατευθείαν και χωρίς εξωτερικές παρεμβολές στην καρδιά τους.

Προσωπικά, θα σταθώ στα απόκρυφα των στίχων, με την έννοια της αίσθησης που μου άφησαν τα ΑΝΘΕΑ στο σύνολο τους και επειδή ο εξωτισμός έχει στα δικά μου μάτια κάτι που δεν έχω μπορέσει ακόμη να προσεγγίσω εκτός από μέσα από τα βιβλία μου, ξεφυλλίζω τα Εξωτικά της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου αφού πρώτα έχω απολαύσει την ποιητική φωτοσύνθεση της Κατερίνας Λιάτζουρα που με ξεναγεί όπως ένας επίμονος κηπουρός στα παρτέρια των αμάραντων, του μήλου της Καρχηδόνας, του ελλέβορου και των χρυσανθέμων της. Μεταλλάσσομαι σε πεταλούδα που έχει αφήσει για πάντα πίσω της το κουκούλι και κλέβει με χάρη το νέκταρ των εγχωρίων της. Αν οι ποιητικοί στίχοι δεν είναι νέκταρ ή και αμφιλεγόμενο «αφέψημα» τότε γιατί αρπίζουν τις ευαίσθητες χορδές μας;

Το ξεφύλλισμα έρχεται βράδυ, σαν ανάγκη όπως όλα τα εσωτερικά καλέσματα. Απαλά φώτα, διάθεση για απομόνωση, μυρωδιές από ένα γιασεμί της απέναντι αυλής ανάμεσα στον εφιάλτη των πολυκατοικιών, ένα βιβλίο που αρχίζει να σε πλανεύει αφαιρώντας σου τον «χάρτη» διαδρομής εντελώς. Η Κίνα, η Ινδονησία, η Χαβάη, η Αϊτή, η Ν. Ζηλανδία, το Μάτσου Πίτσου, τα νησιά Γκαλαπάγκος, η Αμερική, η Γουατεμάλα και η Ιάβα, η Τασμανία, ο Καναδάς και η Συρία, η Ν. Αφρική και η Ινδία, η Ιαπωνία και η Κύπρος προβάλλουν σαν ενδιάμεσοι σταθμοί, σαν κόκκινα σημεία στον χάρτη μου που οι βαθιές, ποιητικές ανάσες της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου τονίζουν με λέξεις – κλειδιά. Συνδιαλέγονται οι εξωτικές της χώρες κάτω απ’ τα πέταλα των λουλουδιών τους που στη δική μου ανάγνωση αντιπροσωπεύουν ψιθύρους για τη ζωή που ονειρευόμαστε αλλά δεν ζούμε. Για τις φωνές διαμαρτυρίας που δεν ακούγονται. Για το φως που φοβόμαστε να κοιτάξουμε κατάματα. Για τα πλάσματα της φύσης όπως ο κάβουρας στον « Ιβίσκο» της:

«Θέλω το νανούρισμα του κάβουρα – Να τον βάλεις στο καζάνι -Τραγουδησε μου γιαγιά πάλι με τον Χούνγκαν και τη Μάμπο, να ξεκουραστώ»

Για την ίδια τη φύση που οι άνθρωποι μέσα της γίνονται κυνηγοί, επιβήτορες και υμνητές της

«Δεν δείξαμε ποτέ ασέβεια, ακολουθούμε τους κανόνες» λέει στο «Λαμπραντορ τσαι.

Είναι ένα είδος μοντέρνας διαλεκτικής του 21ου αιώνα με ρινίσματα παιδικής αθωότητας η ποίηση της Μαργαρίτας, ένα είδος εθνικής φιλοσοφίας με πανέμορφα λουλούδια αλλά και βάλτους, με πίνακες λωτών αλλά και πολιτείες πάνω απ’ τα σύννεφα, με μεταφυσικές προεκτάσεις αλλά και αποδόμησης των περιττών, των άψυχων στοιχείων. Η ποίησή της είναι ορμή προς την ανεξαρτησία της σε όλα τα επίπεδα ξεκινώντας από το μεγάλο παιδί που κρύβει μέσα της. Ανήσυχη διαρκώς καλπάζει πάνω σε άτι στο δικό της σύννεφο για να προσγειωθεί πάνω απ΄τα Γκαλάπαγκος στο λουλούδι του πάθους της ποίησής της αναζητώντας την αψίδα του Δαρβίνου με ένα πολύ προσωπικό ύφος γιατί το μέλλον του πλανήτη είναι κάτι που την αφορά όπως και την Κατερίνα Λιάτζουρα.

«Αναρωτιέμαι αύριο θα είμαι εδώ – ή θα καταρρεύσω κι εγώ – και θα εξαφανιστώ και τότε ποιος πυλώνας θα υψωθεί;» στιχουργεί στο ποίημά της «Λουλούδι του πάθους»

Αντί να κλείσω με τον καθιερωμένο τρόπο, επιλέγω να θέσω ένα ερώτημα, καθόλου φιλοσοφικό στην ποιήτρια:

Γιατί αφού το όνομα της είναι λουλούδι, δεν έγραψε για μια εξωτική μαργαρίτα;

Άστοχη ερώτηση. Πρόλαβε ήδη στο πρώτο μέρος του βιβλίου στα εγχώρια άνθη της να γράψει η Κατερίνα Λιάτζουρα:

«Μαργαριτάρι στο κέντρο χρυσοκίτρινο

Κέντησε γύρω πέταλα στεφάνι»

Eπίσης ψάχνοντας στο διαδίκτυο βρήκα ότι η δική μας μαργαρίτα, αυτή που ανθοφορεί στη χώρα μας, έτσι κι αλλιώς κατάγεται από τη Μαδαγασκάρη και τη Ν. Αφρική.

Αφήστε με παρακαλώ να ονειρευτώ κάτω από το Καντούτα των΄Ανδεων με τις διαδρομές στο Μάτσου Πίτσου και τα μουσικά Κίπους και εγκαταλείψτε με δίπλα στον Ιβίσκο της Αϊτής γιατί συμπάσχω όπως όλοι μας στα παιδιά της που υπόκεινται στις χειρότερες μορφές παιδικής εργασίας και σεξουαλικής εκμετάλλευσης.

Σας ζητάω πολλά;

.

ΚΥΡΙΑΚΗ-ΚΟΥΛΑ ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ

FRACTAL 21/05/2024

Ανάσες γραφής ΙΙ

«Άνθεα», εκδ. ΑΩ, 2024

Πρώτα πρώτα ο ασυναίρετος τύπος: Άνθεα. Που για μένα σήμανε μια ευρεία θεώρηση, ποιητική, των ανθέων. Ήταν κάτι ευρύτερο τελικά.

Ας μη νομίσει, λοιπόν, ο αναγνώστης ότι θα διαβάσει ευχάριστα λυρικά ποιήματα για λουλούδια. Είναι πιο πολύπλοκη η γραφή.

Διακρίνουμε τρία μέρη στο βιβλίο: Το ποιητικό μέρος – βάζω μαζί την ποιητική σύμπραξη της Κατερίνας Λιάτζουρα και της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου – τις Σημειώσεις και το Επίμετρο της Ευσταθίας Δήμου. Την έκδοση κοσμούν σχέδια της Ιουλίας Μιχαλέα, πριν από το ποίημα για το κάθε άνθος, εγχώριο και εξωτικό.

Στο ποιητικό σκέλος διακριτά συνεισφέρουν η Κατερίνα Λιάτζουρα και η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου. Η Λιάτζουρα γράφει για άνθη εγχώρια. Η Παπαγεωργίου για εξωτικά άνθη – έτσι συνδεόμαστε και με την πρόσφατη συλλογή της «Εξωτικά είδη».

Στα φυτά της Κατερίνας Λιάτζουρα μεταφορές, αναλογίες, μύθοι εισχωρούν στην έννοια του λουλουδιού και του δίνουν άλλη διάσταση. Έτσι, το ποιητικό υποκείμενο μιλά για τον έρωτα, τον θάνατο, τους αγαπημένους απόντες. Το υποκείμενο μιλά σε πρώτο πρόσωπο ή απευθύνεται σε κάποιο πρόσωπο ή στο ίδιο το φυτό, όταν είχε ανθρώπινη φύση. Συνακόλουθα, προκύπτουν πολλές διακειμενικές αναφορές, σε μύθους, σε έργα τέχνης, σε μουσική. Μολονότι εγχώρια, αρκετά άνθη τα πρωτογνωρίζουμε από τα ποιήματα. Από ορισμένα φωτεινά ποιήματα, όπως τα «Αμάραντος ή Ελίχρυσος ο πολύτιμος», «Χρυσάνθεμο», «Αστέρι ή Αστράκι», «Μαργαρίτα ή Ανθεμίς», περνούμε σε πιο σκοτεινά, όπως τα «Μανδραγόρας», «Αγαύη ή Αμάρανθος ο αθάνατος», «Βιολέτα ή Μενεξές», ή και σε ιδιαίτερα στην τεχνική και στο φορτίο τους, όπως το «Ελλέβορος ο κυκλόφυλλος» και το «Τριανταφυλλιά».

Τα φυτά της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου παίζουν αντίστοιχο ρόλο, διευρύνοντας τις αναφορές του ποιητικού υποκειμένου σε τόπους μακρινούς και συνακόλουθα σε άνθη άγνωστα, παράξενα, εξωτικά. Το όνομα του άνθους συνοδεύει και ο τόπος όπου φύεται, με συνέπεια και ακρίβεια. Τα θέματα είναι ανάλογα, όπως και γενικά στην ποίηση άλλωστε, ο έρωτας, ο θάνατος, η απώλεια, με πλήθος εκφραστικά μέσα. Το άνθος παίζει τις πιο πολλές φορές τον ρόλο του ποιητικού υποκειμένου, καθώς ταυτίζεται με κάποιο πρόσωπο («Λωτός», «Μελάτι», Μιμόζα η ντροπαλή», «Πρωτέα», «Σιρούι Λίλυ». Ή εισχωρούν σε μια αφήγηση και γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι της, εκείνο που είναι το κέντρο και η λύση ( «Ιβίσκος», «Νατούρα ή Τρομπέτα του Διαβόλου», «Λέδεργουντ», «Λαμπραντόρ τσάι»).

Εστίαση στον ανθρώπινο πόνο, είτε προέρχεται από τον έρωτα και την απομάκρυνση είτε από συνθήκες δύσκολες και τραγικές, του πολέμου για παράδειγμα ή της φτώχειας και της εκμετάλλευσης.

Και στις δύο ποιήτριες το πλαίσιο είναι η φύση. Και η σχέση της με τη ζωή και τον θάνατο των ανθρώπων. Κοινό στοιχείο επίσης οι αναφορές στους μύθους, σε παραδόσεις και σε ιστορικά συμβάντα. Οι μεταμορφώσεις, συνέπειες κάποιων πράξεων. Όπως και η επισήμανση του δισυπόστατου της ύπαρξης και των πράξεων, του καλού και του καταστροφικού με αφετηρία το ίδιο άνθος, στη συγκεκριμένη περίπτωση («Μανδραγόρας», «Λουλούδι του πάθους»).

Στις Σημειώσεις γίνεται μια αναλυτική αναφορά στα άνθη των ποιημάτων. Κάθε άνθος με τις ιδιότητές του, με τη σύνδεσή του με τον μύθο ή την παράδοση που το ακολουθεί. Αλλά είναι ο τρόπος που είναι γραμμένες οι Σημειώσεις. Με αφήγηση που κρατά το ενδιαφέρον, σαν αφηγήσεις και παραμύθια, και φυσικά σε σύνδεση με το αντίστοιχο ποίημα.

Το πολύ προσεγμένο Επίμετρο της Ευσταθίας Δήμου θέτει το γενικό πλαίσιο της συλλογής και προχωρεί σε ουσιαστικές επισημάνσεις και για τις δύο ποιήτριες και τα ποιητικά μέρη.

Αμάραντος ή Ελίχρυσος ο πολύτιμος
Κάποτε σπόρους ανάμειξα
με αμύγδαλα και μέλι
και έπλασα γλυκά
αιθέρια έλαια κτερίσματα
και στα Κύθηρα με κατάνυξη
θεούς και ημίθεους φίλεψα
με την γλύκα τους
τους γήινους έρωτές τους
να θρέψουν
Άφθαρτοι και αθάνατοι
στην ελληνική ύπαιθρο
οι χρυσαφένιοι σπόροι
(Κατερίνα Λιάτζουρα, Άνθεα εγχώρια, σ. 15)

Μελάτι
(Τζακάρτα, Ιάβα)
Με λένε Μελάτι, ή και Ζωή.
Λευκή, ευωδιαστή και μικρή.
Στολίζω γάμους, βαφτίσια, κηδείες.
Κοσμώ την αγάπη και την υπόσχεση.
Το βάθος, το ύψος και το πλάτος,
Ο κόσμος όλος στα λεπτά μου πέταλα.
Τώρα τελευταία, μαθαίνω και να κολυμπώ.
Στα ρηχά ακόμα, μισό με ένα μέτρο,
του χρόνου θα με πάνε στη μεγάλη πισίνα
δυόμιση μέτρα πάτος βυθού.
Τότε θα με λένε Οφηλία,
θα κοσμώ το νερό,
το ασήκωτο βάρος της ανθρωπότητας
«Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειό της».

(Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, Άνθεα εξωτικά, σ. 79)

.

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΑΚΟΚΚΙΝΟΣ

ΠΕΡΙ ΟΥ 27/04/2024

Οι δυο ποιήτριες, Κατερίνα Λιάτζουρα και Μαργαρίτα Παπαγεωργίου απλώνουν το άρωμα της ποιητικής τους γραφής μέσα σε Άνθεα εγχώρια και εξωτικά όπως είναι και ο τίτλος της ποιητικής συλλογής. Η Μαργαρίτα και η Κατερίνα η κάθε μια με το δικό της προσωπικό λόγο γράψανε από κοινού τη ποιητική συλλογή Άνθεα εγχώρια και εξωτικά (Εκδόσεις ΑΩ Δεκέμβρη του 2023.)
Στη ποιητική τους αυτή συνύπαρξη οι δυο ποιήτριες έχοντας στη σκέψη και στην έμπνευση τη φύση, απλώνουν την ευαισθησία τους στα άνθη, σμίγουν με τ’ αρώματα και την ομορφιά τους και δημιουργούν τις προϋποθέσεις να γεννηθούν τα ποιήματα της συλλογής. Η ποιητική ματιά της Κατερίνας απλώνεται στα άνθη που συναντάμε στη ελληνική φύση της δε Μαργαρίτας στα εξωτικά άνθη που συναντάμε σε όλη την υφήλιο.
Εκτός από τα ποιήματα είναι, σημαντικά για τον αναγνώστη τα σχέδια της Ιουλίας Μιχαλέα για το κάθε λουλούδι, οι σημειώσεις που δίνουν πληροφορίες για όλα τα άνθη και το Επίμετρο της Ευσταθίας Δήμου που αναφέρεται με λεπτομέρειες στη ποιητική σύνθεση Άνθεα.
Σ΄ αυτή τη σύνδεση της ποίησης με τα άνθη, οι δυο ποιήτριες μας μιλούν κατ΄ αρχή για τη φυσική εικόνα και παρουσία του άνθους στα μάτια των ανθρώπων. Η Κατερίνα Λιάτζουρα πιο ρεαλιστική γράφει στο ποίημα «Σπαθίφυλλο ή ο κρίνος της Ειρήνης»:

Ένα φυτό είναι που δεν χρειάζεται τον ήλιο.
Προσαρμόζεται σε οποιαδήποτε συνθήκη φωτός
και δεν ανθίζει ανεξάρτητα το λουλούδι·
δεν χρειάζεται κλάδεμα συχνά
αφαιρούμε μονάχα τα φύλλα και τα άνθη από τη βάση
όταν αυτά ξηραίνονται·
ανθεκτικό είναι και σε ασθένειες και σε παράσιτα
μα το σάπισμα των ριζών θέλει προσοχή
καθώς η πιο συχνή αιτία είναι για την καταστροφή

Και στο ποίημα Τριανταφυλλιά μας λέει:

Αναρριχάται θαρραλέα
φυλλοβόλα και πολυετή
Κι ας είναι αποξυλωμένη η ρίζα της
Κι ας είναι γεμάτος αγκάθια ο κορμός

Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου με λόγο αισθαντικό και κοντά στην ανθρώπινη ψυχή γράφει στο ποίημα «Πρωτέα από τη Νότια Αφρική» :

Η ύπαρξή μου είναι νίκη.
Υπάρχω εκατομμύρια χρόνια.
Ανθίζω σε σκληρό περιβάλλον
καύσωνες, παγετούς, χαλάζι.
Και να με κάψουν πυρκαγιές
εγώ απελευθερώνω νέους σπόρους
για νέες πολύχρωμες γενιές.

Και στο ποίημα Μελάτι από τη Τζακάρτα, Ιάβα διαβάζουμε:

Με λένε Μελάτι, ή και Ζωή.
Λευκή, ευωδιαστή και μικρή.
Στολίζω γάμους, βαφτίσια, κηδείες.
Κοσμώ την αγάπη και την υπόσχεση.
Το βάθος, το ύψος και το πλάτος,
ο κόσμος όλος στα λεπτά μου πέταλα.

Σε άλλα ποιήματα η εικόνα του άνθους ταυτίζετε με την ανθρώπινη ύπαρξη και κυρίως με τη γυναίκα. Και η Κατερίνα αναφέρεται ονομαστικά σε γυναίκες από την αρχαία Ελλάδα όπως στο ποίημα Ροδιά ή το μήλο της Καρχηδόνας:

«Και να μνημονεύσεις την Περσεφόνη/ή/και την Προσερπίνα/και κάθε Madonna που κράτησε/στο χέρι της το ρόδι/σε έναν χορό καλοτυχίας»

Και σε άλλα ποιήματα αναφέρεται στην Αμαρυλλίδα, τη Πυθία και τη Ροδάνθη στην Αρχαία Κορινθία.

Η Μαργαρίτα αναφέρεται γενικότερα στη γυναίκα όπως στο Γινγκ-Σου, το λουλούδι από τη Κίνα που μας λέει «Εγώ μια γυναίκα, ναι/Στον πόλεμο, ναι/Με το δικό σου το σπαθί/Χόρεψα/Έχυσα το αίμα μου/Προσφορά για την αγάπη.» Κι ακόμα στο Σιρούϊ Λίλυ το σπάνιο φυτό της Ινδίας με το ροζ λουλούδι διαβάζουμε ένα συγκλονιστικό ποίημα: «Είμαι, λέει, γυναίκα. Το φύλο μου./Από τη γέννησή μου μεγαλώνω για ένα σκοπό./Να παντρευτώ. Να κάνω γιο./Από τα 12 με στέλνουν στον γαμπρό./Αν με δέρνει, με βιάζει, θα πω ευχαριστώ.»

Άλλα θέματα που απασχολούν τη Κατερίνα στη γραφή της είναι η σχέση του άνθους με τη Χριστιανική θρησκεία και την αρχαία ιστορία.

Γράφει στο ποίημα «Κρίνο ή κρίνος της Παναγίας»
«Αληθεύει Παναγιά μου/πως δεν μύρισες τον κρίνο;/Λευκά καθάρια σέπαλα, είπαν,/άσπιλο το σώμα της Παρθένου/έξι χρυσοί ανθήρες/σπινθήρισμά ψυχής»

Και στο ποίημα «Γαϊδουράγκαθο» διαβάζουμε:

«Τι κι αν όμορφα χρωματίζεις/ροζ τις πλαγιές των ορέων/πλάι στο νέκταρ και την αμβροσία;/Τι κι αν όμορφα στολίζεις/λευκές βούλες στα φύλλα/σταγόνες γάλακτος/κατά του θηλασμού του Θείου;»

Ένα ποίημα που μιλά για το θηλασμό του Θείου Βρέφους.

Στο ποίημα «Ανεμώνη» η Κατερίνα μιλά με τους στίχους της για το όνομα της ανεμώνης που το πήρε από τους αρχαίους Έλληνες γιατί άνθιζε όταν φυσούσε ο άνεμος.

«Χνουδωτή ξεθώριαζε/στο έλεος του Ζέφυρου και του Βορέα/Δες· πώς βρέθηκε/μες στο άνθος της ηλικίας της/στην αγκαλιά του ανέμου;»

Επίσης στο ποίημα «Αγαύη ή Αμάρανθος ο αθάνατος» έχουμε μια ακόμα αναφορά στην αρχαιότητα:

«Μπορεί· λέω μπορεί/θαυμαστή να είναι η καταγωγή/απόγονος μιας αρχαίας Μητέρας γης/μιας Δαναΐδας, μιας Νηρηίδας ίσως/ή/και κόρης βασιλέως»

Η Μαργαρίτα στη σχέση εξωτικά άνθεα και θρησκεία γράφει στο ποίημα «Ιβίσκος» από τη Αϊτή, μια φτωχή χώρα του δυτικού ημισφαιρίου, αναφερόμενη στους ιερείς της θρησκείας των Βουντού, τον Χούνγκαν και τη Μάμπο

«Μαύροι ιβίσκοι με αριθμό στα πέταλα/Που είναι τα παιδιά;/Χαμένα σε ποιαν ήπειρο; ποια χώρα;/ποιο ορφανοτροφείο; ποιο δρόμο;/χωρίς μητέρα, πατέρα, πατρίδα/χωρίς ψωμί, χωρίς νερό,/χωρίς τη γλώσσα την παλιά,/σκλάβοι, Restavek»

Στίχοι που συγκλονίζουν για την εκμετάλλευση των παιδιών.

