ΣΟΦΙΑ ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΦΙΛΟΥ

.

Η Σοφία Παπαχριστοφίλου γεννήθηκε στην Καλαμάτα. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας.
Είναι αριστούχος του Κοινού Μεταπτυχιακού Προγράμματος «Δημιουργική Γραφή» του ΕΑΠ (Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο) και του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Εργάζεται ως φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση. Στο σχολείο της οργανώνει και υλοποιεί πρόγραμμα Δημιουργικής Γραφής για τους μαθητές της. Από το 2010 μέχρι και το 2015 συμμετείχε ως κριτής στο Πολιτιστικό Πρόγραμμα: Λογοτεχνικό εργαστήριο της Δ/νσης Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, με τίτλο <<Οι μαθητές γράφουν>>.

Ποιήματά της και δοκίμια για έργα ομότεχνών της έχουν δημοσιευτεί στα λογοτεχνικά περιοδικά ’Εμβόλιμον, Το Κοράλλι, Η Παρέμβαση, Πνευματική Ζωή, Ο Σίσυφος, fractalart.gr και frear (διαδικτυακά περιοδικά). Από το 2017 είναι βοηθός σύνταξης στο λογοτεχνικό περιοδικό Ο Σίσυφος.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Αναπνέοντας με λέξεις, (2021) Κοράλλι
Νοσταλγός κατά συρροήν, (2018) Γαβριηλίδης
Από φεγγίτη μικρό, (2016) Γαβριηλίδης

.

.

ΑΝΑΠΝΕΟΝΤΑΣ ΜΕ ΛΕΞΕΙΣ (2021)

ΑΝΑΣΑ ΛΕΞΕΩΝ

Αναπνέοντας με λέξεις
στο χέρι δουλεμένες
απ’ της καρδιάς τα νεύρα λαξευμένες
με αγάπη περισσή τις έχτισα
στη φυλακή της θύμησης
για πάντα φυλαγμένες.

Η ΔΙΚΗ ΣΟΥ ΓΩΝΙΑ

ΕΚΡΗΞΗ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ

Κύκλοι, κύκλος
η ζωή μου
σε χρώματα πολλά
και ακαθόριστα,
γραμμές που τέμνονται
με πείσμα.
Στο κέντρο
πάντα
Εσύ.

ΕΙΣΒΟΛΗ

Μετρώ τις φορές
που στο οπτικό μου
μπαίνεις πεδίο αγέρωχος
το βλέμμα κυριεύοντας
την ψυχή και το νου μου.

ΕΡΓΟΧΕΙΡΟ ΗΜΙΤΕΛΕΣ

Κεντώ τη μοναξιά μου
με σταυροβελονιές δικές σου
της όψης, της ανάσας, της μορφής σου
που μου λείπει.
Αυτό το εργόχειρο
ποτέ δε θα τελειώσει.

ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

Μια Κυριακή σε ψάχνω
ακροβατώντας στο γκρεμό της θύμησής σου
στ’ όνειρο του Σαββάτου
που δεν φάνηκες
εκεί που με λαχτάρα σε περίμενα
για να σφιχταγκαλιάσω
της μορφής σου το ολόγραμμα.

ΠΡΟΔΟΣΙΑ

Σε μέρη πήγες, βάδισες
εκεί που περπατήσαμε μαζί,
σ’ αυτά που τα ’χα κρύψει
στα βαθιά τα μονοπάτια της καρδιάς
στ’ απόκρυφα του νου μου τα φαράγγια.
Πήγες με άλλη αγκαλιά
χωρίς να με ρωτήσεις.

ΕΠΙΔΟΞΟΣ ΕΙΣΒΟΛΕΑΣ

Τώρα πέρασε ο καιρός
μα ακόμα σε θυμάμαι
γεμίζεις τις στιγμές μου
κι ας είσαι μακριά.
Στο νου μου μπαίνεις δυνατά,
σε νιώθω, σε αφουγκράζομαι
αντίδοτο αναλγητικό στης νοσταλγίας το τραύμα
που κρατά για πάντα ζωντανό
θυμίζοντας εσένα
που ποτέ δεν θα αποκτήσω.

Η ΓΩΝΙΑ ΤΩΝ ΧΑΪΚΟΥ

1

Εσύ μακριά
εγώ μες στο σκοτάδι
εσένα ζητώ.

3

Λευκό λουλούδι
στο δάσος απαστράπτον
υμνεί τη ζωή.

7

Μέσα σε γυαλί
θαλασσινό μπουκάλι
σου στέλνω φιλιά.

ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ

ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ ΕΝ ΘΥΣΙΑ

Είπαν στην Ιφιγένεια γοργά να στολιστεί,
σε γάμο γενιάς βασιλικής να πάει.
Το σώμα του Αχιλλέα λαχταρούσε
μ’ αδημονία να γευτεί.
Τον είχε συναντήσει της Θέτιδας τον γιο
σε μακρινήν επίσκεψη στ’ αρχοντικό τους.
Μα καθώς φτάνει όλο χαρά και προσμονή,
μεγάλη απογοήτευση στο μόλο την προσμένει.
Οι στρατηγοί με συμπόνοια τη θωρούν
σιμά στα πλοία στην Αυλίδα
κι αυτή παγώνει μπρος στη θέα του βωμού.

ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

ΕΙΚΟΝΕΣ

Εικόνες όμορφες από το παρελθόν
ιδανικών ερώτων κι εραστών για πάντα ξεχασμένες,
στης μνήμης τα ερμάρια κρυμμένες,
κάποτε στα όνειρά μας έρχονται δειλά
εκλιπαρώντας μια στιγμή την προσοχή μας,
εικόνες απ’ το πρώτο σκίρτημα καρδιάς
σαν τολμηρός αντίλαλος στο χρόνο που αργοσβήνει.

ΑΚΟΜΗ 6 ΠΟΙΗΜΑΤΑ

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΑΓΓΕΛΟΥΔΙ

Κρατούσε το επτά μηνών αδερφάκι
απ’ τα ρούχα, μην πέσει στο κενό
και καταπλακωθεί
απ’ τα χαλάσματα της βόμβας.
Μικρό κορίτσι της Συρίας
μωρό κι αυτή πέντε χρονών
μα η δύναμη και η καρδιά της σιδερένια
την έσωσε απ’ το μίσος του πολέμου.
Έγινε βάιραλ συγκίνησε τους πάντες
μένοντας άστρο φωτεινό
κι ο κόσμος συνεχίζει τη ζωή του
με απάθεια.

ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΕΖΑ

ΣΟΚΟΛΑΤΕΝΙΑ ΑΜΑΡΤΙΑ

Ουφ, λαχάνιασα! Τι τρέξιμο ήταν κι αυτό! Κι αυτές οι ζυγαριές να με κυνηγούν με μίσος και μανία. Τι όμορφη είσοδος! Τι κτήριο είναι αυτό; Σαν πύργος μοιάζει, σαν κάστρο, αστράφτει από μακριά. Ο ιδιοκτήτης θα πληρώνει ένα σωρό χρήματα για τη φωταγώγησή του! Εντυπωσιακή η φωτεινή επιγραφή:
«Εργαστήριο Σοκολάτας»! Μπήκα μέσα σπρώχνοντας την πόρτα και βρέθηκα σε ένα χωλ μικρό μα απαστράπτον, καλυμμένο παντού με καθρέφτες. Απέφευγα να παρατηρήσω το είδωλό μου ξέροντας καλά πως ο καθρέφτης προσθέτει κιλά. Άλλο ένα εμπόδιο για να μπω στο εσωτερικό του κτηρίου: μια ζυγαριά ακρίβειας συνδεόταν με την πόρτα. Ζυγίστηκα και μπήκα μέσα. Κόντεψα να λιποθυμήσω από τις μυρωδιές που βασάνιζαν την όσφρησή μου παραπέμποντας σε αλμυρές και γλυκές γεύσεις. Αλλά και τα ράφια ήταν γεμάτα λιχουδιές: πίτες αρμυρές και γλυκές, κρέπες, κρουασάν, μα και η γυάλινη βιτρίνα φιλοξενούσε όλου του κόσμου τα γλυκά: σιροπιαστά πολίτικα κι ανατολίτικα, τούρτες σε αμέτρητες γεύσεις και χρώματα και φυσικά την πανδαισία της σοκολάτας σε όλες της τις μορφές: πάστες, σοκολατάκια, τρουφάκια, εκλεράκια, προφιτερόλ, σοκολατένια μπακλαβαδάκια, μους-σοκολά, τάρτες σοκολατένιες με φράουλες και σαντιγί. Η χαριστική βολή ήταν η γωνιά των παγωτών σε αμέτρητες γεύσεις και εκδοχές.
Ξαφνικά θυμήθηκα ότι δεν είχα φάει τις τελευταίες ώρες, οπότε δικαιούμουν να βάλω κάτι στο στόμα μου. Έτσι πλησίασα το ράφι με τα αρμυρά και άπλωσα να πάρω ένα κρουασάν τυριού. Ακούστηκε μια φωνή από το μεγάφωνο της οροφής: «Μπορείτε να φάτε, αφού ζυγιστείτε πριν και μετά την κατανάλωση της λιχουδιάς». Υπάκουσα στη φωνή, απόλαυσα το κρουασάν αλλά με το δεύτερο ζύγισμα διαπίστωσα ότι η ζυγαριά έδειχνε αρκετά κιλά περισσότερα από την πρώτη μέτρηση. «Ένα μικρό σοκολατάκι πόση ζημιά μπορεί να κάνει;» Πλησίασα τη σοκολατένια βιτρίνα και άρπαξα με βουλιμία ένα τρουφάκι. Νοστιμότατο, αν και μικρούτσικο, όμως πάλι η φωνή από το μεγάφωνο ήρθε αμείλικτη να με προστάζει να ζυγιστώ. Ανέβηκα με κλειστά μάτια στη ζυγαριά και όταν τα άνοιξα αυτή έδειξε τρία κιλά περισσότερα από την προηγούμενη ένδειξη. «Πρέπει να φύγω από εδώ, γιατί όσο μένω, κινδυνεύω να γίνω θεόχοντρη». Ξαφνικά με κυρίευσε μια μανία να δοκιμάσω όλες τις λιχουδιές του δωματίου. «Έλα μωρέ, θα κάνω μια βδομάδα δίαιτα και θα τα χάσω». Ξαφνικά ζυγαριές εμφανίζονταν σε κάθε γωνιά της αίθουσας, ακόμα και οι πολύχρωμες τούρτες μεταμορφώνονταν σε ζυγαριές. Δύσπνοια με έπιασε και άρχισα να αναζητώ την πόρτα εξόδου. Η πόρτα από όπου μπήκα είχε στενέψει επικίνδυνα. Από τις λιχουδιές του δωματίου έβγαινε μια γλυκιά μελωδία που αιχμαλώτιζε τα αυτιά μου και οι γαργαλιστικές μυρωδιές βασάνιζαν σαδιστικά τη μύτη μου. «Πρέπει να φύγω όσο πιο γρήγορα μπορώ». Σε ένα κουτί έβαλα μερικές λιχουδιές και έτρεξα προς την πόρτα.
«Νομίζω θα τα καταφέρω. Αν ρουφήξω λίγο την κοιλιά μου θα χωρέσω. Ωχ, είναι αδύνατον να περάσω, η πόρτα με πιέζει, νιώθω δυσφορία, βοήθεια, ας με βοηθήσει κάποιος, πνίγομαι! Βοήθεια! Βοήθειααα….»
Ευτυχώς χτύπησε το ξυπνητήρι!

.

ΝΟΣΤΑΛΓΟΣ ΚΑΤΑ ΣΥΡΡΟΗΝ (2018)

ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΩΝ ΧΑΜΕΝΩΝ ΠΑΤΡΙΔΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΟΥΖΙΝΑ

Κανέλα και μπαχαρικά
μαγεύουν τη ζωή μας,
γλυκό ταξίδι θύμησης
στη μακρινή Ανατολή
στην κοντινή μας Πόλη,
γλυκιά Κωνσταντινούπολη
του πόθου της καρδιάς μας.
Της γεύσης τέλειες διαδρομές,
αναδρομές στο παρελθόν,
στα παραμύθια της γιαγιάς
και στις γλυκές κι ονειρικές
παραμυθένιες λιχουδιές.

ΜΠΛΕ ΘΑΛΑΣΣΙ

Βαθύ το μπλε της θάλασσας
όμορφα συνταιριάζει
με το γαλάζιο τ’ ουρανού.
Η Λέρος μ’ αρχοντιά ξαπλώνει στο Αιγαίο.
Μα και του κάστρου η Παναγιά
σε βάρκα μέσα φτάνοντας
με τρόπο θαυματουργικό
από πατρίδα μακρινή,
χαμένη μες στο χρόνο,
Κυρά ακριβοθώρητη
το κάστρο διαφεντεύει.

ΣΑΡΑΝΤΑ ΚΙ ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΕΝΑ

ΝΟΣΤΑΛΓΟΣ ΚΑΤΑ ΣΥΡΡΟΗΝ

Κατά συρροήν νοσταλγός
της δικής σου μορφής,
στα χνάρια βαδίζω
του πόθου μου για σένα.
Μα γκρεμίζομαι απότομα
στο απαγορευτικό της καρδιάς σου.

ΑΠΩΛΕΙΑ

Ήλιος, βροχή, ίδιος καιρός για μένα.
Τοπίο γκρίζο, σκοτεινό σαν την ψυχή.
Καρδιά μου έμεινες λειψή.
Μαύρες τουλίπες, ακριβές
δεν ευωδιάζουν.
Ο χρόνος φεύγει, έρχεται, περνά,
μόνος του τέλος τρέχει.
Φωνάζουν γύρω μου, γελούν
είναι ευχαριστημένοι
εύκολα πέτυχαν χαιρέκακα
να διώξουν ό,τι αγαπούσα.
Κι ο χρόνος τρέχει.
Περνούν οι μέρες,
απελπισμένη εγώ
να βαδίσω αντίστροφα
πασχίζω.

ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΟΝΕΙΡΟΥ

Στ’ όνειρό μου ήρθες σήμερα.
Με άγγιξες στο μάγουλο
που έκαιγε
μα όπως ξύπνησα
είχες χαθεί.
Και όμως σε αισθάνθηκα
κοντά μου
τόσο που νόμισα

αλήθεια πως ήτανε.

ΚΥΡΙΑΚΕΣ

Ήταν κι αυτές οι Κυριακές
που μ’ αδημονία περίμενα
το πρωινό να ξημερώσει.
Ήταν οι Κυριακές αυτές
που όταν πίσω έφευγαν
με τι λαχτάρα σε αντίκριζα
το επόμενο πρωί.
Και τώρα
οι Κυριακές μου γκρίζες,
ανούσιες, μουντές,
χωρίς καν την ελπίδα.
Δευτέρα πάλι έρχεται.
Κι εγώ δεν θα σε δω,
αφού αλλού θα βρίσκεσαι
πολύ πια μακριά μου.

ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Ήσουνα μιλιά αμέτρητα
πολλά πολύ μακριά μου
σ’ ένα πανέμορφο νησί
μες στην αχλή του ονείρου.
Απείχες χρόνια αρκετά
Οδύσσειας τα έτη.
Μα σαν στην Ιθάκη πάτησες
καλά ένα πρωί,
τότε ένιωσα ξεκάθαρα
βαθιά μες στην καρδιά
πως για μια υπόλοιπη ζωή
το νόστο της μορφής σου
διαρκώς θ’ αποζητώ.

Η ΦΥΓΗ ΣΟΥ

Μου φεύγεις πάντα.
Πας εκεί που ανήκεις.
Δεν παραπονιέμαι γι’ αυτό.
Μονάχα την καρδιά μου
νεκρώνω, να μη νιώθει τον πόνο
της δικής σου φυγής.

ΑΠΟΓΝΩΣΗ

Σκάβω τον τοίχο με ορμή,
με χέρια πληγιασμένα,
αυτόν που ο χρόνος παγερά
χαιρέκακα ορθώνει.
Μα πιο πολύ αισθάνομαι
την πληγωμένη μου καρδιά
στον τοίχο να γκρεμίζεται
με θέα τη μορφή σου.

ΕΡΗΜΗΝ

Ερήμην σου σε θέλω,
ερήμην σου μου λείπεις,
σ’ αναζητώ παντού.
Δεν σε χορταίνω πλέον,
μέσα από σένα ζώντας,
ερήμην μου υπάρχω.

ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΣΠΡΩΧΝΟΝΤΑΣ

Να με βλέπεις δε θέλεις,
δε σου λείπω καθόλου.
Κι εγώ καταγδέρνω τις μέρες
ξεμαλλιάζοντας τις νύχτες,
να εξαφανιστούν, να περάσουν
μήπως κι έρθει η στιγμή
να βρεθούμε για λίγο.

Η ΤΕΤΡΑΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ

ΣΕΛΗΝΗ ΑΠΑΣΤΡΑΠΤΟΥΣΑ

Πανσέληνος πάλι
η πιο λαμπρή του Αυγούστου.
Αντικρίζω μονάχη
το φεγγάρι π’ αστράφτει.
Μ’ απόγνωση ψάχνω
τη δική σου μορφή.
Σινιάλο σου στέλνω
πως μου λείπεις ακόμα
με βαθιά την ελπίδα
ν’ αγναντεύεις κι εσύ
την ίδια σελήνη.

ΤΟ ΦΕΓΓΑΡΙ ΑΓΝΑΝΤΕΥΟΝΤΑΣ

Το φεγγάρι αγναντεύω
απ’ του μπαλκονιού τη θέα.
Σε λίγες μέρες ολόγιομο θα ’ναι.
Πανσέληνος πάλι,
πιστό στο ραντεβού το φεγγάρι,
ποτέ δεν με πρόδωσε.
Μ’ αγωνία το προσμένω
με σφιγμένη ψυχή
όπως όταν μου λείπεις.
Μα εσύ γιατί μ’ αποφεύγεις;

ΕΞΙ ΑΚΟΜΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ

ΠΟΙΗΣΗ

Ποίηση,
αγκυροβόλι ύστερ’ από
μανίας καταιγίδα.
Του νου αποκούμπι της καρδιάς
πληγή σαν δεκανίκι.
Αέναη δίψα του πόθου ξεδιψάς,
για λίγο ανακουφίζεις
αμυδρή την ελπίδα προσπορίζοντας.
Κι όποιον σ’ εμπιστεύεται
μες στην απελπισία του
τέλος σού παραδίνεται.

ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΥΠΑΝΘΡΩΠΟΙ

Λυπάμαι αυτούς που κλεμμένους στόχους
βάζουν στη ζωή τους,
εκείνους που, ανίκανοι όντες,
επιπλέουν, όπως τα απορρίμματα.
Μερικούς που με υποσχέσεις κίβδηλες
ξεγελούν τους αφελείς,
σαν χαμαιλέοντες μεταλλάσσονται
και διακρίνονται,
ενώ δεν αξίζουν
Και για να είμαι ακριβής:
δεν τους λυπάμαι,
απλώς τους σιχαίνομαι.

.

ΑΠΟ ΦΕΓΓΙΤΗ ΜΙΚΡΟ (2016)

Α’ Φεύγοντας τα καΐκια

ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ ΑΔΗΜΟΝΙΑ

στον Αποστόλη Σεμένογλου,
που το έναυσμα της έμπνευσης μου έδωσε

Ο Βόσπορος λαμπύριζε
στραφτάλιζε στον ήλιο
που έβγαινε τολμηρός, αγέρωχος
αλλά και χειμωνιάτικος.
Κι εσύ μικρό παιδί, κρυμμένο στη σοφίτα
περίμενες καρτερικά τον Αι Βασίλη
που αργούσε να φανεί.
Απ’ το μικρό φεγγίτη αργά παρατηρούσες
τα καράβια που είχε στείλει ο εχθρός.
– Άραγε ο καινούριος χρόνος τι θα φέρει;

ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ TOY 1922

Φεύγανε τα καΐκια γεμάτα
φορτωμένα όνειρα κι απαντοχές
ανθρώπινες σκιές με το μικρό τους βιος
μέσα σ’ ένα πουγκί.
Μα ο νους παρέμενε εκεί
αντάμα με το βλέμμα που είχε
πλέον αφεθεί να βλέπει τις φωτιές
μαζί και τους καπνούς…
Μέσα σε λίγες ώρες δεν είχε μείνει τίποτα
κι αμείλικτος διαφέντευε παντού ο Χάρος.

ΤΑ ΔΙΧΤΥΑ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ

Αράχνες, σ όλα
τα σπίτια φωλιάζουν αράχνες ζωύφια
του παρελθόντος κρυμμένα στις γωνίες
μάρτυρες των περασμένων βουβοί
που παντού σκορπούν ανατριχίλα.

ΑΡΩΜΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

στους γονείς μου

Στα σοκάκια μέσα της μαγεμένης Πόλης
έτρεχαν τα μικρά παιδιά
αμέριμνα παίζανε βόλους και σκοινάκι
ενώ το νυχτολούλουδο
παρέα με το γιασεμί
κεντούσε ευωδιαστά το αεράκι
χανόταν στο γαλάζιο του ουρανού.
Στο βάθος γλάροι ασπάζονταν τα κύματα
της θάλασσας του Μαρμαρά
που μύρια είχε να αφηγηθεί
να κρύψει και ν’ αποκαλύψει.

ΣΚΙΑΜΑΧΩΝΤΑΣ ΤΗ ΦΥΓΗ

Σε ψάχνω στην ομίχλη σου·
απεγνωσμένα σε ζητώ
κι ο Βόσπορος στενάζει
κάτω απ’ το βάρος του χιονιού.
Πάγωσαν τα φτερά των γλάρων.
Οι σταλακτίτες σκίζουνε
του ήλιου τις ακτίνες.
Κι εσύ που κρύφτηκες καλά
επέλεξες να φύγεις.

Β Συλλέγοντας στιγμές

ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

Καλοκαίρι ήταν και τότε·
θυμάμαι ήμουν εδώ
στο ίδιο σημείο
κάτω από την κουκουναριά
στην αιώρα μέσα.
Ανακοινώθηκε επίσημα
το όνομά σου, ο ερχομός σου.
Δεν σε γνώριζα τότε
κι όμως σε ονειρεύτηκα.
Και τώρα πάλι κάτω
από το ίδιο δέντρο
σκέφτομαι ότι δεν θα είσαι πια
μαζί μας και αυτό κάνει
τις μέρες μου ανυπόφορες.

ΝΟΣΤΑΛΓΩΝΤΑΣ ΕΣΕΝΑ

Θα μου φτάσουν οι στιγμές μαζί σου
που έζησα
συντροφιά μου
από εδώ κι εμπρός
που θα φύγεις;
Ήδη νιώθω τη μοναξιά
δυνατή τη γροθιά
της απουσίας σου
στην καρδιά μου επάνω
που στο βάραθρο
με ρίχνει της απόγνωσης
ν’ αναρωτιέμαι
πώς θα συνεχίσω.

ΣΥΛΛΕΚΤΡΙΑ ΣΤΙΓΜΩΝ

Μικρά μα διαμάντια πολύτιμα
μαζί σου οι στιγμές.
Τις ψάχνω συνέχεια.

Περνούνε τις νιώθω ανεξέλεγκτα
στις φλέβες μου μέσα
ζωή με γεμίζουν.

Και όταν τελειώνουν
τις ζητώ και πάλι
καθώς εκείνες μού λείπουνε
πριν εξαφανιστούν.

Αδιάκοπο το κυνήγι
μαρτύριο ευτυχίας
οι στιγμές μου μ’ εσένα.

ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΔΙΝΗ

Το μαύρο της ψυχής μου
όταν εσύ δεν είσαι πλάι
το κόκκινο που θα ’θελα να ζήσω
απεγνωσμένα
μα ούτε το επιτρέπεις μήτε το μπορώ
το γαλάζιο των ονείρων μου
μ’ εσένα
το μωβ της προσμονής σου
παλέτα ανεξίτηλη
μαύρη να με ρουφάει τρύπα
να εξαφανίζομαι
πάντα στην αναζήτησή σου.

Η ΔΙΚΗ ΣΟΥ ΤΡΙΚΥΜΙΑ

Κύματα βουνά
στο βυθό με τραβούν
με έλκει η δίνη η δική σου
παγιδεύομαι και μόνο
στη σκέψη της μορφής σου.
Αν με άφηνες
θα γινόμουν της ψυχής σου
εξερευνήτρια για πάντα.

ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ

Οι λέξεις που δεν τολμώ
να σου προφέρω
την ψυχή μου στοιχειώνουν
την καρδιά μου.
Στα όνειρά μου έρχονται συχνά
ζωντανεύουν και
με βασανίζουν.
Απόδραση αναζητούν
από τη φυλακή των χειλιών
μα ανάλγητη η λογική
για πάντα υπερισχύει.

ΣΤΟ ΒΑΡΑΘΡΟ ΜΟΥ

Έρχεσαι στα όνειρά μου
μα κρύβεσαι καλά.
Εκεί που πάω να σε αντικρίσω
αίφνης εξαφανίζεσαι.
Το πρόσωπό σου αναζητώ
με περισσήν απόγνωση.
Εσένα νιώθω δίπλα μου
αλλά σε κάθε νύχτα
σε κάθε μου χαμένο όνειρο
δεν σ’ έχω δει ποτέ.
Κι αυτό συμβαίνει πάντα.
Χάσμα κι απογοήτευση.
Δίχως ικανοποίηση η παγωνιά.
Στο βάραθρό μου μιας ψυχής
στυγνά τεμαχισμένης.

ΤΟ ΒΕΛΟΣ

Ευθύβολος ο Έρωτας σε τόξευσε
σε μια στιγμή χαμένη μες στο χρόνο·
σε βρήκε σ’ αιφνιδίασε σε πέτυχε γερά.
Το βέλος μυτερό καρφώθηκε
βαθιά στη ρίζα της καρδιάς σου
κι έκτοτε εκεί μένοντας αγκιστρωμένο
ενώ κινείσαι αυτό
αιμορραγεί φρικτά.
Και πια τη δύναμη δε βρίσκεις

να το τραβήξεις ν’ απαλλαγείς από αυτό
ή μην, να το αποχωριστείς δεν θες;

.

Κ Ρ Ι Τ Ι Κ Ε Σ

Αναπνέοντας με λέξεις

ΛΙΛΙΑ ΤΣΟΥΒΑ

CULTURE BOOK 27/2/2022

Κεντώ τη μοναξιά μου
με σταυροβελονιές δικές σου
της όψης, της ανάσας, της μορφής σου
που μου λείπει.
Αυτό το εργόχειρο
ποτέ δε θα τελειώσει.

ΕΡΓΟΧΕΙΡΟ ΗΜΙΤΕΛΕΣ[i]

Το βιβλίο της Σοφίας Παπαχριστοφίλου Αναπνέοντας με λέξεις (Κοράλλι 2021) αποτελεί συνένωση ποιητικών και πεζών της κειμένων.

