Η Έλενα Γκιργκένη γεννήθηκε το 1997 στη Θεσσαλονίκη, όπου ζει και εργάζεται. Σπούδασε στο Τμήμα Κινηματογράφου του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η Παρασελήνη είναι η πρώτη της ποιητική συλλογή, ενώ κείμενά της έχουν δημοσιευτεί στο δοκιμιακό-λογοτεχνικό περιοδικό Νόημα και μεταφράσεις της στην ηλεκτρονική σελίδα Εξιτηρίου.
.
.
ΠΑΡΑΣΕΛΗΝΗ (2022)
ΟΦΗΛΙΑ
Νούφαρα πρισματικά
Πλεούμενα στο νερό μιας ζωής συντριμμένης
Το απαλό χάδι του ήλιου στο μάγουλό σου
Όταν άπλωνε το χέρι να σε αγγίξει
Νύφη του ποταμού
Οφθαλμαπάτη
Μανδύας γύρω σου το δάσος
Κι όσα οι άλλοι αγνοούν
Ο άνεμος σε συνοδεύει
Οδηγός και προστάτης
Μέχρι να περάσεις την πύλη του κάστρου
Και να επιστρέφεις ακόμη μία φορά
Στην εποχή του θανάτου σου.
Η ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ ΗΡΩΑ
Νιώθω τα πυρωμένα μάτια των θεών
Στον σβέρκο μου
Νιώθω το βάρος όλου του κόσμου
Στις πλάτες μου
Κι ας είναι ο Άτλας
Που τον κρατάει στις δικές του
Κάθε μου κίνηση
Κάθε βήμα
Κάθε σκέψη
Του μέλλοντος
Με οδηγεί με βεβαιότητα
Στην εκπλήρωσή της προφητείας
Ποτέ δεν ζήτησα τίποτα από αυτά που απλόχερα
μου δόθηκαν
Κι όμως
Το μόνο που πραγματικά επιθυμώ
Είναι αυτό που μου αρνούνται
Θεοί και άνθρωποι εμπόδια
Πο ιο θα είναι το τίμημα
Που πρέπει να πληρώσω
Για να κρατήσω το χέρι σου στο ατέρμονο φως;
ΜΙΑ ΕΥΤΥΧΗΣ ΣΥΓΚΥΡΙΑ
Χρυσάνθεμα και μέλι
Δίπλα στο παράθυρο
Ο πρωινός ήλιος έχει μια ξεχωριστή ζεστασιά
Καφές και κανέλα
Στο μπαλκόνι
Όλα ανθίζουν
Ανάκατα μαλλιά και
Μάτια που χαμογελούν
Ζεστό μάρμαρο κάτω απ’ τα πόδια
Έρχεται καλοκαίρι.
ΘΕΡΙΝΗ ΜΕΛΑΓΧΟΛΙΑ
Μυρίζω στον αέρα του Αυγούστου
Το τέλος του καλοκαιριού
Όλα τα δεινά που έπονται
Κατηφορίζοντας προς τη θάλασσα
Για να δούμε το αιώνιο φως
Να ανατέλλει
Από το υγρό σώμα
Δε μπορώ να μην σκέφτομαι
Τη ματαιότητα της συνύπαρξής μας.
Γλυκόπικρη ανάμνηση
Που αναδύεται απ’ τον σκοτεινό πυθμένα της λήθης
Σε κάθε παγωμένο ξημέρωμα
Που έρχεται δίχως φως
Τι ειρωνεία,
Ξημέρωμα χωρίς φως
Τι ανούσιο,
Εγώ χωρίς εσένα.
Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΙΝΑΙ ΣΧΕΤΙΚΗ
Σε βρίσκω
σε κάθε ροζ ηλιοβασίλεμα
στη ζέστη του καλοκαιρινού απογεύματος
στο βιβλίο με τα ποιήματα της Nora May French
που κάθεται στο γραφείο μου
και με κοιτάζει με οίκτο
από τη μέρα που πέταξες ανάμεσα στα σύννεφα
Σε βρίσκω
στους αστερισμούς που αναγνωρίζω στον καθαρό ουρανό
στον παφλασμό των κυμάτων την ανατολή
στην έκθεση του Munch
που είδαμε στη Βιέννη
όταν ξέκλεψες τρεις μέρες για να γιορτάσουμε
τη συνύπαρξή μας
Η χιλιομετρική μας διαφορά όλο και αυξάνεται
κάθε βιαστικό κλείσιμο του τηλεφώνου
η απουσία του ονόματος σου απ’ την οθόνη μου
απ’ τις ανησυχίες
απ’ τις αναζητήσεις.