Για το λουλούδι Ναουπάκα της Χαβάης όπου το άνθος είναι μισό γιατί κατά μια εκδοχή η Χαβανέζα θεά της φωτιάς ζήλεψε τον επικείμενο γάμο της πριγκίπισσας Ναουπάκα με τον ψαρά Κάουϊ και τους χώρισε, γράφει η Μαργαρίτα:

«Φιλώ τα μάτια σου, μάτια μου,/στο αλάτι που μου φέρνει ο μπάτης/«Κάποτε θα είμαστε ξανά μαζί»/Τα λόγια σου, μισά μας πέταλα,/απ’ το λουλούδι που ’χες στο αυτί»

Και θα σταθώ στο τελευταίο ποίημα της συλλογής στο «Δελφίνιο το κάσσειο» από τη Κύπρο ένα σπάνιο λουλούδι που το βρίσκει κανείς στον Πενταδάκτυλο στη κατεχόμενη Βόρεια Κύπρο. Γράφει η Μαργαρίτα:

Σμίγω με τον Διγενή ψηλά, κρατώ το φρούριο
στο σταυροδρόμι των τριών ηπείρων.
Μητέρα μου κι εμένα η Ειρήνη
και οι χαμένες πατρίδες πανταχού.
Όλοι μεγαλώνουμε στην ίδια μήτρα.

Η Κατερίνα Λιάτζουρα και η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου μας χαρίζουν μια ποιητική συλλογή ξεχωριστή για τη γραφή της, τις πληροφορίες για τα άνθη, για τα σχέδια των λουλουδιών που αναφέρονται στα ποιήματα. Η κάθε μια από τις δυο ποιήτριες έχει τη δικιά της προσωπική γραφή και θεώρηση. Όμως η συνύπαρξη τους θεωρώ ότι είναι απόλυτα πετυχημένη. Τα άνθεα εγχώρια ή εξωτικά φτάνουν στον αναγνώστη με την ίδια βαρύτητα και την ίδια ομορφιά και ταξιδεύουν και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη σε ένα κήπο μοναδικό, παραδεισένιο με ποιήματα άνθεα που δεν θα χαθούν στο χρόνο.

.

ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΚΑΪΤΑΤΖΗ – ΧΟΥΛΙΟΥΜΗ

ΠΕΡΙ ΟΥ 27/04/2024

Σαν τ’ άνθια ήρθαν της άνοιξης αυτοί, και σαν τα φύλλα

Σαν τ’ άνθια ήρθαν της άνοιξης αυτοί, και σαν τα φύλλα,[1]
Τα «Άνθεα εγχώρια και εξωτικά» των εκδόσεων ΑΩ, αποτελούν ένα ξεχωριστό ποιητικό βιβλίο, όπως και ένα Ποιητικό ανθο-λόγιο, το οποίο κοσμείται και πλουτίζεται αισθητικά από τα όμορφα εικαστικά σχέδια της Ιουλίας Μιχαλέα. Ένας από τους λόγους που το καθιστούν ξεχωριστό και ιδιαίτερο είναι ότι αποτελεί γέννημα συνέργειας και συνδημιουργίας. Πραγματικά είναι αξιοθαύμαστο να γεφυρώνει κανείς τη μοναξιά που ενέχει η ποιητική δημιουργία και μάλιστα με κοινή πηγή έμπνευσης τα άνθη. Πολλοί ποιητές εμπνεύστηκαν από αυτά, όμως μπορεί και να είναι η πρώτη φορά που έχουμε μια ποιητική σύμπραξη με κοινή θεματική όπου τα άνθη, που αποτελούν την κορωνίδα της χλωρίδας, συνδιαλέγονται με τα ποιήματα, την κορωνίδα της τέχνης του λόγου, σύμβολα και τα δυο της ομορφιάς και της ελπίδας.
Τα “Άνθεα” μου θύμισαν το ποίημα μου, όπου ταυτίζω μεταφορικά τον ανθοκόμο με τον ποιητή και τον ποιητή με ανθοκόμο της ποίησης: «Φρόντιζε τα άνθη / Αφουγκραζόταν τους κραδασμούς του κάλυκα / Τους σπασμούς των στημόνων / Τις ασθμαίνουσες ανάσες των πετάλων / Κρατούσε μυροδοχείο για τα δάκρυα /Τον λέγαν ανθοκόμο // Ήταν Ποιητής»[2]. Γιατί στα «Άνθεα Εγχώρια και εξωτικά»να έχουμε στην κυριολεξία δύο Ποιήτριες – Ανθοκόμους, την Κατερίνα Λιάντζουρα και τη Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, που μας ευωδιάζουν με τα ποιητικά αρώματα των θεάσεων και στοχασμών τους. Ναι, ανθοκόμοι της ποίησης, το ίδιο διατείνεται και η Ευσταθία Δήμου στο ενδιαφέρον επίμετρο του βιβλίου με τίτλο “Ποιητική «ανθοφορία»”, παρομοιάζοντας την ποιητική δημιουργία με την εργασία ενός κηπουρού με γνώση, έγνοια και φροντίδα για τα ποιητικά λουλούδια του.
Με προμετωπίδα τον στίχο από την οδύσσεια του Ομήρου: «Σαν τ’ άνθια ήρθαν της άνοιξης αυτοί, και σαν τα φύλλα», οι δυο ποιήτριες – ανθοκόμοι ανοίγουν τους ποιητικούς κήπους τους για να μας μιλήσουν για την ομορφιά αλλά και τα δύσκολα της ζωής και της περατότητας της, φανερώνοντας τη δύναμη και τη σοφία του φυσικού στοιχείου και του ποιητικού λόγου. Τα άνθη μάς αγγίζουν οπτικά, οσφρητικά και απτικά γαληνεύοντας την ψυχή και το νου μας ή πυροδοτώντας ιδέες και δημιουργίες. Τα ποιήματα με την αισθητική ομορφιά τους, το λεκτικό και νοηματικό τους άγγιγμα δονούν την ψυχή και το πνεύμα μας. Τα λουλούδια με το άνθος τους σηματοδοτούν την κορύφωση της ζωής και την αντίστασή της στο θάνατο, το ίδιο κάνουν και τα ποιήματα με τις ιδέες, τις βαθύτερες έννοιες και το φως που ακτινοβολούν σαν τους ανθούς, δίνοντάς μας ελπίδα και κουράγιο μπρος στο μαύρο της ζωή και του θανάτου. Τα λουλούδια μας μιλούν και μας διδάσκουν το φως γράφει ο Νικηφόρος Βρεττάκος: «Αν με βλέπαν να στέκομαι / Όρθιος, ακίνητος, μες / Στα λουλούδια μου, όπως / Αυτή τη στιγμή, / Θα νόμιζαν πως τα διδάσκω. / Ενώ / Είμαι εγώ που ακούω / Κι αυτά που μιλούν. / Έχοντας με στο μέσο / Μου διδάσκουν το φως.»[3].
Ο κύριος λόγος που καθιστά ξεχωριστό το ποιητικό βιβλίο των “Ανθέων” αφορά στην ίδια την ποιητική γραφή των δυο ποιητριών, οι οποίες αφουγκράζονται τα άνθη, τις εξαίσιες οπτικές αποχρώσεις τους, τις αρωματικές ανάσες τους, και συνομιλούν μαζί τους μεταπλάθωντας τους σιωπηλούς ψιθύρους τους σε λόγο ποιητικό δίνοντάς τα βήμα να μας μιλήσουν όχι μόνο μέσω της σιωπής, όπως γράφει ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου: «Τ’ άλλα που είχες να μου πεις / Στης ψυχής σου το σκοτάδι βύθισέ τα… / θα ‘ρθει αυγή που θα τα ιδώ σε μια βιολέτα / Μην τα πεις / Θάρθει η ώρα να τα μάθω τον Απρίλη / Στο περιβόλι από τα μάτια, από τα χείλη / της σιωπής»[4].
Οι δυο ποιήτριες έχουν κοινό στοιχείο εκκίνησης τα άνθη και την αγάπη τους για την ποιητική ανθοκομία. Και οι δυο αξιοποιούν μυθολογικά ή και ιστορικογεογραφικά στοιχεία των ανθέων προκειμένου να δομήσουν τα ποιήματά τους και να αποδώσουν μέσα από αυτά λεκτικά και ποιητικά τις συγκινήσεις, τις θεάσεις και τις ιδέες τους. Και οι δυο πλάθουν τα ποιητικά άνθη τους έχοντας ως βάση την εξωτερική εμφάνιση των λουλουδιών, τις ιαματικές ή φαρμακερές τους ιδιότητες, τις μυθολογικές απεικονίσεις, τους συμβολισμούς, τις μορφές και τα αρχέτυπα, που τα έχει προσδώσει η πολιτισμική και λαογραφική παράδοση των τόπων τους. Ένα άλλο κοινό χαρακτηριστικό της ποιητικής γραφής και των δυο αποτελεί η ενδιαφέρουσα διακειμενική συνομιλία τους με δημιουργούς και στοχαστές, υπενθυμίζοντας πχ την λαμπρότητα των χρυσάνθεμων εκείνου του τρελού του Ολλανδού, (σ. 27) ή κοινωνώντας την σοφία του παραδοσιακού χαιρετισμού των Μάγια: – INLAKECH –«Είμαι ένας άλλος Εσύ» – HALAKEN – «Εσύ είσαι ένας άλλος Εγώ», (σ. 77).
Ως προς τις διαφορές τους η πρώτη φαίνεται από τον τίτλο και αφορά στο διαχωρισμό των ανθέων σε εγχώρια στα οποία επικεντρώνεται η Λιάντζουρα και στα εξωτικά στα οποία καταβυθίζεται η Παπαγεωργίου. Και βέβαια η κάθε μια σκιαγραφεί την ποιητική ανθοφορία της με το δικό της ποιητικό ύφος, τη φωτεινότητα και διαύγεια της γραφής της. Η Λιάντζουρα εκφράζει ποιητικό στοχασμό ορμώμενη από τα χαρακτηριστικά τους, τα ανθρωπομορφικά στοιχεία των μύθων τους και τις απεικονίσεις τους στον ανθρώπινο ψυχισμό, ενώ η Παπαγεωργίου εκφράζεται ωθούμενη από την συγκίνηση που νιώθει και τον ψυχοκοινωνικό προβληματισμό που εγείρεται συνειρμικά μέσα της από τη θέαση και τη μυθολογία των ανθών.
Η Βιολέτα ή Μενεξές, το Σπαθίφυλλο ή ο κρίνος της ειρήνης, ο Αμάρα-
ντος ή Ελίχρυσος ο πολύτιμος, ο ελλέβορος ο κυκλόφυλλος, το Ορνιθόγαλο ή το αστέρι της Βηθλεέμ, το Κρίνο ή Ο κρίνος της Παναγίας, το Χρυσάνθεμο και η Αμαρυλλίδα είναι κάποια από τα εγχώρια άνθη με τα οποία συνομιλεί η Λιάντζουρα, όπου ανασύροντας τις ιστορίες και τις μυθολογικές αναφορές τους αναπλάθει ευφάνταστες ποιητικές εικόνες για να εκφράσει ποιητικούς στοχασμούς και ιδέες. Έτσι πχ στη θέαση της Βιολέτας ανακαλώντας τον μύθο της όμορφης νέας, θύμα θανατηφόρας επίθεσης της θεάς Αφροδίτης, αναπαριστά τα άνθη της βιολέτας με λευκά σημαιάκια «Πάνω στο ματωμένο λείψανο / στάθηκαν λευκές πεταλούδες / Λευκά σημαιάκια τα φτερά τους» (σ. 13), ενώ ολοκληρώνει με την ενορατική σκέψη: «δεν έπρεπε να καταλήξουν ραμφισμένα / από κοράκια» (σ. 13). Στη θέαση του κάλους της Αμαρυλλίδας αναλογιζόμενη τον μύθο του ματαιωμένου έρωτά της, επινοεί επιστολή του μαντείου των Δελφών με χρησμό που επισημαίνει στο «ΥΣ. Αμαρυλλίδα μου, έχει και αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια.» (σ. 31) ή εκφράζεται νουθετικά απευθυνόμενη στο άνθος « Αστέρ ή αστράκι / Πάψε να χύνεις / δάκρυα απερίσκεπτα / πάνω στη γη αστράκια / δεν πρόκειται να δεις / παρά μόνο σαν γυρίσεις / τον κόσμο τούμπαλιν / με μπόλικο κρασί / και λίγη φαντασία», (σ. 37). Άλλες φορές οι θεάσεις της ποιήτριας ανακαλούν βιωματικές εικόνες ή μνήμες από την σύγχρονη ελληνική παράδοση και τη λογοτεχνία, όπως στο «Γεράνι» που φέρνει στο νου μας εικόνες παραδοσιακής αυλής με αραδιασμένους τενεκέδες γεμάτους γεράνια στο χαγιάτι ή στο κατώφλι να λαμπυρίζουν πολύχρωμα καλωσορίσματα: «καλωσόρισμα σε σπίτι μυθικό / με το κλειδί να σε περιμένει / στα ριζά κάθε γερανιού / κάτω από τον κόκκινο βαμμένο / ντενεκέ της φέτας» (σ. 45), γράφει παραπέμποντας παράλληλα στο μυθιστόρημα του Χρόνη Μίσσιου «Το κλειδί είναι κάτω από το γεράνι»[5].
Η Παπαγεωργίου επιλέγει σπάνια κι εξωτικά άνθη από μακρινούς τόπους του πλανήτη, όπως το Γινγκ-σου από την Κίνα, το Ραφλέσι από τη Σουμάτρα ή το Ναουπάκα από τη Χαβάη και το Μελάτι από την Τζακάρτα. Πλάθει τα ανθο – ποιήματά της προσδίδοντας ανθρωπομορφικά στοιχεία στα άνθη και μέσα από αυτά αφηγείται τα ανθρώπινα πάθη και παθήματα με πάλλουσα κι αισθαντική γλώσσα όπου η φωνή του ποιητικού υποκειμένου και του άνθους συγχωνεύονται αγγίζοντας τον συγκινησιακό νου και τον αναστοχασμό του αναγνώστη. Ωθούμενη από την ομορφιά των ανθέων και των λέξεων, τον πόθο για φως, αλήθεια κι ανθρωπιά πλάθει τα εξωτικά ανθοποιήματά της προσφέροντας αρώματα ποιητικής ευαισθησίας, εκφράζοντας την ψυχοκοινωνική συνθήκη και το ανθρώπινο δράμα και θαύμα στο γεωγραφικό και πολιτισμικό τόπο προέλευσής των ανθών της.
Έτσι πχ μέσα από ένα ολιγόστιχο και πυκνό ποίημα για το άνθος «Σίρουι Λίλυ» της Ινδίας, εφορμώντας από το μύθο της πριγκίπισσας Λίλυ, αλλά και την επίγεια κόλαση των γυναικών του τόπου της, πετυχαίνει να συγκλονίσει σκιαγραφώντας την οδυνηρή γυναικεία συνθήκη στην Ινδία που αποστερεί τη γυναίκα ακόμη και από την ανθρώπινη υπόστασή της, ωθώντας την σε υποταγή, σε απόρριψη της θηλύτητάς της και σε επιθυμίες μετενσάρκωσης σε άνδρα. Γράφει η ποιήτρια:
«ΣΙΡΟΥΙ ΛΙΛΥ ΙΝΔΙΑ / Είμαι λέει γυναίκα. Το φύλο μου. / Από τη γέννησή μου μεγαλώνω για ένα σκοπό. / Να παντρευτώ. Να κάνω γιο. / Από τα 12 με στέλνουν στον γαμπρό. / Αν με δέρνει, με βιάζει, θα πω ευχαριστώ. / Αν πιάσω στην κοιλιά ένα θηλυκό, / αλίμονο, ντροπή ή το σκοτώνω ή να καώ. / Αν χηρέψω συμφορά, ζητιάνα ή δούλα θα γεννώ. / Είτε σαν τη Λίλυ εξόριστη σε πόλη εκεί ψηλά. / Αν φύγει θα πεθάνει. Το κάρμα λέει. / Ας περιμένω λοιπόν, να μετενσαρκωθώ. / Αν έχω τύχη, θα βγω αρσενικό. / Σε λίγες μέρες φτάνουν στο φεγγάρι. / Τον άλλο χρόνο και στον Άρη. / Μπορεί εκεί να βρω / τη ράτσα ή το είδος μου. / Δεν είμαι άνθρωπος εγώ. / Είμαι γυναίκα.» (σ. 93).
Αλλού σκιαγραφείται η αγωνιστικότητα και η εμπιστοσύνη στον εαυτό, όπως το ανθο – ποίημα «Πρωτέα» για το εθνικό λουλούδι της Νότιας Αφρικής που συμβολίζει την αναγέννηση, το οποίο στην ποιητική του απόδοση ορθώνεται με παρρησία διαμηνύοντας: «Η ύπαρξή μου είναι νίκη», παραπέμποντας στη νίκη απέναντι στον ρατσισμό και το Απαρτχάιντ, ενώ η θέαση κάποιων άλλων εγείρει τον υπαρξιακό στοχασμό της ποιήτριας, όπως το Ιαπωνικό «Σακούρα, Το άνθος της Κερασιάς», όπου εκφράζονται ερωτήματα σχετικά με τη ζωή και το θάνατο: «Αν μάθεις να πεθαίνεις, / τότε θα μάθεις να ζεις.» (σ. 95).

Ένα τρίτος λόγος που καθιστά ιδιαίτερο τον ποιητικό βιβλίο των “Ανθέων” αφορά στον υπότιτλό του, δηλαδή στο ότι αποτελεί ένα Ποιητικό ανθο-λόγιο, με την αξιοποίηση του οποίου ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή και γνωριμία με τον κόσμο των ανθέων μέσα από έναν ποιητικό και αισθαντικό τρόπο, αντλώντας από τη σοφία και την ομορφιά της φύσης από την οποία ο σύγχρονος άνθρωπος έχει δυστυχώς απομακρυνθεί χάνοντας τη δυνατότητα να την απολαύσει. Η αξιοποίησή του Ποιητικού ανθο-λόγιου γίνεται ακόμη πιο ενδιαφέρουσα με την παράθεση των πλούσιων σημειώσεων, οι οποίες υποβοηθούν την γνωριμία του αναγνώστη με το κάθε άνθος, ως φυτό, τον τόπο προέλευσης, το μύθο και τον συμβολισμό του, αλλά και στην καλύτερη κατανόηση των ποιημάτων και των ιδεών που κομίζουν.
Τόσο τα άνθη όσο και τα ποιήματα αποτελούν την κορωνίδα στην κλίμακα της ανθρώπινης αισθητικής απόλαυσης, αλλά και στην αναζήτηση ελπίδας και φωτός. Οι καλές ποιήτριες Κατερίνα Λιάντζουρα και Μαργαρίτα Παπαγεωργίου με το πλούσιο και στοχαστικό ποιητικό – ανθολόγιό τους μας προσφέρουν ποιητικά αγγίγματα ομορφιάς και ερεθισμάτων της επαφής μας με τη φύση, με τον εαυτό και τον άλλον, καθώς και ερεθίσματα συνέργειας, ποιητικής ομορφιάς, επαναπροσδιορισμού και επανάκτησης της σχέσης μας με τη φύση και βαθύτερο αφουγκρασμό της ομορφιάς και της σοφίας της,

.