Έξι ποιητικές ενότητες με τίτλους Η ΔΙΚΗ ΣΟΥ ΓΩΝΙΑ, Η ΓΩΝΙΑ ΤΩΝ ΧΑΙΚΟΥ, ΣΤΙΓΜΕΣ ΤΩΝ ΜΥΘΩΝ, ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ, ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΚΑΛΟΓΕΡΟ ΤΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ, ΑΚΟΜΗ 6 ΠΟΙΗΜΑΤΑ και ΤΕΣΣΕΡΑ ΠΕΖΑ.

Η ορμητικότητα του ερωτικού συναισθήματος διεκδικεί με δύναμη την κεντρική θέση στη θεματική των ποιητικών και πεζών συνθέσεων, ενώ είναι ευδιάκριτη μια μετατόπιση από το ατομικό στο συλλογικό, με δημιουργίες πιο κοινωνικές, που άπτονται γενικότερων ζητημάτων.

Το εισαγωγικό ποίημα Ανάσα λέξεων αποτελεί προοίμιο και λειτουργεί σαν μότο. Το ποιητικό υποκείμενο προτάσσει τη δυναμική της ποιητικής τέχνης και με τόνο εξομολογητικό δηλώνει τη βιολογική του σχέση με τις λέξεις.

Στις επόμενες ενότητες η ποιητική φωνή παραδίδεται στο ερώμενο πρόσωπο.

Κύκλοι, κύκλος
η ζωή μου
σε χρώματα πολλά
και ακαθόριστα,
γραμμές που τέμνονται
με πείσμα.
Στο κέντρο
πάντα
Εσύ.

(ΕΚΡΗΞΗ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ, σελ. 13)

Ο έρωτας γίνεται το σκηνικό που φιλοξενεί τον ποιητικό μύθο και δίνει την αφορμή να αναπτυχθεί η ποιητική αφήγηση. Ο νους συρράπτει και αναπτύσσει όλες τις εκφάνσεις του ερωτικού συναισθήματος: την αφοσίωση, τη θαλπωρή, τη νοσταλγία, τη ζήλεια, το ανεκπλήρωτο, την προδοσία. Ο τόνος είναι ρομαντικός και κυριαρχεί το συναίσθημα, ενώ η φύση συνεισφέρει με τον λυρισμό της. Με έκδηλη φόρτιση το ποιητικό υποκείμενο προσπαθεί να εκφράσει τις διαθέσεις του και παραδέχεται πως παρά τον αγώνα του ερωτευμένου για την πλήρη κατάκτηση του ποθητού προσώπου, εκείνο παραμένει άγνωστο, στοιχείο που επαναλαμβάνεται στη συλλογή.

Ήπια απ΄ το ποτήρι σου
μία και δυο φορές,
τα μυστικά σου
δεν τα έμαθα ακόμα.

ΕΠΙ ΜΑΤΑΙΩ (σελ. 15)

Τα επτά άτιτλα χαϊκού στην ενότητα Η ΓΩΝΙΑ ΤΩΝ ΧΑΙΚΟΥ έχουν τον έρωτα ως θέμα τους, με την απλότητα της φύσης να αιχμαλωτίζει το φευγαλέο.

4

Η θάλασσα μπλε
αγκαλιάζει την άμμο
ο ήλιος φθονεί.

(σελ. 39)

Στα ποιήματα Ιφιγένεια εν θυσία και Σύγχρονη Μήδεια οι αρχαίοι μύθοι επιστρατεύονται για να εκφράσουν σύγχρονα γεγονότα, ενώ η δύναμη της Καβαφικής ποίησης, όπως και ο βίος του Παπαδιαμάντη, αποτελούν ερέθισμα στις ενότητες ΜΕ ΤΟΝ ΤΡΟΠΟ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ και ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΚΑΛΟΓΕΡΟ ΤΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ.

Η κοινωνική θεματική αναπτύσσεται στα έξι ποιήματα που ακολουθούν. Η μετατόπιση από το ατομικό στο συλλογικό οδηγεί σε συνθέσεις με επίκεντρο τους ηλικιωμένους, τους πρόσφυγες, τα αδικοχαμένα μωρά του Αιγαίου, αλλά και την απάθεια των περισσοτέρων από εμάς για όσα συμβαίνουν στη θάλασσά μας.

Κρατούσε το επτά μηνών αδελφάκι
απ’ τα ρούχα, μην πέσει στο κενό
και καταπλακωθεί
απ΄ τα χαλάσματα της βόμβας.
Μικρό κορίτσι της Συρίας
μωρό κι αυτή πέντε χρονών
μα η δύναμη και η καρδιά της σιδερένια
την έσωσε απ’ το μίσος του πολέμου.
Έγινε βάιραλ και συγκίνησε τους πάντες
μένοντας άστρο φωτεινό
κι ο κόσμος συνεχίζει τη ζωή του
με απάθεια.

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΑΓΓΕΛΟΥΔΙ (σελ. 59)

Στις ποιητικές συνθέσεις της Σοφίας Παπαχριστοφίλου κυριαρχεί το συναίσθημα. Παρατηρείται καθαρότητα χρωμάτων, σχημάτων και γλώσσα πυκνή που δεν πλατειάζει, πρωτοπρόσωπη στις συνθέσεις που αφορούν τον έρωτα, τριτοπρόσωπη στις κοινωνικές.

Τα τέσσερα πεζά κείμενα που ακολουθούν δεν έχουν ενιαία θεματική. Η Κωνσταντινούπολη αποτελεί πεδίο δράσης του πρώτου διηγήματος και αφιερώνεται Σε αυτούς που λατρεύουν την Πόλη. Με κέντρο τον χιλιοτραγουδισμένο Βόσπορο, ξεδιπλώνεται ο έρωτας ενός ζευγαριού Ελλήνων στην Πόλη και μαζί του η τραγική ιστορία της ομογένειας.

[…] Όλο το βράδυ μείναμε αγκαλισμένοι αγναντεύοντας τον Βόσπορό μας που μουρμούριζε απόκοσμες λέξεις, τρυφερές, ονειρεμένες, λέξεις-λυγμούς, παφλασμούς των κυμάτων του, που μας άφηνε κοντά του να τρέχουμε σε κάθε δυνατή μας στιγμή λύπης ή χαράς. Είχε έρθει πλέον η ώρα να αποχωριστούμε και να αποχαιρετίσουμε και τη θάλασσά μας. […]

ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΒΟΣΠΟΡΟΥ (σελ. 67)

Το επόμενο διήγημα εμπνέεται από τον Ζορμπά του Καζαντζάκη και αναπτύσσεται στο Οριάν εξπρές. Θίγει το ζήτημα της γυναικείας μοναξιάς στο κλειστό περιβάλλον ενός χωριού, ενώ η δομή του περικλείει μυστήριο.

Πολιτικό το περιεχόμενο στο διήγημα ΜΝΗΜΕΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ. Η μνήμη ανασύρει περιστατικά και γεγονότα με την τεχνική του κιτρινισμένου τετραδίου.

Το άγχος των κιλών αποτελεί θέμα του επόμενου διηγήματος ΣΟΚΟΛΑΤΕΝΙΑ ΑΜΑΡΤΙΑ.

[…] Πλησίασα τη σοκολατένια βιτρίνα και άρπαξα με βουλιμία ένα τρουφάκι. Νοστιμότατο, αν και μικρούτσικο, όμως πάλι η φωνή από το μεγάφωνο ήρθε αμείλικτη να με προστάξει να ζυγιστώ. Ανέβηκα με κλειστά μάτια στη ζυγαριά και όταν τα άνοιξα αυτή έδειξε τρία κιλά περισσότερα από την προηγούμενη ένδειξη. [… ]

ΣΟΚΟΛΑΤΕΝΙΑ ΑΜΑΡΤΙΑ (σελ. 81)

Οι μυθοπλασίες στα τέσσερα διηγήματα της Σοφίας Παπαχριστοφίλου αφηγούνται περιστατικά με ισορροπημένη χρήση της γλώσσας και διαύγεια στην περιγραφή, ενώ τα εσωτερικά βιώματα των ηρώων συνδέονται πειστικά με το κοινωνικό και ιστορικό γίγνεσθαι.

Στο σύνολό της η συλλογή της Σοφίας Παπαχριστοφίλου Αναπνέοντας με λέξεις διαθέτει ενάργεια και λυρισμό. Η γραφή διυλίζεται με το φίλτρο του έρωτα, όμως θησαυρίζει ερεθίσματα και από τον γύρω κόσμο, τα οποία χρωματίζει με ευαισθησία.

.

ΠΟΛΥΒΙΟΣ Ν. ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ

Ο Σίσυφος Τ.19 Δεκέμβριος 2021

Στη νέα της συλλογή λογοτεχνημάτων Αναπνέοντας με λέξεις, εκδόσεις Κοράλλι, Αθήνα 2021, η Σοφία Παπαχριστοφίλου, αποσφραγίζει τα μυστικά της και ο γραπτός της λόγος μετατρέπεται σε δημιουργία και δύναμη «Αναπνέοντας με λέξεις/ στο χέρι δουλεμένες/ απ’ της καρδιάς τα νεύρα λαξευμένες/ με αγάπη περισσή τις έχτισα» («Ανάσα λέξεων»). Καταθέτει το περίσσευμα της ψυχής της και δίνει ζωή και ημερεύει το άσπρο, σκληρό χαρτί. Η γοητεία μιας παρουσίας κινεί ποιητικά τη γραφίδα της και δημιουργεί. Το «Εσύ» γίνεται η αφορμή. Το δηλώνει απερίφραστα. «Στο κέντρο πάντα
Εσύ» («Έκρηξη Γεωμετρίας»). Η ιδιωτική μνήμη και η βιωματική γραφή μετασχηματίζονται σε συλλογικές μνήμες. Ο αναγνώστης της ταυτίζεται και ξυπνάει γλυκά, όπως η μάνα το παιδί, τις αναμνήσεις του.
Το βαθύ ερωτικό στοιχείο κυρίαρχο στην ποίησή της. Ένα «αέναο ταξίδι» ερωτικό, όχι «επί ματαίω». Έρωτας βιωμένος και έρωτας νοσταλγός «Σ’ ακολουθώ/ όπου μπορώ/ εικόνες σου συλλέγω/ κοντά μου να σ’ έχω» («Επίμονη ακόλουθος»). Άλλοτε πάλι ανεκπλήρωτος, μα πάντα μοναδικός «Ποτέ μου δεν δοκίμασα/ τη γεύση του φιλιού σου» («Μαντεύοντας το φιλί σου»). Υψώνει με τις λέξεις της αόρατα χέρια να ψηλαφήσουν τη μορφή του «Εσύ μακριά/ εγώ μες στο σκοτάδι/ εσένα ζητώ («Η Γωνιά των Χαϊκού»). Μυεί τον αναγνώστη στις πνευματικές περιπλανήσεις της και αυτός ανασαίνει με τις λέξεις της. Η Σοφία Παπαχριστοφίλου γράφει ποίηση για να μας θυμίσει τη ζωή. Όσα αναπνέει, όσα έχει φυλάξει πολύτιμα στην καρδιά της,
δεν δειλιάζει να τα μοιραστεί μαζί μας «Εικόνες όμορφες από το παρελθόν/ ιδανικών ερώτων κι εραστών για πάντα ξεχασμένες» («Εικόνες»). Πράγματα που τα θεωρούσαμε αυτονόητα, σχήματα ανώφελα, παίρνουν υπόσταση στην ποίησή της. Ανοίγουν δρόμους, αγγίζουν, ζεσταίνουν. «Καρδιά θυμίσου πόσο αγάπησες/ πόσο δυνατά χτύπησες για πόσους/ για έρωτες παλιούς αλλά και πρόσφατους» («Καρδιά θυμίσου»), γράφει κατά το ύφος του Καβάφη. Γινόμαστε αποδέκτες μιας πνευματικής κληρονομιάς.
Στην τελευταία ενότητα του βιβλίου της μας παραθέτει τέσσερα πεζογραφήματα. Ασκήσεις πνευματικές ανήσυχου λογοτέχνη. Ο έρωτας που ζει, χωρίζει και ξανασμίγει στον Βόσπορο. Μια ιστορία αγάπης στην Πόλη, προσφιλές θέμα της λογοτέχνιδας. Προσφιλές θέμα και για εμάς. Μας γνώρισε την ερωτική Πόλη. Ταξιδεύουμε στον Βόσπορο, ακούμε το τραγούδι του «Ο Βόσπορος δεν θα σε προδώσει ποτέ. Να το θυμάσαι Ακούς τη φωνή του, το τραγούδι του;» («Το τραγούδι του Βοσπόρου»). Αφήνουμε την Άννα και τον Άγγελο να ξανασυναντηθούν στον Βόσπορο μετά από χρόνια «Άγγελέ μου, ο Βόσπορος δεν μας πρόδωσε ποτέ, άκου τη φωνή του, το τραγούδι του…» («Το τραγούδι του Βοσπόρου»), για να γευθούμε μια ονειρική «Σοκολατένια αμαρτία». Η Σοφία Παπαχριστοφίλου, ως ευγενική οικοδέσποινα -θα έλεγα όμοια Πολίτισσα σε αρχοντικό του Βοσπόρου- μας κερνάει λιχουδιές σοκολατένιες και αναπνέοντας με (τις) λέξεις της, αφήνουμε τη σκέψη μας να παιχνιδίζει με τις εικόνες και το νου μας να αλητεύει με τις αναμνήσεις, που μας δημιούργησε η γραφή της.
Έχει γραφτεί πως «Η απαξίωση της ποίησης οφείλεται στην εμπορευματοποίηση της λογοτεχνίας». Έρχεται όμως η Σοφία Παπαχριστοφίλου, πιστή θεραπαινίδα του λόγου, με τη νέα συλλογή της
Αναπνέοντας με λέξεις -που κοσμεί το εξώφυλλο η υπέροχη ζωγραφιά της Κατερίνας Τεχλεμετζή, φοιτήτριας της Σχολής Καλών Τεχνών- να καταθέσει τη δική της αισθητική ματιά και τιθασεύοντας τις λέξεις, να δημιουργήσει λογο-τεχνήματα, για να αγαπήσουμε και να απολαύσουμε την Ποίηση και τη Λογοτεχνία.

.

ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΔΗΜΟΥ

FRACTALART 12/10/2022

«Έγινε βάιραλ συγκίνησε τους πάντες»

Το πρόσφατο βιβλίο της Σοφίας Παπαχριστοφίλου συνιστά ένα πεδίο στο οποίο συναντιούνται κείμενα τα οποία ούτε ομοειδή είναι, αλλά ούτε και ομόθεμα, προέρχονται δηλαδή και αντιπροσωπεύουν διαφορετικές περιοχές της τέχνης του λόγου, γι’ αυτό και διαφοροποιούνται, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο αισθητά, ως προς τα θέματα και τον τρόπο της λογοτεχνικής του πλαισίωσης. Έτσι, μπορεί κανείς να συναντήσει καθαρόαιμη ποίηση η οποία, μάλιστα, κινείται και εξελίσσεται, ως τεχνοτροπία και τεχνική, στο πλαίσιο της αυτοαναφοράς, καθοδηγώντας σε δημιουργίες που φέρουν ανεξίτηλο και στην επιφάνειά τους το προσωπικό στίγμα και την εκδήλωση της ψυχοσύνθεσης της ποιήτριας, όπως αυτή μπολιάστηκε με το ερωτικό κυρίως αίσθημα και τις ποικίλες συνιστώσες του, καθώς επίσης και άλλες λογοτεχνικές δοκιμές που έχουν στο ένα άκρο τους την λογοτεχνική μίμηση, την εκκίνηση δηλαδή από άλλες ποιητικές πηγές και, στο άλλο, το διήγημα το οποίο όμως είναι έντονα ποτισμένο από μια ποιητική διάθεση και τάση. Για τα ποιήματα εκείνα που αφορμώνται και πλάθονται πάνω στο πρότυπο και τη βάση άλλων ποιητικών φωνών, συγκεκριμένα του Κ. Π. Καβάφη, αλλά και για το ποίημα εκείνο που τεχνουργείται γύρω από τη φυσιογνωμία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μπορεί κανείς να επισημάνει τους βαθείς λογοτεχνικούς δεσμούς της δημιουργού με τους δύο αυτούς συγγραφείς, αλλά και την ευθεία και ευθύβολη παραδοχή της ότι η ποιητική δημιουργία οφείλει και πρέπει να βασιστεί σε αυτές τις πηγές και ο δημιουργός να μαθητεύσει στον τρόπο γραφής και έκφρασης των προγενέστερων του κανόνα.

Κοντά στα ποιήματα αυτά στέκουν εκείνα που εκμεταλλεύονται το μυθικό παρελθόν και, πιο συγκεκριμένα, τις μορφές της Ιφιγένειας και της Μήδειας, προκειμένου να τοποθετήσουν σε νέα βάση το ζήτημα της θυσίας της πρώτης και της εγκληματικής δράσης της δεύτερης. Ο χειρισμός που επιφυλάσσει η ποιήτρια στις μορφές αυτές, τις τοποθετεί σε ένα νέο πλαίσιο, ξεκάθαρα επίκαιρο και επικαιρικό και τις καθιστά αντιπροσωπευτικές δύο γυναικείων τύπων που, ανεξάρτητα και πέρα από την απόχρωση του μύθου, μπορούν να αποτελέσουν τον καμβά πάνω στον οποίο αποτυπώνεται διαχρονικά η γυναικεία φυσιογνωμία και φύση. Αυτό ο προβληματισμός μάλιστα δεν στέκει ούτε περιορίζεται μονάχα εκεί, αλλά επεκτείνεται για να αγγίξει και άλλα κοινωνικά θέματα όπως αυτό των προσφύγων και της απάνθρωπης, αδιανόητης, τραγικής του θέσης μέσα στο σύγχρονο ιστορικό γίγνεσθαι: Κρατούσε το επτά μηνών αδερφάκι/ απ’ τα ρούχα, μην πέσει στο κενό/ και καταπλακωθεί/ απ’ τα χαλάσματα της βόμβας./ Μικρό κορίτσι της Συρίας/ μωρό κι αυτή πέντε χρονών/ μα η δύναμη και η καρδιά της σιδερένια/ την έσωσε απ’ το μίσος του πολέμου./ Έγινε βάιραλ συγκίνησε τους πάντες/ μένοντας άστρο φωτεινό/ κι ο κόσμος συνεχίζει τη ζωή του/ με απάθεια. («Προσφυγικό αγγελούδι») Ξεχωριστή θέση μέσα στη συλλογή, πέρα από τα χαϊκού τα οποία πλάθονται επίσης πάνω στη βάση της ανάδυσης της εσωτερικότητας και της αποτύπωσης του ψυχισμού, αλλά και της εντύπωσης που έχει η ποιήτρια για τον εαυτό της, τον άνθρωπο και τον κόσμο, έχουν τα τέσσερα διηγήματα, μικρής έως μέσης έκτασης, που, ως μυθοπλασίες, επιχειρούν να διερευνήσουν τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους αλλά και με τα γεγονότα εκείνα που τους σημάδεψαν και αποτέλεσαν εν τέλει το πλαίσιο της ζωής και της δράσης τους.

Ολοκληρώνοντας λοιπόν κανείς την περιήγησή του στα κείμενα του βιβλίου, μένει με το κέρδος της επαφής με μια σειρά από λογοτεχνικά είδη που πλουτίζουν και ποικίλουν την ανάγνωση, αλλά και με μια δημιουργό που αφήνει να φανεί σε πρώτο πλάνο η μεγάλη της αγάπη και επίδοση στην τέχνη του λόγου, η διάθεσή της να δοκιμαστεί σε διάφορες λογοτεχνικές μορφές και να εναγκαλιστεί μια σειρά από θέματα που διευρύνουν τον ποιητικό ορίζονται και οικειώνονται σκέψεις και θέσεις από διαφορετικά περιβάλλοντα. Πάνω από όλα όμως έρχεται σε επαφή με έναν λόγο που επιδιώκει και θέλει να είναι απλός, λιτός, απροσποίητος, έναν λόγο που δοκιμάζεται και δοκιμάζει να συνθέσει ένα τοπίο εύκολα και άνετα προσπελάσιμο από τον σύγχρονο αναγνώστη και από αυτόν που θα θελήσει να διαπιστώσει ότι η ποίηση είναι ουσιαστικά μια αλυσίδα με κρίκους της τους αναγνώστες – ποιητές, τους αποδέκτες που καθίστανται, εν τέλει, δημιουργοί.

.

ΝΟΣΤΑΛΓΟΣ ΚΑΤΑ ΣΥΡΡΟΗΝ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Ο ΣΙΣΥΦΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 15-16 2018