Σε χάνω.
.
ΚΡΙΤΙΚΕΣ
ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΜΑΥΡΟΥΔΗ
Αναζητώντας την αλήθεια με σύμβολα της ποιητικής γλώσσας
Ένα από τα πρώτα και πιο επιδραστικά μέσα στη διαχρονία τους ποιήματα ερωτικής έκφρασης είναι αυτό της Σαπφούς.
ΣΑΠΦΩ
δέδυκε μὲν ἀ σελάννα
καὶ Πληΐαδες· μέσαι δὲ
νύκτες, παρὰ δ᾿ ἔρχετ᾿ ὤρα,
ἔγω δὲ μόνα κατεύδω.
Η Σελήνη και οι Πλειάδες έδυσαν,
είναι μεσάνυχτα· εποχή, ώρα, νιότη
παρέρχονται κι εγώ κοιμάμαι μόνη.
(σε μετάφραση του Κορνήλιου Καστοριάδη)
Η Σελάνα, το σέλας του ουρανού την ανοιξιάτικη ώρα, τότε που οι Πλειάδες δύουν πριν τα μεσάνυχτα φέρνει το ποιητικό υποκείμενο στον «καιρό», στην κατάλληλη δηλαδή και ιδανική ώρα της νιότης του, της ψυχικής και πνευματικής του έκφρασης.
Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής της Έλενας Γκιρκένη έχει κέντρο του το θαυμαστό φαινόμενο της παρασελήνης. Η ποίησή της εστιάζει στα φυσικά φαινόμενα, όπως είναι η παρασελήνη και η οφθαλμαπάτη. Άλλωστε και τα δύο φαινόμενα είναι τεχνάσματα, όπως έγραψε και ο Σεφέρης, είναι ζητήματα του φωτός.
Άλως ονομάζεται το οπτικό φαινόμενο που προκαλείται από τη διάθλαση του σεληνιακού φωτός πάνω στους παγοκρυστάλλους των νεφών. Οι κρύσταλλοι ενεργούν σαν πρίσματα, παραμορφώνουν το φως και το κάνουν να φαίνεται σαν στεφάνι γύρω από τη Σελήνη . Πρόκειται για ένα φωτεινό φαινόμενο, ανάλογο με το παρήλιο, που παρατηρείται κάποτε γύρω από την Σελήνη και παρουσιάζεται με την μορφή φωτεινών δακτυλίων. Στην απλή γλώσσα των ανθρώπων ονομάζεται το «αλώνι τού φεγγαριού» . Η σελήνη λοιπόν ως σύμβολο θηλυκότητας, φαντασίας και θέλξης φωτίζει την προσωπική ποιητική έκφραση της Έλενας Γκιργκένη.
Ο ποιητικός κόσμος της Έλενας Γκιργκένη είναι ο κόσμος του σύμπαντος. Η επενέργειά του στην πνευματική διαδρομή και την καλλιτεχνική γλώσσα της δημιουργού είναι εμφανής. Στο ποίημα «Οφηλία» διαβάζουμε: /Νούφαρα πρισματικά/Πλεούμενα στο νερό μιας ζωής συντριμμένης/Το απαλό χάδι του ήλιου στο μάγουλό σου/Όταν άπλωνε το χέρι να σε αγγίξει/Νύφη του ποταμού/Οφθαλμαπάτη/ (σ.10).
Ο κόσμος αυτός καταλύει τον συμβατικό χρόνο και τις υποδιαιρέσεις του και συνδιαλέγεται με τον άχρονο κόσμο του μύθου. Η Σελήνη και ο Ήλιος, η βροχή από αστέρια και ο Ωκεανός συνομιλούν ή και αναμετρώνται με τη Γη και την κεντρομόλο της δύναμη. Το ίδιο το Σώμα γίνεται ελκυστής η μήπως έλκεται από το βάθος του υπαρξισμού;
Στο ποίημα «Φωτιά στο δάσος» γράφει: /Το σώμα/Θέλει να βυθιστεί στη γη/ Έλκεται στο κέντρο της/ Η ίδια σου η γλώσσα/ Βαρίδι στο στόμα σου/ Τα κόκκαλα/ αδύναμα κλαράκια/ Που μαστιγώνει ο άνεμος/ (σ.16)
Εκεί βρίσκονται οι μορφές με τις οποίες οι ποιήτρια συνομιλεί μέσα σε ένα απλό αλλά και υποβλητικό σκηνικό: Μια χαραμάδα/ να με ξαναβάλει στον κόσμο σου/ Να γλυστρήσω μέσα της και να βρεθώ/ σε καιρούς που δεν ζήσαμε/ Να ακούσω/ Τη σιωπή του Προμηθέα/ που υπομένει τα ανυπόφορα δεσμά του/ Έναν αοιδό να λέει το όνομά σου/ (ποίημα «C», σ. 12).