ΙΣΙΔΩΡΑ ΜΑΛΑΜΑ

LITERATURE.GR 21/04/2024

Η τέχνη του ποιητικού μπουκέτου

Μια ποιητική συλλογή ορίζεται και καθορίζεται από τον τίτλο της, καθώς αυτός αποτελεί τη σκέπη υπό την οποία νοηματοδοτούνται κάθε φορά τα ποιήματά της, άλλοτε σε μικρότερες και άλλοτε σε μεγαλύτερες νοηματικές επεκτάσεις. Η συλλογή άνθεα εγχώρια και εξωτικά δηλώνεται στην ποιητική παραγωγή μέσω μιας λέξης πολλά υποσχόμενης σε κάθε της νοηματικό καπρίτσιο. Γιατί η λέξη «άνθος» παραπέμπει σε μια άμεση μετάφραση στο ίδιο το λουλούδι και, μάλιστα, την ώρα της ανθοφορίας του. Σε μια δεύτερη μετάφραση επεκτείνεται στην περίοδο της ανθοφορίας, στη φάση που όλα ανθίζουν, ενώ σε μια τρίτη στην αφρόκρεμα, στο διακεκριμένο δηλαδή μέρος ενός συνόλου, στη φάση δηλαδή που αυτό βρίσκεται στην ακμή του. Όσο για τον δικό μας χώρο, αυτόν της λογοτεχνίας, η λέξη «άνθη» ταυτίζεται με τα σχήματα τα καλλωπιστικά με τα οποία ο απλός λόγος μετατρέπεται σε τέχνη και καθίσταται ικανός να προσφέρει πνευματική, ηθική, μα κυρίως αισθητική απόλαυση.
Η συλλογή που παρουσιάζουμε σήμερα αξιώνει να επιστεγάσει κάθε νοηματική απόχρωση. Καταρχάς, μέσα από αυτή παρελαύνουν τα ίδια τα άνθη, τα οποία, μάλιστα, απεικονίζονται συχνά με κάθε λεπτομέρεια στη μορφή που έχουν κατά την άνθησή τους. Έπειτα, τη συλλογή διαπερνά η περίοδος της ανθοφορίας, όχι μόνο των λουλουδιών, αλλά και των ιδεών, των συναισθημάτων, των τόπων, των ιστοριών, των μύθων και των κάθε είδους αφηγήσεων. Ταυτόχρονα, θαρρώ πως παρουσιάζεται η αφρόκρεμα των λουλουδιών, όχι από αισθητικής ασφαλώς άποψης, αλλά από την άποψη της συγκινησιακής τους δομής, του ιστορικού φορτίου που φέρουν και του τρόπου με τον οποίο συνδέονται με των ανθρώπων το πάθος και τα πάθη, με την ανθρώπινη μοίρα, με τον ρου της ιστορίας του ανθρώπου στη γη. Τέλος, η ποιητική γλώσσα και των δύο ποιητριών είναι μια γλώσσα άμεση μα γλαφυρή, απλή μα ζωντανή, έτσι που στο τέλος της ανάγνωσης να νιώθει κανείς ότι έχει βγει κερδισμένος από την επιλογή του να εγκύψει πάνω σε μια ποιητική συλλογή με κάποιες ιδιαιτερότητες σε σχέση με την ποιητική κανονικότητα της εποχής − αν, βέβαια, μας επιτρέπεται να μιλάμε για κανονικότητα στον χώρο της ποίησης.
Και οι ιδιαιτερότητες της συλλογής αυτής είναι πολλές κι ενδιαφέρουσες. Καταρχάς, πρόκειται για μία ποιητική σύμπραξη της Κατερίνας Λιάτζουρα και της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, μία σύμπραξη η οποία γίνεται σε τρία επίπεδα. Αφενός, σε θεματικό επίπεδο, καθώς τόσο τα ποιήματα της μιας όσο και τα ποιήματα της άλλης φέρουν ως τίτλο και ως θεματική τους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο τα λουλούδια. Της μιας τα εγχώρια λουλούδια, αυτά που ευδοκιμούν στη χώρα μας, αυτά με τα οποία έχουμε όλοι γαλουχηθεί, αυτά των οποίων οι οσμές έχουν σημαδέψει τις μεγάλες ή μικρές, τις ατομικές ή τις συλλογικές μας στιγμές. Της άλλης, τα εξωτικά, από τα οποία κάποια γνωρίζουμε και κάποια όχι, μα σίγουρα έχουν χαράξει κάποιων άλλων ανθρώπων τις μικρές ή τις μεγάλες στιγμές. Και κάπως έτσι, το εμείς συναντά το εσείς, το εγώ το εσύ, ο δικός μας του άλλου και ο εαυτός μας τον άλλον. Με λίγα λόγια το άπλωμα της συλλογής σε οικουμενικό επίπεδο, η σταδιακή του προέκταση από τον ελλαδικό χώρο σε μέρη μακρινά και τοπικά, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι όλα τα ποιήματα έχουν μια ιστορία ανθρώπινη να πουν που δεν ξεχωρίζει τόπο, χρώμα και φυλή αλλά υπογράφεται από την καθολική ανθρώπινη συνθήκη, οδηγεί, τελικά, σε έναν κύκλο που όταν κλείνει έχει αγκαλιάσει μέσα του των ανθρώπων τα έργα σε επίπεδο διατοπικό και άρα παγκόσμιο και οικουμενικό.
Ταυτόχρονα, η σύμπραξη γίνεται σε επίπεδο μούσας, σε προπαρασκευαστικό επίπεδο, σε επίπεδο πρόκλησης της ποιητικής έμπνευσης. Και οι δύο ποιήτριες φαίνεται ότι δεν έχουν αφεθεί στον μοναχικό ποιητικό στοχασμό που μόνος του ανιχνεύει τον εαυτό και τον εξωτερικεύει. Άλλωστε, το μεγαλύτερο μέρος της ποίησης με αυτόν τον τρόπο αναπτύσσει τον ποιητικό του κορμό. Στη δική μας περίπτωση, οι ποιήτριες δεν αφήνουν την έμπνευση στην τύχη του εσωτερικού ερεθίσματος, της προσωπικής ανησυχίας, την οποία φυσικά προϋποθέτουν. Μα την ενθαρρύνουν μέσα από την αναζήτηση πληροφοριών τόσο για τη μορφή του εκάστοτε λουλουδιού και για τις ιδιαιτερότητές του, τόσο για τον τόπο όπου ευδοκιμεί και για τους μύθους που το φιλοξενούν στην καρδιά τους, όσο και συχνά για την ετυμολογική προέλευση του ονόματός του, αφού αυτή −σύμφωνα με την αριστοτελική ταυτότητα λέγεσθαι=είναι− μπορεί να νοηματοδοτήσει από τη δική της πλευρά ακόμη περισσότερο την ιστορία. Κατά συνέπεια, είναι προφανές ότι ακολουθήθηκε ένας κοινός δρόμος σύλληψης της ιδέας, κοντά σε εκείνον τον καβαφικό τρόπο κατά τον οποίο ο ποιητής οφείλει να διαμορφώσει τις συνθήκες για να γεννηθεί το ποίημα: αναζήτηση πληροφοριών, γνωριμία με τη μορφή του λουλουδιού, την προέλευσή του, τις συνθήκες στις οποίες ευδοκιμεί, αναζήτηση του μύθου, της ιστορίας που κουβαλά κατά το διάβα του στο αείροον ποτάμι του χρόνου, διαμόρφωση της ποιητικής ιδέας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, έρχονται στο αναγνωστικό προσκήνιο μύθοι κι ιστορίες που ανάσαναν πριν ακόμη από την αρχαία εποχή, αλλά και ιστορίες που αγγίζουν τα σύγχρονα βιώματα, που ακουμπούν τις σημερινές ανθρώπινες ζωές. Και εδώ συμβαίνει το εξής παράδοξο. Αυτό το σύνολο των ιστοριών που εξακτινώνεται σε ένα ευρύτατο φάσμα χρόνου γράφεται πάνω σε μια κοινή βάση που λέγεται ανθρώπινος καημός, όπως αυτός νοηματοδοτείται τόσο από τον έρωτα όσο κι από το μίσος τόσο από την αλήθεια όσο κι από το ψέμα, τόσο από το θεμιτό και το δίκιο όσο κι από το αθέμιτο κι από τα άδικο, τόσο από τη ζωή όσο κι από τον θάνατο. Με λίγα λόγια, μύθοι διαφορετικών χρονικών περιόδων συνηχούν μέσα από την ποιητική συλλογή καταργώντας το φάσμα του χρόνου και υψώνοντας την ομορφιά και την τραγικότητα της ζωής σε έναν χρόνο άχρονο και για αυτό διαχρονικό. Έχοντας, λοιπόν, η συλλογή κατακτήσει μια θέση στο οικουμενικό και διαχρονικό στερέωμα, έχει αυτομάτως κατακτήσει μια θέση στον αυθεντικό χώρο της ποίησης. Γιατί τι άλλο είναι η ποίηση πέρα από τη δυνατότητα της τέχνης του λόγου να αφουγκράζεται την τέχνη της ζωής, που είναι μία και κοινή στη βάση της για όλους;
Ένα τελευταίο επίπεδο στο οποίο, νομίζω, ολοκληρώνεται η ποιητική σύμπραξη της Λιάτζουρα με την Παπαγεωργίου είναι αυτό του σχηματισμού του ποιητικού κορμού, παρόλο που σε καθεμιά ποιήτρια αυτός βλασταίνει με διαφορετικό κάθε φορά τρόπο. Με λίγα λόγια, στα ποιήματα της συλλογής συμπλέκονται τεχνηέντως πληροφορίες της μορφής του κάθε λουλουδιού, του τόπου όπου ενδημεί και της ιστορίας στην οποία πρωταγωνιστεί και διηθούνται μέσα από τον ποιητικό λόγο με τέτοιο τρόπο ώστε να συντεθεί μία νέα ιστορία, η οποία επανανοηματοδοτείται στο παρόν, επικαιροποιείται και λειτουργεί σε νέα συμφραζόμενα. Και κάπως έτσι η επιστήμη της φυτολογίας γίνεται τέχνη κι αποδεικνύεται ότι οι δυο αυτοί χώροι όχι μόνο αντίπαλοι δεν είναι αλλά συμπληρωματικοί κι επικουρικοί της ανθρώπινης ευτυχίας και προκοπής. Παρά τις διαφορές και τις συγκρούσεις που κατά καιρούς σημειώθηκαν μεταξύ επιστήμης και τέχνης και παρά την πλατωνική υποβάθμιση της τέχνης ως παραποιητικής των ιδεών, σήμερα απολαμβάνουμε μία συλλογή στην οποία η επιστήμη έχει τροφοδοτήσει την τέχνη, χωρίς να έχει αφήσει κανένα κατάλοιπο πάνω της εκτός από την πρώτη ύλη, το αφήγημα, και η τελευταία, η τέχνη δηλαδή, όχι μόνο δεν παραποιεί την ιδέα, αλλά την ανάγει σε αλήθεια ζωής.
Επίσης ιδιαίτερος είναι ο τρόπος με τον οποίο οφείλει να διαβάσει κανείς τη συλλογή, προκειμένου να απολαύσει το βάθος και τα πλάτη της. Στην πρώτη ανάγνωση γνωριμίας θα ήταν καλό να διαβάσει μία φορά όλα τα ποιήματα με τη σειρά που ανθολογούνται. Στη δεύτερη φορά, θα πρέπει να προηγηθεί πριν από κάθε ποίημα η ανάγνωση των πληροφοριών που το αφορούν, έτσι ώστε κατά την ανάγνωση αυτού καθ’ εαυτού του ποιήματος ο αναγνώστης να απολαμβάνει τη χαρά της ταύτισης, της ανακάλυψης, της κατανόησης και της νοηματικής και φιλοσοφικής προέκτασης.
Για τα μότο των βιβλίων έχουν επιλεγεί μεγάλοι δημιουργοί, οι οποίοι έχουν γράψει τη δική τους ιστορία στον τρόπο με τον οποίο εμποτίζουν την ανθρώπινη ζωή με το φυσικό της περιβάλλον. Ο Όμηρος δίνει το εναρκτήριο λάκτισμα για την ανέλιξη του ποιητικού στοχασμού των ποιητριών, με την αναφορά του στον ανθοφορικό οργασμό της άνοιξης: «ἦλθον ἔπειθ᾽ ὅσα φύλλα καὶ ἄνθεα γίγνεται ὥρῃ», προσημαίνοντας τη στιχένια ανθοφορία που θα ευωδιάσει στις σελίδες που θα ακολουθήσουν, ενώ ο Ερωτόκριτος και η Σαπφώ αντίστοιχα μέσα στην ελληνικότητά τους προαναγγέλλουν την ελληνική λουλουδένια ανθοφορία. Αντίστοιχα, στίχοι του Λι Μπάι και της Νόρμα Ντάνινγκ μας εισάγουν στο κομμάτι της ποίησης της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, δίνοντας το στίγμα μιας περιήγησης σε πιο εξωτικά μέρη. Μόνο που εδώ, ανάμεσα στα μότο του ξένου, του εξωτικού, φωλιάζει από κάτω το τρίτο μότο, που αποτελεί απόσπασμα στίχων της Λιάτζουρα. Με τον ίδιο τρόπο, η Λιάτζουρα αφιερώνει το ποίημα «Μαργαρίτα ή Άνθεμις» στην συν-ποιήτριά της Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, αποδεικνύοντας ότι τούτη η συνεύρεση δεν είναι μια επαγγελματική συνεργασία −πώς άλλωστε θα μπορούσε η ποίηση να καταταχτεί στο στενό πλαίσιο του επαγγέλματος και ποιος θα μπορούσε να αξιώσει να θεωρηθεί επαγγελματίας;− αλλά μια βαθιά σχέση συν-ύπαρξης, συν-πόρευσης, συν-δημιουργίας, μια σχέση ζωής που επιβεβαιώνει τον μοναδικό στίχο του αγαπημένου Τριαντάφυλλου Κωτόπουλου που ιεραρχεί ως κατάκτηση ζωής τη γνώση ότι η συνδημιουργία είναι του καθενός το μεγάλο ποίημα.
Σε αυτό το πλαίσιο, το κείμενο αυτό θα προσφέρει στους αναγνώστες κάποια μικρά μπουκέτα από δύο λουλούδια, ένα από κάθε ποιήτρια, τα οποία με κάποιο τρόπο συνδέονται τεχνουργώντας μία μοναδική σύνθεση. Προσφέρεται για αρχή ένα μπουκέτο από αστεράκια ή αστράκια της Λιάτζουρα και από Κακάου της Παπαγεωργίου. Καταρχάς γιατί και τα δυο έχουν σχήμα αστεριού: Τα πρώτα, δημιουργημένα από τα δάκρυα της Αστερέας, που ξαπλωμένη στον ουρανό δεν έβλεπε καθόλου άστρα στη γη, συνδυάζονται υπέροχα με τους μπλε μωβ και κίτρινους τόνους του Κακάου, του οποίου η επεξεργασία παραλληλίζεται από την ποιήτρια με την αναγέννηση. Έτσι, με αυτόν το συνδυασμό καλώ τον αναγνώστη να αποδυθεί σε έναν αγώνα αναποδογυρίσματος του κόσμου σύμφωνα με τη Λιάτζουρα, σε μια μεθυστική περιδίνησή του, προκειμένου να ανακαλύψει τον δικό του έναστρο ουρανό:
«Πάψε να χύνεις / δάκρυα απερίσκεπτα / πάνω στη Γη αστράκια / δεν πρόκειται να δεις / παρά μόνο σαν γυρίσεις / τον κόσμο τούμπαλιν / με μπόλικο κρασί / και λίγη φαντασία».
Και ταυτόχρονα, να βιώσει την αναγέννησή του, όμοια με αυτή των Δίδυμων Ηρώων της Κοσμογονίας των Μάγια, όμοια με αυτή της επεξεργασίας του Κακάου, που στα χέρια των Μάγια μετατρέπονταν σε σοκολατένιο χρυσό. Κι έτσι, μέσα στον έναστρο ουρανό της Λιάτζουρα και μέσα από την αναγεννησιακή διαδικασία της Παπαγεωργίου, να ανακαλύψει ο αναγνώστης ότι, όπως σημειώνει και το μότο του ποιήματος της δεύτερης που αποτελούσε και τυπικό χαιρετισμό των Μάγια, «Είναι ένας άλλος Εσύ» κι ότι ο «Άλλος είναι ένας άλλος Εγώ» και, τελικά, όλοι μας είμαστε χιλιάδες πρόσωπα σε συσκευασία του ενός, χιλιάδες αστέρια που περιμένουμε να δεχτούμε την κυκλική επεξεργασία του Κακάου, για να λάμψουμε στον γήινο ουρανό της Αστερέας:

Κακάου
ΓΟΥΑΤΕΜΑΛΑ, ΜΑΓΙΑΣ
– INLAKECH –«Είμαι ένας άλλος Εσύ»
– HALAKEN – «Εσύ είσαι ένας άλλος Εγώ»
παραδοσιακός χαιρετισμός των Μάγια
Κρατούσε στη χούφτα το μικρό αστέρι.
Προχωρούσε με όλους τους συνταξιδιώτες.
1000 χρόνια είχαν περάσει κι όμως
και αυτός ο κύκλος δεν έλεγε να κλείσει
να ανοίξει επιτέλους ο άλλος ο προγονικός
της αλληλεγγύης, της ελευθερίας,
της ανάστασης, της αναγέννησης.
Σαν τους κόκκους του κακάου
σαν τους διδύμους στο λαβύρινθο,
κι εγώ να ζυμωθώ, να αποξηραθώ,
να καβουρντιστώ, να αλεστώ
και να χυθώ στον ποταμό
σαν δυο ψάρια να αναγεννηθώ.
Κρατούσε στη χούφτα τους σπόρους.
Περίμενε. Πλάι σου.
Το δεύτερο μπουκέτο θα συντεθεί από το Ντατούρα της Παπαγεωργίου και το Χρυσάνθεμο της Λιάτζουρα, γιατί αυτά τα δύο ποιήματα συνδέονται με μια κοινή θέση και με μια ηχηρή αντίθεση. Εκκινούν και τα δυο από έναν πίνακα ζωγραφικής. Το πρώτο αναφέρεται στον εμβληματικό πίνακα «Αέρια» του Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ, που απεικονίζει ακρωτηριασμένα στην όραση θύματα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου από τους Ναζί, ύστερα από επίθεση με χημικά όπλα. Το Ντατούρα, το γνωστό αγκάθι, η παγίδα ή η τρομπέτα του διαβόλου ή αλλιώς το διαολόχορτο, η ξελογιάστρα, με λευκά άνθη και σχήμα τρομπέτας, περιέχει σε κάθε του σημείο επικίνδυνες ουσίες και ο χημικός πόλεμος επιστρατεύτηκε από τους αποικιοκράτες για να αντιμετωπιστεί αυτή η μαγική δύναμη που το φυτό έδινε στους Σαμάνους και κατόπιν επεκτάθηκε στη σύγχρονη ιστορία στον χώρο της χημικής τρομοκρατίας. Και να τα λόγια τους:
Ντατούρα ή Τρομπέτα του Διαβόλου
Αμερική
[…]
Εμάς, τέτοιους ένδοξους στρατιώτες
Εκείνο το βρωμερό λουλούδι φταίει
το λουλούδι του διαβόλου
Εκείνο και οι σαμάνοι Ινδιάνοι
Παίρνουν την εκδίκησή τους
εκείνοι και τα παλιολούλουδά τους
τα ζόμπι και οι μάγισσες.
Ζιζάνια, ζιζάνια να ξεριζώσουμε.
Καλά κάναμε και τους πήραμε τη γη τους
Το ποίημα «Χρυσάνθεμο» της Λιάτζουρα, εμπνευσμένο από τους πίνακες του Vincent van Gogh με τα χρυσάνθεμα, που μετά θάνατον απέκτησαν αξία, τοποθετημένο στο συγκεκριμένο μπουκέτο καλείται να λειτουργήσει κατασβεστικά του πολέμου και του μίσους. Γιατί το χρυσό χρώμα του λουλουδιού, συνυφασμένο με την πολυτιμότητα και την καλοσύνη, αλλά κυρίως με τη λάμψη, μπορεί να αναδείξει το λευκό πίσω από τη μαύρη ιστορία του Ντατούρα:
Χρυσάνθεμο
Απ’ όλα τα χρυσάφια
του κόσμου εγώ ξεχώρισα
εκείνο που στο άνθος έδωσε
το λαμπερό το όνομα
Έπρεπε να χρυσίσει
εξ αρχής στους πίνακες
εκείνου του τρελού του Ολλανδού
το ταπεινό
για να αποκτήσει στη συνέχεια
αμύθητη αξία
Το τελευταίο μπουκέτο για σήμερα έχει εθνικό χαρακτήρα. Έχει ως θεματική τη φιλοπατρία, τόσο με τη μορφή της ελληνικότητας όσο και με τη μορφή της πατριδολατρίας. Αυτής που καθιστά το μέλος μιας εθνικής ομάδας κομμάτι μιας ξεχωριστής συλλογικότητας. Τοποθετώ, λοιπόν, σε αυτό τη Γαρυφαλλιά ή αλλιώς Δίανθο τον Καρυόφυλλο, το λουλούδι που απέκτησε ο Δίας σφηνώνοντας στη γη τον κεραυνό του, με τον Ιβίσκο, που για τους Αϊτινούς συμβολίζει την εθνική υπερηφάνεια, την αντίσταση στην αλλοτρίωση της εθνικής ταυτότητας στο όνομα ενός κάθε άλλο παρά υγιούς κοσμοπολιτισμού, την αντίθεση σε ένα τουριστικό πνεύμα που μπροστά στην υλιστική ευδαιμονία αποποιείται εθνικές αξίες και ιδανικά. Ξεκινώ με το ποίημα που αναβλύζει ελληνικότητα:
Γαρυφαλλιά ή Δίανθος ο Καρυόφυλλος
i
[…]
Τροπαιοφόρα και με δόρυ
στρέφεσαι στους δράκους
και μάχεσαι τους δαίμονες
Αγέρωχη, σπαθάτη λικνίζεσαι
στους αέρηδες κάθε εποχής
ii
Στην Γαρφουλίτσα
Είμαι η Γαρυφαλλιά το λουλούδι και τ’ όνομα Είμαι ο ήλιος
και η θάλασσα ο ουρανός τα σύννεφα τα αστέρια Είμαι το
χώμα και το νερό Είμαι το Πήλιο Είμαι το Νεοχώρι Είμαι ο
αιωνόβιος πλάτανος στην πλατεία το γάργαρο νερό της βρύ-
σης το καφενείο στη σκάλα το πανηγύρι των Αγίων Αναργύ-
ρων Είμαι η εκκλησία του Άγιου Δημήτρη, του Άη Γιώργη,
της Παναγίας (ή/και το ξωκκλήσι της Παναγίας Τουρκο-
γιάννη) Είμαι το πετρόχτιστο δίπατο ο ξυλόφουρνος το πλίν-
θινο καμαράκι η ξερολιθιά η τζανεριά η μουριά η κρεβατιά
Είμαι το ανηφορικό καλντερίμι το φιδίσιο μονοπάτι το αμπέ-
λι η ελιά Είμαι η αντανάκλαση στο θάμπος του καθρέφτη το
ξέφτι σ’ ένα κούφωμα η μπάρα πίσω από την πόρτα ο μεντε-
σές που τρίζει το σιδερένιο κλειδί που γυρίζει Είμαι η δαντέλα
στο κοφτό το σχέδιο στο κουρτινάκι το βελούδο και το μετάξι
το νήμα είμαι και το βελονάκι Είμαι το γλυκό κυδώνι και η
βυσσινάδα το καρύδι και η καραμέλα στην τσέπη της ποδιάς
Είμαι το τρανζιστοράκι στο κομοδίνο το πόδι που κρατά τον
ρυθμό η σκέψη που ταξιδεύει στα παλιά είμαι τα νιάτα είμαι
η μνήμη […]
Ποζάροντας πλάι σε αυτήν την εμβριθή χαρτογράφηση του αυθεντικού ελληνισμού ο λυγερός ιβίσκος του Rose Kayenn έρχεται να υπενθυμίσει ότι την ίδια αυθεντικότητα διεκδικούν όλοι οι λαοί, αποζητώντας το γλυκό νανούρισμα της γιαγιάς πατρίδας, κάθε φορά που οι αλλόκοτοι καιροί τους κάνουν να νιώθουν ανέστιοι:
Ιβύσκος
Αϊτή
[…]
Θέλω τον ιβίσκο τον rose kayenn
όχι τα κόκκινα ζαχαρωτά
που μου τα δίνουν ξένοι
που μου αφαιρούν τη ζεστασιά
που με γδύνουν από ό,τι αγνό
που με κάνουν δούλο τους ξανά
θέλω το νανούρισμα του κάβουρα,
να τον βάλεις στο καζάνι,
τραγούδησέ μου, γιαγιά, πάλι
με τον Χούνγκαν και τη Μάμπο,
να ξεκουραστώ
Πολλά μπουκέτα και ποικίλους συνδυασμούς θα μπορούσε να επιχειρήσει κανείς σεργιανώντας στον ποιητικό κήπο που ονομάζεται άνθεα εγχώρια και εξωτικά. Να έρθει σε επαφή με χρώματα, ευωδιές και ιστορίες −μυθικές και πραγματικές− και να κάνει το δικό του στεφάνι. Εκείνο που κάθε αναγνώστης φορά μετά την καταβύθισή του σε στιχένιους βυθούς. Όσο πιο καλοπλεγμένο είναι το στεφάνι τούτο τόσο πιο εύκολη είναι η άνοδος από τον βυθό στην επιφάνεια. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση, το τέρμα του αναγνώστη δεν περιορίζεται στην κατάκτηση της επιφάνειας αλλά στην υπερκέρασή της και στη μετάβαση σε έναν πιο ανοιχτό και πιο καθαρό ορίζοντα, αυτόν στον οποίο μόνο η καλή ποίηση μπορεί να οδηγήσει.