ΒΑΣΩ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ *

Αγαπητοί φίλοι και φίλες.
Σας καλωσορίζω στην παρουσίαση του βιβλίου της Σοφίας Παπαχριστοφίλου, που έχει τίτλο Νοσταλγός κατά συρροήν και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γαβριηλίδης.
Πριν αναφερθώ στο βιβλίο, θα ήθελα να αναφερθώ στην ποιήτρια Σοφία Παπαχριστοφίλου, την οποία γνωρίζω από τα παιδικά μου χρόνια, και μάλιστα είχα και την τύχη να υπάρξω για λίγο και μαθήτριά της. Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, ότι για μένα είναι πρωτόγνωρο και ενδιαφέρον, ταυτόχρονα, να προσπαθώ να σας παρουσιάσω το έργο αυτό της Σοφίας -της κυρίας μου. Σοφία, λοιπόν, σ’ ευχαριστώ πολύ που εκτός από αδίδακτο αρχαίων ελληνικών μου δίνεις σήμερα ένα ακόμα μάθημα στη λογοτεχνία και στην ποίηση, και μου κάνεις την τιμή να με καλείς να μιλήσω για τα ποιήματά σου.
Αρχικά θα ήθελα να σταθώ στον τίτλο του βιβλίου: Νοσταλγός κατά συρροήν.
Η πρώτη μου σκέψη: η δεύτερη ποιητική συλλογή της Σοφίας Παπαχριστοφίλου αποτελεί τη λογική συνέχεια της πρώτης, Από φεγγίτη
μικρό. Κατευθείαν γίνεται εικόνα στο μυαλό μου:
0 νοσταλγός της Σοφίας, ο κατά συρροήν νοσταλγός της Σοφίας κάπου εκεί πρέπει να στέκεται και να αναπολεί με ευχαρίστηση πρόσωπα, τόπους, εποχές και καταστάσεις του παρελθόντος. Σ’ ένα φεγγίτη μπροστά, κατά συρροήν, επανειλημμένα, κατά σύστημα και με τρόπο που μαρτυρεί προμελετημένο σχέδιο, νοσταλγεί.
Ρήμα νοσταλγώ. Σύνθετο ρήμα. Συστατικά του: οι λέξεις νόστος και αλγώ, όπου νόστος είναι η επιστροφή του ξενιτεμένου στην πατρίδα του και άλγος είναι ο πόνος. Οι δυο αυτές λέξεις με την έντονη εσωτερική τους δύναμη συσπειρώνονται στην ασυμβίβαστη πάλη ενάντια στη λήθη και στον θάνατο.
Η ποιητική συλλογή Νοσταλγός κατά συρροήν περιλαμβάνει τέσσερεις ενότητες:
Στην πρώτη ενότητα ο νοσταλγός της Σοφίας νιώθει έλξη παράφορη για τις χαμένες πατρίδες: την Πόλη τη γλυκιά και τη Σμύρνη την καιόμενη. Περπατάει στα μυθικά σοκάκια της Κωνσταντινούπολης, μυρίζει την αύρα του Βοσπόρου, κολυμπάει ως τα Πριγκηπόννησα, απολαμβάνει χρυσά ηλιοβασιλέματα, σεργιανίζει σε μαγεμένες αγορές. Παγώνει για πάντα τον χρόνο δίπλα στα ψηφιδωτά της Αγια-Σοφιάς. Γεύεται γλύκες κι ονειρικές παραμυθένιες λιχουδιές με άρωμα κανέλας και μπαχαρικών, που ακολουθούν τέλειες διαδρομές, αναδρομές στο παρελθόν, στα παραμύθια της γιαγιάς.
Και ύστερα αλλοφροσύνη, πανικός, καπνοί, ανάλγητοι σύμμαχοι με επιδεικτική απάθεια, άνθρωποι που τρέχουν να σωθούν, μωρά που αποχωρίζονται τη μάνα τους… βουλιάζει η προκυμαία, η Σμύρνη καίγεται αργά.
Στην ενότητα σαράντα και ένα ποιήματα για σένα ο/η νοσταλγός της Σοφίας Παπαχριστοφίλου βαδίζει στα χνάρια του πόθου που οδηγεί σε απαγορευτικά. Αγγίζει την απαγορευμένη ευτυχία, ζηλεύει όλους όσοι έχουν την τύχη να έχουν κοντά τους το υποκείμενο του πόθου τους. Έστω και μια στιγμή μαζί του του δίνει δύναμη να συνεχίσει: «λίγες 01 Στιγμές ΜΑΖΙ ΣΟΥ, πολύτιμες όμως ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΕΣ».
Η λαχτάρα μένει ανεκπλήρωτη, η καρδιά μοιάζει λειψή. Η απουσία γίνεται πιο οδυνηρή, όταν αναγκάζεται να έρθει να αντιμετωπίσει μικρόψυχους, άδικους, πικρόχολους ανθρώπους. 0 πόνος αφόρητος, η απουσία ΔΕΝ ΣΥΝΗΘΙΖΕΤΑΙ. Ανούσια τα όνειρα, άδεια τα καλοκαίρια, γκρίζες οι Κυριακές. Η ζωή γεμίζει διλήμματα: γίνεται να περιοριστεί η καρδιά; Γίνεται να αποσυνδεθεί από τη θύμηση;
Η ποιήτρια δίνει την απάντηση; Αυτό το τέλος τη νέκρωσή της θα σημάνει.
Έτσι, δεν απομένει παρά για μια υπόλοιπη ζωή να αποζητά τον νόστο της μορφής του, να ξεγελά τον χρόνο του, να τον αγγίζει με τον νου, να σκάβει τον τοίχο με ορμή, να ψάχνει χωρίς να κουράζεται και να φωνάζει: Ερήμην μου υπάρχω.
Μοναδικός τρόπος προσέγγισης: η ποίηση. Μόνο μέσα από τη γραφή μπορεί να πλησιάσει το υποκείμενο του πόθου, να το ψάξει και να το αισθανθεί.
Η τετραλογία της σελήνης αποτελεί την τρίτη ενότητα της ποιητικής συλλογής της Σοφίας Παπαχριστοφίλου. Η νοσταλγία συνεχίζεται όλο τον χρόνο: χειμώνα – καλοκαίρι. Ο κόσμος παραμένει ίδιος κι όταν ακόμα ξημερώνουν Χριστούγεννα με ολόγιομη πανσέληνο. Το ίδιο και το καλοκαίρι: τα καλοκαιρινά φεγγάρια δεν έρχονται να λυτρώσουν αλλά να πονέσουν, να θυμίσουν την απουσία, να οδηγήσουν στην απόγνωση.
Το τελευταίο κομμάτι της συλλογής, τα «Έξι ακόμα ποιήματα», είναι αφιερωμένα στην ποίηση, σε αγαπημένα και μη πρόσωπα, και σε αγαπημένα μέρη της ποιήτριας. Η Σοφία αναπολεί στιγμές στο εξοχικό κάτω στον νότο, στο καταφύγιο των παιδικών της ονείρων. Αυτός ο μικρός της παράδεισος την περιμένει ακόμα για να την προστατέψει από ανθρώπους χαμαιλέοντες, από ανθρώπους υπανθρώπους με κλεμμένους στόχους και κίβδηλους χαρακτήρες. Στο μικρό της καταφύγιο μπορεί να νιώσει ξέγνοιαστη, ευτυχισμένη και να συγκεντρωθεί σε ό,τι αγαπάει: στην οικογένειά της, στους μαθητές της και στην ποίηση.
Η γλώσσα της Σοφίας Παπαχριστοφίλου είναι λιτή, απλή, κατανοητή. Κυριαρχεί το συναίσθημα: Αυτό είναι που δίνει δύναμη στις λέξεις που χρησιμοποιεί. Λέξεις βγαλμένες μέσα από την καρδιά της. Λέξεις με τόση συναισθηματική φόρτιση, που δεν χρειάζονται καμία επιτήδευση. Λέξεις του απλού καθημερινού προφορικού λόγου, σύνταξη παρατακτική. 0 λόγος γίνεται κοφτός, κομματιασμένος. Λόγος απλός, φυσικός, σχεδόν πεζολογικός. Στα εκφραστικά μέσα επίσης ευδιάκριτη η λιτότητα. Κυριαρχούν οι λέξεις που έχουν κυρίαρχο νόημα (τα ρήματα και τα ουσιαστικά). Κάποιες φορές η υπόθεση πλέκεται στην αλληγορία, ενώ συναντάμε και αντιφάσεις, μεταφορές, επαναλήψεις λέξεων και κάποια οξύμωρα που αιωρούνται στα ποιήματα. Στα περισσότερα ποιήματα ανακαλύπτουμε κάποια σκηνοθετική διάσταση, κάποια δράση. Ως προς τον τρόπο σκέψης αποπνέει ρεαλισμό.
Η ποιήτρια μας οδηγεί σε μια προσέγγιση του κόσμου με τη βοήθεια όλων των αισθήσεων. Αυτή η προσέγγιση πραγματοποιείται με τις ανάλογες εικόνες, συμπληρώνοντας την αίσθηση στην οποία απευθύνεται η καθεμιά τους (άλλοτε την αφή, άλλοτε την όραση, άλλοτε τη γεύση).
0 τόνος χαμηλόφωνος και εξομολογητικός, κάποιες φορές παραινετικός. Άλλες φορές όμως γίνεται τόνος επιθετικός και πεισματάρης.
Το ύφος απλό, χωρίς λυρικές εξάρσεις και στομφώδεις εκφράσεις. Κάποιες φορές γίνεται υπαινικτικό.
0 ελεύθερος στίχος, χωρίς μέτρο, χωρίς ομοιοκαταληξία, ανισοσύλλαβος, πεζολογικός και αυτός.
Όσο διαβάζουμε τα ποιήματα της Σοφίας Παπαχριστοφίλου έχουμε την αίσθηση ότι τη γνωρίζουμε καλύτερα. Οι στίχοι της μας συγκινούν και μας κάνουν να νιώσουμε ότι η ποίηση είναι πλέον για τη Σοφία ένας αδιάλειπτος έρωτας. Μας δίνει την εντύπωση ότι δεν μπορεί να ζήσει χωρίς αυτήν.
Στο πρώτο ποίημα της τελευταίας ενότητας, το οποίο επιγράφεται «ποίηση», ανακαλύπτουμε τη σχέση της ποιήτριας με την ποίηση. Η ποίηση είναι η πιο τέλεια μορφή του λόγου, που με την τέχνη και την ευαισθησία του ο ποιητής ταξιδεύει τον αναγνώστη και τον κάνει να ζήσει τα ίδια συναισθήματα μ’ εκείνον. Είναι το αγκυροβόλι ύστερα από μανίας καταιγίδα και του νου αποκούμπι της καρδιάς, πληγή σαν δεκανίκι. Μέσα στη μέθη γράφουν οι ποιητές, σβήνουν και γράφουν, γράφουν και σβήνουν, και τραβούν την καλούμπα του ήλιου. Είναι ελεύθεροι, ταξιδεύουν την καινούργια ιδέα. Ζουν με το όνειρο στον χώρο του ιδεατού. Η ποίηση είναι η αναζήτηση της αλήθειας, είναι αγάπη και φως, είναι πόνος και αγωνία, να διορθώσεις την κακοδαιμονία της γης. Το μάθαμε πια. Ό,τι υπερέχει και υπερτερεί το πληγιάζει ο φθόνος, το μισεί η άγρωστη των ανθρώπων. Δεν υποτάσσονται εύκολα οι θάλασσες των ανθρώπων. Η Τέχνη όμως δεν είναι για λίγους. Αυτό διακηρύσσει και η Σοφία μέσα από το βιβλίο της. Η ποίηση πρέπει να γίνεται από όλους.
Αν διαβάσετε το βιβλίο αυτό, πιστεύω ότι θα γνωρίσετε καλύτερα τη Σοφία Παπαχριστοφίλου, γιατί όσο και να μιλάει κανένας για το έργο της, κριτές είναι οι αναγνώστες, και αν μπορέσει να σας συγκινήσει με τους στίχους της και να σας κάνει να αγαπήσετε την ποίησή της, νομίζω ότι αυτή θα είναι η μεγαλύτερη ευτυχία της.
Σε αυτό το σημείο, έχοντας διαβάσει τα ποιήματα της ποιητικής συλλογής Νοσταλγός κατά συρροήν, θα ήθελα να τολμήσω να μπω στη θέση της ποιήτριας και να απαντήσω σε ένα ερώτημα που όλοι θα θέλαμε να της κάνουμε: γιατί γράφουμε ποίηση;
Θα προσπαθήσω, λοιπόν, να μπω στη θέση της και να απαντήσω λίγο ποιητικά. Όσο μπορούμε ακόμα να ξοδεύουμε απ’ τη χαρά μας, να αγαπάμε και να τραγουδάμε τον στίχο, θα είμαστε ποιητές -αν θέλετε με τη στενή σημασία του όρου-, ύστερα θα το αποφασίσουν αυτοί που θα ’ρθουν κι οι κριτές που ακονίζουν μαχαίρια. Μα εμείς δεν γράφουμε ποίηση για να μας στέψουν με δάφνες του Απόλλωνα. Γράφουμε ποίηση, γιατί έχουμε ανάγκη το φως, να πούμε όσα μας λυπούν και μας πνίγουν, να κλείσουμε βαθιά μέσ’ στο ποίημα το μεγάλο μας μυστικό μην το λευτερώσουν οι άνεμοι. Εμείς γράφουμε ποίηση γιατί μια παλίρροια έρχεται και δεν αντέχουμε τόσο κύμα εντός μας.
Γράφουμε ποίηση για να φτιάξουμε τα δικά μας ιάματα, να γιατρέψουν τον φίλο, τον διπλανό μας, τη μοναξιά των ανθρώπων και τη δική μας, κι αν θέλετε του καημού την οδύνη, όταν το συναίσθημα κάνει τις υπερβάσεις του κι ο έρωτας ξεσπιτώνει τον νου!
Διαβάζοντας τα ποιήματα της Σοφίας νιώθω σαν να έχω ζήσει κι εγώ στις χαμένες πατρίδες της, νιώθω κι εγώ καυτό καρφί στον νου μου την απουσία αγαπημένων προσώπων, αγναντεύω κι εγώ το φεγγάρι απ’ του μπαλκονιού τη θέα, γιατί ζωές ολόκληρες χωράει ο νους του ανθρώπου που λέγονται μνήμες κι επιστρέφουν και γίνονται παρόν κι ως λέει κι ο ποιητής, στο «Δυτικά της λύπης» Αύριο θα μας ραντίσει νυχτολούλουδα περαστικός οργανοπαίχτης / και θα μείνουμε παρόλα αυτά λιγάκι ευτυχείς / όπως συνήθως στην αγάπη…
Ορισμός για την ποίηση είναι δύσκολα να δοθεί, γι’ αυτό κάθε ποιητής συνηθίζεται να δίνει τον δικό του ορισμό για την ποίηση. Διαβάζοντας αυτή την ποιητική συλλογή θα ήθελα να σας πω ότι:
Ποίηση για μένα, είναι το ζεστό ρούχο, που υφαίνουν οι στίχοι στον αργαλειό της ψυχής των ανθρώπων για τις κρύες νύχτες…
Σας ευχαριστώ

* Το παραπάνω κείμενο εκφωνήθηκε στην παρουσίαση του βιβλίου, στις
19/10/2018 στο βιβλιοπωλείο «Πολύεδρο» στην Πάτρα.

.

ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΠΑΝΤΕΛΙΑ *

ΤΟ ΠΑΡΑΠΤΩΜΑ ΤΗΣ ΝΟΣΤΑΛΓΙΑΣ

Η διττή σημασία της λέξης «νοσταλγία», σύμφωνα με το λεξικό, διατρέχει τη δεύτερη ποιητική συλλογή της Σοφίας Παπαχριστοφίλου Νοσταλγός κατά συρροήν (2018):
1) Βαρυθυμία από τον πόθο επιστροφής στην πατρίδα.
2) Βαρυθυμία από την ανάμνηση ευχάριστων καταστάσεων ή περιστάσεων που έχουν παρέλθει. Χαρακτηριστικό παράδειγμα. «Η Νοσταλγός» του Αλέξ. Παπαδιαμάντη, η Λιαλιώ, η οποία, μολονότι παντρεμένη με τον κυρ Μοναχάκη, «ζει βυθισμένη στο όνειρο της πατρίδας πέρα. Η ονειροπόληση και το βύθισμα της νεαρής κοπέλας στο πατρικό νησί, η ονειροπόληση και το βύθισμα του κυρ Αλέξανδρου, η εσαεί νοσταλγία για το νησί του υποστασιοποιείται στην έμπνευση, στη Μούσα». Πρόκειται για την αρχετυπική γυναικεία μορφή, την οποία ο Παπαδιαμάντης ονομάζει Πολύμνια. Μούσα του Σολωμού και του Καρυωτάκη, η προσωποποιημένη αλληγορία και του Κωστή Παλαμά -η νοσταλγία ως μεταφορά διατηρείται και ενδυναμώνεται.
Ο προσδιορισμός «κατά συρροήν» δηλώνει αντίστοιχα: 1) τη συγκέντρωση πλήθους, 2) τη συσσώρευση, 3) την επανάληψη στη σειρά/εξακολουθητικά και 4) την τέλεση αξιόποινων πράξεων από το ίδιο πρόσωπο, πριν από την τελεσίδικη καταδίκη του για κάποια από αυτές. Η αντινομία αυτή (ανάμεσα στο όνομα/νοσταλγός και στον προσδιορισμό του κατά συρροήν δηλώνει (αν σταθούμε στην τέταρτη εκδοχή) ότι στις αντιποιητικές μέρες που ζούμε ακόμη και η νοσταλγία είναι απαγορευμένη και αποτελεί παράπτωμα. Στην κλασική λογοτεχνία, αντίθετα, συνδέεται με τον Οδυσσέα και την επιστροφή στην πατρίδα (και το γνωστό απόσπασμα «επιθυμεί να δει τον καπνό να ανεβαίνει από την εστία του σπιτιού του και να πεθάνει», με το οποίο αρχίσαμε τα γυμνασιακά μας χρόνια). Η λογοτεχνία άλλωστε -ειδικά η ποίηση- δεν είναι παρά η δημιουργία ενός φανταστικού κόσμου, ενώ η ανάγνωση είναι η επάνοδος σε αυτόν.
Η ποιήτρια ακολουθεί τη νοηματική γραμμή του νόστου και πραγματικά ανακαλεί στην α’ ενότητα της συλλογής τις χαμένες πατρίδες, Κωνσταντινούπολη (5 ποιήματα), Σμύρνη καθώς και τη Λέρο σε μια μινιατούρα-ανάμνηση. Κυριαρχεί η επιθυμία επιστροφής στην πατρίδα ως φυσικό τόπο, ως έμψυχο μνημείο κληρονομιάς (Αγία Σοφία) και ως περιβάλλοντα χώρο (Βόσπορο, Πριγκηπόννησα). Δεν πρόκειται πάντως
για τόπο καταγωγής αλλά για αγαπημένο τόπο της ψυχής. Οι πρώτοι στίχοι της συλλογής τονίζουν την «Έλξη παράφορη, μοναδική για τη γλυκιά την Πόλη / την όμορφη Αρχόντισσα Ανατολής και Δύσης». Ζωντανές εικόνες, χαρακτηριστικά επίθετα, αμεσότητα περιγραφής, ρήματα σε α’ και β’ πρόσωπο, αβίαστη ανάπτυξη του ποιητικού υλικού είναι μερικά από τα στοιχεία του λόγου που ελκύουν τον αναγνώστη και τον διευκολύνουν στην περιδιάβαση. Η παραστατικότητα, άλλωστε, συντελεί στην αναπαραγωγή των εικόνων σαν σε ζωντανό καλειδοσκόπιο. Η επιτυχημένη αναπαράσταση ίσως οφείλεται στη φιλολογική κατάρτιση της ποιήτριας -υπηρετεί ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση-, αλλά αποτελεί οπωσδήποτε χάρισμα. Η βιωματική προέλευση των ποιημάτων συμβάλλει στη διαμόρφωση του κατάλληλου ποιητικού και συναισθηματικού κλίματος, και στην αμέριστη συμμετοχή του αναγνώστη. Παράδειγμα το ποίημα για την Αγία Σοφία:

Όταν σε πρωταντίκρισα
λαχτάρα και συγκίνηση
γέμισαν την καρδιά μου.
«Νενίκηκά σε Σολομών»
ηχούσε απ’ άκρη σ’ άκρη.
Κι άκουγα ποδοβολητό
των ίππων του αυτοκράτορα
μα και του βέβηλου εχθρού
του Πορθητή της Πόλης.
(«Αγία Σοφία της Πόλης»)

Ανάλογα θέματα αναπτύσσονται και στην α’ συλλογή της Παπαχριστοφίλου Από φεγγίτη μικρό (2016): «Κωνσταντινούπολη λάμπουσα», «Άρωμα Κωνσταντινούπολης», «Ίμβρος», «Ο πύργος του Λεάνδρου» είναι μερικοί από τους τίτλους. Σε αυτό το πρώτο βιβλίο η ίδια επικεντρώνεται στα θέματα που την ενδιαφέρουν, και αποδίδει με ειλικρίνεια και γνησιότητα την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Αποδεικνύεται πάντως ότι παραμένει ένα μικρό παιδί, «κρυμμένο στη σοφίτα», το οποίο παρατηρεί τον κόσμο με συναίσθημα προσδοκίας και ελπίδας.
Διαφορετική είναι η νοσταλγική διάθεση στη β’ ενότητα, με τίτλο «Σαράντα και ένα ποιήματα για σένα». Πρόκειται για ένα ημερολόγιο σε στίχους, στο οποίο η ποιήτρια ανακαλεί τη μορφή του αγαπημένου προσώπου, το οποίο ταυτίζει με τον μυθικό Οδυσσέα και επιζητεί τον νόστο της μορφής του. Με χαρακτηριστικές εκφράσεις όπως «νεκρή» ή «αιμάσσουσα» καρδιά δηλώνει την κλίμακα των συναισθημάτων που οδηγούν στην απελπισία και την απόγνωση εξαιτίας της απουσίας του. 0 θάνατος της καρδιάς επανέρχεται επίμονα (τουλάχιστον πέντε φορές στο βιβλίο) και αποδεικνύει ότι ο αγώνας της αγάπης κάποτε είναι άγονος. Εξαιρετικές εικόνες από τον φυσικό κόσμο (κύματα, βουνά, βράχια) τονίζουν τη δύσκολη ψυχική κατάσταση. Σύμφωνα με τον αρχαίο φιλόσοφο, δύσκολα βρίσκει κάποιος τα όρια της ψυχής ακόμα κι
αν γυρίσει όλο τον κόσμο. Η απουσία, άλλωστε, είναι ένα τυπικό θέμα της λυρικής ποίησης ήδη από την αρχαιότητα και μέχρι σήμερα, και φωτίζει τα προτερήματα του προσφιλούς απόντος καθώς και τον διχασμό του ποιητικού υποκειμένου:

Και νιώθω μια χαρά μαρτυρική:
να ξέρω πως δε θάρθεις
και να σε προσμένω

γράφει ο Γ. Δροσίνης στο ομώνυμο ποίημα («Να σε προσμένω»).
Ανάλογα, ανάμεικτα αισθήματα χαράς και λύπης αντικατοπτρίζονται στη Χρωμάτων δίνη (2016), όπου τα χρώματα μιας παλέτας αντιστοιχούν στις κινήσεις της ψυχής: το μαύρο στο κενό, το κόκκινο στο πάθος, το γαλάζιο στα· όνειρα, το μωβ στην προσμονή. Η ποιήτρια σε α’ πρόσωπο επιζητεί μια παλέτα ανεξίτηλη / μαύρη να με ρουφάει τρύπα / να εξαφανίζομαι / πάντα στην αναζήτησή σου. Εξασφαλίζεται με αυτόν τον τρόπο η «ζωντάνια ενός πάθους»:

[…] με ρίζες βαθιές, ξεκάθαρη όψη
πάθος με όλες τις διαστάσεις του
ζωντανό και ακμαίο, πολλά υποσχόμενο.
Έσβησε σαν το λυκόφως
η ελπίδ’ αχνοτρέμει
μήπως μετουσιωθεί σε λυκαυγές…

Ο απόλυτος έρωτας είναι ο έρωτας των άκρων. (Ας θυμηθούμε τα Ανεμοδαρμένα ύψη και τον έρωτα της Κάθυ και του Χήθκλιφ). Και στη δεύτερη συλλογή ο φόβος είναι να μη γίνει το αγαπημένο πρόσωπο αντικείμενο εξοικείωσης και ρουτίνας. Το παράπτωμα της νοσταλγίας,
επομένως, είναι ακριβώς αυτό: η μετακύληση της ζωντανής πραγματικότητας στον χώρο της ανάμνησης. Είναι προτιμότερο το κυνήγι της χίμαιρας και τα «ατίθασα όνειρα»:

Τρέμω και φοβάμαι
τη σκέψη σου μη χάσω,
μη γίνεις συ για μένα
μία απλή συνήθεια
ή -ακόμη πιο τρομαχτικό-
μια ανάμνηση παλιά.
(«Αέναος φόβος»)

Οι στιγμές των ονείρων, όπου βρίσκει κάποιος καταφύγιο από την
πραγματικότητα της έλλειψης, αποδεικνύονται ισχυρότερες. Η προσδοκία για την προσεχή συνάντηση, η καθημερινή συναναστροφή, οι τυχαίες λέξεις που ανταλλάσσουν τα δύο πρόσωπα, δημιουργούν ένα κλίμα αναμονής και υπόσχεσης, το οποίο φορτίζει συναισθηματικά τον αναγνώστη και καλλιεργεί την αγωνία για την έκβαση της υπόθεσης. Ορατή είναι η νοσταλγία για την αγάπη, την προσέγγιση και επικοινωνία δύο ψυχών. Η λυρική γυναικεία ποίηση, με κύριες εκπροσώπους τη Μαρία Πολυδούρη και τη Μυρτιώτισσα, καθώς και την Ανθούλα Βαφοπούλου, έχει καταγράψει ανάλογες στιγμές.

Κατά συρροήν νοσταλγός
της δικής σου μορφής,
στα χνάρια βαδίζω
του πόθου μου για σένα.
Μα γκρεμίζομαι απότομα
στο απαγορευτικό της καρδιάς σου.

Για τον λόγο ίσως αυτόν η μνήμη κινείται, αλλά μάλλον αναβιώνει σε ένα διαρκές παρόν επιλεκτικά τα γεγονότα που θέλει να διατηρήσει. Η ανάμνηση υποχωρεί μπροστά στο ζωντανό βίωμα. Στόχος παραμένει πάντα να ξεγελαστεί/ακινητοποιηθεί ο χρόνος (όπως τονίζεται και στην α’ ενότητα: εκεί για πάντα το χρόνο να παγώσω), για να παραμείνουν οι μικρές στιγμές της καθημερινότητας, το χαμόγελο, οι λέξεις και οι συνομιλίες. Η δύναμη και η ειλικρίνεια του λόγου αποκαλύπτει όλη την κλίμακα των διακυμάνσεων του εσωτερικού κόσμου. Τα συναισθήματα της χαράς και της ανακούφισης διαδέχονται εκείνα της απώλειας, του πόνου, του κινδύνου, της στέρησης και κάποτε της αισθηματικής απονέκρωσης. Κάποια σημεία ανακαλούν τη θερμοκρασία της αρχαίας λυρικής ποίησης.

Όταν είμαι κοντά σου
απροσπέλαστη έλξη
κυριεύει τα μέλη μου,
μούδιασμα λυτρωτικό
παρασύρει το είναι μου […]
(«Η δική σου εξουσία»)

Καταλήγουμε με τον τρόπο αυτό στην απόλυτη ταύτιση, όταν το ποιητικό υποκείμενο υπάρχει «ερήμην» του εαυτού του και λειτουργεί μόνο μέσα από το αγαπημένο πρόσωπο. Η παρουσία του, άλλωστε, ισοδυναμεί με άγγιγμα και μεταφορά δύναμης. Τέτοιες στιγμές ακινητοποιούνται στην απάθεια των φωτογραφιών, όταν τη ζέστη της φωνής / δεν μπορείς πια να νιώσεις, / μήτε τον πόθο της ματιάς. Το β’ ενικό απευθύνεται στον αναγνώστη και τον καθιστά σύνεργό και συμμέτοχο στο κατεξοχήν παράπτωμα της νοσταλγίας. Γιατί όμως είναι απαγορευμένη η νοσταλγία και η ονειροπόληση; Γιατί οπωσδήποτε μας αποσπούν από το παρόν, τη νόρμα, την εργασία και τα καθήκοντά μας, και μας εγκλωβίζουν σε έναν φαύλο κύκλο επιθυμίας και αναζήτησης του ανέφικτου. Το να είναι η ποιήτρια «νοσταλγός κατά συρροήν» αποτελεί διπλό παράπτωμα, αφού επιθυμεί να επιστρέφει και σε άλλον τόπο
και σε άλλο χρόνο. Το έγκλημά της τής το θυμίζουν «οι άλλοι», με την
αποδοκιμασία ή τα ειρωνικά τους σχόλια, επιβεβαιώνοντας πραγματικά ότι «η κόλαση είναι οι άλλοι». Η ποιήτρια τους χαρακτηρίζει ανάλογα και τους εκθέτει σε δύο ποιήματα: «άνθρωποι χαμαιλέοντες» ή «άνθρωποι υπάνθρωποι». Η παρουσία των τρίτων αποτελεί ένα ακόμα μέσο πίεσης και αυξάνει το αίσθημα της νοσταλγίας για το ανέφικτο:
«σ’ έψαχνα στο πλήθος».
Κάποτε, ωστόσο, η λογική υπερισχύει και γίνεται αντιληπτό ότι η κατάσταση αποτελεί μια χίμαιρα. Πρόκειται για «Ολίσθηση στην πραγματικότητα», όταν η λογική συμβιβάζεται με την κατάσταση, αλλά οι αισθήσεις επαναστατούν {Μα δεν αντέχω / μακριά μου / να σε νιώθω). Ποια είναι τότε η λύσή; Η «Ανάσα γραφής», όταν η γραφή τείνει να αποκαταστήσει την άμεση επικοινωνία, αλλά δεν καταφέρνει να γεφυρώσει το χάσμα της απόστασης: Κι εγώ, από μακριά, / βουλιάζω στο κενό μου. Έτσι, η δεύτερη ενότητα κλείνει με αισθήματα μοναξιάς και απόγνωσης. Συμπληρώνεται στη συνέχεια από την
«Τετραλογία της σελήνης», η οποία παρακολουθεί το αγαπημένο πρόσωπο σαν φύλακας-άγγελος και περιγράφει το γύρισμα του χρόνου και τις φάσεις της έλλειψής του. Η εναλλαγή των εποχών δεν απαλύνει τον πόνο του αποχωρισμού και την προσδοκία της συνάντησης: Σινιάλο σου στέλνω / πως μου λείπεις ακόμα / με βαθιά την ελπίδα / ν’ αγναντεύεις κι εσύ / την ίδια σελήνη και ανακαλεί την αρχαία φωνή της Σαπφώς στο αντίστοιχο ποίημα.
Τη συλλογή ολοκληρώνουν τα «Έξι ακόμα ποιήματα»: «Ποίηση», όπου με ειλικρίνεια περιγράφεται το φάρμακο και η παρηγοριά της τέχνης, το «Άγαλμα σε μουσείο» για την κλασική ομορφιά και «Οι μαθητές μου», το οποίο απευθύνεται με αγάπη στους νέους που σκέφτονται και ανησυχούν. Ευτυχώς σε όλα τα εμπόδια υπάρχει το αντίδοτο, «Το καταφύγιο», ένας χώρος πραγματικός και ουτοπικός ταυτόχρονα:

Σαν καταφύγιο μικρό των παιδικών ονείρων,
μία γωνίτσα μυστική, αντίσταση στο χρόνο,
ένας παράδεισος μικρός που πάντα με προσμένει
να με γεμίσει με όμορφες και ξέγνοιαστες στιγμές.

Καταφύγιο αποτελούν και οι Φυλακισμένες λέξεις (2016), εκείνες που δεν προφέρονται, αλλά στοιχειώνουν την ψυχή, ζωντανεύουν και βασανίζουν με την επανάληψή τους. Ο λόγος (ως ομιλία) έρχεται σε σύγκρουση με τον λόγο (ως λογική) και η συνείδηση διχάζεται. Επεμβαίνει σε αυτό το σημείο η Ανυπότακτη σκέψη (2016), η οποία ακολουθεί τον δικό της δρόμο, δραπετεύει από το βαθύ πηγάδι του νου «με πάθος και αντίσταση» και περιπλανιέται ανενόχλητη. Σκέψη και επιθυμία δημιουργούν ένα διπλό «εγώ» που εκφράζει τη διπλή φωνή της ψυχής. Έτσι πληγώνει «το βέλος» του έρωτα, αυτό που οι ποιητές της αρχαιότητας θεωρούσαν το πιο φοβερό από όλα τα όπλα. Η σύγχρονη ποιήτρια απευθύνεται εις εαυτήν.