Η ποιήτρια χρησιμοποιεί την αισθητηριακή αντίληψη ως πεδίο γνώσης και οντολογίας. Η ενάργεια της αντίληψης αυτής γεννά ισχυρά συναισθήματα στο υποκείμενο. /Πιστεύω τα μάτια μου/ γράφει στο πρώτο ποίημα της συλλογής της. Και συνεχίζει /Σύμβολα μιας άγνωστης γλώσσας/ Δεν ξέρω τι μου λένε/ Πυκνώνουν/ Τα ακολουθώ/ Μου θυμίζουν τον κόσμο που ήξερα/ Σύμβολα της δικής μου γλώσσας./ Σύμφωνα με την επικούρεια φιλοσοφία η σύνδεση μεταξύ αίσθησης και συγκίνησης γίνεται με τη βοήθεια της ισχυρής εντύπωσης. Στο ποίημα «Καταιγίδα» γράφει: Ήχος γνωστών βημάτων/ Η σκιά σου στο τζάμι της πόρτας/ Σαν πένθιμος αγγελιοφόρος/ Όλα τα δάκρυα του ουρανού/ Πάνω σου/ Στάζουν στο ξύλινο πάτωμα της σκοτεινής κουζίνας μου/ («Καταιγίδα», σ.25), ενώ στο ποίημα «Μια ευτυχής συγκυρία» οι αισθήσεις στρέφουν το πρόσωπο προς το πρόσωπο του χρυσού ήλιου: /Χρυσάνθεμα και μέλι/ Δίπλα στο παράθυρο/ Ο πρωινός ήλιος έχει μια ξεχωριστή ζεστασιά/ Καφές και κανέλα/ Στο μπαλκόνι/ Όλα ανθίζουν/ Ανάκατα μαλλιά και/ Μάτια που χαμογελούν/ Ζεστό μάρμαρο κάτω απ’ τα πόδια/ Έρχεται καλοκαίρι/ («Μια ευτυχής συγκυρία», σ. 19). Τέλος στο ποίημα «Θάλασσα από δέντρα» η αίσθηση της ποιήτριας συνδέει τη Φύση-το Σώμα-την Γνώση: /Τα φύλλα που κροταλίζουν κάτω απ’ τα πόδια μου/ Τα πόδια μου που δεν αντέχουν άλλο/ Τα μάτια μου που δεν ξεχωρίζουν την αλήθεια από την πλάνη/ ( «Θάλασσα από δέντρα», σ. 7).
Θα συνεχίσω την κριτική μου με τα ζητήματα τεχνικής των ποιημάτων της Έλενας Γκιργκένη καθώς και με τις κύριες θεματικές αυτών. Κυριαρχούν τα οξύμωρα σχήματα, οι πλούσιες μεταφορές, ο βραχύς στίχος, οι έντονες ρηματικές φράσεις, η θέση και δήλωση, η δράση και αντίδραση, τα εννοιολογικά δίπολα όπως η γνώση και η άγνοια, η φύση και ο άνθρωπος, η ζωή και ο θάνατος που με την έντονη χρήση της προσωπικής αντωνυμίας διατυπώνουν άποψη για τον εαυτό και τον κόσμο. Ο φυσικός κόσμος πάλλεται στους στίχους των ποιημάτων, οι αισθήσεις βρίσκονται σε υψηλή εγρήγορση. Τεχνικά γίνεται συχνή αξιοποίηση των αναφορικών προτάσεων και ακόμη περισσότερο αξιοποιείται η έντονη εικονοπλασία που δημιουργεί και αποτυπώνει στο χαρτί έναν κόσμο.
Θα τολμήσω να παρατηρήσω πως οι σπουδές της Έλενας στον Κινηματογράφο αποδίδονται ποιητικά μέσω μίας κινηματογραφικής σειράς σκηνών καθώς ένα σύνολο στίχων αποδίδουν μια σκηνή με ενότητα χώρου και χρόνου, με γρήγορη ροή και ευφάνταστες εικόνες: /Αγκαλιάσματα/Καταδικασμένα απ’ τη νύμφη/ Στα βουνά του Πηλίου/ Οι οπλές χτυπούν πάνω στην πέτρα/ Ώρα να μάθεις όσα ως τώρα αγνοούσες/ Δίπλα στη φωτιά/ Χρυσό δέρμα/ Τρεμάμενα ακροδάκτυλα/ Διστακτικά,/ Μετά, Διεκδικητικά./ ( «Θεράπων», σ. 14).