.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ

FRACTAL 16/04/2024

«Λευκά καθάρια σέπαλα…», «η ουσία του κόσμου είναι ένα λουλούδι,…»

Η Κατερίνα Λιάτζουρα και η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου ενώνουν την ποιητική τους με κοινή θεματική τα άνθη και μοιράζονται η κάθε μια με τη δική της οπτική τις καταγωγές τους. Η Κ. Λιάτζουρα τα Εγχώρια και η Μ. Παπαγεωργίου τα Εξωτικά. Δεν είναι η πρώτη φορά που η ποίηση αντλεί έμπνευση από στοιχεία της φύσης. Αρχής γενομένης του Ρομαντισμού, ο οποίος μάλιστα προσέδιδε και ανθρώπινες ιδιότητες σε στοιχεία φυσικά, η φύση, όπως τα άνθη ή τα φυσικά φαινόμενα, αποτέλεσαν έμπνευση για τους ποιητές που τον εκπροσώπησαν. Επίσης ένα ξεχωριστό, νεώτερο, παράδειγμα αποτελεί το ιαπωνικό χαϊκού, του οποίου, παραδοσιακή θεματική αποτελεί η φύση, το περιβάλλον και ό,τι τα αποτελεί.
Η συγκεκριμένη έκδοση αποτελεί ένα ιδιαίτερο εγχείρημα που ξεχωρίζει τόσο για την πρωτοτυπία της σύλληψης, όσο για τη λογοτεχνική του αξία, αφού πραγματοποιεί αυτό που υπόσχεται, όπως περιγράφεται και στην ανθολογική έρευνα που συμπεριλαμβάνεται στο τέλος της ποιητικής συλλογής σε ξεχωριστό κεφάλαιο. Η Ευσταθία Δήμου αναλύει στο Επίμετρό της αυτήν τη ξεχωριστή πρόθεση των δύο λογοτεχνών να αντλήσουν την έμπνευσή τους στοχευμένα, με σκοπό να εξανθρωπίσουν τη φύση εκφράζοντας την εσωτερική τους φωνή. Και αν και, όπως αναφέρει, η Δήμου παρόλο που κάποιος θα δικαιούνταν να παραμείνει επιφυλακτικός απέναντι σε όποια διαφοροποίηση της ποίησης απέναντι σε οποιαδήποτε μορφή τέχνης, πολλώ δε μάλλον σε άλλες μορφές του λόγου (πεζογραφία, θέατρο), αντιμετωπίζει αυτήν τη μορφή της τέχνης ως ένα κατακερματισμένο πεδίο ως προς τα θέματα και τις επιλογές. «Θα μπορούσε λοιπόν κάποιος να προτείνει μια εναλλακτική μέθοδο και διαδικασία ανάγνωσης,» αναφέρει η Ε. Δήμου, αφού, … «μια προσέγγιση η οποία θα αντικαθιστούσε το “θέμα” του ποιήματος με αυτό που θα μπορούσε να οριστεί ως “αφορμή” της δημιουργίας, ως αφόρμηση του ποιητή από ένα ερέθισμα το οποίο εντάσσεται και αντιπροσωπεύει βέβαια, ένα συγκεκριμένο θέμα…» (σελ. 135). Κομβικό σημείο της ανάλυσης της, αφού μπορεί να αποτελέσει τη βάση μιας συζήτησης για τις ποικίλες θεματικές που λειτουργούν ως έναυσμα για την ποίηση. Πόσο η ποίηση μπορεί να αφηγηθεί; Τι συνδέει τα εξω-ανθρώπινα με τα ανθρώπινα ερεθίσματα ώστε να προκαλέσουν μια δημιουργική αντίδραση τόσο στον ποιητή όσο και στον αναγνώστη; Ερωτήματα που τίθενται από την Ευσταθία Δήμου, με αφορμή τόσο την αφόρμηση της συγκεκριμένης συλλογής, αλλά και τη διαφοροποίηση της δημιουργικής αντίδρασης της κάθε ποιήτριας.
Κοινό σημείο του ποιητικού σύμπαντος της Κατερίνας Λιάτζουρα και της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, είναι ο ανθρωποκεντρισμός με τον οποίο περιβάλλουν το κάθε λουλούδι, ενώ η θηλυκή ταυτότητα κυριαρχεί ανάλογα με την οπτική της κάθε μίας. Η Κατερίνα Λιάτζουρα, δανειζόμενη στοιχεία από την αρχαιότητα, αφηγείται τα χαρακτηριστικά των άνθεών της ρεαλιστικά κινούμενη, «Λευκά καθάρια σέπαλα, είπαν,/άσπιλο το σώμα της Παρθένου/έξι χρυσοί ανθήρες/σπινθήρισμα ψυχής», (Κρίνο ή Κρίνος της Παναγιάς, σελ. 23), χωρίς να παραλείπει να συνδεθεί με την ίδια την ύπαρξη. Ο έσω κόσμος, περιγράφεται σε μια ιστορική κατάβαση στη αρχαιότητα και καθώς η μυθολογία εκτυλίσσεται, η ποίησή της γειτνιάζει με την αρχαία τραγωδία, τη μυθολογία, τον πληγωμένο έρωτα και τις ανθρώπινες αξίες, οι οποίες έχουν έναν εξέχοντα ρόλο, καθώς ταυτίζεται η φύση των λουλουδιών με την ανθρώπινη ιστορία και κυρίως τη θηλυκή της οντότητα, «Πάψε να χύνεις/δάκρυα απερίσκεπτα/πάνω στη Γη αστράκια/δεν πρόκειται να δεις/παρά μόνο σαν γυρίσεις/τον κόσμο τούμπαλιν/με μπόλικο κρασί/και λίγη φαντασία» (σελ. 35, Άστερ ή Αστράκι). Νεοτερικότητα, η οποία φέρει στοιχεία αφηγηματικής ποίησης, ρομαντικά παρεστιγμένα, θεατρικότητα, λυρισμό και αρχαιοπρέπεια, καθώς συνδέει τα εγχώρια άνθη με την εσωτερικότητα μιας ποίησης η οποία έχει ως κέντρο της την αρχαία ελληνική θυμοσοφία, σ’ έναν λόγο ο οποίος κινείται και στα τρία ενικά πρόσωπα.
Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, διαχειρίζεται τα εξωτικά της άνθη με ένα πάθος που μοιράζεται στοιχεία από την ίδια την ύπαρξη, το συναίσθημα και την αίσθηση του δικαίου που δεν αποδόθηκε. Το ποιητικό της σύμπαν φέρει τη φλόγα των πολιτισμών με τους οποίους συνδέονται τα έξωτικά της άνθη, καθώς περιηγείται την μυθολογία τους και «τραγουδά» τους καημούς του έρωτα, του ξεριζωμού και αιματηρών εθίμων, που συνδέονται με πράξεις τιμής «[…]Μα πώς να μάθεις να πεθαίνεις;/Θα σου το μάθει το κατάνα/το σπαθί του Σαμουράι;/Το ζωγραφισμένο άνθος της κερασιάς/στο πλευρό του καμικάζι;/[…]Αν μάθεις να πεθαίνεις,/τότε θα μαθεις να ζεις./Η υπέρτατη ομορφιά/την Άνοιξη που ανθίζουν οι κερασιές.» (Σακούρα, Το άνθος της κερασιάς, Ιαπωνία, σελ. 95). Εδώ, τα άνθη προσωποποιούνται και το θηλυκό άλλο ξεχωρίζει, καθώς η ποιήτρια το υπερασπίζεται, αφηγούμενη την πολύπαθη πορεία της ύπαρξής του σε πολιτισμούς και κοινωνίες όπου τα στερεότυπα το υποτιμούν, έως και το εξοντώνουν κυριολεκτικά. «Είμαι, λέει, γυναίκα. Το φύλο μου./Από τη γέννησή μου μεγαλώνω για ένα σκοπό./Να παντρευτώ. Να κάνω γιο./Από τα 12 με στέλνουν στον γαμπρό./Αν με δέρνει, με βιάζει, θα πω ευχαριστώ./Αν πιάσω στην κοιλιά ένα θηλυκό,/αλίμονο, ντροπή, ή το σκοτώνω, ή να καώ./Αν χηρέψω, συμφορά, ζητιάνα ή δούλα υα γενώ./Είτε σαν τη Λίλυ, εξόριστη σε πόλη εκεί ψηλά.» (Σιρούϊ Λίλυ, Ινδία, σελ. 93).
Σπαθίφυλλο ή Κρίνος της Ειρήνης (σε. 53) και Δελφίνιο το Κάσσειο (σελ. 97) στέλνουν από κοινού το μήνυμα της Ειρήνης στην κατακλείδα της κάθε συλλογής -ενότητας. Η ελπίδα αποτελεί για τις ποιήτριες πρώτιστη μέριμνα και σπόρος για να καρπίσει ο αλληλοσεβασμός και η κοινωνική δικαιοσύνη στη γη.

Ο ρεαλισμός της Κ. Λιάτζουρα θα συμβουλεύσει συμβολικά και κρυπτικά σε μια απεύθυνση προς τον αναγνώστη αλλά και προς την ανθρωπότητα:

[…]
Αν πάραυτα η Ειρήνη σας εξακολουθεί να μην ανθίζει
Ελέγξτε παρακαλώ το περιβάλλον.
Θέλει φροντίδα καθημερινή
Και αποστραγγισμένο έδαφος.

Καταλήγοντας η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου θα σμίξει ως Δελφίνιο με τον Διγενή για να φωνάξει την κοινή τους καταγωγή. Άνθρωποι και φυτά, όλοι μας, αξίζουμε τον αλληλοσεβασμό και όση αγάπη περισσεύει, ώστε να ζήσουμε ειρηνικά.

Σμίγω με τον Διγενή ψηλά, κρατώ το φρούριο
Στο σταυροδρόμι των τριών ηπείρων.
Μητέρα μου κι εμένα η Ειρήνη
Και οι χαμένες πατρίδες πανταχού.
Όλοι μεγαλώνουμε στην ίδια μήτρα._

ΓΕΩΡΓΙΑ ΜΑΚΡΟΓΙΩΡΓΟΥ

ΠΕΡΙ ΟΥ 06/04/2024

Το ποιητικό ανθολόγιο της Κατερίνας Λιάτζουρα και της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου με τίτλο Άνθεα εγχώρια και εξωτικά (εκδ. ΑΩ, 2023), μοιάζει μ’ έναν κήπο ποίησης γεμάτο με ιστορίες, εικόνες, μυρωδιές. Σ’ αυτόν τον κήπο, ο αναγνώστης βιώνει πλήθος από εμπειρίες και ταυτόχρονα θαυμάζει τα σχέδια των λουλουδιών που φιλοτέχνησε η Ιουλία Μιχαλέα.

Το βιβλίο περιέχει τέσσερα μέρη. Το πρώτο περιλαμβάνει ποιήματα σχετικά με άνθη του Ελλαδικού χώρου, γραμμένα από την Κατερίνα Λιάτζουρα, το δεύτερο, ποιήματα της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου για εξωτικά φυτά, το τρίτο σημειώσεις για κάθε λουλούδι, εστιάζοντας σε ιστορίες από την μυθολογία κυρίως, ενώ στο τέταρτο μέρος διαβάζουμε το εξαιρετικό επίμετρο της Ευσταθίας Δήμου.

Τα ποιήματα αγγίζουν πολλαπλά, μιας και το κάθε λουλούδι λέγοντας την ιστορία του, ξεδιπλώνει σιγά σιγά πτυχές από την ιστορία ολόκληρης της ανθρωπότητας.

Η Κατερίνα Λιάτζουρα επιλέγει από το πρώτο ποίημα με αναφορές στον θάνατο, να μιλήσει για τον κύκλο της ζωής, την ελαφρότητα της ύπαρξης, τον πεπερασμένο χρόνο. Δεν θα μείνουμε όμως με τη γεύση του θανάτου, αφού στη συνέχεια, ο αμάραντος, που συνδέεται με τον έρωτα του Πάρη και της ωραίας Ελένης, θα μας γλυκάνει και θα μας θυμίσει το ευμετάβλητο της ανθρώπινης κατάστασης. Από τον θάνατο στον έρωτα, στην αναπαραγωγή, την αναγέννηση, την ίδια τη ζωή.

Η ακολουθία των ποιημάτων δεν είναι καθόλου τυχαία, αντίθετα, βήμα βήμα συνθέτει έναν ενιαίο συλλογισμό για τον κόσμο μας. Έτσι, το ποίημα για τη ροδιά, το σύμβολο της γέννησης, αλλά και της καλοτυχίας, θέτει το φιλοσοφικό θέμα του βαθύτερου νοήματος στη ζωή. Τι είναι λοιπόν η καλή τύχη στη ζωή; Για την Κατερίνα Λιάτζουρα είναι η αρμονική συνύπαρξη: «σε έναν χορό καλοτυχίας/με όλους τους νεκρούς σου/και όλους τους ζωντανούς/ευχή στο στόμα κόκκινη/η συμφιλίωση».

Ούτε μια νότα δεν εξαιρείται από τη μουσική συμφωνία της συμπαντικής αρμονίας. Έτσι, προχωρώντας, θα συναντήσουμε τη δυαδικότητα στη φύση, μέσα από ένα λουλούδι, που λέγεται «Ελλέβορος ο κυκλόφυλλος», το οποίο είναι δηλητηριώδες, αλλά ταυτόχρονα έχει ιαματικές ιδιότητες. Ολόκληρη η φύση σε ένα σύμβολο, με το φως και το σκοτάδι, το καλό και το κακό στην ίδια οντότητα, να γέρνουν μια από τη μια, μιαν από την άλλη, να ισορροπούν. Κι ακολουθεί και άλλο άνθος, στο ίδιο μοτίβο, το «Αστέρι της Βηθλεέμ», να υπογραμμίσει την αντίφαση στην ουσία της ύπαρξης. Η απόλυτη ομορφιά είναι δηλητηριώδης. Η ομορφιά και το δηλητήριο μαζί.

Από τη μυθολογία περνάμε στην ιστορία και η Κατερίνα Λιάτζουρα θα θέσει στη συνέχεια ζητήματα εγχάραξης των θρησκειών. Ο κρίνος της Παναγίας, που από τη Χριστιανική θρησκεία προβλήθηκε ως σύμβολο αγνότητας και της άμωμης σύλληψης, με το «πρέπον» να κυριαρχεί, στην ουσία ανέτρεψε την παλαιότερη σημειολογία του κρίνου, που λόγω της μορφολογίας του, ήταν από τα πανάρχαια χρόνια σύμβολο της γονιμότητας. Το «πρέπον» τελικά επικράτησε, και το ποιητικό υποκείμενο αναρωτιέται:

«Κι ο Γαβριήλ ο αρχάγγελος;/με σκήπτρο δεν περιδιάβαινε/και κλαδί ελιάς στα χέρια;/τρις ανθό κρίνο ζωγραφιστό/είναι πιο πρέπον να κρατάει τώρα;/και μάλιστα δίχως γόνιμους στήμονες;/ δίχως επιδέξιες ορέξεις;/δίχως ονειρώξεις;/μόνο με στείρα όνειρα/μες στους εφιάλτες/μέσα στους αιώνες;»

Ένα άλλο χαρακτηριστικό των ποιημάτων της Κατερίνας Λιάτζουρα, είναι οι διακειμενικές αναφορές, με τα λουλούδια να συνδέονται με διάφορες μορφές τέχνης και να προσκαλούν για εκτενείς αναγνώσεις και πολύπλευρη πρόσληψη. Έτσι, ανάμεσα στους μύθους, ξεπηδούν τα χρυσάνθεμα του Βαν Γκογκ, τα ποιήματα του Θεόκριτου , η Αγαύη από τις Βάκχες του Ευρυπίδη, το μυθιστόρημα του Χρόνη Μίσσιου με τίτλο «Το κλειδί είναι κάτω από το γεράνι», η φωνή της Sinead O’ Connor, καθώς και η φωνή του Μητροπάνου, να τραγουδάει την εμβληματική «Ρόζα».

Συνολικά, σε όλο το πρώτο μέρος, μέσα από το πολύχρωμο κουβάρι των μύθων, κυριαρχεί ο έρωτας, σε όλες του τις εκδοχές: Διεκδικητικός, ζηλόφθονος, ανεκπλήρωτος, εκδικητικός, αυτοκαταστροφικός, δηλητηριώδης, μεταπλαστικός.

Οδεύοντας προς το τέλος του πρώτου μέρους, το ποιητικό υποκείμενο θα θελήσει να τιμήσει ξανά τους νεκρούς και θα μνημονεύσει τις μεταμορφωμένες σε άνθη νύμφες ως μούσες που φέρνουν την έμπνευση. Παράλληλα, η έκκληση για ειρήνη και αρμονία θα γίνει πιο επιτακτική, κυρίως στο τελευταίο ποίημα, με τίτλο «Σπαθίφυλλο ή ο κρίνος της ειρήνης», κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου, γιατί: «είναι ευαίσθητη πολύ/η Ειρήνη σας/σε μέταλλα και τοξικές ουσίες».

Στο δεύτερο μέρος, η περιδιάβαση γίνεται σε ολόκληρη τη γη, δίνοντας στο βιβλίο μια εικόνα παγκόσμια, όπου όλα τα βάσανα φαντάζουν κοινά, ως μέρος της ανθρώπινης ιστορίας. Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου ξεκινάει με το άνθος Γινγκ Σου από την Κίνα για να θίξει το θέμα της γυναικείας αυτοθυσίας στον έρωτα. Κι έτσι θα προβάλλει το δίπολο έρωτας-θάνατος ξανά αποχτώντας υπόσταση μέσα από τα εξωτικά λουλούδια και τις ιστορίες τους. Είναι ένα λουλούδι από τη Σουμάτρα αλλόκοτο, που έχει τη μυρωδιά του θανάτου, ενώ ένα άλλο που έχει λειψά φύλλα και ο μύθος του σχετίζεται με τη θλίψη των εραστών που χωρίστηκαν βίαια. Σκέφτομαι ότι από μόνοι τους οι μύθοι αυτοί φέρουν ποιητικό φορτίο, πόσο μάλιστα όταν μεταπλάθονται σε Ποίηση:

«Φιλώ τα μάτια σου, μάτια μου,/στο αλάτι που μου φέρνει ο μπάτης/ «Κάποτε θα είμαστε ξανά μαζί»/Τα λόγια σου, μισά μας πέταλα,/απ’ το λουλούδι που ’χες στο αυτί»

Η εύθραυστη ομορφιά των λουλουδιών διαπερνάει τους στίχους της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, χαϊδεύει τις αισθήσεις, όμως ταυτόχρονα θέτει ερωτήματα και αποκαλύπτει πληγές. Έτσι, θα συνδέσουμε τον ιβίσκο της Αϊτής με τα παιδιά ενός κατώτερου Θεού:

«Θέλω τον ιβίσκο τον rose Kayenn/όχι τα κόκκινα ζαχαρωτά/που μου τα δίνουν ξένοι/που μου αφαιρούν τη ζεστασιά/που με γδύνουν από ό,τι αγνό/που με κάνουν δούλο τους ξανά»

Η έννοια της ενότητας και της αρμονίας επανέρχεται και εδώ, με το τραγούδι και τον χορό των Αβοριγίνων, οι οποίοι συνδέουν την ελπίδα με τα κίτρινα ανθάκια από το δέντρο της ζωής. Και η έκκληση για ειρήνη και για εξισορρόπηση του κόσμου, θα συνεχιστεί και στο δεύτερο μέρος, ακολουθώντας ένα μοτίβο, όπου οι αρχαίοι λαοί των ινδιάνων, οι κατατρεγμένοι από τους αποικιοκράτες, θα παραταχθούν μπροστά μας, και θα προσευχηθούν στον ήλιο, κουβαλώντας όλη τη σοφία των μύθων της φύσης.

Η φύση κραυγάζει. Το λουλούδι του πάθους στα νησιά Γκαλαμπάγκος, θα μιλήσει για την υπερθέρμανση του πλανήτη, για την καταστροφή του περιβάλλοντος σε δραματικό τόνο. Και μέσα στην πολυφωνία της φύσης, όπου οι ήχοι συγκλίνουν, θα ακουστεί παράφωνα στην Αμερική, η φωνή του κυρίαρχου, του κατακτητή, που δαιμονοποιεί τη φύση:

«Εκείνο το βρωμερό λουλούδι φταίει/το λουλούδι του διαβόλου/Εκείνο και οι σαμάνοι Ινδιάνοι/Παίρνουν την εκδίκησή τους/εκείνοι και τα παλιολούλουδά τους/τα ζόμπι και οι μάγισσες./Ζιζάνια, ζιζάνια να ξεριζώσουμε./Καλά κάναμε και τους πήραμε τη γη τους».

Το ανθολόγιο αυτό καλεί εμάς τους αναγνώστες να πάρουμε διαφορετικούς ρόλους. Παράλληλα με την ποιητική απόλαυση, θα αποκτήσουμε γνώσεις για τις χώρες, την ιστορία, την τέχνη, για καταδιωγμένους λαούς παντού αλλά και θα θελήσουμε να ερευνήσουμε περεταίρω για να βρεθούμε μπροστά σε εκπλήξεις μέσα από διακειμενικές αναφορές. Θα παρουσιαστεί μπροστά μας μια από τις πιο εκθαμβωτικές απεικονίσεις, ο υπέροχος πίνακας του ζωγράφου Τζον Έβερετ Μιλέ με την Οφηλία στο νερό να κρατάει το λουλούδι της ζωής. Και θα πει η Μελάτι, το λουλούδι της ζωής στην Τζακάρτα:

«…θα με λένε Οφηλία,/θα κοσμώ το νερό,/το ασήκωτο βάρος της ανθρωπότητας/ «Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειό της».