Και πια τη δύναμη δε βρίσκεις
να το τραβήξεις ν’ απαλλαγείς από αυτό
ή μην, να το αποχωριστείς δεν θες;
(«το βέλος», 2016)

Ποίηση λυρική, χαμηλόφωνη αλλά με έντονες συναισθηματικές εντάσεις, εξάρσεις και πολύχρωμες αποχρώσεις η συλλογή της Σοφίας Παπαχριστοφίλου ιστορεί ένα απλό γεγονός: την απομάκρυνση του αγαπημένου προσώπου και την αναζήτησή του στον χώρο και στον χρόνο.
Γύρω από αυτό το θέμα πλέκονται τα ποιήματα του βιβλίου Νοσταλγός κατά συρροήν, το οποίο ανάγει σε κορυφαίο γεγονός ένα εξίσου απλό και πανάρχαιο ζήτημα: εκείνο της νοσταλγίας. Νοσταλγία για το αγαπημένο πρόσωπο, για τόπους ξεχωριστούς, για ανθρώπους που ζουν δίπλα μας αλλά είναι μακριά. Σύντομα ποιητικά μοτίβα κρύβουν δύναμη περιγραφής, εικόνων και συναισθημάτων. Το λογοτεχνικό υπόβαθρο (αρχαία λυρική και νεότερη παραδοσιακή ποίηση) δεν εμποδίζει να ακουστεί η προσωπική φωνή και ο ιδιαίτερος τόνος της νοσταλγίας. Σε μια εποχή στενά τεχνοκρατική και χρησιμοθηρική, στην οποία τα συναισθήματα έχουν ανταλλακτική αξία, ακόμα και η νοσταλγία αποτελεί παράπτωμα -και κάποτε έγκλημα κατά συρροήν. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τα βήματα της ποιήτριας σε αυτή την περιπέτεια και ταυτίζεται μαζί της, γίνεται συμμέτοχος και συνεργός της.

*Το παραπάνω κείμενο εκφωνήθηκε στην παρουσίαση του βιβλίου, στις
12/10/2018 στο «Poems & Grimes» των εκδόσεων Γαβριηλίδης.

.

ΔΡ ΜΙΧΑΛΗΣ ΠΑΤΣΗΣ*

Κάθε ποιητής στην εποχή μας προσπαθεί με ένα ιδιαίτερο τρόπο να κάνει τη δική του ποιητική πρόταση. Επιδιώκει η φωνή του να γίνει γνωστή, κατανοητή. Οι ποιητές ασχολούνται με πολλά είδη και ο καθένας με τον δικό του τρόπο επιδιώκει να κοινοποιήσει τα θέματά του και τον προβληματισμό του. Ποιος αλήθεια δεν επιθυμεί η δική του ποίηση να ακουστεί και να εισακουστεί; Ποιος δεν θέλει την αγάπη του αναγνώστη και του λαού ευρύτερα να τον θερμαίνει;
Όλα αυτά τα θέματα, τα οποία αγγίζουν τους ποιητές και την ποίηση όλων των εποχών και λαών, αλλά και της δικής μας εποχής και του δικού μας λαού, μιλούν για την ευαισθησία, την έμπνευση και την αφοσίωση του ποιητή, η οποία δεν μπορεί επιστημονικά να κατανοηθεί, αλλά απαιτεί ασφαλώς την κατανόηση και την ψυχολογία αποδοχής του άλλου.
Έτσι κι εγώ όταν μου ζητήθηκε να κάνω αυτή την παρουσίαση, σκέφτηκα τη ζεστή φλόγα, εκείνη που εμπνέει, που θερμαίνει την ψυχή και τη διάνοια του ποιητή και εν προκειμένω της Σοφίας Παπαχριστοφίλου, η οποία στη σημερινή εποχή αποτελεί και τη μεγαλύτερη τιμή και δόξα για κάθε ποιητή. Για αυτή τη θερμή ζωογόνα και ανήσυχη φλόγα, που σαν οίστρος ζωογονεί τους δημιουργούς, γίνονται τα σπουδαιότερα.
Στην ποιητική συλλογή της Σοφίας Παπαχριστοφίλου Νοσταλγός κατά συρροήν υπάρχουν τέσσερεις ενότητες, οι οποίες αποτελούν ένα χαλαρό σύνολο. Η δεύτερη ενότητα, απ’ όπου η συλλογή δανείζεται τον τίτλο της, αφού σε αυτή υπάρχει ένα μικρό και ομώνυμο με τον τίτλο της συλλογής ποίημα, είναι και η μεγαλύτερη και επηρεάζει θα λέγαμε και την επόμενη ενότητα, «Η τετραλογία της σελήνης». 0 τίτλος της συλλογής παραπέμπει μάλλον σε εκείνη τη λόγια χρήση της λέξης «η νοσταλγός», θηλυκού γένους, που βρίσκουμε στον Παπαδιαμάντη, για να δηλωθεί η απουσία ή η απώλεια του άλλου ή η απώλεια μιας αξίας. Στη συλλογή της Παπαχριστοφίλου διαπιστώνουμε πως σε πρώτο πλάνο αυτό που διακρίνεται είναι η ολόπλευρη σκιαγράφηση του εσωτερικού κόσμου της αφηγήτριας-νοσταλγού.
Θα λέγαμε πως η πρώτη και η τέταρτη ενότητα της ποιητικής συλλογής αποτελούν μέρη με κοινά ευδιάκριτα στοιχεία, τα οποία με αναγκάζουν να ονομάσω αυτά τα μέρη ως προβολή της «ηθικής και της αισθητικής». Το ίδιο κοινά στοιχεία έχουν η δεύτερη και τρίτη ενότητα, έτσι που η συλλογή να εγγράφεται σε ένα ιδεατό σχήμα χιαστό, το οποίο πλησιάζει τα ξεχωριστά μέρη της.
Από το πρώτο ποίημα ως το τελευταίο της συλλογής διαπιστώνουμε μια ζωντανή γυναικεία φωνή να αφηγείται τα θέματά της. Διαπιστώνουμε την εγρήγορση, τη ζωντάνια, το ενδιαφέρον και την προσήλωσή της στη λυρική αποτίμηση.
Άραγε η φωνή που ακούμε στο ποίημα πώς μπορεί να ονομαστεί;
Στον τόπο μας τα τελευταία, πολλά, χρόνια πια την αποκαλούμε «αφηγητή», ευρισκόμενοι υπό την επίδραση του γαλλικού δομισμού του G. Genette, ειδικά αυτού που τα παλιότερα χρόνια αποκαλούσαν απλά «ο ποιητής ή η ποιήτρια».
Ο Γιούρι Τινιάνοφ, ο ρώσος θεωρητικός του φορμαλισμού, αυτή τη φωνή που ακούγεται μέσα στο ποίημα είχε προτείνει να την αποκαλούμε «λυρικό ήρωα». Σε άλλες περιπτώσεις εγώ χρησιμοποιώ και τον όρο «λυρική φωνή». Επομένως, αν υπάρξει μια ταξινόμηση, η πιο απόμακρη από τα δρώμενα και η πιο εποπτική φωνή ας ονομαστεί «αφηγητής», η πιο κοντινή στα δρώμενα «λυρικός ήρωας» και η ενδιάμεση φωνή, αυτή που ενδιαφέρεται για τα πράγματα αλλά δεν δρα, ας ονομαστεί «λυρική φωνή».
Τα ποιήματα της Παπαχριστοφίλου είναι της περίπτωσης του «λυρικού ήρωα», ιδίως στην πρώτη ενότητα της συλλογής «Νοσταλγία των χαμένων πατρίδων», στη δεύτερη, «Σαράντα και ένα ποιήματα για σένα», στην πραγματικότητα όμως εδώ θα μπορούσε να τεθεί ως τίτλος και το Νοσταλγός κατά συρροήν, ενώ στην τρίτη και τέταρτη ενότητα είναι και του «ήρωα» και της «λυρικής φωνής», τόσο στην «Τετραλογία της σελήνης» όσο και στα «Έξι ακόμα ποιήματα». Ο λυρικός ήρωας μας δίνει τη δυνατότητα να βλέπουμε εμπρός μας τον άνθρωπο που δρα, φαντάζεται και μέλπει, τον ζωντανό άνθρωπο που θα μπορούσαμε να δούμε και δίπλα μας.
Στις δύο πρώτες ενότητες βλέπουμε μια ηρωίδα, η οποία προσπαθεί να καταλάβει τα πράγματα γύρω της και μέσα στον εαυτό της, ενώ στις δύο επόμενες ενότητες υπάρχει μια απομάκρυνση από το γεγονός. Η λυρική φωνή προσπαθεί να ερμηνεύσει γύρω τα γεγονότα, να τα συνδέσει με μια πρότερη εμπειρία, αν και εδώ σε ποιήματα όπως «Άνθρωποι υπάνθρωποι» ή «Καταφύγιο» ή και σε άλλα, φαίνεται ξεκάθαρα η μορφή ενός ήρωα που δρα και που θέλει να επιβάλει παρά να υποβάλει μια ιδέα, ενός ήρωα, που μας καλεί να τον καταλάβουμε και να πάρουμε το μέρος του.
Είναι διαδεδομένη η άποψη πως η λυρική ποίηση γράφεται για να εκφράσει τον εσωτερικό κόσμο του ποιητή, ο οποίος σε αυτήν αισθητοποιεί το «τώρα και το πλησίον του». Η έκφραση του προσωπικού κόσμου του ποιητή οδηγεί πάρα πολλούς, κατά τη γνώμη μου, να θεωρούν, προφανώς λανθασμένα, πως η ποίηση αυτή είναι προσωπική και δεν εκφράζει τίποτε άλλο εκτός από αυτό το προσωπικό συναίσθημα. Βέβαια, η ποίηση εκφράζει προσωπικά συναισθήματα αλλά όχι ατομικά. Αυτά είναι προορισμένα να αγγίζουν και άλλους. Αλλά και ο αναγνώστης που διαβάζει ποίηση πρέπει να ακούει με προσοχή αυτή τη φωνή.
Και η λυρική, όπως και κάθε άλλη ποίηση, είναι γραμμένη για να διαδοθεί, να αποτελέσει στοιχείο της ευρύτερης κοινότητας και, αν μπορέσει, να εκφράσει και αυτή την ευρύτερη γλωσσική ομάδα. Ίσως, μάλιστα, η γλωσσική ομάδα πρέπει να αναζητά να βρει στοιχεία του εαυτού της στην ποίηση.
Γι’ αυτό είναι καλό να αναρωτιόμαστε, όταν διαβάζουμε λυρική ποίηση, πόσο μας εκφράζει ή καλύτερα πόσο μπορεί να μας εκφράσει. Η ποίηση πρέπει να μας επηρεάζει και εμείς ως αναγνώστες πρέπει να είμαστε δεκτικοί σε αυτό.
Σε μια εποχή όπου η φωνή των ΜΜΕ σε γενικές γραμμές προάγει τον υπάκουο, ευθυνόφοβο, απόλυτα αντιστοιχισμένο με τις πολιτικές δυνάμεις της εποχής άνθρωπο, η ποίηση με μεγάλο τίμημα έρχεται να εκφράσει την αμφιβολία και την καλλιέργεια της κάθε ξεχωριστής ψυχής, και γι’ αυτό θα ήταν καλό να την βάλει ο καθένας στην καθημερινότητά του.
Πολλά από τα ποιήματα της Παπαχριστοφίλου είμαι αναγκασμένος να τα εξετάσω υπ’ αυτή την οπτική γωνία κατά την οποία το ποίημα δεν μπορεί να παραμένει μόνο στον νου και στην ψυχή του ποιητή, αλλά πρέπει να έχει διόδους διαφυγής στη ζωή και στην καθημερινότητα του σημερινού ανθρώπου.
Η πρώτη ενότητα παρουσιάζει τη βίωση της «έλξης» του λυρικού ήρωα από τις χαμένες πατρίδες, ιδιαίτερα την Πόλη και τη Σμύρνη. Εδώ το ποίημα για τη Λέρο συμπληρώνει, λες, την έννοια της καθ’ ημάς Ανατολής με τη γεωγραφική σημασία. Στα ποιήματα προβάλλει η νοσταλγία προς τον χώρο, τον τόπο και τον χρόνο ή προς τα τοπία που εγγράφονται στη σκέψη και δημιουργούν τη συνείδηση του ανθρώπου. Πραγματικά τι θα ήταν ο σημερινός μέσος Έλληνας χωρίς τη συνείδηση των χαμένων πατρίδων και του ρόλου τους στη διαμόρφωση της σημερινής Ελλάδας; Σε αυτά τα ποιήματα κρύβεται μια νοσταλγία για τις κομβικές πόλεις του ελληνισμού και ο ορισμός τους θα ήταν δύσκολος.

Έλξη παράφορη, μοναδική για τη γλυκιά την Πόλη,
την όμορφη Αρχόντισσα Ανατολής και Λύσης.
Να ξαναπερπατήσω στα σοκάκια της τα μυθικά
και να χαθώ στη γοητεία των στενών της,
την αύρα του Βοσπόρου να μυρίσω…
(«Πολίτικη Νοσταλγία»)

Τα ποιήματά της εκφράζουν με άμεσο λόγο, χωρίς χρήση υπαινιγμών, την ποιητική εικόνα και την ιδέα που εναποθέτει στο ποίημα:

Ο κόσμος πολύς
μεγάλη αντάρα
βουλιάζει η προκυμαία
κι ο καπνός δυναμώνει
μες στου εχθρού την απειλή
διαφεντευτής ο Χάρος.
(«Καιόμενη Σμύρνη»).

Η λυρική φωνή θυμάται την τραγωδία και αναζητά την αλήθεια, αναλογίζεται αν οι επόμενοι θυμούνται την τραγωδία και με έκπληξη αναφέρει:

Κι ο κόσμος τρέχει να σωθεί
μες στην αλλοφροσύνη
στον πανικό και σε καπνούς
απ’ το διωγμό του Χάρου.
Μα κάποιοι αργότερα θα πουν
για έναν απλό συνωστισμό
(«Καιόμενη Σμύρνη»)

Γράφει το ποίημα σε γρήγορο ρυθμό, χωρίς ένα κόμμα να διακόπτει τη συνέχεια της απεικόνισης της τραγωδίας. Ακόμα, η αναζήτηση και η αναθύμηση της ιστορικής αλήθειας μεταφέρεται σε γεγονότα μεταγενέστερα:

Στην Πόλη, 6 και 7 Σεπτέμβρη του ’55.
Αντάρα και καταστροφή…
«Πογκρόμ» το είπαν.
(«Ματωμένος Σεπτέμβρης»)

Νομίζουμε πως τα ποιήματά της εκφράζουν μια «νεοπατριωτική» στάση, στην οποία το κύριο σημείο τίθεται κυρίως στη νοσταλγία των πατρίδων που χάθηκαν, στην ανατοποθέτηση στη μνήμη, στην καταπολέμηση της λήθης, στον στιγματισμό των πολιτικών συμφερόντων. Οι πόλεις Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη, η Αγια-Σοφιά παρουσιάζονται πολύ ζωντανές, με χρώματα έντονα και ευχάριστα. Νομίζω ότι η Παπαχριστοφίλου επιζητά να φέρει στο σήμερα την εποχή αυτή γιατί αυτό αποβαίνει λυτρωτικό για αυτήν.
Τέτοια ποιήματα έχουν κοινά στοιχεία με την «ταξιδιωτική ποίηση», ουσιαστικά ποίηση της μετακίνησης, της πλανητικότητας, αφού τέτοια είναι η εποχή μας.
Στη συλλογή της κύριο στοιχείο της μορφής ή της ποιητικής του έργου είναι οι εικόνες, οι οποίες προβάλλουν με την αίσθηση της κίνησης. Είναι οπτικές και ακουστικές, οι οποίες ζωγραφίζουν τον χώρο της Ανατολής. Στην Πόλη ο λυρικός ήρωας περπατά, τον νιώθεις να τρέχει να προλάβει να μπει στις εκκλησίες και τα μνημεία, να κολυμπήσει ως τα Πριγκιποννήσια, να γευτεί τις ομορφιές της πόλης αυτής. Έπειτα, στην Αγια-Σοφιά θα θαυμάσει τον χώρο και θα προσπαθήσει «να μπει» στην ιστορία της «Άλωσης» ακούγοντας και βλέποντας εκεί μπροστά της το ποδοβολητό των εχθρών, πιο πέρα θα νιώσει μια αληθινή αντίθεση ανάμεσα στην Πόλη που «εάλω» και στην Αγια-Σοφιά
που ακόμα όρθια περιμένει την αναγέννησή της.
Ακόμα η Σμύρνη προβάλλει «καιόμενη» και ο «Ματωμένος Σεπτέμβρης» του ’55 προβάλλει την εικόνα των Ελλήνων να «μαζεύουν τα κομμάτια τους».
Αλλά ο λόγος και η διάθεση επιθυμεί να μιλήσει για τη σημερινή Πόλη, την πόλη του «πόθου της καρδιάς μας», όπου κυριαρχούν τα χρώματα και οι γεύσεις, ιδίως των γλυκών και των μπαχαρικών, οι οποίες προβάλλουν σαν εκείνα τα στοιχεία που ομορφαίνουν τη ζωή, κανέλα και μπαχαρικά/μαγεύουν τη ζωή μας.
Τέλος, η αναφορά από τη Λέρο με την ωραία εικόνα, «η Παναγιά σε βάρκα μέσα φτάνοντας», ολοκληρώνει τη σύντομη ματιά στην Ανατολή.
Άλλα στοιχεία της ποιητικής της είναι η επιδίωξη της ακριβολογίας στην έκφραση με χρήση λέξεων από το καθημερινό λεξιλόγιο. Κάπου γράφει: Για να είμαι ακριβής: δεν τους λυπάμαι, απλώς τους σιχαίνομαι (σ. 75). Η ακρίβεια αποτελεί ίσως τάση του σύγχρονου ελληνικού λόγου.
Η ακρίβεια θέλει να υπενθυμίσει την απαίτηση για γλώσσα κατανοητή από τους σημερινούς αναγνώστες.
Επίσης, παρατηρούμε στη συλλογή συχνή επανάληψη λέξεων που αναφέρονται στην επίδραση του ατόμου στην εξωτερική πραγματικότητα. Εκφράσεις όπως στη σ. 61 «Το χρόνο σπρώχνοντας», σ. 61 «Ολίσθηση στην πραγματικότητα», σ. 60, ιδιότυπες, προσωπικές της εκφράσεις, δηλώνουν τη διεπίδραση με την πραγματικότητα, και μάλιστα η πραγματικότητα φαίνεται εμψυχωμένη κατά την προσφιλή παράδοση των ποιητών.
Σε μερικά σημεία η αντίθεση παίζει σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του ποιήματος, όπως η αντίθεση ανάμεσα παρελθόν — παρόν, που φαίνεται σε πολλά σημεία της πρώτης ενότητας αλλά και της δεύτερης: όπως στην Πόλη που χάθηκε, ενώ η Αγια-Σοφιά παραμένει όρθια, ή και σε άλλα στοιχεία. Επίσης η δυαδικότητα.
Μου φάνηκε πως πολλά ποιήματα διατηρούν στοιχεία από το δημοτικό τραγούδι, όπως ο ρυθμός, που επιτυγχάνεται με ιάμβους ή τροχαϊκό μέτρο στα ποιήματά της. Τέτοια δημοτικά ρυθμικά μοτίβα διακρίνουμε στο ποίημα «Η πόλις εάλω» αλλά και αλλού.
Η ενότητα «Σαράντα και ένα ποιήματα για σένα» περιέχει την κεντρική ομάδα ποιημάτων, αφού εδώ βρίσκονται τα περισσότερα ποιήματα και η βαρύτητα τίθεται στη νοσταλγία του έρωτα από την ηρωίδα. Η ενότητα αυτή έχει σαφώς ερωτική αναφορά και θεματολογία.
Τι θα μπορούσε να ήταν η «Νοσταλγός» (με κεφαλαίο); Στην ενότητα αυτή βλέπουμε μια γυναίκα ηρωίδα να απευθύνεται στον αγαπημένο της που έχει απωλέσει. Θα μπορούσε να ήταν μία ύπαρξη που αναζητά την πρώτη, την πραγματική αγάπη, αυτή είναι και η παραπομπή στη νουβέλα του Παπαδιαμάντη. Θα μπορούσε επίσης να ήταν μια ύπαρξη που θα αναζητά τον έρωτα που μόλις ένιωσε και έχασε, ή θα μπορούσε να ήταν η νοσταλγός ενός έρωτα που δεν έλαβε σάρκα και οστά, αλλά παρέμεινε πάντα η εν δυνάμει μορφή του στη σκέψη του λυρικού ήρωα, δηλαδή της γυναίκας εδώ.
Θα έλεγα πως στα ποιήματα της Παπαχριστοφίλου υπάρχει η νοσταλγία ειδικά του ανεκπλήρωτου έρωτα, ο οποίος όμως παρατίθεται με τόση πιστότητα που εμείς που διαβάζουμε νομίζουμε πως αυτός ο έρωτα «υλοποιήθηκε», του έρωτα που δημιούργησε κάποιο «τραύμα» στην ηρωίδα.
Τα ποιήματά της λοιπόν ίσως αποτελούν μελέτη στο θέμα του ανεκπλήρωτου έρωτα που παραπέμπει στα ανεκπλήρωτα θέματα ή επιδιώξεις της ζωής μας.

Ένα βιβλίο αλήθειες γεμάτο
για σένα γράφτηκαν
αφού να σου μιλήσω
δεν κατάφερα.

Η ποίηση γίνεται το μέσο να πλησιάσει ο ένας άνθρωπος τον άλλον, και μάλιστα να διακηρύξει την αγάπη του για τον άλλον. Αλλά ο κόσμος της ποίησης είναι ξεχωριστός, αφού αυτός μπορεί να περιγράφει τα εσωτερικά παθήματα του ανθρώπου, τις εσωτερικές και εξωτερικές καταστάσεις, τα τραύματα και τις νοσηρές καταστάσεις.
Στην ποίησή της η Παπαχριστοφίλου προβάλλει τον ανεκπλήρωτο έρωτα, νομίζω, ως «τραύμα». Τα συναισθήματα που νιώθει η λυρική ηρωίδα της για την απώλεια έχουν τα εξής χαρακτηριστικά:

λαχτάρα και λύπη για την απώλεια («Μού λείπεις»)·
συναισθηματική συντριβή και δέος (Αιμάσσουσα καρδιά «την καρ-
διά μου είδα αιμόφυρτα κομμάτια σήμερα»)·
απελπισία, σκοτάδι στην καρδιά («Απώλεια»)·
μοναξιά και πόνο («Μόνη»)·
νοσταλγία ονειρική («Νοσταλγία ονείρου»)·
επιθυμία («Αποχαιρετώντας το καλοκαίρι»)·
λύπη, μοναξιά, νοσταλγία σε πολλά ποιήματα (π.χ. «Δικά σου λόγια»)·
και πάλι φόβο («Αέναος φόβος», μοναξιά.)

Όλες οι καταστάσεις αυτές θα οδηγήσουν στην ομολογία της αγάπης «Αγαπημένος Οδυσσέας».

… τότε ένιωσα ξεκάθαρα
βαθιά μες στην καρδιά
πως για μια υπόλοιπη ζωή
το νόστο της μορφής σου
διαρκώς θ’ αποζητώ (σ. 41)

Η ηρωίδα καταλαβαίνει πως εκτός από τα συναισθήματα και με τη σκέψη νιώθει εξάρτηση από τον ερωμένο ή τον έρωτα «Εξάρτηση»;

Ναρκωτικό παράφορο
τα Ριόγια κι η μορφή σου
εξάρτηση του είναι μου
προέκταση ζωής,
σαν οξυγόνο καθαρό,
που δεν διαπραγματεύομαι,
αφού η απουσία σου
σμικραίνει τη ζωή μου (σ. 47)

Εδώ καταλαβαίνουμε τη στενότητα ή καλύτερα την «ασφυξία» της ηρωίδας μετά την απώλεια. Στην ενότητα αυτή οι μεταπτώσεις του τραύματος είναι διαρκείς.
Σε άλλο σημείο αναλογίζεται τον έρωτα, στο ποίημα «Έρως ετοιμοθάνατος» (σ. 48);

Στον έρωτα αλίμονο
που τη στιλπνάδα χάνει
απλή συνήθεια ανούσια
γίνεται μες στο χρόνο,
ψυχορραγεί και σπαρταρά,
πασχίζει να επιζήσει
κι άδοξα αποσύρεται
σε σκοτεινό συρτάρι.

Και μου είναι δύσκολο να καταλάβω το σημαίνει στιλπνάδα στη σκέψη της ποιήτριας ή της ηρωίδας της, ίσως σημαίνει διαύγεια, καθαρότητα, ίσως σημαίνει πολλές σκέψεις συσσωρευμένες στη γυναικεία σκέψη και συνείδηση. Όμως η μεταφορά αυτή προσπαθεί μέσα στην ιδεολογία της απώλειας και της εγκατάλειψης να διακηρύξει την πίστη στα χρώματα, στη φωτεινότητα.
Στην ενότητα αυτή η ηρωίδα περνά από διάφορα στάδια βίωσης της απώλειας. Η μόνη παρηγοριά θα αποδειχθεί για την ηρωίδα πως είναι η γραφή, η ποίηση δηλαδή, η οποία θα αποτελέσει και το καταφύγιο για την ηρωίδα.

Το χρόνο σπρώχνω γράφοντας για σένα.
Δεν διάβασες ποτέ όλες μου τις σκέψεις.
Μα εγώ για σένα γράφω
αφού δεν γίνεται να σ’ έχω.
Με τη γραφή σε πλησιάζω
σε γεύομαι, σε αισθάνομαι,
σε νοσταλγώ, σε ψάχνω…

Η γραφή αποτελεί την ίαση για την ηρωίδα, ανεξαρτήτως αν αυτή
διαβάζεται από τον ερώμενο. Μια αντιστοιχία με τη ζωή του ποιητή, δηλαδή, ο οποίος γράφει γιατί ο ίδιος θέλει να λυτρωθεί, χωρίς να ξέρει αν κάποιος θα διαβάσει τα ποιήματά του.
Η ενότητα τελειώνει με την επιθυμία της ηρωίδας να συναντήσει κάποτε το «αντικείμενο – υποκείμενο» του έρωτά της. Μπορούμε να πούμε πως η αίσθηση του τραύματος που διαπερνά την ενότητα, έχει πολλές διακυμάνσεις.
Όμως, παρά τα έντονα συναισθήματα, η ποίηση της Παπαχριστοφίλου δεν μας γεννά συναισθήματα απαισιοδοξίας, απ’ εναντίας, εξετάζοντας τα ποιήματα στην ολότητά τους, εξαιτίας των χρωμάτων και των εικόνων, μας δημιουργούν μια διάθεση θετική.
Στην επόμενη ενότητα, «Το φεγγάρι αγναντεύοντας», η ηρωίδα ατενίζει τη σελήνη και αναμιμνήσκει τον έρωτά της.