Πρόκειται για μια μοντέρνα ποίηση με άνισες στροφές ή και ανύπαρκτες στροφές, ποιήματα που ρέουν στο χαρτί χωρίς να μπορούν να οριοθετηθούν σε στεγανά, με έντονη χρήση του πρώτου και του δεύτερου προσώπου, με επιλεγμένα ή και φειδωλά εκπεφρασμένα επίθετα, με χρωματικές συνθέσεις πάνω στον χάρτινο καμβά, με χρήση συμβόλων, με υπερρεαλιστικές εκφράσεις. Ένας βιωμένος λυρισμός κεντά τη συλλογή με στοιχεία έκφρασης του συναισθήματος χωρίς να φτάνει σε υπερβολές. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: /Τι ειρωνεία,/ Ξημέρωμα χωρίς φως/Τι ανούσιο,/Εγώ χωρίς εσένα./ («Θερινή μελαγχολία», σ.24)
Τα κύρια θέματα και μοτίβα στο ποιητικό σώμα της «Παρασελήνης» είναι:
1. Τα ζητήματα του φωτός και της σκιάς.
2. Οι μορφές και τα σκηνικά του αρχαίου ελληνικού μύθου, η Κίρκη, ο Προμηθέας, ο Άτλας, η Τροία, το Πήλιο.
3. Ο φυσικός κόσμος: τα δέντρα, η πέτρα, το χώμα, η φωτιά, η γη και ο ουρανός, ο άνεμος, ο ήλιος, τα αστέρια, ο ποταμός, το δάσος, η βροχή.
4. Ο ρέων χωροχρόνος και η αναζήτηση της Αλήθειας.
5. Το τραγούδι, η ηχώ, ο χορός ως μετεωρισμός και ακροβασία.
6. Η γυναικεία μορφή και ενέργεια, η Σελήνη, η μητέρα, η Νύμφη, η θεότητα.
7. Ο έρωτας, το σώμα, η σάρκα, η γλυκόπικρη μνήμη, ο θάνατος.
8. Το πρώτο και τελευταίο θαύμα, ο μυστικισμός.
9. Τα χρώματα και η ένταση τους.
10. Ο υπαρξισμός, ο κόσμος του Εγώ και κυρίως ο κόσμος του γλωσσικού συμβολισμού, της γλωσσικής αυθυπαρξίας.
Συμπερασματικά, πρόκειται για μια ποίηση που αντλεί από το μύθο, τοποθετείται στον κόσμο, μιλά συχνά στο πρώτο ενικό, μια ποίηση της νεότητας με συγκρατημένο ερωτισμό, ενδοσκόπηση και θέαση του εαυτού, σωματοποίηση του Εγώ, αστικές αναφορές, αναζήτηση λεπτών αποχρώσεων των συναισθημάτων, αναζήτηση της αλήθειας με σύμβολα της προσωπικής της γλώσσας, ευθύβολη ματιά και κυρίως υπαρξιακή αγωνία που έχει εξέλιξη και καλλιτεχνική συνέχεια.
Στο ερώτημα του Οδυσσέα Ελύτη στον Μικρό Ναυτίλο αν θα επιζήσει το φεγγάρι της Σαπφούς από το φεγγάρι του Άρμστρογκ η Παρασελήνη της Έλενας Γκιργκένη απαντά καταφατικά. Όσο οι νέοι άνθρωποι γράφουν ποίηση η απάντηση θα συνεχίσει να είναι καταφατική. Όσο οι άνθρωποι διαβάζουν ποίηση η απάντηση συνεχίζει την κατάφαση.
Θα κλείσω με ένα απόσπασμα από το ποίημα «Σελήνη» του αγαπημένου μου ποιητή Γιώργου Σαραντάρη ως μικρό δώρημα στη νέα ποιήτρια:
Σελήνη αθρόα παρουσία
Ελένη η καμπύλη του κόσμου
Μ’ εβένινη σημασία
Η πύλη ανοίγει στον ξένο
Στ’ αγέρι
Τ’ αλέτρι οργώνει τον κάμπο
Εκεί που δεν βλέπει η καρδιά