Παράλληλα, θα ταξιδέψουμε ποιητικά, σε ένα σωρό μέρη: Από τη Γουατεμάλα με το κακαόδεντρο, στην Τασμανία με το Λέδεργουντ κι ύστερα στον Αμαζόνιο με τη μιμόζα, στη Βόρεια Ευρώπη, στον Καναδά. Και θα μετοικίσουμε στο πολύπαθο Χαλέπι στη Συρία, τη Νότια Αφρική, την Ινδία και την Ιαπωνία. Και θα διαπιστώσουμε με πίκρα για πολλοστή φορά, πως η ομορφιά της φύσης και η αναγέννηση, συνδέθηκαν με τον πόλεμο και τον θάνατο.

Το δεύτερο μέρος θα κλείσει με ένα φυτό, το «Δελφίνιο το κάσσειο» από την Κύπρο, το συγγενικό με το δελφίνι, που εκθέτει τα βάσανά του, για να υπογραμμίσει την κοινή ρίζα της φύσης και όλων των όντων, αυτήν τη μαγική ουσία που μας συνδέει. «Όλοι μεγαλώνουμε στην ίδια μήτρα» είναι ο τελικός στίχος ολόκληρου του ποιητικού ανθολογίου, που συνολικά, με τον πλούτο του, αγγίζει ψυχές και αισθήσεις, προβληματίζει, κινητοποιεί.

ΛΙΛΙΑ ΤΣΟΥΒΑ

STIGMALOGOU.GR 03/04/2024

Ανθούσα ποιητική σύμπραξη

Η Κατερίνα Λιάτζουρα και η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, δύο ποιήτριες αλλά και δύο άνθρωποι διαφορετικοί, με ξεχωριστές μνήμες και εμπειρίες, ενώνονται στο βιβλίο «Άνθεα εγχώρια και εξωτικά» (εκδόσεις ΑΩ, 2023). Η σύμπραξη ευοδώνεται, η συνομιλία είναι απολαυστική, το δε «ανθο-λόγιο», με τα υπέροχα σχέδια της εικαστικού Ιουλίας Μιχαλέα, ένα πολυτροπικό έργο τέχνης.

Θεματική της συλλογής τα λουλούδια, τα πιο όμορφα και ευωδιαστά μέρη των φυτών, όπου εδράζονται τα όργανα αναπαραγωγής και αναπτύσσεται ο καρπός· γενικότερα η φύση με την ευεργετική της παρουσία. Ο τίτλος, εκτός από την ελληνική λέξη «άνθος», παραπέμπει και στη ρωμαϊκή θεότητα «Anthea», τη δική μας «Ανθεία», μία από τις Χάριτες της μυθολογίας μας, θεά των λουλουδιών και των ανθισμένων στεφανιών, συνοδό της Αφροδίτης στα Αθηναϊκά αγγεία.

Τέσσερα τα μέρη του βιβλίου. Στο πρώτο αναπτύσσεται η ποιητική της Κατερίνας Λιάτζουρα η οποία επικεντρώνεται στα εγχώρια άνθη. Στο δεύτερο η ποιητική της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου· επικεντρώνεται στα εξωτικά λουλούδια. Ακολουθούν οι πληροφορίες για τα άνθη και το ιδιαίτερα κατατοπιστικό επίμετρο της Ευσταθίας Δήμου με τίτλο ’’Ποιητική «ανθοφορία»’’.

Η ανάπτυξη της θεματικής των ανθέων διαφέρει όσο και οι προσωπικότητες των ποιητριών. Εάν ωστόσο αναζητήσουμε κάποια σύγκλιση, αυτή, πέρα από τον ύμνο για την ομορφιά και την ευεργετική επίδραση των λουλουδιών, είναι η διαφορετική στάση των κοινωνιών. Οι παραδοσιακές κοινωνίες έζησαν μέσα στη φύση, ενώ ο σημερινός άνθρωπος ζει έξω από τη φύση και με τη δράση του συνιστά τον καταστροφέα της.

Η φύση στον κυκλικό χρόνο των παραδοσιακών κοινωνιών, και ιδιαίτερα του κόσμου της αρχαίας Ελληνικής κοινωνίας, υπήρξε ολιστικά δεμένη με την ανθρώπινη ζωή. Θεοί, άνθρωποι και φύση αποτελούσαν μια αδιάσπαστη ενότητα, μια κοσμική τάξη. Στη δομή της βρισκόταν το μυστικό της κοσμικής αρμονίας, μιας ιερής και αιώνιας τάξης, η οποία έπρεπε να διαφυλάσσεται γιατί η διατάραξή της προκαλούσε Ύβρη η οποία επέφερε τη Νέμεση, την τιμωρία. Ο κυκλικός χρόνος «γέννηση-θάνατος-αναγέννηση» αφορούσε το σύνολο αυτής της κοσμικής τάξης. Οι θεοί πήγαζαν από τη φύση και ο άνθρωπος αποτελούσε μέρος αυτής της τάξης, διέπονταν από τους ίδιους νόμους.

Η έννοια της άγριας φύσης (natura) που έρχεται σε αντίθεση με το άστυ και τον πολιτισμό, ως ένα μέρος στο οποίο αξίζει να επιστρέψουμε για να βρούμε την αληθινή μας φύση, προϋποθέτει τον διαχωρισμό φύσης-ανθρώπου και αποτελεί γέννημα των νεότερων χρόνων.

Οι ποιήτριες εστιάζουν καθεμία με ξεχωριστό τρόπο στην αλληλένδετη σχέση των αρχαίων κοινωνιών με τα λουλούδια, όπως και στην αποκοπή του ανθρώπου των ημερών μας από αυτά. Στις εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες στο τέλος του βιβλίου, τα λουλούδια συνδέονται με τις ετυμολογίες των ονομασιών τους, τις ιδιότητες, τους μύθους και τη γεωγραφία των λαών που τους έπλασαν. Τα πραγματολογικά αυτά στοιχεία καθίστανται πολύτιμος αρωγός, όπως και τα σχέδια της Ιουλίας Μιχαλέα, τα οποία καλύπτουν την ανάγκη της οπτικής αναπαράστασης των λουλουδιών.

Η Κατερίνα Λιάτζουρα συνομιλεί με τη βιολέτα, το σπαθίφυλλο, τον αμάραντο, τη ροδιά, τον ελλέβορο, το ορνιθόγαλο, τον κρίνο, το γαϊδουράγκαθο, το χρυσάνθεμο, την ανεμώνη, την αμαρυλλίδα, την αγαύη, το αστράκι, τον μανδραγόρα, τη μαργαρίτα, την τριανταφυλλιά, το γεράνι, την καλέντουλα, την ίριδα, τη γαρυφαλλιά. Τα ποιήματα φέρουν ως τίτλο τα λουλούδια. Η ποιητική εικονογραφεί την ελληνική ύπαιθρο και την ελληνική μυθολογία. Σε πρώτο, δεύτερο ή τρίτο πρόσωπο, με ύφος στοχαστικό ή παραινετικό, όπως και σκωπτικό, η ποιήτρια ανακαλεί τη σχέση των λουλουδιών με τους μύθους, παίζει με τις ετυμολογίες των λέξεων, όμως και ανατρέπει τις λαϊκές παραδόσεις προσθέτοντας έναν σύγχρονο προβληματισμό, όπως συμβαίνει με το ποίημα «Ελλέβορος ο κυκλόφυλλος» (σελ. 19).

Ο ελλέβορος, φυτό δηλητηριώδες, συνδέεται με τον μύθο του Μελάμποδος. Ο Μελάμπους, ένας βοσκός από την Τίρυνθα, ανακάλυψε τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού το οποίο έτρωγαν τα αιγοπρόβατά του. Το ονόμασε μελαμπόδιο. Με αυτό θεράπευσε τις κόρες του βασιλιά του Άργους Προίτου, τις Προιτίδες, οι οποίες είχαν καταληφθεί από μανία και νόμιζαν ότι είναι αγελάδες (μοσχίδες). Η Λιάτζουρα ανατρέποντας τον μύθο, τοποθετεί ως αφηγητή τον βασιλιά ο οποίος στέλνει επιστολή σε πρώτο πρόσωπο προς τον βοσκό, κάνοντας μια έκκληση. Το ποίημα ξεχωρίζει για τον σκωπτικό και χιουμοριστικό του χαρακτήρα:

ΕΛΛΕΒΟΡΟΣ Ο ΚΥΚΛΟΦΥΛΛΟΣ

Σεβαστέ μου Μελάμπους, συγχώρα μου το θράσος.

Γράφω τούτες τις αράδες και πρόσκληση απόγνωσης σου στέλνω:
έλα γρήγορα! σπεύσε που σου λέω!!

στα βουνά της Τίρυνθας
τις μοσχίδες να θεραπεύσεις
με εκχύλισμα από το κυκλόφυλλο
από αυτό το μελαμπόδιο
να τονώσεις τη μνήμη τους
να πάψουν πια να γυρίζουν
στο βασίλειο με μανία
και να ισχυρίζονται με εμμονή
πως είναι οι Προιτίδες!

Φιλιά από το Άργος,
ο βασιλιάς Προίτος

Σκωπτικό και χιουμοριστικό ύφος διακρίνει και άλλα ποιήματα, όπως το ποίημα «Αστέρ ή Αστράκι» (σελ. 35) και το ποίημα «Αμαρυλλίδα» (σελ. 31), αναπτυγμένο επίσης με τη μορφή της επιστολής. Σύμφωνα με σχετικό μύθο, ο πανέμορφος βοσκός Αλταίονας αδιαφορούσε παντελώς για τον έρωτα της παρθένας νύμφης Αμαρυλλίδας. Καιόμενη εκείνη, συμβουλεύτηκε το μαντείο των Δελφών και ακολουθώντας τον χρησμό, τρυπώντας επί τριάντα ημέρες το δέρμα της στο σημείο της καρδιάς, έγραψε το όνομά της πάνω στην πόρτα του. Από τις σταγόνες του αίματος γεννήθηκε το φυτό. Ο ποιητής Θεόκριτος (315–250 π. Χ) από τις Συρακούσες, στα βουκολικά ποιήματά του με τίτλο Ειδύλλια, αναφέρει την Αμαρυλλίδα. Ιδού πώς ενσωματώνει τον μύθο στο ποίημα η Λιάτζουρα. Το σκωπτικό της σχόλιο τοποθετεί στο υστερόγραφο:

ΑΜΑΡΥΛΛΙΔΑ

εκ του Γραφείου Ανεκπλήρωτων Ερώτων
του Μαντείου των Δελφών

Αγαπητή Αμαρυλλίδα, ακολουθεί της μάντισσας ο χρησμός:

Τριάντα μερόνυχτα στην πόρτα
να ακουμπάς
με λευκό χιτώνα
και τριανταφυλλιάς αγκάθι
να τρυπάς·
να τρυπάς της καρδιάς το δέρμα
αίμα να στάξεις σπονδή
στην πόρτα σταγόνα
σταγόνα να ματώσεις
της ομορφιάς σου τ’ όνομα
στο χώμα να φυτρώσεις
κατακόκκινη μια νέα

Και σαν ο άμυαλος
εξακολουθεί
περιφρόνηση να δείχνει
δώσε προσοχή και άκου·
τον κώμο στα ειδύλλια
εκείνου του Συρακούσιου βουκόλου
που σε πόθησε πολύ

Με εκτίμηση,
Η Πυθία

ΥΣ. Αμαρυλλίδα μου, έχει και αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια.

Η Λιάτζουρα εικονοποιεί ποιητικά το φυτό και τις ιδιότητές του, συνομιλεί με διάσημα έργα ζωγραφικής, για παράδειγμα του Βαν Γκογκ στο ποίημα «Χρυσάνθεμο», με το λαϊκό τραγούδι, για παράδειγμα τη «Ρόζα» του Μητροπάνου στο ποίημα «Τριανταφυλλιά», με λογοτεχνικά έργα για παράδειγμα «Το κλειδί είναι στο γεράνι» του Χρόνη Μίσσιου. Δημιουργεί επίσης ποιήματα τρυφερά προς αγαπημένα πρόσωπα το όνομα των οποίων παραπέμπει σε λουλούδι, όπως Μαργαρίτα, Φιλίτσα, Γαρουφαλλίτσα.

Στα ποιήματα της Λιάτζουρα διακρίνουμε πανδαισία εικόνων και μεταφορών. Οι περιγραφές των λουλουδιών διασταυρώνονται με το δημοτικό τραγούδι και τη λαϊκή παράδοση, η αφήγηση ενώνεται με το σχόλιο για τα κακώς κείμενα της εποχής. Παράδειγμα το ποίημα «Σπαθίφυλλο ή ο Κρίνος της Ειρήνης» (σελ. 54), στο οποίο υποφώσκει δριμεία ειρωνεία-καταγγελία για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία:

[…] Αν πάραυτα η Ειρήνη σας εξακολουθεί να μην ανθίζει
ελέγξτε παρακαλώ το περιβάλλον·
θέλει φροντίδα καθημερινή
και αποστραγγισμένο έδαφος
γόνιμο και πλούσιο σε οργανική ύλη·
και προσέξτε να είναι απεσταγμένο το νερό!
καθώς είναι ευαίσθητη πολύ
η Ειρήνη σας
σε μέταλλα και τοξικές ουσίες

Την ενότητα της Κατερίνας Λιάτζουρα προαναγγέλλουν μότο από τον Ερωτόκριτο και τη Σαπφώ.

Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου για τα εξωτικά της «Άνθεα» χρησιμοποιεί ως μότο στίχους από το βιβλίο «Λι Μπάι» σε μετάφραση Γιώργου Βέη, από το βιβλίο «Παγωτό Εσκιμώων» της Νόρμα Ντάνινγκ σε μετάφραση Πηνελόπης Ζαλώνη και το ποίημα «Χρυσάνθεμο» της Κατερίνας Λιάτζουρα.

Γινγκ-σου, Ραφλέσια, Ναουπάκα, Ιβίσκος, Κόου-φάι, Καντούτα, Λωτός, Λουλούδι του Πάθους, Ντατούρα, Κακάου, Μελάτι, Λέδεργουντ, Μιμόζα η ντροπαλή, Αγγέλικα Αρχαγγέλικα, Λάμπραντορ τσάι, Μποράγκο, Πρωτέα, Σιρούι Λίλυ, Σάκουρα το άνθος της κερασιάς, Δελφίνιο το κάσσειο είναι τα εξωτικά φυτά με τα οποία συνδιαλέγεται η ποιήτρια. Φέρουν ομώνυμους τίτλους που συνοδεύονται από τη χώρα στην οποία ευδοκιμούν. Προέρχονται από διάφορες χώρες του πλανήτη, Κίνα, Σουμάτρα, Χαβάη, Αϊτή, Ινδία, Ιαπωνία, Κύπρο, Β. Ευρώπη, Αμερική, Νότια Αφρική.

Οι συνθέσεις της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου ενσωματώνουν μύθους από όλο τον κόσμο. Μεταλαμπαδεύουν την ιστορία και τα ήθη των χωρών, τα πάθη των αυτόχθονων, ποιήματα των οποίων διασώζει μεταφράζοντας στην ελληνική, ένα ιδιαίτερο στοιχείο της συλλογής. Οι λαϊκές δοξασίες αναδεικνύουν την άρρηκτη σχέση των λαών της γης με τη φύση, ενώ τα λουλούδια γίνονται φορείς των ανθρώπινων πόθων, του ανεκπλήρωτου έρωτα, της ειρήνης, της συνοχής, της αγάπης.

Οι πληροφορίες για τα εξωτικά άνθη και τις χώρες τους ανοίγουν έναν κόσμο γνώσης. Το λουλούδι γινγκ-σου αποτελεί σύμβολο συζυγικής πίστης για τους Κινέζους. Το συνοδεύει ένας υπέροχος μύθος. Η ραφλέσια, τεράστιο λουλούδι ύψους ενός μέτρου, έχει μυρωδιά πτώματος. Το άνθος Ναουπάκα φέρει το όνομα του καταδικασμένου έρωτα μιας πριγκίπισσας με έναν ψαρά. Ο Ιβίσκος, λουλούδι από την Αϊτή, γίνεται ποιητική σύνθεση που καταδικάζει το φαινόμενο Restavek και είναι από τα ωραιότερα ποιήματα στη συλλογή (σελ. 63).

Ο όρος Restavek προέρχεται από τη γαλλική γλώσσα rester avec, «να μείνεις με» και αφορά την εναπόθεση των παιδιών εκ μέρους πάμφτωχων γονέων σε ευκατάστατες οικογένειες με αντάλλαγμα να κάνουν τις δουλειές του σπιτιού. Πολλά από αυτά τα παιδιά όμως συχνά δεν λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση, ενώ διατρέχουν τον κίνδυνο σωματικής, συναισθηματικής και σεξουαλικής κακοποίησης.

ΙΒΙΣΚΟΣ Αϊτή

« κι αν δεν κοιμηθείς, ο κάβουρας σε φάει»
«Dodo ti pitit mamman»
παραδοσιακό νανούρισμα της Αϊτής

Μαύροι ιβίσκοι με αριθμό στα πέταλα
Πού είναι τα παιδιά;
Χαμένα σε ποιαν ήπειρο; ποια χώρα;
ποιο ορφανοτροφείο; ποιο δρόμο;
χωρίς μητέρα, πατέρα, πατρίδα
χωρίς ψωμί, χωρίς νερό,
χωρίς τη γλώσσα την παλιά,
σκλάβοι, Restavek

Θέλω τον ιβίσκο τον rose kayenn
όχι τα κόκκινα ζαχαρωτά
που μου τα δίνουν ξένοι
που μου αφαιρούν τη ζεστασιά
που με γδύνουν από ό, τι αγνό
και με κάνουν δούλο τους ξανά

θέλω το νανούρισμα του κάβουρα,
να τον βάλεις στο καζάνι,
τραγούδησέ μου, γιαγιά, πάλι
με τον Χούγκαν και τη Μάμπο,
να ξεκουραστώ

Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου μιλώντας συνήθως σε πρώτο πρόσωπο, μεταποιεί τους μύθους των Μάγια, των Ιννού, των Ίνκας, των Μαόρι, των Αβορίγινων, των Σάμι. Μεταφέρει δοξασίες του Ινδουισμού, του Βουδισμού, των Βουντού. Με τον τρόπο της τιμά τις κουλτούρες των παραδοσιακών κοινωνιών, αναδεικνύοντας στη στενή σχέση των λαών τους με τη φύση. Παράλληλα, επεκτείνεται στο οικολογικό και στη γενικότερη παθογένεια της εποχής. Συνομιλεί με τον πίνακα «Αέρια» του John Singer Sargent, υπαινίσσεται ζητήματα δημοκρατίας και ισότητας φύλου. Στο ποίημα «Σιρούι Λίλυ, Ινδία», καυτηριάζει τη χώρα η οποία παρότι προγραμματίζει για το 2024 την πρώτη επανδρωμένη διαστημική αποστολή γύρω από τον Άρη, παραμένει βαθιά πατριαρχική και παραβιάζει βασικά γυναικεία δικαιώματα. Το λουλούδι συνδέεται με την ιστορία της πριγκίπισσας Λίλυ και του αγαπημένου της Σιρούι. Εκείνος έφυγε ή πέθανε, εκείνη περιμένει την επιστροφή του ακόμη και μετά θάνατον, ως λουλούδι.

ΣΙΡΟΥϊ ΛΙΛΙ
ΙΝΔΙΑ

Είμαι, λέει γυναίκα. Το φύλο μου.
Από τη γέννησή μου μεγαλώνω για ένα σκοπό.
Να παντρευτώ. Να κάνω γιο.
Από τα 12 με στέλνουν στον γαμπρό.
Αν με δέρνει, με βιάζει, θα πω ευχαριστώ.
Αν πιάσω στην κοιλιά ένα θηλυκό,
αλίμονο, ντροπή, ή το σκοτώσω ή να καώ.
Αν χηρέψω, συμφορά, ζητιάνα ή δούλα θα γενώ.
Είτε σαν τη Λίλυ, εξόριστη σε πόλη εκεί ψηλά.
Αν φύγει, θα πεθάνει. Το κάρμα, λέει.
Ας περιμένω, λοιπόν, να μετενσαρκωθώ.
Αν έχω τύχη, θα βγω αρσενικό.
Σε λίγες μέρες φτάνουν στο φεγγάρι
Τον άλλο χρόνο και στον Άρη.
Μπορεί εκεί να βρω
τη ράτσα ή το είδος μου.
Δεν είμαι άνθρωπος εγώ.
Είμαι γυναίκα. (σελ. 93)

H Ευσταθία Δήμου γράφει για την ποίηση της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου στο επίμετρο:

«Η σύνδεση με τη γυναικεία οντότητα και φύση αποκτά εδώ ιδιαίτερο βάρος και σημασία. Με κοινό σημείο αναφοράς την ευαισθησία και […] την αντοχή, η γυναίκα ταυτίζεται με το λουλούδι, στο μέτρο και στον βαθμό που καθίσταται φορέας της ομορφιάς αλλά και της αλήθειας, των δύο συνιστωσών που αντιστοιχούν στην τέχνη και τη ζωή όπως αυτές συνυπάρχουν και αλληλοσυμπληρώνονται. […] Εκείνο, δηλαδή, που παρατηρείται είναι μια έξαρση της θηλυκότητας, η αναγωγή της σε πεμπτουσία της ζωής, σε εχέγγυο της διάρκειας και της παντοτινότητάς της. Παρατηρείται, όμως, και μια έξαρση της ιδιότητας που έχει η φύση να αναγεννιέται, να διατηρείται πάντα ζωντανή ακόμα κι όταν φαίνεται πως πλήττεται ανεπανόρθωτα και καταστροφικά». (σελ. 142)

Το βιβλίο «Άνθεα» της Κατερίνας Λιάτζουρα και της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου αποτελεί μια λυρική και στοχαστική σύνθεση η οποία με αφορμή τα λουλούδια θέτει προβληματισμούς για τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του και το περιβάλλον. Η συνομιλία επιδαψιλεύει ποιητική απόλαυση αλλά και γνώσεις, αναψηλαφεί μύθους και κουλτούρες, τον πλούτο της γης και του ανθρώπινου πολιτισμού.