Πανσέληνος πάλι
η πιο λαμπρή του Αυγούστου.
Αντικρίζω μονάχη
το φεγγάρι π’ αστράφτει…
(«Σελήνη απαστράπτουσα»)

Θέμα που παραπέμπει στη «Νοσταλγό» του Παπαδιαμάντη, αλλά τονίζει και τη στενή σχέση του ανθρώπου με τον κόσμο της φύσης, ιδιαίτερα με τον ουρανό και τους αστερισμούς του. 0 άνθρωπος καταφεύγει στη γνώση του κόσμου για να πάρει γνώσεις για δυσεπίλυτα προβλήματα της ζωής του. Εδώ η ηρωίδα καταφεύγει στη σελήνη για να διαλογιστεί για τον έρωτα.
Στην τελευταία ενότητα θα εντοπίσουμε ποιήματα για την ποίηση και την ηθική, δηλαδή για τη σημασία της ποίησης και για τη στάση του ανθρώπου στη ζωή, στην κοινωνική επικοινωνία που μας οριοθετεί.
Στην ενότητα αυτή υπάρχει μια υφέρπουσα αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο της υποκρισίας και της «υπανθρωπιάς», και στον κόσμο της νέας γενιάς και της παιδείας, στον οποίο φωτεινό σύμβολο είναι οι μαθητές και οι σχέσης της ηρωίδας – ποιήτριας μαζί τους.

Πρόσωπα αστέρια, μάτια που λάμπουν
γνώση ζητούν.
Κι εγώ απέναντι να δώσω
ό,τι μπορώ
παιδιά στην τάξη το μέλλον σκέφτονται,
ανησυχούν.
Κι εγώ απέναντι, αγάπη να δώσω
φροντίδα και γνώση (σ. 73).

Η προβολή της ηθικής σε αυτήν και στην πρώτη ενότητα αφορά πτυχές του «δέοντος πράξαι», δηλαδή τι πρέπει και πώς πρέπει να πορεύεται στη ζωή του ο άνθρωπος.
Η γραφίδα της σε ορισμένα σημεία είναι επικριτική, στρέφεται κατά των ανίσχυρων ηθικά ανθρώπων που βλέπει δίπλα της, οι οποίοι της βάζουν εμπόδια. Στην ενότητα αυτή βρίσκουμε ποιήματα που έρχονται σε αντίθεση με την ιδέα των μαθητών, τα οποία μιλούν για το σήμερα, όπου η «κυρίαρχη οδός» είναι πολλές φορές το «βόλεμα», ο «χαμαιλεοντισμός», ο «νόμος της παραλλαγής» και -το χειρότερο- η «υπανθρωπιά και η απανθρωπιά».
Αν οι παραπάνω αρνητικές ιδέες έχουν ως φορείς τους ανθρώπους μιας εύκολης ηθικής, και εδώ ας σκεφτούμε τι ισχύει στην κοινωνία, προς αυτά τα ανθρώπινα «στοιχεία» αντιστικτικά, μπαίνει το πρότυπο του μαθητή και του δασκάλου, και καταλαβαίνουμε πως αυτή η επιλογή της είναι σημαντική, επιλογή που καταδεικνύει αλήθειες, ανεξαρτήτως του φαίνεσθαι και της επιβολής μιας κυρίαρχης άποψης.
Η ποιητική γλώσσα της συλλογής στηρίζεται στην πρόθεση να μιλήσει κατανοητά, απτά για τα θέματά της, στηριζόμενη στην κοινή εμπειρία.
Η ποιήτρια αποφεύγει την υπαινικτική ή υποβλητική γλώσσα και επιθυμεί να μιλήσει καθαρά και ξάστερα για τη θεματολογία της. Μια τέτοια γλώσσα ασκεί γοητεία και τελικά συγκινεί τον αναγνώστη με το θέμα ή τον τρόπο διαχείρισης της ανάγνωσης, ακόμα και από την ίδια την διαμόρφωση των στίχων, κάτι που σε πολλά ποιήματα της Παπαχριστοφίλου πραγματοποιείται. Όμως στον τομέα της ανάπτυξης της χρήσης της γλώσσας αλλά και της ολοκλήρωσης της ποιητικής γλώσσας έχουν ακόμα πολλά να γίνουν.
«Νοσταλγός», σύμφωνα με το Λεξικό του Γ. Μπαμπινιώτη, είναι «αυτός που αναπολεί με ευχαρίστηση κάτι που ανήκει στο παρελθόν» (εκδ. 1998, σ. 1204). Δεν ξέρω αν στην έννοια νοσταλγός στα νέα ελληνικά υπάρχουν μόνο ευχάριστα συναισθήματα. Η λέξη είναι αρκετά εύχρηστη και από μόνη της δημιουργεί κάποια ιδιαίτερα συναισθήματα στον άνθρωπο. Η ποίηση της Παπαχριστοφίλου διευρύνει αυτή την έννοια με νέες σημασίες, όπως «πίκρα, λύπη, αίσθηση απουσίας, απογοήτευση».

* Το παραπάνω κείμενο εκφωνήθηκε στην παρουσίαση του βιβλίου, στις
12/10/2018 στο «Poems & Grimes» των εκδόσεων Γαβριηλίδης.

.

ΔΡ ΠΟΛΥΒΙΟΣ Ν. ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ*

Με την προηγούμενη της ποιητική συλλογή, με τίτλο Από φεγγίτη μικρό, η
ποιήτρια Σοφία Παπαχριστοφίλου υποσχόταν την επανεμφάνισή της, αφού
πρώτα ολοκλήρωσε τη συλλογή από τις μνήμες και τις αξιόλογες στιγμές της, προοικονομώντας έτσι την ποιητική επανεμφάνιση της. Η Σοφία Παπαχριστοφίλου μάς επιτρέπει για δεύτερη φορά, με τη νέα της ποιητική
συλλογή Νοσταλγός κατά συρροήν, να γίνουμε απολαυστικά μέτοχοι των συναισθημάτων της. Η νέα της ποιητική συλλογή στεγάζει τέσσερις ενότητες: «Νοσταλγία των χαμένων πατρίδων», «σαράντα κι ένα ποιήματα για σένα», «η τετραλογία της σελήνης» και «έξι ακόμα ποιήματα».
Ο τίτλος μάς προϊδεάζει πως πρόκειται για μια βιωματική ποίηση, αφού όλα όσα παρατηρεί, αισθάνεται, βλέπει, ακούει, νιώθει, θαυμάζει και λαχταρά σαν νοσταλγός κατά συρροήν, επιθυμεί να μας τα μεταφέρει με την ποίησή της κάνοντάς μας συνοδοιπόρους της σ’ ένα συναρπαστικό ταξίδι.
Παίρνει τον αναγνώστη-συνοδοιπόρο της «από το χέρι» και περιδιαβαίνει μαζί του στα σοκάκια της Πόλης, για να μυρίσουν μπαχάρι και κανέλα και να τον φιλέψει σερμπέτι πολίτικο.

Κανέλα και μπαχαρικά / μαγεύουν τη ζωή μας, / γλυκό ταξίδι θύμησης στη μακρινή Ανατολή / στην κοντινή μας Πόλη, / γλυκιά Κωνσταντινούπολη

Χρώματα κι αρώματα της Πόλης και των συνοικιών της. Να μυρίσουν γιασεμί και νυχτολούλουδο. Έντονα αρώματα, πολύχρωμες εικόνες, δυνατές συγκινήσεις. Συμφύρονται οι αισθήσεις για να περιγράφουν τη Βασιλεύουσα.

Και στις γλυκιές κι ονειρικές / παραμυθένιες λιχουδιές.

Συνωμοτούν οι λέξεις με τις εικόνες, τις ανθισμένες μυρωδιές και τα
χρώματα για να αποδώσουν το μεγαλείο της.
Η συστέγαση των ποιημάτων κάτω από έναν κοινό τίτλο δεν συνεπάγεται και την ελάχιστη, έστω, νοηματική τους συγγένεια. Ούτε ισχύει αυτό που ισχυρίζονται κάποιοι, ότι ίσως το ύφος αποτελεί τη δικαιολογία της συνύπαρξης. Το θέμα του ποιήματος έχει αλλού τις αφορμές του. Σε κάτι βαθύτερο και ουσιαστικότερο. Είναι ίσως και ο πόνος, μια γεύση συναισθηματικής αναστάτωσης, όπως αυτή που περιγράφεται στην «Καιόμενη Σμύρνη»:

Ο κόσμος πολύς / μεγάλη αντάρα / βουλιάζει η προκυμαία I κι ο
καπνός δυναμώνει / Μωρά ν’ αποχωρίζονται / της μάνας τους την
αγκαλιά / βουλιάζει η προκυμαία / Η Σμύρνη καίγεται αργά.

Στίχοι – εικόνες… άλλωστε η ποίηση είναι μια ζωγραφική που μιλάει
και η ζωγραφική ποίηση που σιωπά.
Αν αληθεύει πως το ποίημα είναι αυτοβιογραφία του δημιουργού του, αυτοβιογραφία φιλτραρισμένη μέσω της τεχνικής των λέξεων που
αποκρυπτογραφούν το υποσυνείδητο, τότε όντως η ποιήτρια Σοφία
Παπαχριστοφίλου στη νέα της συλλογή Νοσταλγός κατά συρροήν δεν γράφει μόνο αλλά βιώνει τα ποιήματά της.

Κατά συρροήν νοσταλγός / της δικής σου μορφής / στα χνάρια
βαδίζω / του πόθου μου για σένα. / Μα γκρεμίζομαι απότομα /
στο απαγορευτικό της καρδιάς σου.

Οι πρωταρχικές ιδιότητες ενός καλού ποιήματος, σύμφωνα με τον Άμπραμς, είναι ιδιότητες του νου και του χαρακτήρα του ποιητή: ειλικρίνεια, ακεραιότητα, σοβαρότητα, ευφυΐα, αγαθότητα, διατρέχοντας όλη την κλίμακα της γλώσσας. Η ποιήτρια το καταφέρνει αυτό άριστα. Επιδιώκοντας τη μέγιστη κορύφωση του αισθητικού αποτελέσματος, η Παπαχριστοφίλου ενσωματώνει στην ποιητική της σύνθεση το λυρικό στοιχείο, ως ποιητική εκφορά ενός γνήσιου συναισθήματος, ενός πλούσιου εσωτερικού κόσμου που αποτυπώνεται με λιτό και απέριττο λόγο, σαφή και προσβάσιμο στον αναγνώστη της, με αποτέλεσμα να τον κερδίζει, κι αυτός με τη σειρά του να ταυτίζεται με το αποπνέον συναίσθημα, με τις αναδυόμενες εικόνες και με μια γεύση ερωτικού φιλιού στα χείλη.

Μου λείπεις / λαχτάρα ανεκπλήρωτη.

Και στην «Απουσία σου»:

Δεν συνηθίζεται αυτή η απουσία. / Την καρδιά κομματιάζει / τα
κόκαλα διαβρώνει / την ψυχή μου ρημάζει.

Τα ποιήματα απλά, βιωματικά, μια μικρή κιβωτός όμως, μέσα στην
οποία διασώζονται οι μνήμες της ποιήτριας και βρίσκουν καταφύγιο οι
σκέψεις της και η ψυχή:

Ένα μικρό εξοχικό εκεί κάτω στο Νότο / κρυμμένο με ασφάλεια μέσα στην πρασινάδα. / Εκεί μεγάλωσα, έζησα, ένιωσα λύπες και χαρές, / απώλειες προσώπων. / Σαν καταφύγιο μικρό των παιδικών ονείρων

Η ποιητική ουσία και η ομορφιά παίζουν ένα συναρπαστικό παιχνίδι. Διάχυτο το ερωτικό στοιχείο.

Τρέμω και φοβάμαι / τη σκέψη σου μη χάσω, / μη γίνεις συ για μένα / μία απλή συνήθεια / ή -ακόμα πιο τρομαχτικό- / μια ανάμνηση παλιά.

Αποτυπώνει στο χαρτί τα συναισθήματα που βίωσε και συνεχίζει να βιώνει για ανθρώπους και καταστάσεις που στιγματίζουν τη ζωή της. Μοιράζεται μαζί μας τις σκέψεις της και όσα στα μύχια της ψυχής της υπάρχουν, καθιστώντας μας μύστες των όσων την διαμορφώνουν.

Να ζω δε γίνεται χωρίς / τη σκέψη τη δική σου.

0 έρωτας, η απογοήτευση, η δύναμη της ελπίδας, η ανιδιοτελής αγάπη, το αενάως κινούμενο ερωτικό συναίσθημα και η αγωνία της να συλλέξει στιγμές, κατάθεση ψυχής μια γλυκιά εθιστική ανάγκη. Μια ιδανική θα πρόσθετα νοσταλγός κατά συρροήν.
Ισορροπημένα ποιήματα που προέρχονται από μια δυνατή συγκινησιακή έμπνευση. Η ιστορική μνήμη συμπλέει με τον ποιητικό λόγο. Ποιήματα γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, χωρίς βερμπαλισμούς και τσαλακωμένες λέξεις που να προσπαθούν να κρύψουν το νόημά τους και να σκοτεινιάζουν τη σκέψη του αναγνώστη, γιατί η Σοφία Παπαχριστοφίλου καταθέτει τα σταλάγματα της ψυχής της και τα ποιήματά της· είναι ο καθρέπτης της ψυχής της. Με λόγο απλό, σαφή και κατανοητό, αφήνοντας κατά μέρος σχολές και τεχνοτροπίες, παίζει με τις λέξεις κι αυτές ανταποκρινόμενες στον φιλολογικό χειρισμό της, δημιουργούν ποιήματα που πάλλονται από συναίσθημα μιας ψυχής που διεγείρεται από αυτό και κινεί τη γραφίδα της ποιήτριας.
Υμνεί, λοιπόν, τον Έρωτα και την Αγάπη. Τον εξιδανικευμένο Έρωτα. Ίσως αυτός μείνει ανεκπλήρωτος ή απλά στη σφαίρα του αναμενόμενου ή ίσως και να βιωθεί. Για την ποιήτρια δεν έχει σημασία αυτό. Κεντρώνει την καρδιά της και ξεχειλίζει αγάπη. Ό,τι βιώνεται ως συναίσθημα γίνεται ποίηση. Η παρουσία του ποιητικού υποκειμένου στην ενότητα αυτή σηματοδοτεί την απουσία της απογοήτευσης, που αποπνέει ένας μη βιωμένος και άρα ανεκπλήρωτος έρωτας.
0 Έρωτας είναι η αιτία. Ο γλυκύς και επώδυνος, ο φθειρών αλλά άφθαρτος, ο ρητός και άρρητος έρωτας.

Πώς να ζωντανέψεις / τις φωτογραφίες; / Σου γνέφουν, σου χαμογελούν / μα δεν σε αγκαλιάζουν.

Το ποίημα πέτυχε, ο έρωτας απέτυχε ή εξακολουθεί να είναι σε αναζήτηση ή σε μη αμοιβαία ανταπόκριση ή, με μια φροϋδική αντίληψη, ανεκπλήρωτος ή ανεπίδοτος.

Ερήμην σου σε θέλω, / ερήμην σου μου λείπεις, / σ’ αναζητώ παντού.

Ο έρωτας είναι, το ζητούμενο. Αυτό το υπέροχο συναίσθημα

’Έρως, ός έν κτήμασι πίπτεις,
ός έν μαλακα’ις παρειαίς
νεάνιδος έννυχεύεις.

Στ’ όνειρό μου “ήρθες σήμερα. / Με άγγιξες στο μάγουλο / που έκαιγε / μα όπως ξύπνησα / είχες χαθεί.

Όμορφη ποιητική συλλογή που εντυπωσιάζει και συγκινεί με τη γνησιότητα και την απλότητα ενός πηγαίου και αυθόρμητου λόγου, και αποκαλύπτει τον πλούσιο ψυχικό κόσμο της δημιουργού, η οποία νοιάζεται να συλλάβει το μυστικό νόημα της ζωής και το βρίσκει τελικά στη βίωση των πιο όμορφων συναισθημάτων.
Με έντονα λυρικούς τόνους και χωρίς να δεσμεύεται από την ανάγκη της αυστηρής δόμησης του στίχου θα αφήσει να απελευθερωθεί όλο το πάθος της για τη ζωή, για τον έρωτα, όλη η αγάπη και η τρυφερότητα για τα αγαπημένα της πρόσωπα και θα σταλάξει στις ψυχές των αναγνωστών της όλο το απόθεμα της ανθρωπιάς της.
Η ποίηση είναι ένα ανοιχτό παράθυρο. Και στη χώρα μας, μια χώρα τόσο λαμπερή και όμορφη, υπάρχει στο DNA μας η ποίηση και η λογοτεχνική έκφραση. Και πόσο ελπιδοφόρο είναι το γεγονός ότι οι δημιουργοί δεν σταματούν να γράφουν, ακόμα και στις μέρες μας. Σε μια τόσο δύσκολη εποχή…
0 λόγος της ποιήτριας έχει βρει σε μεγάλο βαθμό τον ρυθμό του και την επαφή του με τα πράγματα. Εν ολίγοις, η ποίηση της Παπαχριστοφίλου εικονογραφεί την αποκατάσταση συμμετρικών αναλογιών μεταξύ μνήμης και πραγμάτων, μεταξύ ανθρώπων και χώρου.
«Η ποίηση είναι σκέψεις που αναπνέουν και λέξεις νοσταλγοί ορατών τε κι αοράτων».
Η νοσταλγός Σοφία μάς υπόσχεται μαγευτικό νόστο, κρατώντας η ίδια το άλγος ως κινητήρια δύναμη για την επόμενη ποιητική της συλλογή.

* Το παραπάνω κείμενο εκφωνήθηκε στην παρουσίαση του βιβλίου, στις
19/10/2018 στο βιβλιοπωλείο «Πολύεδρο» στην Πάτρα.

.

Από φεγγίτη μικρό

ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΑΚΟΚΚΙΝΟΣ

Ο ΣΙΣΥΦΟΣ Τ. 14 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2017

«Φεύγανε τα καΐκια γεμάτα /φορτωμένα όνειρα κι απαντοχές» γράφει στο ποίημα «Σεπτέμβρης του 1922» η Σοφία Παπαχριστοφίλου. Ας αναζητήσουμε «Μέσα από φεγγίτη μικρό» τι αφήνουν πίσω τους «φεύγοντας τα καΐκια» και «συλλέγοντας τις στιγμές» που καταγράφονται στη ψυχή της ποιήτριας γιατί «…ο νους παρέμενε εκεί/ αντάμα με το βλέμμα που είχε/πλέον αφεθεί να βλέπει τις φωτιές/μαζί και τους καπνούς…» συνεχίζει στο ίδιο ποίημα. Τα βιώματα της ποιήτριας μας, είτε δικά της, είτε δικών της αγαπημένων ανθρώπων είναι αυτά που την εμπνέουν και μετουσιώνονται σε ποίηση.
Η συλλογή της Σοφίας «Από φεγγίτη μικρό» είναι η πρώτη της ποιητική παρουσία. Τα 45 ποιήματα της συλλογής χωρίζονται σε δυο μέρη. Το πρώτο μέρος της συλλογής με τίτλο «φεύγοντας τα καΐκια» τα 13 ποιήματα μιλάνε για τον έρωτα της με τη Κωνσταντινούπολη και της χαμένες πατρίδες. Στο δεύτερο μέρος με το τίτλο «συλλέγοντας τις στιγμές» στα 32 ποιήματα όπως μας λέει η ίδια σε μια αναφορά της «προσπάθησα να αποτυπώσω στο χαρτί συναισθήματα που βίωσα και συνεχίζω ακόμη να βιώνω για ανθρώπους και καταστάσεις που στιγμάτισαν τη ζωή μου.»
Τα ποιήματα και η αγάπη για τη Πόλη, γεννήθηκαν μέσα από τις αφηγήσεις αγαπημένου φίλου ο οποίος γεννήθηκε εκεί και έζησε τα παιδικά του χρόνια λίγο πριν από το 1964 που εκδιώχθηκαν από τη Πόλη. Μετά δε από την επίσκεψη της ποιήτριας στη Κωνσταντινούπολη η θαλασσινή αύρα του Βοσπόρου και των Πριγκιποννήσων, αυτός ο κόσμος ο γεμάτος ιστορία, μύθους, θρύλους, μυστήριο, μα και αρώματα, γεύσεις, εικόνες, μαγεία έγινε έρωτας και αστείρευτη πηγή έμπνευσης. Περπάτησε τις γειτονιές της Πόλης και μέσα από το άρωμα του γιασεμιού και της κανέλλας, ένοιωσε τον πόνο των ανθρώπων που διώχτηκαν από το τόπο τους με τη βία, κουβαλώντας το βιό τους σε μια βαλίτσα 20 κιλών. Λέει στο ποίημα «Ζήτημα Στιγμής»

Πώς να χωρέσεις μια ζωή
σε μια εικοσάκιλη βαλίτσα;
Σου είπανε μαζί να πάρεις
μόνο είκοσι κιλά.
Όμως τα όνειρα, οι ελπίδες και
οι αναμνήσεις βάρυναν περισσότερο
και δεν χωρούσαν μέσα.
Έμειναν πίσω να ελπίζουν
να επιβιώσουν να προσμένουνε…
Τη στιγμή να περιμένουν του δικού σου γυρισμού.

Η ποιήτρια περιγράφει με το καλύτερο τρόπο τις στιγμές των απελάσεων του 1964 στη Πόλη. Ίδιες στιγμές, να προσθέσω ζήσαμε και το 1974 στη Κύπρο και πάλι από τον ίδιο καταχτητή.
Και για τη Μικαριατική καταστροφή του 1922 μας λέει «Μέσα σε λίγες ώρες δεν είχε μείνει τίποτα/κι αμείλικτος διαφέντευε παντού ο Χάρος.»
Όμως η Κωνσταντινούπολη δεν είναι μόνο οι δυσάρεστες στιγμές των απελάσεων και του ξεριζωμού. Είναι μια Πόλη μαγική μας λέει στο ομότιτλο ποίημα

Και ξάφνου πρόβαλες
μες στην αχλή του πρωινού
σαν από παραμύθι αλλοτινό.
Μοναδική, εντυπωσιακή, πορφυρογέννητη
Πόλη εσύ, Κωνσταντινούπολη
ακτινοβολώντας Βυζάντιο και Πορφύρα.
Οι τόσες εκκλησιές αγέρωχα έστεκαν
πλάι στα τζαμιά,
κι ο Βόσπορος ένωνε δροσερά με παφλασμό
Ανατολή και Δύση
Μια Πόλη αξιολάτρευτη, γητεύτρα μου
της σκέψης και της καρδιάς μου.
Μια Πόλη όλη γεύσεις, σοκάκια θρύλους,
γλάρους, θάλασσα και ανθρώπους,
ανθρώπους διαφορετικούς αλλά και τόσο ίδιους.

Κανείς δεν σε κατέκτησε στ’ αλήθεια
αφού μόνη μπορείς και σαγηνεύεις όλους.

Ένα ποίημα ύμνος για τη Πόλη αλλά και τα Πριγκιπικά της διαμάντια, όπως ονομάζει τα Πριγκηπονήσια της. Ένας ύμνος για το ατέλειωτο μεγαλείο της Πόλης μέσα στους αιώνες και την ιστορία, με τον αυθεντικό και αυθόρμητο λόγο της Σοφίας.

Στο ποίημα Ίμβρος πολύ παραστατικά μας μιλά για το φιλί του Ιούδα που γεύτηκε το μαρτυρικό νησί απ’ αυτούς για τους οποίους αγωνίστηκε. Και δεν μπορώ να μη θυμίσω την επανάληψη της ιστορίας στη Κύπρο.

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου «Συλλέγοντας στιγμές» η ποιήτρια μοιράζεται με τον αναγνώστη συναισθήματα και στιγμές που βίωσε και βιώνει με ανθρώπους της ζωής της. Με λόγια-στίχους εξομολογητικούς μας μιλά για τον έρωτα, τις απογοητεύσεις, το πόνο, τον αποχωρισμό, την απουσία, την αγωνία να συλλέξει στιγμές με το αγαπημένο της πρόσωπο. «Μικρά μα διαμάντια πολύτιμα/μαζί σου οι στιγμές/Τις ψάχνω συνέχεια.»
Η απουσία όμως είναι «κοφτερό διαμάντι/την καρδιά κομματιάζει/την αφήνει σφαδάζουσα.» μας λέει στο ποίημα «Απουσίας διαμάντι»
Κι οι αντιθέσεις και εναλλαγές των στιγμών και των συναισθημάτων συνεχίζονται και σε άλλα ποιήματα. Μας λέει στο ποίημα «Για σένα»

Γράφω για σένα/νοιώθω ότι μου φεύγεις/απομακρύνεσαι σταθερά./Το αύριο σκέφτομαι/δεν θέλω να έρθει/χωρίς εσένα.

Κι όταν το συναίσθημα γίνεται βάρος από τον αποχωρισμό θέλοντας η ποιήτρια να αλαφρύνει τη ψυχή τα μας λέει

ΝΟΣΤΑΛΓΟΝΤΑΣ ΕΣΕΝΑ

Θα μου φτάσουν οι στιγμές μαζί σου
που έζησα
συντροφιά μου
από εδώ κι εμπρός
που θα φύγεις;
Ήδη νιώθω τη μοναξιά
δυνατή τη γροθιά
της απουσίας σου
στην καρδιά μου επάνω
που στο βάραθρο
με ρίχνει της απόγνωσης
ν’ αναρωτιέμαι
πώς θα συνεχίσω.

Οι στιγμές που μοιράζεται μαζί μας η ποιήτρια, ευχάριστες ή δυσάρεστες είναι κομμάτια της ζωής της και ξεκλειδώνοντας της ψυχή της μας εξομολογείται στο ποίημα «Φυλακισμένες λέξεις»
για ότι έχει μέσα της λέξεις-αλήθειες που δεν τόλμησε να ξεστομίσει, λέξεις που την στοιχειώνουν και τη βασανίζουν στα όνειρα.

Οι λέξεις που δεν τολμώ
να σου προφέρω
την ψυχή μου στοιχειώνουν
την καρδιά μου.
Στα όνειρά μου έρχονται συχνά
ζωντανεύουν και
με βασανίζουν.
Απόδραση αναζητούν
από τη φυλακή των χειλιών
μα ανάλγητη η λογική
για πάντα υπερισχύει.

Σ αυτή τη πρώτη της ποιητική συλλογή η Σοφία Παπαχριστοφύλου ανοίγει τα ποιητικά της φτερά με λόγο απλό, συναισθηματικό, εμπνευσμένο, αυθόρμητο, αληθινό και εξομολογητικό, στοιχεία τα οποία αγγίζουν το κάθε αναγνώστη και χαράζουν ένα προσωπικό ποιητικό λόγο.
Εύχομαι να συνεχίσει τη ποιητική της πορεία με την ίδια δύναμη
ψυχής και όπως είπε η ίδια να ζωντανεύει τα όνειρά της μέσα από τις λέξεις των ποιημάτων της.