.

ΧΡΥΣΑ ΦΑΝΤΗ

FRACTAL 12/3/2024

Κατερίνα Λιάτζουρα, Μαργαρίτα Παπαγεωργίου: “Άνθεα, εγχώρια και εξωτικά”,

Σύγχρονος ποιητικός διάλογος με αφορμή τα λουλούδια

Στα Άνθεα, εγχώρια και εξωτικά, της Κατερίνας Λιάτζουρα και της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου το θέμα που διαπραγματεύονται από κοινού αλλά και η κάθε μία ποιήτρια κρατώντας και αναπτύσσοντας τη δική της συγγραφική ιδιοπροσωπεία, δεν είναι άγνωστο ούτε και ασυνήθιστο, τόσο στην εγχώρια όσο και στην παγκόσμια ποίηση και τη λογοτεχνία. Στα καθ’ ημάς, σπουδαίοι νεοέλληνες ποιητές, όπως ο Κ. Π. Καβάφης στα «Τεχνητά Άνθη» και την «Ελεγεία των Ποιητών», η Μυρτιώτισσα στο «Ένα λουλούδι», ο Παύλος Νιρβάνας στο «Οδοιπόρος», οι Κώστας Ουράνης στο «Vita Nuova», o Κώστας Καρυωτάκης στο «Σαν δέσμη από τριαντάφυλλα», ο Γιάννης Ρίτσος στο «Αφύσικη άνθιση», ο Γ. Σεφέρης, στο «Για ένα διαθέσιμο τριαντάφυλλο», ο Νίκος Καρούζος στο «Ένα έρημο άνθος», όπως και πολλοί άλλοι, πιο σύγχρονοι, γνωστοί ή λιγότερο γνωστοί ως ποιητές, όπως ο Δημήτρης Καταλειφός στο «Απωθημένα» και ο Νίκος Δήμου στην «Αφιέρωση», έχουν σε διάφορες χρονικές περιόδους και υπό την επίδραση διαφορετικών λογοτεχνικών ρευμάτων και τεχνοτροπιών, ποικιλότροπα εμπνευστεί από κάποιο λουλούδι και έχουν πρωτότυπα σκιαγραφήσει τον ρόλο και την παρουσία του μέσα στη φύση, σε συνάρτηση και με την επίδρασή του στον άνθρωπο. Ωστόσο, δεν γνωρίζω άλλη περίπτωση, όπου δύο δημιουργοί με αφορμή τα λουλούδια ενώνουν ταυτόχρονα τις εμπνεύσεις τους ανοίγοντας έτσι έναν σύγχρονο, ακανθώδη όσο και απαιτητικό διάλογο.

Γράφει η Λιάτζουρα για την Αμαρυλλίδα:

Αμαρυλλίδα
εκ του Γραφείου Ανεκπλήρωτων Ερώτων
του Μαντείου των Δελφών
Αγαπητή Αμαρυλλίδα, ακολουθεί της μάντισσας ο χρησμός:

Τριάντα μερόνυχτα στην πόρτα
να ακουμπάς
με λευκό χιτώνα
και τριανταφυλλιάς αγκάθι
να τρυπάς·
να τρυπάς της καρδιάς το δέρμα
αίμα να στάξεις σπονδή
στην πόρτα σταγόνα
σταγόνα να ματώσεις
της ομορφιάς σου τ’ όνομα
στο χώμα να φυτρώσεις
κατακόκκινη μια νέα

Και σαν ο άμυαλος
εξακολουθεί
εριφρόνηση να δείχνει
δώσε προσοχή και άκου·
τον κώμο στα ειδύλλια
εκείνου του Συρακούσιου βουκόλου
που σε πόθησε πολύ

Με εκτίμηση,
Η Πυθία

ΥΣ. Αμαρυλλίδα μου, έχει και αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια.

Και η Παπαγεωργίου γράφει για το Γινγκ-σου:

Γινγκ-σου (ΚΙΝΑ)

Στου σπαθιού τον χορό της
Τα νέφη σταματούν
Τα νερά ακινητούν
Η γη βλασταίνει το αίμα της
Εγώ μια γυναίκα, ναι
Στον πόλεμο, ναι
Με το δικό σου το σπαθί
Χόρεψα
Έχυσα το αίμα μου
Προσφορά
για την αγάπη.
Εσύ;

Στην από κοινού ποιητική τους συλλογή, οι δύο ποιήτριες υμνούν την ομορφιά, την ευθραυστότητα αλλά και την απαράμιλλη ανθεκτικότητα των λουλουδιών, επαινούν την ταπεινότητα και τη σοφία τους, όπως επίσης και την ευεργετική τους επίδραση στον άνθρωπο χάρη στις αμέτρητες θεραπευτικές τους ιδιότητες. Με πίστη στη διαχρονική δύναμη της ποίησης, και με κοινή προμετωπίδα στίχους από την Οδύσσεια του Ομήρου, αλλά και ξεχωριστά −από μεν τη Λιάτζουρα, στίχους από την Σαπφώ και τον Ερωτόκριτο, από δε την Παπαγεωργίου, με στίχους από τον Λι Μπάι σε μετάφραση Γιώργου Βέη, το «Παγωτό Εσκιμώων» της Νόρμα Ντάνινγκ καθώς και το ποίημα «Χρυσάνθεμο» της Κατερίνας Λιάτζουρα− συμπεριλαμβάνουν παράλληλα και σημαντικά πραγματολογικά στοιχεία, για το πότε, πού και κάτω από ποιες συνθήκες φύτρωσαν και ευημερούν τα λουλούδια στα οποία αναφέρονται, ή το αντίθετο, κινδυνεύουν από τον άνθρωπο και την απληστία του. Ως ατομικές ποιητικές οντότητες αλλά και με επίγνωση του ανήκειν σε μια παγκόσμια κοινότητα ως ενεργά και υπεύθυνα μέλη της, αφομοιώνουν, συναιρούν ή και αυτούσια ενσωματώνουν στους στίχους τους και το μυθολογικό τους υπόβαθρο, τόσο την προσωπική τους μνήμη και αίσθηση όσο και τον σύγχρονο προβληματισμό τους για την κλιματική αλλαγή, τους πολέμους και τις αιματηρές εμφύλιες ή παγκόσμιες συρράξεις.

Εδώ, είναι σαφές ότι δεν μιλάμε για ένα εγκεφαλικό ποιητικό σύνθεμα ως αποτέλεσμα μιας ευκαιριακής ή συγκαιρινής επιθυμίας συμπόρευσης, αλλά για ένα ενδιαφέρον εγχείρημα, απόρροια και κατάληξη μιας αγαπητικής συν-δημιουργίας η οποία, ως τέτοια, αναζητά, στοχάζεται και εντέλει ποιεί πρωτότυπο έργο, άλλοτε αναπαράγοντας με ρυθμό και μέτρο μύθους γνωστούς, κι άλλοτε χτίζοντας νέους ή παραλλάσσοντας και δίνοντας άλλο νόημα σε παλαιότερους∙ ένα νόημα το οποίο, πέρα από την ποιητική και αισθητική αξία του αγγίζει ευθέως, ή και πλαγίως αλλά το ίδιο γενναία και ευθαρσώς, σύγχρονα θέματα, όπως αυτό της επαπειλούμενης εξαφάνισης των ειδών της πανίδας και της χλωρίδας, και βέβαια των ανθέων σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, με τη μείωση του αριθμού και του εύρους τους να έχει ήδη επιφέρει ανυπολόγιστες συνέπειες σε όσους και όσα τον κατοικούν.

Με όχημα τις κοινές εμπειρίες ή τα ιδιαίτερα βιώματά τους, όπως και τα επινοημένα και εντέχνως διαμορφωμένα ποιητικά προσωπεία τους, οι δυο ποιήτριες φτιάχνουν ένα δικό τους σύμπαν∙ καταφύγιο, σήμα κινδύνου αλλά και ανάχωμα σ’ αυτή την επικίνδυνα και ταχύτατα διογκούμενη καταστροφή. Προς τούτο, εικόνες, σκέψεις και στοχασμοί αναφύονται, σταχυολογούνται ή μεταμορφώνονται σε στίχους λυρικούς ή στοχαστικούς∙ λαϊκές δοξασίες που έχουν περάσει στη συλλογική μνήμη μέσ’ από μουσικές, τραγούδια, παραμύθια και ιστορικά, λογοτεχνικά ή άλλα αφηγήματα, και οι οποίες έχουν ως θέμα τους ή σημείο έμπνευσης και αφόρμησης τα λουλούδια, αποτελούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και τα δικά τους σημεία αναφοράς και έμπνευσης∙ σημεία τα οποία προσφέρουν συνάμα εκείνους τους κώδικες που καθιστούν δυνατό, αντικειμενικό και ευρύτερο το ποιητικό έργο τους∙ ένα έργο το οποίο, υπό αυτή την έννοια, λειτουργεί ταυτόχρονα και ως ευεργετική δίοδος και διέξοδος, τόσο στη μεταξύ τους επικοινωνία όσο και στην επαφή του με τους αναγνώστες και ακροατές του.

Στα πιο πάνω συμβάλλουν επίσης καθοριστικά: α. οι Σημειώσεις με τις καίριες πληροφορίες που παρέχονται στον αναγνώστη, β. τα εμπνευσμένα από την ποίησή τους και επιμελημένα ειδικά για τη συλλογή τους σχέδια της Ιουλίας Μιχαλέα και γ. το ιδιαίτερα κατατοπιστικό Επίμετρο της Ευσταθίας Δήμου, ισχυροποιώντας, συμπληρώνοντας και εμπλουτίζοντας και τα τρία, το καθένα με τον δικό του τρόπο, τα ποιήματα της συλλογής. Απώτερος στόχος και των δύο ποιητριών, μέσω αυτής της πολύτροπης καταγραφής αλλά και ποιητικής μεταφοράς και μετάπλασης, να επανακτήσουν, να επαναφέρουν, να αποκαταστήσουν ή και να επανεφεύρουν μέσω της τέχνης την επαφή του ανθρώπου με το εαυτό και το περιβάλλον του.

.

ΑΝΤΩΝΗΣ ΧΑΡΙΣΤΟΣ

CULTUREBOOK.GR 13/3/2024

Η συλλογή με τίτλο «Άνθεα, εγχώρια και εξωτικά», τής Κατερίνας Λιάτζουρα και τής Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, αποτελεί ανατομία τού ποιητικού λόγου ως καθρέφτη γενεσιουργό με όρους φύσης, δηλαδή με όρους αυθεντικότητας. Η φύση, λοιπόν, βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των δύο δημιουργών. Και το ερώτημα το οποίο τίθεται είναι το εξής: μπορεί η φύση ν’ αποτελέσει -αυτόνομα- θεματικό μοτίβο για τη σύγχρονη ποίηση, δίχως να παρεκκλίνει στον ρομαντισμό; Την απάντηση μας τη δίνουν οι δύο ποιήτριες. Διότι δε συντάσσουν μία συλλογή βασισμένη στη φύση αυτή καθαυτή, αλλά τέμνουν τη φύση για να την αντικρίσουν με όρους πολλαπλών επιπέδων ανθρώπινης αντιστοιχίας. Εάν αποκρύψουμε τους τίτλους των ποιημάτων και τις απεικονίσεις που τα συνοδεύουν, και διαβάσει κανείς τα ποιήματα, πλάθει στη συνείδησή του την ανθρώπινη παρουσία ως καθημερινή πράξη, ενταγμένη σε ένα σύνολο οπτικών με επίκεντρο εξατομικευμένες αναφορές στον φυσικό χώρο ως αντανάκλαση της ανθρώπινης δημιουργίας. Η φύση, δηλαδή, στα ποιήματα δεν είναι το θέμα, αλλά το έναυσμα, η πρώτη ύλη, προκειμένου να μορφοποιηθεί ο χώρος και ο χρόνος, μέσω τής ατομικής πράξης σε πεδίο αναδημιουργίας, ανάπλασης και ανακατεύθυνσης. Γράφει η Κατερίνα Λιάτζουρα, «Κάποτε σπόρους ανάμειξα/με αμύγδαλα και μέλι (…) άφθαρτοι και αθάνατοι/στην ελληνική ύπαιθρο/οι χρυσαφένιοι σπόροι» και μας μεταφέρει στην αγροτική περιφέρεια στην οποία τα προϊόντα τής γης είναι παράλληλα και οι δομές μίας αισθητικής αναπαραγωγής τού εξωτερικού περιβάλλοντος χώρου.

Και ακριβώς επειδή η ίδια η φύση είναι γεμάτη αινίγματα και προσκαλεί τον άνθρωπο στις απαντήσεις που ο ίδιος θ’ αναζητήσει, προκειμένου να εφαρμόσει τα αποτελέσματά τους στη ζωή του, εμφιλοχωρούν πτυχές τής μυθολογίας ως ένα ιστορικό πρότυπο μέσω τού οποίου η ποίηση εντοπίζει τα δικά της νοήματα. Με άλλα λόγια, η φύση και ο ιστορικός χρόνος διαμορφώνουν μία ύλη τέτοια ώστε η ώσμωση πολλαπλών ποιοτήτων να μεταμορφώνει τη μυθολογία σε οδηγό τής καθημερινής ερμηνείας των πραγμάτων. Η φύση δηλαδή καθίσταται μετωπική καταγραφή των οριζουσών τής ανθρώπινης ύπαρξης με όρους απώλειας. Ο Χριστός, στη θρησκευτική του διάσταση, εντάσσεται εντός των ορίων τής άνθισης των συνθετικών εκείνων μορφών που τον θηλάζουν με την προοπτική τής υπομονής ενός μαρτυρίου που εκκολάπτεται ήδη από τη γέννησή του, και η Κατερίνα Λιάτζουρα μεταθέτει την ευθύνη στην ίδια τη φύση, ως προμετωπίδα μίας πορείας δεδομένης, με αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά της. «Γαϊδουρινά τ’ αγκάθια των συμβόλων είναι/Γαϊδουρινή κι η υπομονή τού Βρέφους» υπογραμμίζει και αυτομάτως μάς μεταφέρει την εικόνα όχι τής σταύρωσης, αλλά τής μεταχρονικής αφετηρίας ως έναυσμα εμβάθυνσης στον πυρήνα τής φύσης, δηλαδή σε αυτόν τής αφαίρεσης. Αφαιρεί η ποιήτρια το συμβάν για να προσδώσει εκ νέου στη φύση τον απολεσμένο της χαρακτήρα, ενταγμένο σε μία ερωτική απόληξη με φόντο την ανατροπή των παραδοσιακών ερμηνειών και την ανάδειξη σειράς νέων προτάσεων που έχουν ως κέντρο τους διονυσιακές εορτές και εκφάνσεις. Διαβάζουμε στο ποίημα με τίτλο «Αστράκι», «αστράκια δεν πρόκειται να δεις/παρά μόνο σαν γυρίσεις/τον κόσμο τούμπαλιν/με μπόλικο κρασί/και λίγη φαντασία». Η ποίηση στο σημείο αυτό μεταθέτει την πραγματικότητα, μέσω τής φύσης, στην ενδοχώρα των ανθρώπινων υποστάσεων, όπως αυτή εμφανίζεται στην επιφάνεια των αισθήσεων. Αισθήσεις τις οποίες το εκάστοτε δρων υποκείμενο εκμαιεύει από τις υπάρχουσες συνθήκες που συναντά στη φύση, και όντας προϊόν αυτής και ο ίδιος μεταπλάθει τον εαυτόν του σε μία συνειρμική σχέση.

Τί κι αν, λοιπόν, μαδάμε μαργαρίτες στο ίδιο ερώτημα κάθε φορά; Οι λέξεις αποδίδουν όχι τις εικόνες που τεχνητά προσαρμόζουν σε αντιστοιχία, αλλά την πραγματικότητα που η αυθεντικότητα της ύπαρξης μεταδίδει, αυτήν την ίδια πραγματικότητα που μέσω τού ποιητικού λόγου αποκτά ουσία και περιεχόμενο, ταυτότητα και κατεύθυνση. Αυτή η ταυτότητα συνοδεύει γιορτές και ενθουσιώδη συναπαντήματα, μελωδικές νότες που κινούνται παράλληλα με το άνθισμα της φύσης, όταν η τελευταία γεννιέται ξανά και ξανά σ’ έναν κύκλο ζωής και θανάτου. Πράγματι, η φύση στην ποίηση της Κατερίνας Λιάτζουρα είναι ενταγμένη σε έναν κύκλο γένεσης και θανάτου με την έννοια ότι κάθε εποχή φέρει τα δικά της γνωρίσματα, διακριτά με τέτοιον τρόπο ώστε κάθε έκφανση της φύσης ν’ αποτελεί συνδαιτημόνα μιας πορείας αλλεπάλληλων εναλλαγών, δίχως αρχή και τέλος, καθώς η ζωή και ο θάνατος της φύσης εναλλάσσεται με τη ζωή και τον θάνατο των προϊόντων της, όπως ο άνθρωπος.

Από την άλλη πλευρά, η ποίηση της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου έχει έντονα τα σημεία τής σωματικής διάταξης. Το σώμα λειτουργεί ως προέκταση της φύσης και πάνω του συμβολοποιείται η επέκταση της φυσικής τάξης. Αυτή η τάξη δημιουργεί έναν κώδικα επικοινωνίας. Έναν κώδικα ο οποίος μεταδίδει όχι απλά εικόνες, αλλά ακόμη περισσότερο νοήματα. Τα νοήματα αυτά δεν εγκλωβίζονται στη φυσική αρχή, αλλά υπερβαίνουν τον φυσικό κλοιό για ν’ αυτονομηθούν στην ανθρώπινη υπόσταση. Γράφει χαρακτηριστικά, «Θα φτάσουμε τον ήλιο/βγάζοντας τη γλώσσα/στηλώνοντας το πόδι/χτυπώντας το στήθος/κραυγάζοντας δυνατά/γουρλώνοντας το μάτι/τραγουδώντας, ξεφυσώντας/σ’ ένα μεγάλο Χάκα», και ταυτόχρονα στρέφει το ενδιαφέρον από την άρνηση στη νέα θέση, σε μία διαλεκτική σχέση στην οποία σχηματοποιεί το «παρόν» εντοπίζοντας τους ακρογωνιαίους λίθους τού μέλλοντος στη δημιουργία τού νέου ανθρώπου, που ολοένα θα ομοιάζει στη φύση τής αυθεντικής πρώτης αρχής. Μία νέα πραγματικότητα η οποία δε γνωρίζει σύνορα. Εξάλλου, η φύση η ίδια δε γνωρίζει σύνορα. Από το Θιβέτ έως την Αίγυπτο και από την Ινδία έως την Περσία και την Ελλάδα, η ποιήτρια εντοπίζει το πλαίσιο στο οποίο το «αύριο» γνωρίζει τον εαυτόν του. Αυτό το «αύριο» είναι το «εγώ» τής δημιουργού σε χρόνο ενεστώτα. Ο άνθρωπος είναι η απάντηση στο ερώτημα που η φύση θέτει.

Αυτή η γένεση επιβάλλει εκ των πραγμάτων την αποσύνθεση του ατόμου έως ότου η νέα μορφή αποκτήσει τα στοιχεία εκείνα τής αυθεντικότητας που υπολείπονται στον παρόντα χρόνο, αυτόν της αλλοτρίωσης. «Σαν τους κόκκους τού κακάου/σαν τους διδύμους στον λαβύρινθο/κι εγώ να ζυμωθώ, ν’ αποξηραθώ/ να καρβουνιστώ/ν’ αλεστώ/και να χυθώ στον ποταμό, σαν δυο ψάρια ν’ αναγεννηθώ» γράφει και ο εξωτερικός κόσμος προσλαμβάνει τη μορφή που η ποίηση δίνει, δίχως προϋποθέσεις. Αντικρίζει τη ζωή ως αυτό που είναι στην πρώτη της μορφή, δηλαδή ως σώμα δίχως ταυτότητα, ως πρόσωπο δίχως όνομα. Η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου εμβαθύνει στις λέξεις για να εισπράξει εικόνες, τέμνει τον χρόνο κάθετα για να επαναφέρει τη χρονική απόσταση από την πρωτόγονη κατάσταση έως την πολιτική κατάσταση, για να στηρίξει την αναμόρφωση όπως τα παιδιά τού ήλιου και τής γης μαζί με τη φύση, όλοι στο ίδιο σύμπαν ανανέωσης και αναγέννησης. Η ουσία τής ζωής και τού κόσμου ενυπάρχει στη δύναμη που εμπνέει, η φύση ως χρόνια καλλιέργεια ανταμώνει με τις παραδόσεις τόπων και τοπίων, με τις ηθικές και ιδεολογικές αναφορές, σε ένα φάσμα μικροϊστοριών οι αφηγήσεις των οποίων γεφυρώνουν τον χρόνο και τη χωρική απόσταση από το εκάστοτε «σήμερα». Η δημιουργός, ως ηθοποιός επί σκηνής, είναι το φυτό μέσα από τα χείλη τού οποίου προβάλλονται αυτές οι ιστορίες με ανθρώπινο προσωπείο, προσωπείο ακριβώς επειδή ποτέ τα ίδια τα άνθη δεν αρνούνται τη φύση τους, αλλά υποδύονται πτυχές μίας εξωτερίκευσης με γνώμονα την ανταπόδοση. Άνθρωπος και φύση κινούνται σε παράλληλες τροχιές, με τη γυναίκα ειδικότερα να αποκτά επαναστατικά γνωρίσματα, γνωρίσματα αντοχής και αποφασιστικότητας στη διαπάλη των καιρών, διαπάλη που καταλήγει συνήθως στην ήττα και τη διάψευση. Μετά από κάθε ήττα εκείνο το οποίο μένει ζωντανό είναι η φύση ως επαναθεμελίωση της έννοιας της υπόσχεσης για μία νέα πορεία των πραγμάτων προς την αλήθεια.

Και οι δύο ποιήτριες εντοπίζουν έναν κοινό παρονομαστή στη φύση: αυτόν του ανθρώπου, του ανθρώπου είτε ως ιδιότητα με γλωσσικά και εκφραστικά μέσα υποστασιοποίησης αυτής, είτε ως, σε πρώτο πρόσωπο, αντιγραφή μίας πρακτικής που ενσαρκώνει την ανάγκη για γνώση και αλήθεια των πραγμάτων. Όσο κι αν διαφοροποιούνται σε επίπεδο έκφρασης και θεματικής αναφοράς, άλλο τόσο συναντιόνται στην τοποθέτηση της αυθεντικότητας της φύσης στον πυρήνα τής ίδιας τής γνώσης και τής ίδιας τής αλήθειας.

.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΣ

literature.gr 26/06/2024

Σαράντα πολύχρωμα μπουκέτα που ευωδιάζουν αγάπη και έρωτα και ανθρώπινες αξίες

Ο λατίνος λυρικός ποιητής Οράτιος τον 1ο αι. π.Χ. αποφθεγματίζει: “ut pictura poesis” (η ζωγραφική μοιάζει με την ποίηση). Τέσσερις αιώνες νωρίτερα ένας έλληνας λυρικός ποιητής, ο Σιμωνίδης ο Κείος (5ος αι. π.Χ.) διατυπώνει την πρώτη ρητή συσχέτιση λογοτεχνίας-ζωγραφικής και προσαγορεύει «την μεν ζωγραφίαν ποίησιν σιωπώσαν, την δε ποίησιν ζωγραφίαν λαλούσαν». Κάποιες λέξεις, όπως και εικόνες, μας καταλαμβάνουν, όταν πλησιάζουμε πολύ κοντά τους ενώ κάποιες άλλες, όταν απομακρυνόμαστε από αυτές. Το ζητούμενο είναι η ώσμωση των τεχνών και αυτών με την κοινωνία. Προαπαιτούμενο η ιδέα ως μοχλός δημιουργίας. Η ιδέα οπτικοποιείται και νοηματοδοτείται γλωσσικά δημιουργώντας έναν διάλογο ανάμεσα σε δημιουργό και θεατή ή αναγνώστη, σε σημαίνον και σημαινόμενο. Η ανάμειξη των αισθήσεων (συναισθησία) είναι πολύ έντονη σε κινήματα των αρχών του 20ου αι. όπως ο Ντανταϊσμός, ο Φουτουρισμός, η Ρωσική Πρωτοπορία . Η κορύφωση έρχεται κατά τη δεκαετία του 1960 με την εννοιολογική τέχνη από τον αμερικανό Χένρι Φλιντ: η σκέψη για το νόημα ενός έργου τέχνης έχει προτεραιότητα έναντι της υλοποίησής του. Έμφαση στην ιδέα και εμπλοκή του θεατή-αναγνώστη.

Η Κατερίνα Λιάτζουρα και η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου υπηρετούν αυτήν την πρόταση. Πήραν λέξεις και λουλούδια από όλον τον κόσμο, τα έπλεξαν και μας πρόσφεραν το αποτέλεσμα της ιδιαίτερης αυτής συναισθησίας σε σαράντα ανθοδέσμες επιχειρώντας να μας εμπλέξουν στην περιπέτεια της ανάγνωσης. Σαράντα πολύχρωμα μπουκέτα που ευωδιάζουν αγάπη και έρωτα και ανθρώπινες αξίες. Σαράντα ανθοδέσμες που διακηρύττουν ανθρώπινα δικαιώματα, που καταγγέλλουν την εκμετάλλευση των αδυνάτων όπου γης, που φωνάζουν για Ειρήνη και σεβασμό στη Μητέρα Φύση. Βλέπετε η Μαργαρίτα και η Κατερίνα έχουν πολλά κοινά: το επάγγελμά τους και την αγάπη τους σε αυτό, την ποίηση, τις ευαισθησίες. Και τώρα σφραγίζουν όλα τα παραπάνω με τα άνθεα, την κοινή ποιητική σύνθεσή τους. Με κυρίαρχα εκφραστικά μέσα την προσωποποίηση των λουλουδιών, τις λυγερές μεταφορές, τα ερωτήματα αλλά και τα «παιχνίδια» με τα πρόσωπα, τις εικόνες, την ειρωνεία.

Από τη μια η Λιάτζουρα τρέχει στα λιβάδια της ελληνικής φύσης. Από εκεί συλλέγει τα λουλούδια της. Με τη βοήθεια της μυθολογίας, της ιστορίας και της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας μας μεταφέρει στον κόσμο των αξιών, των συναισθημάτων, των διεκδικήσεων, της Ειρήνης. Οι στίχοι της, απλοί, φωτεινοί, μυρωδάτοι, προκαλούν το ενδιαφέρον μας και πυροδοτούν, από την πρώτη κιόλας ανάγνωση, εκρήξεις αναζήτησης των μηνυμάτων.

Από την άλλη η Παπαγεωργίου πήρε τον δρόμο της οικουμένης, με μύθους και ιστορίες από κάθε μεριά του πλανήτη, για να διατρανώσει και εκείνη με τη σειρά της την πίστη στη δύναμη του ανθρώπου, να ουρλιάξει σιωπηρά για τα ανθρώπινα δικαιώματα, να υπερασπιστεί τη Μητέρα Φύση και την Ειρήνη. Οι δικοί της στίχοι το ίδιο ευθύβολοι και λαμπεροί, φωτίζουν τον δρόμο μας στο ταξίδι της ποιητικής της δημιουργίας.

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψει κανείς, στα πλαίσια μιας παρουσίασης, την αναγνωστική περιπέτεια που έζησε διαβάζοντας και ξαναδιαβάζοντας τα ποιήματα της εξαίσιας αυτής ποιητικής συλλογής, φιλοτεχνημένης αναλόγως από την Ιουλία Μιχαλέα και πλαισιωμένης από τη διεισδυτική ματιά της Ευσταθίας Δήμου. Είναι υποχρεωμένος να αποστάξει σε λίγες μόνο αράδες τα αρώματα, τους χυμούς σαράντα λουλουδιών και να μας τα προσφέρει σε ένα μικρό κρυστάλλινο ποτήρι έτσι, σαν ένα ηδύποτο μετά από ένα σπουδαίο συμπόσιο.

Αυτό έκανα. Και έτσι θα το προσφέρω. σαν ένα κοκτέιλ Μαργαρίτα με Κατερίνα.

Στους ανθώνες της γης λοιπόν συνάντησα εν αρχή τη μελαγχολία, τη βιολετιά θλίψη. Μια πεταλούδα, η ψυχή, αγωνιά και αμύνεται για να αποφύγει το ράμφισμα του θανάτου. Λίγο πιο ’κει, η Ραφλέσια, πληρώνει το βαρύ τίμημα της παρασιτικής ζωής: τρέφεται από τη ζωή των άλλων και αυτό της προκαλεί δυσοσμία, μυρίζει θάνατο. Κι ενώ η αρχή του ταξιδιού ξεκινάει κάπως απαισιόδοξα, γρήγορα μας φέρνει στον αμάραντο δρόμο της αγάπης, τον αθάνατο, όπως οι θεοί και η ομορφιά της Ωραίας Ελένης. Την ίδια αγάπη που θα απαντήσουμε στη Χαβάη που, αν και διαμελίστηκε βίαια, προσδοκά την επανένωση μιλώντας μιαν άλλη γλώσσα από εκείνη των εφήμερων ερώτων των αγοριών και κοριτσιών που σερφάρουν στα κύματα.

Ύστερα, τριάντα τρεις αιώνες πριν, συντυχαίνω το ρόδι της αφθονίας στην υγρή κοιλιά ενός ναυαγίου στη Μικρά Ασία γεμάτο θησαυρούς και μυστήριο. Οι βασιλοκόρες στο Άργος, μαινόμενες, με βάζουν στις πρώτες σκέψεις: ποιο γιατρικό, ποιο σκάρφι, «Σεβαστέ μου Μελάμπους», θα γιατρέψει τον σύγχρονο άνθρωπο από την τρέλα, από την ύβρη της καταδίωξης του χρόνου και του χρήματος; Ποιος; Τι; Ίσως εσύ, ένας βουκόλος, η επιστροφή στη Φύση; Ναι υπάρχει ελπίδα. ένα αστέρι την οδηγεί στη Βηθλεέμ.

Βέβαια «κι αν δεν κοιμηθείς, ο κάβουρας σε φάει». Ο πολιτισμός της βαρβαρότητας του λευκού ανθρώπου απειλεί, εκμεταλλεύεται, υποτάσσει. Θύματά του αθώα, τα παιδιά. Αλλά με ένα Χάκα ο ήλιος θα λάμψει. Χτυπώντας, κραυγάζοντας, τραγουδώντας στον χορό της ομαδικότητας και της αλληλεγγύης θα φτάσουμε τα άνθη στο δέντρο της ζωής. Ανηφορίζοντας, η νεότητα, το μονοπάτι για το Μάτσου Πίτσου, συντροφιά με τον κόνδορα και την αρκούδα, περνάει από την ομίχλη της εποχής και προετοιμάζει την αναγέννηση του κόσμου.

Και τίποτα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς αμφισβήτηση. «cogito ergo sum: αμφιβάλλω άρα υπάρχω». «Αληθεύει Παναγιά μου πως δεν μύρισες τον κρίνο;» Μια ευθεία επίθεση και άρνηση του κατεστημένου που χρειάζεται Γαϊδουρινή υπομονή, θείο συστατικό και χάρισμα, για να γκρεμιστεί. Και αναγνώριση της αξίας μας. Τα «πράγματα» έχουν αξία καθεαυτά. Δεν τα προσδιορίζουν ούτε η υπερβολή, ούτε η εμπορική συσχέτισή τους. Κι ας λένε οι σχετικιστές πως όλα δέχονται ξεχωριστές ερμηνείες. Ο λωτός είναι απλά ένα λουλούδι αν και το βάφτισαν σοφία, αγνότητα ή λησμονιά. Το μόνο βέβαιο είναι ότι τα ιγκουάνα πεθαίνουν στα Γκαλαπάγκος και τα θαλασσοπούλια κρώζουν την αγωνία του κόσμου για το μέλλον, την επιβίωση.

Εκεί που αρώματα βαριά θολώνουν το πνεύμα, να ’σου μια ανεμώνη να την φυσάει ο άνεμος και να ξεθυμαίνει ο έρωτας και να αλαφρώνει η σκέψη. Να μια αμαρυλλίδα που καθοδηγείται στο πάθος από την Πυθία των Δελφών, αλλά της κλείνει το μάτι η ποιήτρια πως «έχει κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια». Όσο για το μέλλον, αυτό είναι ένα παιδί που μπορεί να το σκοτώσει ο «Παιδοκτόνος» φανατισμός μιας γυναίκας που πρόδωσε την αδερφή της. Μια άλλη αδερφή, η Γαρυφαλλιά, είναι η μνήμη μας, τα πάντα που ορίζουν τη ζωή μας, η αιτία και αφορμή της ποίησης, το αίμα, το δάκρυ, «ο παλμός της καρδιάς, ο ρόγχος της ανάσας». Είναι η φίλη, η Μαργαρίτα. Που είναι δύσκολο να βρεις φίλη, τον άνθρωπο να σε καταλαβαίνει. Για να τον βρεις ίσως χρειαστεί να περάσεις ναυάγια και προδοσίες, να εργαστείς ακάματα σαν τις μέλισσες. Τότε ίσως βρεις τη Μαργαρίτα σου.

Το λιβάδι τώρα με γεμίζει φρίκη. Ο πόλεμος τυφλώνει τους ανθρώπους, φαντάσματα ντυμένα στρατιώτες. Κατακτητές ξεριζώνουν, ξεσπιτώνουν Ινδιάνους. Στην Τασμανία οι Αβορίγινες, το μέλι της ζωής, στον Ονειρόχρονό τους αντιστέκονται στη μανία του δυτικού ανθρώπου να τους «εκπολιτίσει». Στήνουν την ταπεινότητα απέναντι στην απληστία. Το ίδιο κάνει και η Μιμόζα στον Αμαζόνιο: προσπαθεί να αντισταθεί στην ανθρωποκεντρική προσέγγιση των πάντων, στη μανία του ανθρώπινου ζώου για κέρδος, για πλούτο. Το ίδιο και η Αγγέλικα των Σάμι. Κηρύττει τη σοφία των παραδόσεων, την οικολογική συνείδηση, την αγωνία για το μέλλον της γης με την προτροπή να ακολουθούμε τις εντολές της φύσης. Αλλιώς… αλλιώς ο παράδεισός μας θα βυθιστεί κάτω από τα νερά της ανάπτυξης. Προτού να είναι αργά ας δείξουμε σεβασμό στη φύση. Ας μοιραστούμε «το φαγητό, τη φύση, ισότιμα» προτού αναγκαστούμε «να μαζέψουμε τα ζώα σε μια βάρκα».

Ο Μανδραγόρας μπορεί να μας σώσει από την καταστροφή, από τον θάνατο; Η απάντηση είναι όχι. Η O’Connor τραγουδάει: «έγδαρες το χιόνι με οπλές; έχεις ντυθεί τον άνεμο;», πάλεψες όσο ήσουν ζωντανός; Για να έρθει η ανατροπή χρειάζεται «μπόλικο κρασί και λίγη φαντασία». Το νέο θα έχει τη μορφή του Ιανού, το νέο θα μοιάζει με εκείνο το παλιό, με το κλειδί το φυλαγμένο στη γλάστρα, στο γεράνι. Με την επιστροφή στα αυτονόητα, την αρμονική συνύπαρξη με τη φύση, με την επιστροφή του έρωτα. Το αξίζουμε γιατί είμαστε κομμάτι του σύμπαντος, κουβαλάμε όλοι ουρανό μέσα μας. Στην ίριδα των ματιών μας καθρεφτίζεται ο κόσμος όλος.

Από τούτη την ανθοδέσμη δεν θα μπορούσε να λείπει η πάλη για τη γυναικεία χειραφέτηση, οι αγώνες κατά των ρατσισμών. Όχι, η γυναίκα δεν είναι μόνο ομορφιά, «αναρριχάται θαρραλέα, φυλλοβόλα και πολυετής». Σαν την τριανταφυλλιά βγάζει αγκάθια για προστασία. Στην Ινδία δεν μπορεί κανείς να την προστατεύσει από την «μοίρα» που της έχουν ορίσει: να παντρευτεί, να κάνει γιο, να τη δέρνουν, να τη βιάζουν. Δεν είναι άνθρωπος. Είναι γυναίκα. Σύμβολο της καταπίεσης η γυναίκα, σύμβολο της καταπίεσης και οι «πολύχρωμες γενιές». Το ότι υπάρχουν είναι νίκη, μια νίκη που τη χρωστούν στο πείσμα και στη δύναμή τους. Νικώ τον θάνατο, νικώ την ελπίδα, λευτερώνομαι. Που πάει να πει «αν μάθεις να πεθαίνεις, τότε θα μάθεις να ζεις». Εμπνέομαι από την ομορφιά της ανθισμένης κερασιάς, ζω με επίγνωση της ευθραυστότητας της ζωής, ζω σε αρμονία με τον εαυτό και με τη φύση.

Οι ποιήτριες θα ολοκληρώσουν τη συμμετοχή τους στη συλλογή με δυο ποιήματα για την Ειρήνη. Καθόλου τυχαία επιλογή. Η Κατερίνα μας πληροφορεί ότι το δικό της (Σπαθίφυλλο ή ο κρίνος της ειρήνης) γράφτηκε λίγο μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. «Αν πάραυτα η Ειρήνη σας εξακολουθεί να μην ανθίζει ελέγξτε παρακαλώ το περιβάλλον. θέλει φροντίδα καθημερινή και αποστραγγισμένο έδαφος». Η Μαργαρίτα μας ταξιδεύει στην Κύπρο. Στο ποίημα «Δελφίνιο το Κάσσειο» υπογραμμίζει πως όπως και το δελφίνι της θάλασσας έτσι κι αυτό έχει χειρότερο εχθρό τον άνθρωπο. Μητέρα του είναι η Ειρήνη «και οι χαμένες πατρίδες πανταχού».

Σας ευχαριστούμε πολύ, κυρίες

Μας αφήσατε εκεί έναν κήπο με λουλούδια αμάραντα που ευωδιάζουν τα πιο ανθρωπινά αρώματα.

Χαλκίδα, 29 Μαΐου 2024.

ΚΑΛΛΙΑ ΒΑΒΟΥΛΙΩΤΗ

https://www.culturebook.gr 24/06/2024

Τα «Άνθεα» αποτελούν μία γέννα ποιητική και διττή. Μία γέννα που κέντησαν με λέξεις η Κατερίνα Λιάτζουρα και η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου, συνεργατικά – ίσως και ενδεχομένως ως επιστέγασμα και της φιλίας που τις δένει χρόνια.

Άνθεα λοιπόν. Σαν να λέμε πως όλα είναι πιθανά αν τα θελήσει η θεά Φλόρα κατά τη ρωμαϊκή μυθολογία ή αλλιώς Χλωρίς που σχετιζόταν με τα λουλούδια και την Άνοιξη. Αλλιώς, παραλλάσσοντας ένα γράμμα πως η ομορφιά της Φύσης, των Χρωμάτων, της Ευωδιάς μετουσιώνεται σε έν-θεα. Αποκρίσεις δηλαδή θεϊκές. Μικρά δηλαδή θαύματα που το καθένα φέρει πίσω του μία μοναδική και ξεχωριστή ιστορία, έναν μύθο, ένα δίδαγμα, άλλοτε ηθικό, άλλοτε ειρωνικό, άλλοτε περιπαικτικό και επιστεγασμένο με ένα ελαφρύ χιούμορ.

« Αμαρυλλίδα μου, έχει κι αλλού πορτοκαλιές που κάνουν πορτοκάλια» θα μας πει η Κατερίνα Λιάτζουρα.

Μήπως όμως και αυτά τα μικρά θαύματα κάπου συναντώνται με την ποίηση; Γιατί και εκείνη ένα μικρό θαύμα αποτελεί για ποιητές και αναγνώστες.

Τα Άνθεα, αποτελούν μία απόπειρα χαρτογράφησης λουλουδιών εγχώριων όπως επιλέγει να τα παραθέσει και να τα ανθολογήσει η Κατερίνα και εξωτικών τα οποία χαρτογραφεί η Μαργαρίτα. Μία απόπειρα καταγραφής λουλουδιών που γίνονται αντιληπτά σαν δημιουργήματα με πολλαπλά πέταλα που θα μπορούσαν κάλλιστα να παραλληλίζονται με τα επίπεδα των αναγνώσεων. Το βίωμα, οι αισθήσεις, η εμπειρία, και ο υπαρξισμός απαρτίζουν το όχημα μέσω του οποίου διερευνώνται άνθεα που φέρουν τη ρίζα τους από τα αρχαικά χρόνια. Άνθεα, που έχουν ειδική βαρύτητα και συμβολισμούς ή άλλα που ήταν Νύμφες και προσωποποιημένα αποτέλεσαν περιφερειακούς ήρωες ή και πρωταγωνιστές στη μυθολογία ή σε ιστορίες των Λατίνων.

Η Λιάτζουρα σε αυτή την χαρτογράφηση ή περιήγηση στον κόσμο των λουλουδιών λειτουργεί άλλοτε ως εξερευνήτρια, άλλοτε ως κηπουρός, άλλοτε προσωποποιεί τα λουλούδια και συνομιλεί μαζί τους ως φίλη.

Αρέσκεται στο παιχνίδισμα αντίθετων εννοιών :

«Μυστήριο η ζωή

Μυστήριο και ο θάνατος»

θα πει στη Ροδιά της ή αλλιώς το Μήλο της Καρχηδόνας

Άλλοτε αμφισβητεί και αντιτίθεται στο παραδεκτό, στο παραδοσιακό, στον πουριτανισμό

«Αληθεύει Παναγιά μου

πως δε μύρισες τον κρίνο;»

Άλλοτε οικειοποιείται χριστιανικές αξίες και αρετές όπως η μακροθυμία του Θεού – ενώ παντρεύει στοιχεία και από τους Δώδεκα Θεούς :

«Γαϊδουρινά τα αγκάθια των συμβόλων είναι

γαϊδουρινή και η υπομονή του Βρέφους»

Στο «Χρυσάνθεμο» θα παραθέσει ποια είναι τα ουσιώδη και ποια όχι θα καυτηριάσει την αξία του πλούτου και θα ορίσει εκ νέου την αλήθεια του πλούτου για την ίδια

«Απ’όλα τα χρυσάφια
Του κόσμου εγώ ξεχώρισα
Εκείνο που στο άνθος έδωσε
Το λαμπερό του όνομα»
«Έπρεπε να χρυσίσει
Εξ αρχής στους πίνακες
Εκείνου του τρελού του Ολλανδού
Το ταπεινό
Για ν’αποκτήσει
Στη συνέχεια
Αμύθητη αξία.»

Πότε το ανεκτίμητο λοιπόν γίνεται ανεκτίμητο;

Στην Αμαρυλλίδα πάλι θα καταφύγει σε χρησμούς από το «Γραφείο Ανεκπλήρωτων Ερώτων Μαντείου των Δελφών»

Στο Αστέρ – η σχέση της Κατερίνας Λιάτζουρα με το άνθος για το οποίο γράφει γίνεται δυναμική – υπαρξιακά , μας προτρέπει με φαντασία να βλέπουμε τον κόσμο τούμπαλιν σε τόπους που τα δάκρυα μετουσιώνονται σε άστρα. Μεταστρέφεται η θλίψη και καθρεπτίζεται. Όλα είναι θέμα οπτικής γωνίας.