.

ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ 

“Fractal”, Απρίλιος 2016

Περί έρωτος

Ο έρωτας είναι θέμα κοινό στη λογοτεχνία. Είναι παρόν και στο δεύτερο μέρος του πρώτου βιβλίου της Σοφίας Παπαχριστοφίλου με γενικό τίτλο «Από Φεγγίτη Μικρό». Ο έρωτας διάχυτος, ανελέητος, βασανιστικός. Βάζει το ποιητικό υποκείμενο στη διαδικασία να συλλέγει στιγμές και να γεννά ποιήματα που αφορούν την υφή και την ποιότητά του. Ο αναγνώστης καλείται να γευτεί όλες τις εκφάνσεις του έρωτα: τον θαυμασμό που αυτός προκαλεί (ποίημα «Εσύ», σελ.28/ ποίημα «Ξημέρωμα γενεθλίων», σελ.30), την νοσταλγία, την μοναξιά, την απόγνωση που με σκληρότητα προσφέρει όταν είναι απών. Η απουσία είναι γροθιά δυνατή στο σώμα και στο πνεύμα αυτού που υφίσταται την έλλειψη.

Εσένα πάντα ατένιζα
κι ήσουν η Ιθάκη μου
προορισμός του νόστου της μορφής σου»

{Η δική μου Ιθάκη, σελ.32}

Η ουσία των πραγμάτων βρίσκεται όμως στο ποίημα «Ζωντανός», στη σελίδα 34. Ο μεγάλος έρωτας ίσως είναι προτιμότερο να μένει ανεκπλήρωτος, αλλιώς χάνει την δύναμη, την γοητεία και την αξία του. Η απόσταση φουντώνει τον έρωτα. Το ανέφικτο της ολοκλήρωσής του τον διατηρεί ζωντανό, ατόφιο και ακέραιο στις συνειδήσεις και στις καρδιές, δίνοντας παράλληλα ένα μοναδικό νόημα ζωής σε αυτούς που τον βιώνουν ως τέτοιο. Οι χίμαιρες, αν και μοιραίες, είναι λειτουργικές καμιά φορά. Αναζωογονητικές και ικανές στο να δοκιμάζουν αντοχές. Ο ανεκπλήρωτος έρωτας λοιπόν, ο γνώριμος πόνος, ο Γολγοθάς του ανικανοποίητου, η σφοδρή επιθυμία, η λαχτάρα για εξερεύνηση της ψυχής που ασκεί την έλξη, ο αρκετά μεγάλος βαθμός αυτογνωσίας σε ό,τι αφορά μια ψυχή «στυγνά τεμαχισμένη», σε ό,τι αφορά το «ρήμαγμα» που ο έρωτας παρέχει, όλα αυτά και άλλα συναφή, απαρτίζουν το ερωτικό σκηνικό που στήνει η Σοφία Παπαχριστοφίλου στην συλλογή της «Συλλέγοντας Στιγμές». Η σταθερή απεύθυνση στο «Εσύ» που έχει σαφώς εξιδανικεύσει, μικρές ερωτήσεις-αγωνίες, παράφοροι συσχετισμοί προσδίδουν δραματικότητα, ένταση και ζωντάνια στα μικρά ποιήματα που δημιουργεί.
Ιδιαίτερη σύνδεση με την συναισθηματική μνήμη παρατηρούμε στην πρώτη συλλογή του βιβλίου με τίτλο «Φεύγοντας τα καίκια», η οποία μας μεταφέρει σε έναν τόπο πολυσυζητημένο, που διαθέτει το δικό του ιστορικό βάρος και άρωμα, που παραπέμπει σε χιλιάδες εικόνες και άλλους τόσους συμβολισμούς. Λίγα ποιήματα, ολιγόστιχα, στοχευμένα, ισορροπημένα, μικρές ολότητες με εσωτερική συνοχή που ηχούν στ” αυτιά μας σαν παλιά νοσταλγικά τραγούδια. Γραμμένα σε ελεύθερο στίχο, αλλά χωρίς μοντέρνες γραμμές, επικίνδυνες ή ακραίες μεταφορές, βερμπαλισμούς και υπερβολές. Αντίθετα, με άρωμα παραδοσιακό, με μια γαλήνια κανονικότητα. Εδώ η ιστορική μνήμη τρυφερά συμπλέει με τον ποιητικό λόγο. Από μικρό φεγγίτη οι στιγμές του σήμερα ατενίζουν τις στιγμές ενός ιδιαίτερου παρελθόντος. Στίχοι «μάρτυρες των περασμένων». Ξεχωριστό το ποίημα με τίτλο «Σεπτέμβρης του ’22», που καθρεφτίζει κρίσιμες στιγμές, εικόνες χαλασμού πασπαλισμένες με στοχαστική διάθεση:
[…]
Mα o νους παρέμενε εκεί
αντάμα με το βλέμμα που είχε
πλέον αφεθεί να βλέπει τις φωτιές
μαζί με τους καπνούς…
Μέσα σε λίγε ώρες δεν είχε μείνει τίποτα
κι αμείλικτος διαφέντευε παντού ο Χάρος.

Για την Κωνσταντινούπολη ξεδιπλώνεται ένας ύμνος, ένας Άλλος έρωτας είναι στη συνείδηση της ποιήτριας αυτή η πόλη που έχει άπειρα πράγματα να αφηγηθεί και άλλα τόσα να κρύψει.
Γράφει:
[…]
Πόλη του ονείρου
και του στεναγμού
της ιστορίας και της θύμησης.

[ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΛΑΜΠΟΥΣΑ]

και αλλού:
Kανείς δεν σε κατέκτησε στ” αλήθεια
αφού μόνη μπορείς και σαγηνεύεις όλους.

[ΠΟΛΗ ΜΑΓΙΚΗ]

Άλλη λέξη κλειδί ο «Βόσπορος»: στολίδι, σημείο αναφοράς, τέλος, αλλά και αφετηρία.
Ακόμα: τα Πριγκηπονήσια, αλλά και η Ίμβρος το μαρτυρικό νησί, με την αγωνιστική διάθεση των κατοίκων, όλα αυτά ερεθίζουν την ποιήτρια, από αυτά εκκινεί η σκέψη της και συνεπώς οι λέξεις της. Συνθέσεις λιτές που διαθέτουν ήρεμη δύναμη, και προσπαθούν να εγκλωβίσουν αισθήματα, να σκιαγραφήσουν στιγμές, με συστολή και τρυφερότητα περισσότερο ,παρά με πυγμή και θράσος, προδίδοντας μια ευγένεια ψυχής και μια ειλικρίνεια από μέρους της δημιουργού, η οποία πατά σταθερά στις λέξεις και τη σημασία τους και δεν φοβάται να κυριολεκτεί ακόμα κι όταν το ζητούμενο είναι ένα τοπίο ποιητικό.

ΣΚΟΠΙΜΗ ΑΝΩΝΥΜΙΑ

Οι λέξεις δεν τολμούν
στην επιφάνεια να βγουν.
Φοβούνται μήπως διαλυθούν
όταν γνωστές γίνουν στους άλλους.

.

ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

Ο Σίσυφος τχ. 11, Ιανουάριος-Ιούνιος 2016

Η Σοφία Παπαχριστοφίλου εμφανίζεται για πρώτη φορά στο κοινό με μια μικρή ποιητική συλλογή, μικρή αλλά συναισθηματικά δυνατή, με
έντονο το βίωμα που την προκάλεσε, αλλά και εντονότερη την επιθυμία
να καταλάβει μια θέση στην ποιητική μας ενδοχώρα.
Η συλλογή απαρτίζεται από δύο μέρη- ενότητες, άνισα, ως προς
την έκταση, μεταξύ τους, εξίσου δυνατά και τα δύο, ωστόσο. Η πρώτη
ενότητα είναι το «Φεύγοντας τα Καΐκια» με δεκατρία ποιήματα και η
δεύτερη με τον τίτλο «Συλλέγοντας στιγμές» υπερδιπλάσια της πρώτης,
με τριάντα δύο ποιήματα.
Στην πρώτη. Ένα ταξίδι στη Βασιλεύουσα είναι το όνειρο του κάθε Έλληνα κι αν κάποιος δεν το έκανε ποτέ, πάντα έχει στο νου του ότι
έπρεπε να το είχε κάνει αλλά δεν ευνόησαν οι συνθήκες. Για μας τους
Έλληνες είναι κάτι σαν προσκύνημα όχι τόσο, νομίζω, στην έδρα της
Ορθοδοξίας, τουλάχιστον, όχι μόνο σ’ αυτήν, αλλά στην Ιστορία, στην,
επί χίλια χρόνια, Βασιλεύουσα. Στα πάθη του βυζαντινού Ελληνισμού,
τα οποία, αν και έχουν περάσει στην Ιστορία, παραμένουν υλικό μιας
παράδοσης ζωντανής συνυφασμένης με την εξέλιξή μας, των νεότερων
Ελλήνων. Όπως και να το κάνουμε η Κωνσταντινούπολη μπορεί στα χέρια των νέων κτητόρων της να άλλαξε όνομα, για μας όμως είναι πάντα
η δική μας Κωνσταντινούπολη και όσο κι αν σε έκταση μεγαλύνθηκε το
τωρινό της μεγαλείο, το βυζαντινό της είναι που την κάνει ακόμα πόλο
έλξης επισκεπτών και ας την ανταγωνίζεται το αντίπαλο πολιτισμικό
δέος με παλάτια και τζαμιά και μαντίλες.
Τίτλος της συλλογής η φράση Από φεγγίτη μικρό. Αυτό σημαίνει
ότι έχει περιορισμένη θέα ή ανάσα. Από την άλλη πάλι ισχύει και το
αντίθετο. Ένας φεγγίτης φέρνει φως, όπως και να ’ναι. «Η άνοιξη
περαστικά από το σπίτι άφησε μια χαρακιά στο φεγγίτη», λέει ο Τέλος
Άγρας κι αυτή η χαρακιά αλλάζει το τοπίο, γενικώς. Εξαρτάται τι βλέπει κανείς από τον φεγγίτη κι ας είναι μικρός.
Οι δύο ενότητες έχουν τίτλο του οποίου το βάρος πέφτει στη
μετοχή. Η μία «φεύγοντας» και η άλλη «συλλέγοντας». Και οι δύο μετοχές
σε χρόνο ενεστώτα, αδυνατίζοντας τη λειτουργία του ρήματος, του δίνουν έκταση και διάρκεια, σε αντάλλαγμα. Σαν να είναι το συναίσθημα
εν εκτάσει, εν εξελίξει. Σαν η διαδικασία τού «φεύγοντας» να μην
τελειώνει εύκολα ούτε και η διαδικασία τού «συλλέγοντας», δίνοντας
έτσι την εντύπωση ότι κρατάει πολύ και η πράξη και το συναίσθημα
που γεννά στον αναγνώστη, σαν να αφήνει ανοιχτό στο διηνεκές αυτό
που ενεργεί το ρήμα. Η ποιήτρια βλέπει τα καΐκια να φεύγουν και συλλέγει στιγμές. Όμως αυτές οι δυο μετοχές αφήνουν σε εκκρεμότητα το
τελικό αποτέλεσμα. Και αυτή η επιβράδυνση φορτώνει το συναίσθημα.
Και πολύ σωστά, το «φεύγοντας» διαιωνίζει το ταξίδι και αυτό
σημαίνει ζωή και εξέλιξη. Κυρίαρχος και αξιομνημόνευτος φυσικά ο
Βόσπορος που «λαμπύριζε/ στραφτάλιζε στον ήλιο». 0 χρόνος των ποιημάτων, όπως προκύπτει, είτε από το στίχο, είτε από το μότο είτε από
τον τίτλο, παίζει σε ένα μεγάλο διάνυσμα. Είναι η αρχή στο 1453 «Απ’
το μικρό φεγγίτη αργά παρατηρούσες! τα καράβια που είχε στείλει ο
εχθρός». Σε νεότερη εκδοχή ο «Σεπτέμβρης του 1922» μας φέρνει στη
μνήμη τη συμφορά της μεγάλης Καταστροφής, ενώ η «16 Μαρτίου 1964»
έρχεται πιο κοντά για να μας ξαναθυμίσει άλλον ένα εκπατρισμό. Όμως
ανεξάρτητα από το χρόνο, το πότε, εκείνο που φαίνεται είναι η αναγκαστική φυγή, το δύσκολο είναι ότι η ζωή όλη πρέπει να χωρέσει σε μια βαλίτσα.
Και η βαλίτσα χωράει τα απολύτως απαραίτητα και πρακτικά.
Τι γίνεται όμως με τα όνειρα, τις ελπίδες και τις αναμνήσεις, που αν
και άυλα βαραίνουν περισσότερο από τα άλλα; «Τα φριχτά σηκώνει η
γης και η ψυχή τα φριχτότερα» λέει ο Οδυσσέας Ελύτης στο Άξιον Εστί.
Και τα καΐκια φεύγανε γεμάτα. Και, όσο πιο γεμάτα τόσο πιο μεγάλη η
φυγή, τόσο πιο βαρύς ο πόνος. Και πίσω μένουν οι φωτιές, οι καπνοί, ο
θάνατος. Θυμάμαι εδώ το τραγούδι «0 Χάρος βγήκε παγανιά», με τον
Δημήτρη Μητροπάνο σε στίχο του Μάνου Ελευθερίου και μουσική Δήμου
Μούτση, όπου μέσα στα τρία λεπτά της διάρκειάς του έδινε την τραγωδία της Μικράς Ασίας. «0 Χάρος βγήκε παγανιά και θέρισε τη γειτονιά».
Η ματιά της νέας ποιήτριας μπαίνει στις λεπτομέρειες, κοιτάζει και
τα μικρά και τα ασήμαντα, με τα οποία ο χρόνος επιδαψιλέυσε αυτές
τις εποχές:

«Αράχνες, σ’ όλα/ τα σπίτια φωλιάζουν αράχνες ζωύφια! του παρελθόντος κρυμμένα στις γωνίες! μάρτυρες των περασμένων βουβοί/που παντού σκορπούν ανατριχίλα». Δεν είναι πολύ μακριά η αίσθηση του χώρου που έγινε πλέον μνήμη οδυνηρή και δεν μας διαφεύγει μια άλλη φωνή μακρινή, ωστόσο, ζωντανή, η φωνή του Γιάννη Ρίτσου που σταματούσε πάνω στα έπιπλα και σε όλα τα μικροπράγματα του σπιτιού για να δείξει την πληγή που η μνήμη τους άφησε. Έτσι κι εδώ, η ποιήτριά μας, με ανάλογο τρόπο και πικρό λόγο, διαπιστώνει πως «οι λέξεις δεν τολμούν/ στην επιφάνεια να βγουν. /Φοβούνται μήπως διαλυθούν! όταν γνωστές γίνουν στους άλλους». Είναι κι αυτή μια διάσταση της σκέψης και του αισθήματος της ποιήτριας να νιώθει
πως αυτό που το μυαλό και η ψυχή της επεξεργάζεται δεν μπορεί να
αποκτήσει ύλη και να φανερωθεί. Δεν μπορούν οι λέξεις να γίνουν
πράγματα, είναι δύσκολη η ψυχική και η διανοητική διαδικασία της
μετάπλασης. Και όμως μια ανάγκη εσωτερική θέλει να δώσει σώμα στη
σκέψη. Και αυτό το σώμα είναι το ποίημα.
0 ύμνος στην Κωνσταντινούπολη είναι σαφής: «Πολλοί σε λάτρεψαν… ο πόθος τους …πόλεμος σφοδρών καταχτητών». Πρόκειται για μια ερωτική εξομολόγηση στην πόλη θρύλο και πραγματικότητα μαζί, που κεντρίζει, προσελκύει, θέλγει τον κατακτητή. Σαν όμορφη και ερωτική γυναίκα η Πόλη είναι εκεί, είναι η Ωραία Ελένη των πόλεων. Και η όλη περιγραφή ακολουθώντας τον χάρτη της ψυχής της φιλοτεχνεί το πορτρέτο. Με όλα τα απαραίτητα μαγνάδια: τον φιδίσιο Βόσπορο, τα Πριγκηπόννησα, τα αρώματα των λουλουδιών, χωρίς να ξεχνά τις αθέατες ψηφίδες που συμπληρώνουν το ψηφιδωτό, εκείνο που πηγάζει από το όνειρο, το στεναγμό, την ιστορία. Όλα αυτά μαζί, σαν ένα, εκβάλλουν στην τρέχουσα πραγματικότητα, εκεί που παίζουν και τρέχουν τα παιδιά, εκεί που ο γλάροι ασπάζονται στα κύματα του
Μαρμαρά, εκεί που το νυχτολούλουδο και το γιασεμί επιδαψιλεύουν
τα αρώματά τους.
Το ποίημα «Ίμβρος» αποτελεί την απόπειρα σύνθεσης μιας συγγνώμης για ό,τι η Ελλάδα έκανε ή δεν έκανε και για ό,τι η Ιστορία προκάλεσε. 0 «Πύργος του Λέανδρου» έχει τουριστική, συναισθηματική και πολιτισμική σημασία, κάποτε και στρατηγική. Στο ποίημα γίνεται λόγος για ένα τραγικό συμβάν:

«Πύργος λευκός ψηλόλιγνος/ στη μέση του Βοσπόρου/ ορθός στέκει
αγέρωχος/ στον άνεμο στο κύμα/ κρύβει καλά το μυστικό /του τραγικού συμβάντος. / Μες στην αντάρα του χιονιά/ και το βουνίσιο κύμα/
μάταια η κόρη πρόσμενε/ να έρθει ο καλός της. / 0 φάρος μένοντας
σβηστός/ από την αμυαλιά/ ή και από το φύσημα του δυνατού βοριά.
/ Η αδηφάγος θάλασσα τον πήρε στο βυθό της/ κι η κόρη τον ακολουθεί/ αφού ήταν ριζικό της».

Κάτι λίγο από την αμυλιά των Εστιάδων του Γιάννη Γρυπάρη θυμίζει, που άφησαν και «Έσβησε η άσβηστη φωτιά» και του πύργου έσβησε ο φάρος από τον αέρα ή από την αμυαλιά της Κόρης. Κι έτσι ο Λέανδρος πνίγηκε και εκείνη έπεσε στα κύματα και πνίγηκε, επίσης.
Εδώ κάνω παρέκκλιση. Οι Ευρωπαίοι ονόμασαν το νησάκι του φάρου «Πύργο του Λέανδρου» για να τον συνδέσουν με τον μύθο της Ηρώς και του Λέανδρου. Στην ουσία πρόκειται για ένα βράχο μ’ ένα φάρο που έχτισε ο Αλκιβιάδης το 408 π. X. για να ελέγχει τα περσικά πλοία. Ο πύργος αξιοποιήθηκε και από τους Βυζαντινούς κήτους Οθωμανούς. Και εδώ, ο Λόρδος Μπάιρον, στο πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο γενικώς, διέσχισε την απόσταση από τη Μικρασιατική στην Ευρωπαϊκή ακτή, από την Άβυδο στη Σηστό, κολυμπώντας, θέλοντας να επαναλάβει τον άθλο του Λέανδρου που, κολυμπώντας, πήγαινε να συναντήσει την αγαπημένη του. 0 Λόρδος Μπάιρον, δεινός κολυμβητής έκανε τη διαδρομή σε μία ώρα και δέκα λεπτά. Και καθώς ο στίχος του Κάλβου λέει «και ο μύθος κρύπτει νουν αλήθειας», εδώ η αλήθεια επιβεβαίωσε έναν μύθο. 0 Άγγλος λόρδος ήθελε
να ζωντανέψει τον αρχαίο μύθο και να δημιουργήσει τη νέα Ελλάδα.
Και τα καΐκια έφυγαν φορτωμένα βάσανα, απώλειες και μνήμες.
Ακολουθεί η ενότητα «Συλλέγοντας στιγμές».
Το τελευταίο ποίημα της πρώτης ενότητας, κατά έναν επιδέξιο τρόπο
ανοίγει την αυλαία στη δεύτερη ενότητα.

Πρώτο ποίημα «Τότε και τώρα». Τελείως κρυπτικό: «Καλοκαίρι ήταν και τότε·/ θυμάμαι ήμουν εδώ/ στο ίδιο σημείο/κάτω από την κουκουναριά/ στην αιώρα μέσα-/Ανακοινώθηκε επίσημα /το όνομά σου, ο ερχομός σου. / Δεν σε γνώριζα τότε/ κι όμως σε ονειρεύτηκα. /Και τώρα πάλι κάτω/ από το ίδιο δέντρο/ σκέφτομαι ότι δεν θα είσαι πια/ μαζί μας και αυτό κάνει/ τις μέρες μου ανυπόφορες».

Ποιο είναι το εδώ και το τώρα του ποιήματος, ήτοι ο χώρος και ο χρόνος;
Ποιο είναι το πρόσωπο που λείπει και κάνει τις μέρες «ανυπόφορες»;
0 στίχος δεν καταμαρτυρεί, κι όμως ό,τι θέλει να ξέρουμε το ξέρουμε.
Καμιά σημασία δεν έχουν για το ποίημα οι συμβάσεις του χώρου και
του χρόνου ή ποιος είναι ποιος. Εκείνο που έχει σημασία είναι ότι η
ποιήτρια θυμάται κάτι ευδαιμονικό από την παιδική ίσως ζωή της, το
οποίο τώρα στην ίδια θέση αναθυμάται με πίκρα, κάνοντας την διαπίστωση του τότε και του τώρα, του ερχόμενου που έφερνε και την αλλαγή στη στασιμότητα και την τραυματική έλλειψη στον παρόντα χρόνο.
Είπα, προηγουμένως, ότι ο «Πύργος του Λέανδρου» ανοίγει την
αυλαία στη νέα ενότητα, γιατί αυτά τα δύο ποιήματα είναι σχεδόν ίδια.
Δυο κοπέλες μια αρχαία -του μύθου- η Ηρώ- και μια σύγχρονη
-η ποιήτρια- περιμένουν ένα αγαπημένο πρόσωπο. Πλην ματαίως και
οι δύο. Η σύγχρονη αλήθεια και ο αρχαίος μύθος δεν είναι παρά η μία
και μοναδική εκδοχή της επανάληψης της ζωής και των προβλημάτων,
συναισθηματικών εμποδίων, που δεν έχουν ηλικία και τόπο. Πάντοτε
και παντού οι άνθρωποι είναι ίδιοι. Κάποια κόρη ή μάνα, περιμένει.
Κάποιος αγαπημένος ή σύζυγος ή γιος ή αδελφός δεν έρχεται· κι αυτό
γίνεται τραγούδι και ποίημα που δείχνει το μέγα τραύμα της ψυχής.
Η μνήμη λοιπόν μπαίνει και εδώ, όπως και στην Κωνσταντινούπολη, η μνήμη μεταφέρει το φορτίο των καλών και των κακών αναμνήσεων και
πάνω της χτίζεται η ζωή και τα έργα της. Η ποιήτρια στην ενότητα αυτή
γίνεται πιο προσωπική. Κάνει στροφή προς τα μέσα, κοιτάζει τον εαυτό της, κοιτάζει τον άνθρωπο απέναντι της, στην ουσία, με αφορμή τον καθένα γύρω και την όποια συμπεριφορά μιλάει για τις αντινομίες της ζωής. Για όλα εκείνα που μοιάζουν καλά και όλα εκείνα που ανατρεπονται. Και φυσικά δεν υπάρχει περίπτωση να λείπει ο έρωτας. Είναι ο Έρωτας μια στιγμή ορόσημο στη ζωή του ανθρώπου, αυτή που τον κάνει να είναι άνθρωπος. Και η στιγμή που εμφανίζεται είναι θαυμαστή και η στιγμή που χάνεται είναι τραγική. Αυτός είναι ο Παράδεισος και η Κόλαση. Τα ποιήματα «Εσύ», «Όνειρα που επιμένουν», «Ξημέρωμα γενεθλίων», «Ζωή μουντή», «Για σένα» είναι διαποτισμένα από την ερωτική θλίψη, από την αίσθηση του κενού που δημιουργεί η απουσία.
Και ιδού και η αντίφαση, όταν τα πράγματα ήταν και δεν είναι πια:

«Μικρά διαμάντια πολύτιμα/ μαζί σου οι στιγμές … Αδιάκοπο κυνήγι/ μαρτύριο ευτυχίας/ οι στιγμές μου μ’ εσένα». Αυτό πλέον είναι
το μοτίβο των ποιημάτων αυτής της ενότητας. Η ποιήτρια αφορμάται
από τα ιδιωτικά της, τα οποία την κατακλύζουν. Η επιθυμία να βγάλει
στο φως αυτό που την πονεί είναι κατάδηλη.

Από τεχνικής απόψεως η Σοφία Παπαχριστοφίλου (δείτε τη συγκυρία
των συμπτώσεων: και Σοφία και παπα- και Χρίστο- και φίλου) δεν
ενδιαφέρεται για μια ενιαία γραμμή. Αφήνεται στη ροή του στίχου
της. χωρίς να δεσμεύεται από συγκεκριμένη τεχνοτροπία. Ο ελεύθερος
στίχος δεν υποχρεούται σε καμιά δέσμευση, ενώ συχνά ο στίχος παίρνει
κάτι το πανηγυρικό, ενθουσιαστικό, όπου οι σπασμένοι δεκαπεντασύλλαβοι δίνουν ρυθμό στο βάδισμα του στίχου.
Η γλώσσα της η συναισθηματική και οι στίχοι εξόφθαλμα «πατριωτικοί» και οργισμένοι μερικές φορές, μοιάζουν κάποτε σαν παραμύθι,
όπως συμβαίνει στο ποίημα «Ίμβρος» ή «0 Πύργος του Λέανδρου» για
παράδειγμα. Τα ποιήματα όμως της δεύτερης ενότητας είναι προσωπικά, προσωπικότατα. Θα μπορούσε κανείς να πει πως θρηνεί. Κι επίσης
θα μπορούσε να την παραβάλει με την αρχαία ποιήτρια Σαπφώ για το
πικρό αίσθημα του βασανιστικού έρωτά της ή με την ερωτική Μαρία
Πολυδούρη, μόνο που η πρώτη έχει βάλει πολύ ψηλά τον πήχη και η
δεύτερη, για τα μέτρα των κοινών θνητών, επίσης πολύ ψηλά, τηρουμένων πάντα και των αναλογιών, χρόνων, εποχών, στιγμών και συνθηκών.
Το μέτρο σύγκρισης δεν μπορεί βέβαια, να είναι η μία ή η άλλη, αλλά
δυνάμει δίνουν και δείχνουν κάποιο δρόμο.
Η Παπαχριστοφίλου κάνει την πρώτη δοκιμή των ποιητικών φτερών
της. Η έμπνευση έχει την εμπειρία σκαλοπάτι. Το προσωπικό πάθος.
Ένα είναι πάντα το θέμα, λέει ο Σεφέρης: το φθαρτό μου σώμα. Εκεί
επάνω στήνεται η φιλοσοφία σαν σύστημα, ο στοχασμός, η ποίηση και
η τέχνη εν γένει.
Επόμενο ήταν ότι και της Σοφίας η αφόρμηση θα ήταν ο εαυτός της·
Τα ερωτικά της, η λαχτάρα της να τα δει τυπωμένα. Ο δρόμος της τέχνης
είναι μακρύς. Ο Σολωμός δοκίμαζε τον ίδιο στίχο δεκαεννέα φορές. λεει
ο Ελύτης (Ιδιωτική οδός, σ. 65). Ο ίδιος έκανε είκοσι χρόνια να ετοιμάσει το Άξιον Εστί. «Χρειάζεται συνεχώς ν’ απωθείς, ν’ αποποιείσαι, να επιλέγεις, να υιοθετείς», μας λέει επίσης. Το ταλέντο που υπάρχει καλλιεργείται και εξελίσσεται. Και αφού η Σοφία βγήκε στον πηγαιμό για την Ιθάκη ας της ευχηθούμε να απολαύσει το ταξίδι και «καλύτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει» όπως συμβουλεύει ο γέρων της Αλεξάνδρειας.