Η παραίσθηση, ο χρόνος ως δίπολο στιγμής- αιωνιότητας, η ύπαρξη και η ανυπαρξία, η ζωή και ο θάνατος, η κοσμογονία, η ηθική, η ειρήνη και ο πόλεμος είναι μόνο ορισμένα από τα θέματα που η Κατερίνα αγγίζει σε βάθος με όχημα τα «Άνθεα» που εκτός από ένα βιβλίο ποιητικό, αποτελεί κατά την άποψη μου και ένα βιβλίο αμιγώς φιλοσοφικό.

Χωρίς ωστόσο όμως να είναι ένας φιλοσοφικός μονόλογος, ένα ατομικό ταξίδι.

Η Κατερίνα Λιάτζουρα συνοδοιπορεί με τη Μαργαρίτα Παπαγεωργίου.

Η ποίηση της Κατερίνας με την ποίηση της Μαργαρίτας συνομιλεί de profundis ακόμα και αν το ύφος τους διαφέρει. Ακόμα και αν γεωγραφικά τα «Άνθεα» των δύο ποιητριών απέχουν εκατοντάδες χιλιόμετρα, ακόμα και αν μεταξύ τους έχουν διαφορετική προσέγγιση, στην ποίηση αλλά και στο πως αντιλαμβάνονται την ίδια την ύπαρξη. Η γλώσσα τους βρίσκει κοινό τόπο ή πιο ορθά γόνιμο και κοινό έδαφος μέσω της θεματολογίας τους.

Η μία διερωτάται για τις ουσιώδεις σχέσεις της ζωής, ώστε να εξάγει ευρύτερα συμπεράσματα, η Μαργαρίτα διερωτάται με αφορμή το συλλογικό για να οδηγηθεί σε ενδότερα δωμάτια της σκέψης της. Η μία εκκινεί από τον πυρήνα , αυτό που βρίσκεται «μέσα στο τσόφλι» για να απελευθερωθεί στον έξω κόσμο και η δεύτερη υπάρχει πανανθρώπινα και συλλογικά ώστε να κατάλήξει στο βαθιά κρυμμένο και εσωτερικευμένο.

Η Κατερίνα θα αναφέρει:

«οι αισθήσεις υποχώρησαν
και χάθηκαν μαζί
Με τις κινήσεις των κορμιών»
ενώ η Μαργαρίτα παραθέτει:
«Αν μάθεις να πεθαίνεις
Τότε θα μάθεις να ζεις»

Η Μαργαρίτα στην ποίηση της θα καταπιαστεί στον πυρήνα της με τα Άνθεα – και τη σύνδεση με τη γυναικεία φύση. Όχι αρχετυπικά όπως οδηγείται η Κατερίνα αλλά ως πολεμίστρια. Θα μιλήσει για τη θέση της γυναίκας, για παραδόσεις καταπιεστικές, για το πως η γυναίκα σε κάποιες χώρες δεν βιώνει ούτε την παιδική της ηλικία.

Στο Σιρούι Λίλυ / Ινδία γράφει:

«Είμαι λέει γυναίκα. Το φύλο μου.
Από τη γέννηση μου μεγαλώνω για ένα σκοπό.
Να παντρευτώ. Να κάνω γιο.»

Η συγκεκριμένη λοιπόν ανθολογία, αποτελεί έναν ποιητικό διάλογο με κοινές φιλοσοφικές αφετηρίες , οι λέξεις χρησιμοποιούνται σαν να υπάρχει μία αδιόρατη συγγένεια ανάμεσα στην ποίηση των δύο γυναικών. Σαν ο διάλογος να αγγίζει μία ιεροτελεστία μεταφυσική η οποία δεν λησμονεί να θέσει επί τάπητος και φλέγοντα κοινωνικοπολιτικά ζητήματα όπως η θηριωδία του πολέμου.

Στα εγχώρια Άνθεα αναφέρεται μάλιστα:

«Αν πάραυτα η Ειρήνη σας εξακολουθεί να μην ανθίζει
ελέγξτε παρακαλώ το περιβάλλον»
ενώ στα εξωτικά:
«Στη φρίκη του πολέμου απαντά
Με ελπίδα στην πολιορκημένη πόλη
Μέσα σε ένα δροσερό μπουμπούκι
Γιορτάζει την ομορφιά και τη χαρά
Σκοτώθηκε από βόμβα μες τον κήπο
Κι ο μικρός γιος του Ιμπραήμ
Παρέμεινε ορφανός στην προσφυγιά
Με ένα μποράγκο στην καρδιά απ’τον πατρογονικό του
κήπο.»

Τα «Άνθεα» αποτελούν ένα βιβλίο αφορμή. Για να διευρύνουμε τα παράθυρα της σκέψης μας σε ένα ταξίδι, μία περιπέτεια λέξεων που φέρει στις αποσκευές της θρύλους, επιρροές από άλλους καλλιτέχνες λ.χ. Βαν Γκονγκ ή Μητροπάνο- τα άνθη δηλαδή γίνονται αντιληπτά όχι μόνο μέσω των λέξεων αλλά και μέσω των λοιπόν αισθήσεων -σύγχρονους προβληματισμούς, προσωπικές ανησυχίες αλλά και ηθικά διδάγματα, υπαρξιακές και οντολογικές αναζητήσεις. Είναι ένα υφαντό από πέταλα εγχώρια και εξωτικά που καίνε τον αναγνώστη ώστε να γίνει και ο ίδιος κοινωνός ιδεών αλλά και προβληματισμών.

Τα «Άνθεα» είναι όμως και μία αφορμή για να εξερευνήσουμε και τα βαθύτερα των συναισθημάτων μας αφού όπως είπε και ο

Κώστας Κρυστάλλης

« Για μένα και το πιο απλό λουλούδι μπορεί να μου γεννήσει σκέψεις, που να μου φέρουν δάκρυα στα μάτια.»

ΧΡΥΣΑΝΘΗ ΙΑΚΩΒΟΥ

ΠΕΡΙ ΟΥ 15/06/2024

Είναι κάπως σπάνιο να βλέπουμε λογοτέχνες να γράφουν βιβλία από κοινού. Συνήθως η συγγραφή, ειδικά η ποίηση, είναι μια πολύ μοναχική διαδικασία, ο ποιητής είναι μόνος, έχει απέναντί του τον κόσμο, το περιβάλλον δηλαδή, και αναμετριέται πάντα με τον εαυτό του. Το δίπολο της δημιουργίας του είναι αυτό που αντιλαμβάνεται και αυτό που καταφέρνει τελικά να εκφράσει στο χαρτί. Εδώ έχουμε κάτι εντελώς διαφορετικό, το οποίο είναι και πολύ ενδιαφέρον ως αποτέλεσμα, είναι κάτι που θα θέλαμε να βλέπαμε και πιο συχνά.

Εκτός από την κοινή συνεργασία, αποτελεί πρωτοτυπία και το γεγονός ότι οι δύο ποιήτριες δουλεύουν πάνω στο ίδιο θέμα. Όλες οι ποιητικές δουλειές βέβαια ανήκουν λίγο πολύ σε κάποιες κατηγορίες, αλλά εδώ έχουμε να κάνουμε με κάτι πολύ συγκεκριμένο: ποιήματα για λουλούδια. Έχει λοιπόν τρομερό ενδιαφέρον να δούμε όχι μόνο πώς μπορούν να συνδυαστούν σε ένα βιβλίο δύο διαφορετικές ποιητικές φωνές, αλλά και πώς προσεγγίζει η κάθε ποιήτρια το θέμα. Ένα φιλόδοξο ποιητικό εγχείρημα, ιδιαίτερο και εντέλει επιτυχημένο, και ως ιδέα και ως σύλληψη και ως υλοποίηση.

Βάσει αυτής της λογικής λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι τα «Άνθεα», εκτός του ότι είναι ένα καλό βιβλίο, προσφέρουν κάτι στη σύγχρονη λογοτεχνική παραγωγή. Εκδίδονται κάθε χρόνο δεκάδες νέα ποιητικά βιβλία, δεν έχουν όλα κάτι να πούνε, δεν είναι όλα ποιοτικά, δεν έχουν όλα λόγο ύπαρξης και δεν προσθέτουν όλα κάτι στη λογοτεχνία. Τα «Άνθεα» λοιπόν προσθέτουν, προσφέρουν κάτι νέο, κάτι πρωτότυπο και κάτι ωραίο.

Το περιεχόμενο του βιβλίου είναι αυτό ακριβώς που λέει ο τίτλος. Ποιήματα δηλαδή για λουλούδια. Η Κατερίνα Λιάτζουρα γράφει για εγχώρια λουλούδια, η Μαργαρίτα Παπαγεωργίου για εξωτικά, από διάφορα μέρη της γης. Ιστορίες λουλουδιών που συνδέονται με αρχαίους μύθους, με δοξασίες, αλλά και με την ιστορία της κάθε χώρας, με σύγχρονα προβλήματα, με προεκτάσεις κοινωνικές, περιβαλλοντολογικές, οικολογικές.

Όχι πως το κάθε ποίημα είναι η καταγραφή ενός μύθου. Ο μύθος είναι η αφορμή για να καταγράψει η κάθε ποιήτρια τις σκέψεις της και να τις συνδέσει και με άλλα θέματα στο σήμερα. Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν καταγεγραμμένοι όλοι οι μύθοι, καθώς και πληροφορίες για το κάθε λουλούδι και το μέρος προέλευσής του. Θα ήταν πιο βολικό για να τον αναγνώστη να ξεκινά από αυτές τις πληροφορίες και στη συνέχεια να πηγαίνει στο ποίημα.

Για παράδειγμα. Το ποίημα «Μελάτι» της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου συνδυάζει το ομώνυμο λουλούδι με τον τόπο προέλευσής του, την Ινδονησία και συγκεκριμένα την Τζακάρτα. Σύμφωνα με τις πληροφορίες στο τέλος του βιβλίου, η Τζακάρτα συνεχώς βυθίζεται λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Έχει βυθιστεί 2,5 μέτρα τα τελευταία 10 χρόνια.

Με λένε Μελάτι ή και Ζωή.
Λευκή, ευωδιαστή και μικρή.
Στολίζω γάμους, βαφτίσια, κηδείες.
Κοσμώ την αγάπη και την υπόσχεση.
Το βάθος, το ύψος και το πλάτος,
ο κόσμος όλος στα λεπτά μου πέταλα.

Τώρα τελευταία μαθαίνω και να κολυμπώ.
Στα ρηχά ακόμα, μισό με ένα μέτρο,
του χρόνου θα με πάνε στη μεγάλη πισίνα
δυόμιση μέτρα πάτος βυθού.
Τότε θα με λένε Οφηλία,
θα κοσμώ το νερό,
το ασήκωτο βάρος της ανθρωπότητας
«Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειό της».

Πληροφορίες για το φυτό λοιπόν, σχόλιο για το πρόβλημα βύθισης της χώρας και κατ’ επέκταση για τα περιβαλλοντικά προβλήματα του πλανήτη μας και μια -πολύ ωραία συνδυασμένη- αναφορά στον Άμλετ του Σέξπιρ.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως αν δεν διαβάσει κανείς τις πληροφορίες στο πίσω μέρος του βιβλίου δεν θα μπορέσει να απολαύσει τα ποιήματα ή πως τα ποιήματα δεν λειτουργούν αυτόνομα. Απλώς θα κατανοήσει καλύτερα τις αναφορές και θα μάθει πληροφορίες που πιθανόν να αγνοούσε. Πρόκειται για ένα έξοχο δείγμα του πώς μπορεί να λειτουργήσει ο ποιητικός λόγος, του πώς μπορεί να σταθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πληροφοριών και πώς μπορεί να συνδυαστεί η γνώση με την ποιητική έκφραση και δημιουργία.

Τα «Άνθεα» είναι ένα πραγματικό μπουκέτο ποιημάτων, γεμάτα χρώματα, αρώματα, ωραίες λέξεις και απίστευτες ιστορίες. Αλλού τα ποιήματα είναι τρυφερά, αλλού σκληρά. Ή μάλλον, για να το θέσω καλύτερα, κάθε ποίημα συνδυάζει την τρυφερότητα του λουλουδιού με τη σκληρή ιστορία που κρύβεται από πίσω.

Ολόκληρη η συλλογή έχει μια αίσθηση σουρεαλιστικότητας, υπερβατικότητας, επειδή μιλά για μύθους, και την ίδια στιγμή πατά πολύ γερά στην πραγματικότητα, επειδή γίνεται συνεχώς η σύνδεση με το σήμερα και με τον κόσμο μας. Ο «Μανδραγόρας» της Κατερίνας Λιάτζουρα είναι από τα πιο σκοτεινά και ορμητικά ποιήματα.

Μαυριδερές φιγούρες μανδραγούδες
πλαισίωσαν την ομορφιά τη φρέσκια

Αφηρημένη σκαρώνω πάνω στη λαβή του δόρατος κουφιοκέφαλα όντα ρίζες απόκοσμες με διπλά τριπλά τα μέλη να ξεχύνουν καπνούς από στόμα και βρισιές βρωμερές ανάσες και ξυλιές πολλές ξυλιές και κλωτσιές από άρβυλα πατημασιές στην πλάτη και μπουνιές από γροθιές ατσάλινες και μικρά συννεφάκια να ξεχύνονται συνομιλίας:

αντέχεις μόνος μες στο τσόφλι;
ένιωσες τα θραύσματα γυαλιού να γίνονται αίμα;
γεύτηκες το αλάτι των αστεριών;
γύρεψες ξεθωριασμένο χορτάρι;
έγδαρες χιόνι με οπλές;
μασούλισες την τούφα στην κορυφή του δέντρου;
αγκάλιασες το βουνό μαζί με την καταιγίδα;
έχεις ντυθεί τον άνεμο;
Δοκίμασες αβγουδάτσα;

(ο ξύλινος αρκάνθρωπος φέτος, έχει τη φωνή της Sinead O Conor)

Κατά τα άλλα, οι φωνές των ποιητριών είναι πιο χαμηλές, πιο προσεκτικές, διαμαρτύρονται μεν, αλλά με έναν τρόπο πιο αθόρυβο. Οι ποιήτριες καταγράφουν όντως τα μεγάλα προβλήματα της ζωής και του κόσμου μας, αλλά επιλέγουν να το κάνουν με τον πιο τρυφερό τρόπο που μπορεί να υπάρξει, μέσω ενός λουλουδιού. Μπορούν τα λόγια ενός λουλουδιού να αλλάξουν τον κόσμο; Και κατ’ επέκταση, μπορούν τα λόγια ενός ποιητή να αλλάξουν τον κόσμο;

Τα «Άνθεα» είναι 40 ιστορίες. Τα εγχώρια άνθεα της Κατερίνας Λιάτζουρα είναι γεμάτα ελληνική μυθολογία. Μύθοι περισσότερο ή λιγότερο γνωστοί, φανταστικά ή υπαρκτά πρόσωπα της αρχαιότητας, με αναφορές στο σήμερα, καθώς και αναφορές στον χριστιανισμό. Τα 20 εξωτικά άνθεα της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου μάς ταξιδεύουν σε όλον τον κόσμο, Ιαπωνία, Ινδία, Αμαζόνιο. Έντονες αναφορές στην ιστορία των χωρών, πλούσια ιστορικά στοιχεία, κοινωνικά σχόλια. Όλα αυτά που ανέφερα βέβαια είναι στοιχεία που συναντάμε έτσι κι αλλιώς στην ποίηση, όμως εδώ, στα «Άνθεα», αυτό γίνεται με έναν τρόπο πρωτότυπο και ευφάνταστο χάρη στην επιλογή του λουλουδιού ως κεντρικό άξονα της συλλογής.

Ένα από τα χαρακτηριστικά του βιβλίου που υπάρχει διάχυτο και κυριαρχεί από την αρχή μέχρι το τέλος είναι η γυναικεία παρουσία. Αυτό συμβαίνει είτε επειδή πολλά λουλούδια είναι γένους θηλυκού είτε επειδή πολλοί μύθοι είναι συνδεδεμένοι με γυναίκες είτε επειδή έτσι το επέλεξαν οι ποιήτριες.

Γινγκ-Σου, Κίνα (της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου)

Στου σπαθιού τον χορό της
Τα νέφη σταματούν
Τα νερά ακινητούν
Η γη βλασταίνει το αίμα της

Εγώ μια γυναίκα, ναι
Στον πόλεμο, ναι
Με το δικό σου το σπαθί
Χόρεψα
Έχυσα το αίμα μου
Προσφορά
Για την αγάπη.
Εσύ;

Σε πολλά ποιήματα όχι απλώς υπάρχουν αναφορές στη γυναίκα, όχι απλώς υπάρχουν έμμεσα σχόλια για τη θέση της γυναίκας, αλλά τα λουλούδια προσωποποιούνται και μιλούν ως γυναίκες, σηκώνοντας έτσι το βάρος του ποιήματος και κατ’ επέκταση το βάρος αυτού του κόσμου. Οι γυναίκες παθαίνουν, οι γυναίκες υποφέρουν, οι γυναίκες διώκονται ή αδικούνται από θεούς κι ανθρώπους, όμως εδώ έχουν την ευκαιρία να μιλήσουν, να ακουστεί ο λόγος τους, έχουν μια ευκαιρία για δικαίωση ή έστω για λύτρωση μέσω της καταγραφής της αλήθειας.

Ένα άλλο ζήτημα που τονίζεται ιδιαίτερα στο βιβλίο είναι αυτό του περιβάλλοντος, της φύσης, όχι με την έννοια της ρομαντικής αποτύπωσης, αλλά με την έννοια της οικολογίας, της ανάγκης προστασίας του περιβάλλοντος. Τα «Άνθεα», λόγω του θέματός τους αλλά και λόγω των προβληματισμών που θέτουν, μιλούν έμμεσα για την καταστροφή του περιβάλλοντος, για την επιτακτική ανάγκη της φροντίδας του, για επιστροφή στη φύση.

Τα 40 ποιήματα της συλλογής είναι ένας ποικιλόχρωμος καμβάς από φως και σκοτάδι, από μύθο και ιστορία, από σκληρές και μαλακές κουβέντες, από παρελθόν και παρόν. Οι θεοί της αρχαιότητας που αδικούν τους ανθρώπους, οι άνθρωποι που διαχρονικά αδικούν ο ένας τον άλλον, το περιβάλλον που καταστρέφεται, τα δικαιώματα που καταπατούνται. Η πορεία των λουλουδιών είναι η πορεία του κόσμου, ή τα μυστικά των λουλουδιών θα μπορούσαν να ξεκλειδώσουν τις αγκυλώσεις του κόσμου, αλλά οι άνθρωποι δεν ακούν, τα λουλούδια παραείναι ταπεινά για να λάβουν την προσοχή που τους αξίζει. Αυτό θα μπορούσε συνολικά να λειτουργήσει ως ένα επιπλέον μήνυμα της συλλογής, ότι η λύση βρίσκεται στα μικρά πράγματα που δεν αντιλαμβάνεται κανείς ή ότι θα πρέπει να απλοποιήσουμε τη ζωή μας και να ζήσουμε με λιγότερο θυμό, με λιγότερο μίσος, με λιγότερο ανταγωνισμό.

Το βιβλίο επιδέχεται πολλές αναγνώσεις, πολλή μελέτη, είναι ένα βιβλίο στο οποίο μπορεί κανείς να επανέλθει είτε για να αποστηθίσει τις πληροφορίες είτε για να ανακαλύψει νέα νοήματα σε κάθε ποίημα είτε απλώς για την αναγνωστική απόλαυση.

Τα «Άνθεα» είναι μια σπουδαία ποιητική συλλογή σε όλα τα επίπεδα. Βασίζονται σε μια εξαιρετική ιδέα που είχε την τύχη να υλοποιηθεί σωστά και να δώσει ένα πολύ δυνατό αποτέλεσμα. Συνδυάζουν ποίηση και πληροφορία. Συνδέουν δύο σύγχρονες ποιητικές φωνές που αλληλεπιδρούν με έναν πολύ ενδιαφέροντα τρόπο. Φέρνουν μαζί τον λόγο και την εικόνα, γιατί κάθε ποίημα συνοδεύεται και από το σκίτσο του εκάστοτε λουλουδιού, με σχέδια της Ιουλίας Μιχαλέα. Φέρνουν στην ποίηση κάτι φρέσκο, κάτι που αξίζει να διαβαστεί, κάτι που όντως αφορά τον αναγνώστη, είτε ο αναγνώστης αναζητά το υπερβατικό και το μυθολογικό είτε το ρεαλιστικό και την αλήθεια είτε τον προβληματισμό είτε τη γνώση. Είτε θέλει απλώς να απολαύσει καλή ποίηση.

Βιολέτα ή μενεξές (της Κατερίνας Λιάτζουρα)

Εκείνο το πρωινό ένιωσε κουρασμένη֗
ένιωσε ανηφορίζοντας στα ρουθούνια
τη μυρωδιά του θανάτου
Με τον ήλιο πάνω
στα θαμπωμένα βλέφαρα
μέτρησε δαχτυλίδια
χρόνια συσσωρευμένα
σε ομόκεντρους κύκλους
Ένα μπάλωμα ανάμεσα σε δυο άκρες
μια βελονιά πάνω στο κενό
Πάνω στο ματωμένο λείψανο
στάθηκαν λευκές πεταλούδες
Λευκά σημαιάκια τα φτερά τους
Η μία έμεινε για πάντα εκεί
άφησε το αποτύπωμά της στο ξύλο
Μια άλλη χόρεψε μπροστά στα χείλη
που κόβουν βιολετιά λουλούδια
Η άλλη φτεροκόπησε στον άνεμο
πάνω από τις πλαγιές του λόφου
Η πιο μικρή πέταξε κοντά στα μάτια
Κοίταξε πέρα απ’ αυτά
με βλέμμα μαθημένο στον ουρανό
Έκλεισε τα μάτια
δεν έπρεπε να καταλήξουν ραμφισμένα
από κοράκια

.