.

ΣΩΤΗΡΗΣ ΣΑΡΑΚΗΣ

Ο Σίσυφος τχ. 11, Ιανουάριος-Ιούνιος 2016

Οι δυσάρεστες εμπειρίες που σημαδεύουν τη ζωή των ανθρώπων είναι πολλές, όμως καμιά τους δεν είναι κοινή σε όλους τους ανθρώπους.
Ακόμη και ο θάνατος αγαπημένων προσώπων δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κοινή εμπειρία για όλους τους θνητούς. Πράγματι, ο καθένας μας, μετά από κάποια ηλικία αρχίζει να βιώνει τον θάνατο αγαπημένων του προσώπων, όμως άλλο πράγμα είναι η απώλεια της μάνας σε παιδική ηλικία, άλλο η απώλεια του πιο αγαπημένου φίλου στην εφηβεία -ας μη συνεχίσω. Πολύ περισσότερο οι υπόλοιπες δυσάρεστες εμπειρίες χτυπάνε την πόρτα μας επιλεκτικά. Σε κάποιους θα «τυχει» αυτό ή εκείνο, σε άλλους όχι. Τον ένα θα τον βρει η μια ατυχία, τον άλλον η άλλη. Με αποτέλεσμα, πολλές από αυτές να μην «μιλάνε» με την πραγματική τους ένταση σε πολλούς από μας. Διότι αν δεν έχεις ζήσει ο ίδιος κάτι, όσο και να καταλαβαίνεις τον πόνο που κουβαλάει, δύσκολα, πολύ δύσκολα θα μπορέσεις κάπως να προσεγγίσεις τη θέση αυτού που το υφίσταται.
Ας πούμε, ο διωγμός. Η βίαιη απομάκρυνση ανθρώπων από τις
εστίες τους. Φανταζόμαστε αυτούς τους ανθρώπους να ζούνε ήρεμα
στον τόπο τους, εκεί που έχουν γεννηθεί, εκεί που έζησαν γενιές και γενιές προγόνων τους πριν από αυτούς. Ήρεμα, με τις χαρές τους και τις
λύπες τους, με τις δυσκολίες και τα καθημερινά προβλήματα, αλλά πάντως ήρεμα, μια κανονική ανθρώπινη ζωή. Και ξαφνικά, ξημερώνει μια καινούργια μέρα: Πρέπει να φύγουν, να φύγουν όπως όπως, να πάνε αλλού, και προπαντός να φύγουν τρέχοντας, πριν ο θάνατος τους κλείσει το δρόμο.
Μια λέξη έρχεται αυθόρμητα στον νου, η λέξη «αβάσταχτο».
Αβάσταχτο για τους ενήλικους, τους κάπως τέλος πάντων υποψιασμένους, αυτούς που έχουν προλάβει να μάθουν πως «αυτά συμβαίνουν». Τι να πούμε όμως για τα παιδιά, τι μπορεί να σημαίνει αυτό το
ξαφνικό για ένα παιδί; Ένα από αυτά τα παιδιά που μέχρι χτες Στα
σοκάκια μέσα της μαγεμένης Πόλης / έτρεχαν […] / αμέριμνα παίζανε
βόλους και σκοινάκι / […] ; Πώς βιώνει ένα από αυτά τα παιδιά τον
ξεριζωμό; Εδώ λοιπόν, ίσως μόνο η τέχνη μπορεί κάπως να αποδώσει
το δράμα. Η Σοφία Παπαχριστοφίλου το επιχειρεί με το πρώτο ποίημα
της πρώτης της ποιητικής συλλογής:

Παραμονής αδημονία

Ο Βόσπορος λαμπύριζε
στραφτάλιζε στον ήλιο
που έβγαινε τολμηρός, αγέρωχος
αλλά και χειμωνιάτικος.
Κι εσύ μικρό παιδί, κρυμμένο στη σοφίτα
περίμενες καρτερικά τον Άι Βασίλη
που αργούσε να φανεί.
Απ’ το μικρό φεγγίτη αργά παρατηρούσες
τα καράβια που είχε στείλει ο εχθρός.
– Άραγε ο καινούργιος χρόνος τι θα φέρει;

Να λοιπόν που ο καίριος ποιητικός λόγος καταφέρνει, αρθρωμένος
σ’ αυτούς τους ελάχιστους στίχους, να στήσει μπροστά στα μάτια μας
μια εικόνα συγκλονιστική. Η ποιήτρια, χωρίς να κραυγάζει, χωρίς καν
να υψώνει τον τόνο της φωνής της, με άκρα λιτότητα, περισσότερο με
αυτά που υπαινίσσεται, παρά με αυτά που καταγράφει, περισσότερο
με αυτά που αφήνει να αναδύονται μόνα τους στην επιφάνεια παρά με
αυτά που εικονίζει, καταφέρνει να μας κάνει συμμέτοχους στο βουβό
δράμα αυτού του μακρινού παιδιού.
Κάπως έτσι, και στα υπόλοιπα ποιήματα του πρώτου μέρους της
συλλογής ζωντανεύει το δράμα του διωγμού. Στα περισσότερα έχουμε
ευθεία ή εμφανή αναφορά στην Κωνσταντινούπολη, σε ένα συναντούμε
τα κοντινά της Πριγκιποννήσια, κάπου αλλού την Ίμβρο, ενώ με το
ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ ΤΟΥ 1922 τα μάτια μας θαμπωμένα απ’ τους καπνούς
διακρίνουν τα αποκαΐδια της Σμύρνης: Φεύγανε τα καΐκια γεμάτα /
φορτωμένα όνειρα κι απαντοχές / ανθρώπινες σκιές με το μικρό τους
βιος / μέσα σ’ ένα πουγκί. […] . Με αυτά τα δεδομένα, η αίσθηση
που αφήνει στον αναγνώστη το πρώτο μέρος της συλλογής -αίσθηση
οφειλόμενη, κατά τα ανωτέρω, κυρίως σε λόγους «στατιστικούς»- είναι
αυτή μιας πολυπρισματικής ελεγείας επικεντρωμένης στον ξεριζωμό
από την Κωνσταντινούπολη, αυτή την Πόλη των πόλεων, την Πόλη του
ονείρου / και του στεναγμού / της ιστορίας και της θύμησης, που
όμως απλώνεται αγκαλιάζοντας με τους απέριττους στίχους της και
άλλες χαμένες πατρίδες, συντηρώντας τη μνήμη και άλλων μαρτυρικών τόπων, τόπων με ονόματα οικεία στον Έλληνα αναγνώστη. Πρέπει,
ακόμη, να επισημανθεί ότι δεν λείπουν και τα ποιήματα με γενική αναφορά σε διωγμούς, χωρίς μνεία συγκεκριμένου τόπου ή χρόνου, επειδή
με αυτά ακριβώς τα ποιήματα επιτελείται η κορυφαία λειτουργία της
ποιητικής τέχνης, αυτή που από το ατομικό και το μερικό οδηγεί στο
καθολικό, στο πανανθρώπινο. Έτσι, όταν, ας πούμε, διαβάζουμε ΤΑ
ΔΙΧΤΥΑ ΤΩΝ ΜΑΡΤΥΡΩΝ, μπορεί εμείς, επειδή τα διαβάζουμε μέσα
στο συγκεκριμένο πλαίσιο, να τα περιορίζουμε σ’ αυτό, όμως εκείνα
με τους πέντε στίχους τους στήνουν το σκηνικό της ξαφνικής εγκατάλειψης, αυτό που μένει πίσω ως βουβή -μα και σπαρακτική- μαρτυρία
μετά από τον όποιο ξεριζωμό, όπου γης:

Αράχνες, σ’ όλα
τα σπίτια φωλιάζουν αράχνες ζωύφια
του παρελθόντος κρυμμένα στις γωνίες
μάρτυρες των περασμένων βουβοί
που παντού σκορπούν ανατριχίλα.

Κατά παρόμοιο τρόπο και η αντικριστή τους ΣΚΟΠΙΜΗ ΑΝΩΝΥΜΙΑ, επιδέχεται πολλαπλές αναγνώσεις. Μπορεί, ενδεχομένως, να
εκληφθεί ως αδυναμία -ή και άρνηση- του θύματος της βαρβαρότητας
να «κοινωνήσει» στους άλλους τα πάθη του. Ή μπορεί, ακόμη, να διαβαστεί ως η κραυγή αγωνίας του ποιητή που, έχοντας επίγνωση των ορίων της τέχνης του, γνωρίζει πως αυτή η τέχνη ναι μεν μπορεί στις
κορυφαίες στιγμές της να προκαλέσει την ύψιστη αισθητική συγκίνηση,
όμως ποτέ δεν θα μπορέσει να ζωντανέψει πλήρως μέσα στην ψυχή
του αναγνώστη αυτό που, για να επιστρέψω στην αρχή της ομιλίας
μου, ορίζεται ως «αβάσταχτο». Προσωπικά ωστόσο, είδα μέσα από
τους τέσσερις στίχους του να προβάλει ενώπιον του ποιητή (πάλι, του
όποιου ποιητή, όπου γης) η στιγμή της σιωπής. Η κρίσιμη εκείνη στιγμή που ο ποιητής αισθάνεται ότι πρέπει να σταματήσει – το πέραν ανήκει στη σιωπή. Οι ίδιες οι λέξεις του τον ειδοποιούν: Αξιώθηκες, προσεγγίζοντας σημαδιακές στιγμές ή καταστάσεις, να βυθιστείς στα απύθμενα του ανθρωπίνου βίου -δικού σου ή άλλων, καμιά σημασία- ανέσυρες ό,τι μπόρεσες να ανασύρεις, μην επιχειρείς λοιπόν, πέρα από τούτο το σημείο, να μοιραστείς τίποτε, με κανέναν. Αν επιμείνεις να μας βγάλεις στην επιφάνεια ώς το τέλος μας, θα σβήσουμε, θα χαθούμε όλες μαζί. Άφησε τα υπόλοιπα στη σιωπή, δεν σου ανήκουν. Ανάλογα με τον βαθμό της σοφίας του και της άσκησής του ο ποιητής υπακούει ή όχι· το βέβαιο είναι πως η υπακοή ανταμείβεται αφού από αυτό ακριβώς το σημείο και πέρα η σιωπή τα καταφέρνει καλύτερα!
Αυτά για το πρώτο μέρος του βιβλίου που φέρει τον τίτλο «Φεύγοντας τα καΐκια». Η ζωή, ωστόσο, συνεχίζεται, αφού διαθέτει ανεξάντλητο πείσμα και ακαταμάχητα όπλα. Όπως -ας πούμε- τον έρωτα, αυτή την κορυφαία εκδήλωση της θέλησης για ζωή, η οποία και κατά παράδοση, ευλόγως αντιτάσσεται -πρώτη και καλύτερη- στον θάνατο και την καταστροφή. Έτσι, σοφά επιλέγει η ποιήτρια ν’ αφιερώσει σ’ αυτόν το δεύτερο μέρος του βιβλίου της, στο οποίο και θα αναφερθώ πολύ σύντομα στον λιγοστό χρόνο που απομένει.
Πρόκειται για καταγραφή μεμονωμένων στιγμών, που αποσπώνται
από τις -προφανώς αμέτρητες- οι οποίες και απαρτίζουν μιαν ολόκληρη ζωή, κοινή ζωή με τον ερωτικό σύντροφο, εξ ου και ο τίτλος: «Συλλέγοντας στιγμές». Τώρα γιατί επιλέγονται οι συγκεκριμένες στιγμές και όχι άλλες, αφού όλες τους είναι Μικρά διαμάντια πολύτιμα, όπως διαβάζουμε στο ποίημα με τον παρεμφερή τίτλο (ΣΥΛΛΕΚΤΡΙΑ ΣΤΙΓΜΩΝ);
Μα, αυτό είναι ένα από τα μικρά μυστήρια της ποίησης – αυθαίρετα
εντελώς γίνονται αυτές και όχι κάποιες άλλες ποιήματα, πράγμα που
δεν έχει, άλλωστε, την παραμικρή σημασία αφού το ζητούμενο είναι να
αποδοθεί η συνολική εμπειρία, να αποτυπωθεί αυτό το διαρκές μαρτύριο ευτυχίας όπως διαβάζουμε στο ίδιο ποίημα που μόλις αναφέρθηκε.
Κάτι σαν εύστοχος ορισμός του ίδιου του Έρωτα, όπως θαυμάσια μπορεί να μας το επιβεβαιώσει και το ποίημα ΤΟ ΒΕΛΟΣ: Ευθύβολος ο Έρωτας σε τόξευσε / […] Το βέλος μυτερό καρφώθηκε / […] κι έκτοτε εκεί μένοντας […] / αιμορραγεί φριχτά. / Και πια τη δύναμη δε βρίσκεις / να το τραβήξεις […] / ή μην, να το αποχωριστείς δεν θες;
Με τον ίδιο χαμηλό τόνο, με άκρα λιτότητα, απτή ευαισθησία και
αυθορμητισμό η ποιήτρια μοιράζεται με τον αναγνώστη πτυχές του
ψυχικού της κόσμου (που μπορεί, κάλλιστα, να συναντιέται -και ενίοτε να ταυτίζεται- με τον αντίστοιχο του αναγνώστη, και πρωτίστως της αναγνώστριας), πότε αναδεικνύοντας στιγμιότυπα του καθ’ ημέραν
βίου, πότε επιμένοντας στα παντός είδους ΡΗΓΜΑΤΑ (τίτλος ποιήματος), κάποτε εστιάζοντας στα ΟΝΕΙΡΑ ΠΟΤ ΕΠΙΜΕΝΟΥΝ (ομοίως, τίτλος ποιήματος), και οπωσδήποτε επιστρέφοντας, πάντα επιστρέφοντας στις λέξεις. Είτε πρόκειται για τις ΛΕΞΕΙΣ ΣΗΜΑΔΙΑ είτε για τις ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ – λέξεις, αυτές οι τελευταίες, που όπως
ομολογεί […] δεν τολμώ / να σου προφέρω […], οπότε εκείνες […]
Απόδραση αναζητούν / από τη φυλακή των χειλιών / μα ανάλγητη η
λογική / για πάντα υπερισχύει.
Στο σημείο ακριβώς αυτό, και έχοντας φτάσει στο τέλος της ομιλίας
μου, ας μου επιτραπεί να θυμίσω όσα είπα κλείνοντας την αναφορά
μου στο πρώτο μέρος του βιβλίου, για τον μυστικό διάλογο του ποιητή
με τις λέξεις. Ώστε να μπορώ να υποστηρίξω ότι ναι, συναντώνται τα
δύο -φαινομενικά τόσο απόμακρα μεταξύ τους- μέρη αυτού του βιβλίου,
πέρα από το ενιαίο ύφος, συναντώνται και κάπου εδώ, στις λέξεις,
για περισσότερη ακρίβεια στον απρόσιτο, υπόγειο χώρο συνάντησης
του ποιητή με τις λέξεις.

.

ΑΓΑΘΗ ΓΕΩΡΓΙΑΔΟΥ

Παρέμβαση τχ. 180, Απρίλιος-Αύγουστος

ΜΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗ

Λαμπερή και τριζάτη, μέσα από ένα μεταφορικό μικρό φεγγίτη και τα αθώα μάτια ενός παιδιού προβάλλει η Βασιλεύουσα στην Α΄ ενότητα ποιημάτων της ποιητικής συλλογής της Σοφίας Παπαχριστοφίλου «Φεύγοντας τα καΐκια». Μάγισσα και πλανεύτρα, όπως την τραγούδησε κι ο Παλαμάς στη «Φλογέρα του Βασιλιά», ξεδιπλώνεται νωχελικά με τους επιδέξιους στίχους της Παπαχριστοφίλου, μέσα από την αχλύ του παραμυθιού, στο λαμπύρισμα του Βοσπόρου με τα σοκάκια, τους γλάρους και τους ανθρώπους της. Στίχοι που σαγηνεύουν, λέξεις που λάμπουν σαν τα Πριγκιποννήσια, η ποιήτρια μας παρασύρει στη δική της νοσταλγία και μελαγχολία για την απώλεια που στέρησε από τον ελληνισμό τόση ομορφιά… Εμβόλιμα στην πρώτη ενότητα και ποιήματα αντικριστά στον καθρέφτη: αυτά που αποτυπώνουν όχι τη δόξα και τη λάμψη αλλά τον πόνο και την προδοσία, τον καημό της Καταστροφής και του ξεριζωμού:

ΣΕΠΤΕΜΒΡΗΣ ΤΟΥ 1922
Φεύγανε τα καΐκια γεμάτα
φορτωμένα όνειρα κι απαντοχές
ανθρώπινες σκιές με το μικρό τους βιος
μέσα σ’ ένα πουγκί.
Μα ο νους παρέμενε εκεί
αντάμα με το βλέμμα που είχε
πλέον αφεθεί να βλέπει τις φωτιές
μαζί με τους καπνούς…
Μέσα σε λίγες ώρες δεν είχε μείνει τίποτα
κι αμείλικτος διαφέντευε παντού ο Χάρος.

Στη Β΄ ενότητα της ποιητικής συλλογής «Συλλέγοντας στιγμές», η ποιήτρια αναφέρεται σε καθαρά προσωπικές της στιγμές και συναισθήματα από το παρελθόν και το παρόν, κάποια από τα οποία έχουν την προβολή τους και στο μέλλον:

ΞΗΜΕΡΩΜΑ ΓΕΝΕΘΛΙΩΝ
Πολύχρονος να ’σαι
να ζεις να υπάρχεις
να δημιουργείς να ονειρεύεσαι.
Κι εγώ να σε σκέφτομαι
να σε νοιάζομαι πρώτη
να προσμένω
τη στιγμή που εσένα
θα συναντήσω ξανά.

Κατά κάποιο τρόπο και αυτή η ποιητική ενότητα είναι ιδωμένη από «φεγγίτη μικρό». Ο πομπός σε όλα το «εγώ» και ο δέκτης το αφηρημένο «εσύ», το οποίο ίσως έχει ένα, ίσως και ποικίλα πρόσωπα στον καθρέφτη της ζωής. Καθοδηγητικό νήμα στο παρελθόν η μνήμη και έδρα η καρδιά. Λυρικά ποιήματα, όχι όμως με τον τρόπο της Πολυδούρη. Έντονα μελαγχολικά, χωρίς όμως απότομες εξάρσεις προς τα πάνω ή προς τα κάτω. Βασανιστική νοσταλγία και πάθος που ελέγχεται από μια αφοπλιστική ειλικρίνεια, ένας ήρεμος συναισθηματισμός που καθαγιάζει στιγμές του παρελθόντος, τις οποίες βίωσε το ποιητικό υποκείμενο με πόνο, ερωτική αδημονία και ματαίωση. Η απουσία παρούσα σε όλα σχεδόν τα ποιήματα αυτής της ενότητας:

ΖΩΝΤΑΝΟΣ
Ο έρωτας ανεκπλήρωτος
ε και;
Καλύτερα για να ‘χεις κάτι
να κυνηγάς
έναν στόχο να παλεύεις
να επιμένεις, να υπάρχεις
να κρατιέσαι ζωντανός.

Στάλες πολύτιμες, σαν διαμαντάκια, οι όμορφες στιγμές που κάποτε υπήρξαν με το «εσύ», γι’ αυτό και η λαχτάρα της επανένωσης. Βεντάλια τα χρώματα των συναισθημάτων: από το μαύρο –το κενό, το κόκκινο της επιθυμίας για ζωή και το γαλάζιο των ονείρων στο μωβ της προσμονής και «κυκλοτερώς» ξανά στο μαύρο της αναζήτησης (ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΔΙΝΗ).
Οι λέξεις παρήγορες έρχονται να απαλύνουν τη θλίψη του κενού, του χωρισμού, του ανικανοποίητου. Η ποίηση γραπώνει τις εικόνες για να μείνουν ζωντανές. Ο νους ταλανίζεται από ερωτήματα. Αδύναμη να συγκρατήσει τις σκέψεις που την βασανίζουν, η ποιήτρια στήνει δοκάρια και τις συλλαμβάνει για να τις ακινητοποιήσει κι αυτές στο χρόνο, έστω και παγωμένες, κι ας πονάνε περισσότερο.
Ο ποιητικός λόγος της Παπαχριστοφίλου χαρακτηρίζεται από απλότητα, αμεσότητα, αυθορμητισμό. Λαγαρός σκόπιμα, καθόλου συσκοτισμένος. Κύριο γνώρισμά του η εφηβική σεμνότητα. Οι λέξεις και οι στίχοι της καλοδουλεμένα. Ο έρωτας με την πανάρχαια ιστορία του σφραγίζει την ποιητική συλλογή είτε ως ιστορική μνήμη (Α’ ενότητα) είτε ως ερωτικές στιγμές συλλεγμένες στο πέρασμα του χρόνου σε μικρά, σύντομα και όμορφα ποιήματα.

.

ΔΗΜΟΣ ΧΛΩΠΤΣΙΟΥΔΗΣ

τοβιβλιοnet 12/1/2017

Πόλη Λάμπουσα γεμάτη πόνους

Η πρώτη ποιητική συλλογή της Σοφίας Παπαχριστοφίλου «από φεγγίτη μικρό» (Γαβριηλίδης, 2016) έχει επίκεντρο τον έρωτα. Στον έρωτα της Παπαχριστοφίλου διακρίνονται όλα τα στάδια: ο ανολοκλήρωτος έρωτας, ο ρομαντικός, ο χωρισμός και η μοναξιά. Όλα όμως συντελούν σε έναν έρωτα εξιδανικευμένο.

Λυρικές αποχρώσεις σαν από οπτασίες φωτίζουν την ποίηση της. Συχνά οι συνθέσεις της θυμίζουν ερωτικά σημειώματα απευθύνονται σε κάποιο βουβό β’ ενικό. Εξάλλου, το σταθερά αυτοαναφορικό ποιητικό υποκείμενο ορίζει τον εκμυστηρευτικό χαρακτήρα της ποιητικής της. Η έκφρασή της αξιοποιεί μία γλώσσα οικία και καθημερινή. Ο στιχουργικός ρυθμός ορίζεται από την ελευθερόστιχη νοηματική απόδοση ελέγχοντας παράλληλα τη συναισθηματική ένταση.

Ωστόσο, στην πρώτη ενότητα της συλλογής κυριαρχεί η νοσταλγία και το ψυχικό άλγος για την Κωνσταντινούπολη. Με ήπιους τόνους που κρατούν σε απόσταση εθνικιστικές εξάρσεις η δημιουργός στρέφεται στην ομορφιά της παραθαλάσσιας ευρωπαϊκής Τουρκίας που έφερε τόσους πόνους και ξεριζωμούς (Κωνσταντινούπολη Λάμπουσα, Πόλη μαγική, άρωμα Κωνσταντινούπολης).

Είναι χαρακτηριστικό ότι η καταληκτική σύνθεση, με κέντρο τον Λέανδρο (ο πύργος του Λέανδρου),  αποσιωπά την Ηρώ και περιορίζει την ερωτική ιστορία σε ένα μέλος, εκείνο που ζουν στη βόρεια -ευρωπαϊκή- ακτή. Την ίδια στιγμή, στο ποίημα εντοπίζεται ένας πολικοϊστορικός συμβολισμός, μια και το κύμα που έπνιξε τον Λέανδρο το σήκωσαν οι θεοί (με τη μυθολογική ερμηνεία ότι ζήλεψαν τον άνδρα ή επειδή έπρεπε να διατηρήσει κόρη την παρθενιά της). Έτσι, σε μία τέτοια αλληγορική οπτική, το ρόλο των θεών τον αποκτούν οι Μεγάλες Δυνάμεις της κάθε εποχής. Παράλληλα, η σύνδεση με το διττό χαρακτήρα της (τόπος και θέμα) λειτουργεί μεταβατικά στην επόμενη -ερωτική- ενότητα.

Ο Βόσπορος (παραμονής αδημονία, πριγκιπικά διαμάντια), ο ξεριζωμός (ζήτημα στιγμής, Σεπτέμβρης του 1922, σκιαμαχώντας τη φυγή) και τα ερείπια (τα δίχτυα των μαρτύρων) με τον φόβο (σκόπιμη ανωνυμία) κυριαρχούν στην ενότητα που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ύμνος στην πόλη των πόνων. Τα όνειρα και ο ξεριζωμός συνυπάρχουν πλάι στην ομορφιά του Βοσπόρου και της πόλης μεγεθύνοντας τον πόνο με τα πλούσια χρώματα και αρώματά της.

.

ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΕΞΑΡΧΟΥ

Περιοδικό “Ο Σίσυφος”, τχ. 14, Δεκέμβριος 2017

Πώς η Απουσία μπορεί να συλληφθεί από τις λέξεις και να γίνει Ποίηση, όταν η ίδια η φύση της Ποίησης είναι το άλεκτον; Πώς να κοινωνήσεις το απόσταγμα του τέλους της παρουσίας, όταν η φύση της Ποίησης
είναι το α-τελές (με την έννοια του μη τέλους);
Η εκλεκτή χώρα όμως, που ονομάζεται Ποίηση, είναι ακάματη, με
μια μαχητική διάθεση για ανεξάντλητες προσεγγίσεις του διαφεύγοντος. Σαν αντίσταση κατάφασης στη φθορά του τελεσίδικου. Πράξη εγκαινίων είναι, αφού ο Ποιητής γεννά τον κόσμο κάθε φορά από την αρχή. Είναι έκρηξη ενεργειακή, αναπόφευκτη, ζωτική. Είναι τελετουργικό μύησης σε ένα χώρο και χρόνο, όπου δεν χρωστάς τίποτε σε κανέναν. Είναι η ύψιστη όραση που βλέπει με έκπληξη το σύνηθες, το αόρατο. Είναι ο λόγος της μοναξιάς, που δεν έχει ανάγκη από τη μοναξιά του άλλου. Του φτάνει η δική του. Είναι η εξορία του περιττού, το συμμάζεμα του λόγου, που πολλαπλασιάζει τον κόσμο. Είναι η εσωτερική, η μυστική μουσική, που την κατοικεί. Αυτή η μουσική που την αχούν μόνο η δύναμη της ψυχής και ο παλμός της καρδιάς. Η Ποίηση
δεν λέει τίποτε, δεν κρύβει τίποτε. Μόνο σημαίνει. Και γενναιόδωρη
καθώς είναι, προσφέρει νέα μάτια και στους αποδέκτες της.
Με αυτά τα νέα μάτια είδε η Σοφία Παπαχριστοφίλου την Απουσία. Την έβαλε απέναντι της, ανακαλώντας τόπους και συνάφειες του κόσμου της, με το πάσχον σώμα και την οδυνόμενη ψυχή να αφουγκράζονται την παραμικρή ανάκληση μνήμης.
Καταφεύγοντας στην ιερότητα της λέξης, δηλαδή το σημείο εκείνο
όπου το μυστήριο της δικής της εμπειρίας συναντά τον Άλλον, η Σ. Π.
γράφει μια χαμηλόφωνη ποίηση, χωρίς κορώνες και κραυγές. Αποδεσμεύει τη σιωπή της και μας καταθέτει την ένδον χώρα, ως προσωδία του μυστικού, ως προσευχή. Αποστάγματα αναστοχαστικά είναι οι ποιητικές καταθέσεις της
Σ. Π. Είναι κατασταλαγμένα συναισθήματα που πολιορκούν «κυκλοτερώς» την Απουσία, με απόλυτη συμμετοχή στην ηδονή και την οδύνη της αρετής του ποιείν. Αυτή ακριβώς η κίνηση είναι που χαρακτηρίζει την πολιορκία των λέξεων της ποιήτριας πανταχόθεν, ταυτόχρονα με μορφή διύλισης, για να σιγάσει η κραυγή και να αναδυθεί η μνήμη της συναισθηματικής κρύπτης. Συνδιαλέγεται με το εφήμερον του βίου μέσα από την Απουσία, καθιστώντας την αιώνια μέσα από την Ποίηση.
Ξεκινώντας από το πρώτο μέρος της συλλογής, η Απουσία της Πόλης, ως μήτρας χαίνουσας, εγκολπώνεται την Απουσία της Ύπαρξης,
που πλατύνεται στο δεύτερο μέρος και ενδύεται του έρωτα τα πάθη. Η
δική μου ανάγνωση βρήκε ένα σκηνικό μιας άλλης εποχής, ενός άλλου
,
πολιτισμού, που με έπιασε από το χέρι και με έκανε κάτοικό του. Με
άλλα λόγια, η Σ. Π. κατάφερε να χαρτογραφήσει την Απουσία, να της
δώσει υπόσταση και να την επιδώσει στους αποδέκτες της αντάξια της
θέσης που κατέχει στην καρδιά της.
Όσο καιρό επέστρεφα στην ανάγνωση των ποιημάτων, όλο και περισσότερο ένιωθα να βαθαίνει τούτη η χαμηλή φωνή, όλο και πιο πολύ
έπιανα το νήμα της εσωτερικότητας, που ανέσκαπτε τραύματα, από
εκείνα που βγάζουν ρίζες στο χώμα. Κάθε ποίημα είναι μια απόσπαση θαμμένων σωμάτων, μια ανασύσταση των απολεσθέντων, η έξοδος
του παλαιού τραύματος, μέσα από τον στοχασμό και τη σκέψη. Με τη
γλώσσα του μη-περιττού ως όχημα, η Σ. Π. κάνει να καρποφορήσει η
σιωπή της Απουσίας και να γίνει φωνή, για να βρει ανταπόκριση σε ένα
άλλο έσωθεν, ατομικό ή συλλογικό:

Είναι φορές
που νιώθω κατάμονη
πώς μόνη παλεύω
και πιστεύω σε σένα
μονάχα εγώ
εσύ όμως τις κάνεις;
Μου γυρίζεις την πλάτη
και απλά εξαφανίζεσαι
καπνός άυλος σαν
να μην υπήρξες ποτέ.

Στην ποίηση της Σ. Π. συντελείται η έκθεση του ιδιωτικού πόνου ως
επιδέξια στιγμή της κατάφασης στον εαυτό, τον κόσμο, τη γλώσσα. Πρόκειται για την κατάφαση έτσι όπως την είδαν τα μάτια της Σ. Π. από ένα
φεγγίτη μικρό, με πρόσβαση κατευθείαν στον ουρανό για να έχουν μεγαλύτερη συνείδηση του πόνου της Απουσίας, ως ανθρώπινης συνθήκης.
Κλείνοντας την «ανάγνωσή» μου, θα ήθελα να απαντήσω σε ένα ποίημα της συλλογής, που αποπνέει μια δημιουργική αγωνία:

Οι λέξεις δεν τολμούν
στην επιφάνεια να βγουν
Φοβούνται μήπως διαλυθούν
όταν γνωστές γίνουν στους άλλους

Εξάλλου, όταν οι λέξεις είναι αληθινές και εύκαρπες σαν της Σ. Π., αυξάνουν και πληθαίνουν με το μοίρασμα. διάγοντας σε κάθε ανάγνωση μια νέα ζωή. Γιατί είναι μια δημόσια ομολογία, την οποία αναλαμβάνει και την εκθέτει ολοκληρωτικά, με μόνο εφόδιο τα πάθη, τις παραλείψεις, τα λάθη, τις αισθήσεις, την ατέλεια και την τελειότητα του ανθρώπινου όντος, χωρίς να δεσμεύει ως άνθρωπος κανέναν άνθρωπο.
Εξάλλου, αυτή είναι η μέγιστη αποστολή της Ποίησης. Να ανοίγει
προφητικούς φεγγίτες προς όλους, φέροντας μια νέα ιερότητα, η οποία
δεν έχει καμιά σχέση με τον καθωσπρεπισμό και τους κανόνες. Είναι μια
ιερότητα βέβηλη, ανίερη, που δηλώνει την αδυναμία της να παρηγορήσει.

.

ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ

BOOK TOUR, 28/12/2016

Η ΦΥΓΗ

Στην ποιητική συλλογή της Σοφίας Παπαχριστοφίλου «Από φεγγίτη μικρό» το πρώτο μέρος, με τον τίτλο «Φεύγοντας τα καΐκια», αριθμεί δεκατρία ποιήματα που θεματικά μας φέρνουν στον νου τη φυγή, τη βίαιη απομάκρυνση από αγαπημένο τόπο. Ολιγόστιχα, όσο επιτρέπει μια ρεαλιστική αντιμετώπιση του δράματος μέσω του ποιητικού λόγου, και περιεκτικά σε νόημα και εικόνες.

Πώς να χωρέσει μια ζωή
σε μια εικοσάκιλη βαλίτσα;

Τα όνειρα, οι ελπίδες θα μείνουν πίσω, εκεί που χτίστηκαν, με άγνοια των έξωθεν επιλογών που αδιαφορούν για τις επιθυμίες των απλών ανθρώπων.

Μα ο νους παρέμενε εκεί
αντάμα με το βλέμμα που είχε
πλέον αφεθεί να βλέπει τις φωτιές
μαζί με τους καπνούς…

Σε μια σκόπιμη ανωνυμία οι λέξεις από τον φόβο μήπως τις διαλύσει η αναγνώριση. Σε υπόκωφη ουσία οι στίχοι, μήπως και με έναν ευρύτερο σχολιασμό απολεσθεί το κλίμα, η πνοή αυτής της απρόσμενης και βίαιης αποκοπής από γενέθλιο τόπο.

Οι λέξεις δεν τολμούν
στην επιφάνεια να βγουν.
Φοβούνται μήπως διαλυθούν
όταν γνωστές γίνουν στους άλλους.

Κωνσταντινούπολη, Ίμβρος, Πριγκηποννήσια. Η ιστορική μνήμη τους στοιχειώνει την ποιήτρια, που αποτολμά να καταθέσει μια δική της εκδοχή για τη φυγή των ανθρώπων.

Σκιαμαχώντας τη φυγή

Σε ψάχνω στην ομίχλη σου·
απεγνωσμένα σε ζητώ
κι ο Βόσπορος στενάζει
κάτω απ’ το βάρος του χιονιού.
Πάγωσαν τα φτερά των γλάρων.
Οι σταλακτίτες σκίζουνε
του ήλιου τις ακτίνες.
Κι εσύ που κρύφτηκες καλά
επέλεξες να φύγεις.

Είναι μερικές φορές που στα ποιητικά σχεδιάσματα η σημασία δίνεται στον τίτλο, και τότε το ποίημα καθεαυτό απλώς αφήνεται να σχολιάζει ή να προσθέτει λίγη ακόμα ουσία στο πλήρες (κατά μία έννοια) αυτού του τίτλου. Γιατί, είναι αλήθεια, δεν χρειάζονται πολλά λόγια για να πεις αυτό που αγγίζει τον πυρήνα των πραγμάτων. Αρκεί, βέβαια, να υπάρχει αυθεντικός λόγος που να συμπυκνώνει το νόημα. Όπως εδώ στα ποιήματα της Σοφίας Παπαχριστοφίλου.

Στο δεύτερο μέρος της συλλογής, με τον τίτλο «Συλλέγοντας στιγμές», η ποιήτρια οδηγεί, με τριάντα δύο ποιήματα, σε άλλο τοπίο, αυτό της συνομιλίας με ένα δεύτερο πρόσωπο, το οποίο στην περίπτωση αυτή δεν υποκρύπτει, ως είθισται, ένα άλλο προσωπείο του ποιητικού υποκειμένου, αλλά απευθείας αφορά το έτερο πρόσωπο, αποδέκτη του λόγου της ποιήτριας. Λόγος για τον έρωτα, για μια άλλη φυγή εδώ, για μια απουσία.

Κάποιες ώρες μαζί
ευτυχίας κομμάτια
ο προορισμός δεν αργεί.
Να σε βλέπω κι ας μην
σε έχω ποτέ
να σε βλέπω συνέχεια ποθώ.
Να παγώσω τον χρόνο
και να μείνουμε εκεί μακριά
απ’ τους άλλους
– αυτό μόνον αρκεί.

Περισσότερο πεζολογικό το ύφος σ’ αυτά τα ποιήματα, ίσως για να υπογραμμίσει ότι ο πόνος μιας φυγής (γιατί πάλι για φυγή πρόκειται, μόνο που είναι πιο προσωπική) δεν χρειάζεται πολλά στολίδια, μόνον εσωτερικό ρυθμό για να μιλήσει ειλικρινά.

Ωστόσο είναι και κάποιοι στίχοι που -αφημένοι περισσότερο σε πιο αυθόρμητο λόγο- αναδεικνύουν και μια άλλη πτυχή της στιχουργικής ικανότητας της ποιήτριας. Στο παρακάτω ποίημα (κατά τη γνώμη μου το καλύτερο της συλλογής) ο λόγος σαν να σπάει τα δεσμά μιας πεζολογίας και αφήνεται σε ρέοντα ρυθμό να αποδώσει ένα πλήρες συναίσθημα.

Η σκέψη ανυπότακτη
σε βαθύ την κλείνω πηγάδι
ξεπετάγεται αναβλύζοντας με ορμή
σε κλουβί σκοτεινό τη φυλακίζω
ξεγλιστρά με πάθος και αντίσταση
τρέχει πάντα ξεφεύγει
πηγαίνει όπου θέλει
την επιθυμία συναντά
βασανίζουν μαζί
αρραγές δίδυμο δυνατό
την ψυχή και το είναι μου.

Και με τον ένα αλλά και με τον άλλο τρόπο, η ποιήτρια προσφέρει την προνομιούχο θέα στον χώρο της φυγής και της απουσίας. Μια συλλογή μοιρασμένη σε δύο μέρη, με τα ποιήματα της απόστασης, με ένα ποιητικό υποκείμενο στον ρόλο του παρατηρητή προσώπων και τόπων που απομακρύνονται. Η οπτική μέσα από ένα μικρό φεγγίτη, ικανό όμως να αποτυπώσει την εσωτερική θέα του ελλειπτικού χώρου, τη θέα του κενού που αφήνει η απουσία. Μια ποίηση χαμηλόφωνη, ουσιαστική στις επισημάνσεις της, που συνταιριάζει απολύτως με την εικαστική παρέμβαση της Χριστίνας Καραντώνη (εξώφυλλο και εμβόλιμες φωτογραφίες). Αποκομίζεις διαβάζοντας τον πόνο, τη βιωμένη θλίψη, την ωριμότητα της ποιητικής καταγραφής.

.

ΦΩΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ

“Fractal”, Φεβρουάριος 2017

Μικρές αλήθειες και μεγάλη νοσταλγία

«Από φεγγίτη μικρό» παρατηρώντας τα θύραθεν της ψυχής της η Σοφία Παπαχριστοφίλου ανακαλύπτει τη βαθύτερη ουσία της θεωρητικής προσπέλασης εμπειριών και δράσεων καθημερινής ζωής και ταυτόχρονα από τον ίδιο “μικρό φεγγίτη” αποκαλύπτει λαχτάρες και συναισθήματα του άβατου ψυχισμού της σφυρηλατημένα με τη συγκινησιακή αξία του ποιητικού λόγου. Ένας ολόκληρος κόσμος αισθητικής θέασης και ιστορικής, ισχυρότατης μάλιστα, μνήμης (Κωνσταντινούπολη), και η διάχυση ενός εσαεί ανολοκλήρωτου έρωτα συναντώνται στο “μικρό φεγγίτη”, συγκλίνουν και κλείνονται σε μορφή οργανικά, ποιητικά δεμένη, και εναρμονίζονται με τις αισθητικές και πνευματικές μυστικές αναζητήσεις τις προερχόμενες από αναρίθμητους μικρούς φεγγίτες προσώπων κλειδωμένων «δια τον φόβον» των «πολιτικών ζώων». Ευτυχώς υπάρχει ακόμη το άλας της γης που εμπιστεύεται με υπομονή και επιμονή τα μελωδικά μοτίβα της ποίησης και γενικότερα της τέχνης εναποθέτοντας σ’ αυτήν τις ελπίδες όχι μόνον της ψυχικής ευφορίας της αισθητικής απόλαυσης αλλά και του επαναπροσδιορισμού της κοινωνικής αναγκαιότητας.

Και θα χρειαστούν, ίσως, αιώνες παιδείας και εκπαιδεύσεως, για να διερευνηθεί ο ‘’μικρός φεγγίτης’’, να γίνει απέραντη πύλη αμφίδρομης και ελεύθερης διάβασης επικοινωνίας και θέασης του ένδον και εκτός των τειχών της ψυχής μας. Και ακριβώς προς αυτόν τον σκοπό συνεισφέρει ‘’ο μικρός φεγγίτης’’. Μία δέσμη ακτίνων εισέρχεται και φωτίζει τα ψυχικά δώματα και μία λάβα συναισθημάτων εκρήγνυται και εξέρχεται απελεύθερη από τα δεσμά του φροϋδικού πύργου id-ego-superego. Aυτά τα δεσμά σπάζει η τέχνη και στην προκειμένη περίπτωση η ποίηση. Η Σοφία Παπαχριστοφίλου με τους στίχους της ντύνει το μικρό φεγγίτη με φως· με το φως του λόγου. Και χάρη στην ποίηση της δεν μένει απλός θεατής του δάσους των εικόνων της «Πόλης των πόλεων» αλλά οσφραίνεται και αρώματα , ακούει μυστικούς ήχους και ψηλαφεί πληγές. «Πόλη του ονείρου/ και του στεναγμού/ της ιστορίας και της θύμησης/… μοναδική, πορφυρογέννητη… που μύρια έχει να αφηγηθεί/ να κρύψει και να αποκαλύψει…» Και ταυτόχρονα από φεγγίτη μικρό ξεχύνεται και το κύμα των στιγμών που η ποιήτρια συνωθούσε και απωθούσε στις κρυφές σοφίτες του δικού της βασιλείου, της δικής της βασιλεύουσας. Με «λέξεις εύηχες, ευφάνταστες, μικρές, μακροσκελείς» σημαδεύει την ατέρμονη πορεία του Εγώ προς το Εσύ. Δυνατή η γροθιά της απουσίας του άλλου και νιώθει τη μοναξιά. «Ου καλόν είναι τον άνθρωπον μόνον…» διαβάζουμε άλλωστε και στους πρώτους στίχους της Βίβλου. Προσμένει και ονειρεύεται τον ερχομό των ανεξίτηλων χρωμάτων που θα γεμίσουν το κενό και αγωνίζεται να οικοδομήσει το αρραγές δίδυμο των ονείρων της. ‘’Και ωκοδόμησε ο θεός τήν πλευράν…’’ συνεχίζει η Βίβλος!

Γιατί και στο Α’ μέρος της συλλογής -’’Φεύγοντας τα καΐκια’’- και στο Β’ -’’Συλλέγοντας στιγμές’’- κυριαρχεί και οικοδομείται το ονειρικό της δίδυμο μ’ ένα βαθύτατο και οδυνηρό πάθος. Το πάθος του πόθου. Του πόθου, του ΕΡΩΤΑ, του υποκειμένου που έχει κατακτήσει αυτοσυνειδησία, δηλαδή της ποιήτριας, προς το αντικείμενο, προς το Εσύ που στο Α’ μέρος είναι η προσωποποιημένη ‘’μοναδική εντυπωσιακή γητεύτρα’’ Πόλη και στο Β’ μέρος Εκείνος που έρχεται στα όνειρά της, Ευθύβολος Έρωτας που διαρκώς αιμορραγεί φρικτά ανολοκλήρωτος μα ανεξίτηλος. Και στα δύο μέρη επιβεβαιώνει η Παπαχριστοφίλου το Εγώ της: με την πορεία εισόδου μιας πόλης προς τον έσω κόσμο ανακαλύπτει την Ιστορία με σάρκα και οστά και με την πορεία εξόδου προς τον έξω κόσμο αποκαλύπτει το μαγικό κλειδί της ψυχής της που σπαρταρά για τον Πλατωνικό Έρωτα -την όψη του μαγνήτη- τον πανταχού παρόντα. Και το χαρακτηρίζω Πλατωνικό με την κυριολεξία του όρου. Είναι τόσο δυνατός και κοσμογονικός ώστε η ποιήτρια παρ’ όλες τις οικείες σε όλους μας εικόνες του και εκφράσεις, τον παρουσιάζει ως γνώση από ανάμνηση ‘’Δεν σε γνώρισα κι όμως σε ονειρεύτηκα’’. Όχι μόνο ως προσμονή ή ενατένιση Ιθάκης ή ζωντανό πάθος πολλά υποσχόμενο που -φευ!- κάποτε τελειώνει αλλά και ως «νοσταλγία δυσβάστακτη ματωμένο παράπονο». Η προσμονή και νοσταλγία μάλιστα φανερώνουν ότι η ανακάλυψη του έξω κόσμου και η αποκάλυψη του εσώτερου ψυχισμού βρίσκονται σε μία διαρκή και ασταμάτητη ροή που πιστοποιείται από την ποιήτρια με τη σφραγίδα της αιωνιότητας όπως δείχνει το «ποιόν ενεργείας» των επιγραφών των δύο ενοτήτων διατυπωμένων σε χρόνο ενεστώτα: «φεύγοντας τα καΐκια» και «συλλέγοντας στιγμές». Δεν υπάρχει ημερομηνία λήξεως στο διαρκές παρόν.

Και το αέναον, το παντοτινό του παρόντος μπορεί να το ανακαλύψει σύμφωνα με την ποιήτρια το Εγώ του καθενός αρκεί το Εσύ, ο άλλος να βρει το ‘’κλειδί της ψυχής’’. Τότε θα μπορέσει όχι μόνο να αφηγηθεί «όσα μικρό παιδί κρυμμένο στη σοφίτα» περίμενε χρόνια ολόκληρα καρτερικά αλλά και να ζήσει τη ζωή εκείνη που σίγουρα δεν είναι δυνατό να χωρέσει ‘’σε μία εικοσάκιλη βαλίτσα’’. Κι όταν η Παπαχριστοφίλου ξεκλειδώνει τον ψυχισμό της και ανοίγει διάπλατο τον -έστω- μικρό φεγγίτη επαφής με το φως, δεν μένει απλώς στην αισθητική αντίληψη που γίνεται αισθητή μόνο με τη φωτεινή διαύγεια της διάνοιας ή της περιστασιακής εμπειρίας αυτής που της προσφέρει η βυζαντινή πριγκήπισσα και το ιστορικό σύμπαν που κυλάει σαν αίμα στις φλέβες της ή και το ‘’μαρτύριο ευτυχίας’’ σιωπής, απουσίας, απογοήτευσης που βασανίζουν το αρραγές δίδυμό της -«ψυχή και είναι»-· κυρίως προβάλλει, με την γλυκειά διαίσθηση του συναισθήματος, εσώψυχες τάσεις που ανάγουν σε πανανθρώπινα σύμβολα τα αισθητά και ψυχικά φαινόμενα και καταστάσεις που πηγάζουν από τις δικές της διαθέσεις ή ενέργειες. Ξεκλειδώνει η Παπαχριστοφίλου λαχτάρες, φιλοδοξίες, όνειρα, ιδέες, θησαυρούς ολόκληρους που κρατούσε μέχρι τώρα ζηλότυπα στη μυστική κρύπτη της ψυχής της. Ακόμα και ενοχές προσωπικές ή και συλλογικές. Και ιδιαίτερα για τις συλλογικές-εθνικές όταν μια νέα ποιήτρια ζητάει συγνώμη «ενώ εμείς κωφεύαμε μες στην ασφάλειά μας» (ποίημα ΙΜΒΡΟΣ) τότε «τη Ρωμηοσύνη μην την κλαίς…!»

.

Diastixo

H Σοφία Παπαχριστοφίλου σε α΄ πρόσωπο

Τρίτη, 13 Σεπτεμβρίου 2016

Η ποίηση με γοήτευε από μικρή και φυσικά μου άρεσε να τη διαβάζω και να ταξιδεύω στον φανταστικό κόσμο των λέξεων που με δεξιοτεχνία έπλεκαν οι δημιουργοί της.
Αργότερα, ως καθηγήτρια, ήθελα να μυήσω τους μαθητές μου στην παραπάνω διαδικασία, έτσι ώστε να βιώσουν τη λατρεία για τα λογοτεχνικά δημιουργήματα, πεζά και ποιητικά. Έτσι, πολλές φορές, στο πλαίσιο του μαθήματος αλλά και μέσα από πολιτιστικά προγράμματα δημιουργικής γραφής ,ένιωθα ικανοποίηση όταν άκουγα τις βαθύτερες σκέψεις των παιδιών μου να εξωτερικεύονται και να εκφράζονται στα τετράδιά τους.
Απαρχή της έμπνευσής μου υπήρξαν τα λόγια κάποιου καλού μου φίλου, ο οποίος μου αφηγήθηκε δύσκολες στιγμές που βίωσε όταν ήταν μικρό παιδάκι στην Κωνσταντινούπολη και ζούσε με την οικογένειά του στην Αντιγόνη (ένα από τα Πριγκηπόννησα), λίγο πριν από τις απελάσεις του 1964. Αυτές τις προσωπικές του στιγμές τις μετουσίωσα σε ποίημα και έκτοτε εισχώρησε μέσα μου το μικρόβιο της ποίησης. Ένιωθα πια επιτακτικά έντονη την ανάγκη να εκφράσω στο χαρτί τα συναισθήματα και τα βιώματά μου.
Έτσι προέκυψε η πρώτη μου ποιητική συλλογή με τίτλο Από φεγγίτη μικρό από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδης.
Είναι ο έρωτάς μου για την Κωνσταντινούπολη και τις χαμένες πατρίδες που εδραιώθηκε μέσα μου, ύστερα από την πρώτη μου επίσκεψη στη «Νέα Ρώμη» και της καρδιάς μου το σκίρτημα κάθε φορά που ακούω τη λέξη «Πόλη». Ένας ολόκληρος κόσμος γεμάτος μύθους, θρύλους, ιστορία, εικόνες, αρώματα, γεύσεις, ανατολίτικο μυστήριο, αξιόλογους ανθρώπους, με τη θαλασσινή αύρα του Βοσπόρου και των Πριγκηποννήσων που με σαγηνεύει διαρκώς, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί για μένα ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης.
Τα παραπάνω αποδίδονται στο πρώτο μέρος της συλλογής μου, στην ενότητα «Φεύγοντας τα καΐκια», καθώς θέλησα να αποδώσω τον πόνο των ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το βιος, τα όνειρα και την πατρίδα τους (καταστροφή της Σμύρνης το 1922, απελάσεις των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης το 1964), ενώ γνωρίζουν καλά ότι ένα κομμάτι του εαυτού τους έχει μείνει πίσω μαζί με αυτά που βίαια αναγκάστηκαν να χάσουν.
Η Κωνσταντινούπολη «της ιστορίας και της θύμησης», «η Πόλη του ονείρου και του στεναγμού», με την παντοτινή της αίγλη και το διαχρονικό της μεγαλείο, τα πευκόφυτα Πριγκιποννήσια, η Ίμβρος, οι γειτονιές της Πόλης με τα αρώματα του γιασεμιού και των μπαχαρικών καθώς και το ανέμελο παιχνίδι των παιδιών στα στενά σοκάκια, η Μικρασιατική Καταστροφή και οι απελάσεις του 1964 εμφανίζονται μέσα στα ποιήματα της πρώτης ενότητας, καθώς αποτελούν στοιχεία δυνατής και συγκινησιακής έμπνευσής μου.
Στο δεύτερο μέρος της συλλογής μου, που το ονόμασα «Συλλέγοντας στιγμές», προσπάθησα να αποτυπώσω στο χαρτί συναισθήματα που βίωσα και συνεχίζω ακόμη να βιώνω για ανθρώπους και καταστάσεις που στιγμάτισαν τη ζωή μου. Ήταν το βάρος τους αβάσταχτο και σκέφτηκα να ελαφρύνω την ψυχή και την καρδιά μου, γράφοντάς τα με την ελπίδα της ανακούφισης, αν τα μοιραζόμουν με τους αναγνώστες του βιβλίου μου. Ο έρωτας, η απογοήτευση, η διάψευση των ελπίδων, η ανιδιοτελής αγάπη, ο πόνος και η συντριβή για τον αποχωρισμό ενός σημαντικού για μένα προσώπου θεωρώ ότι διακρίνονται μέσα στα ποιήματα της δεύτερης ενότητας, καθώς και η αγωνία μου να συλλέξω πολύτιμες στιγμές με το αγαπημένο πρόσωπο.
Αυτά τα ποιήματα απαρτίζουν ό,τι με ενέπνευσε, με καθήλωσε , με πόνεσε, με συντάραξε ή με εξόργισε, μια έκθεση και μαζί κατάθεση της ψυχής μου, καθώς το να γράφω πια μου έγινε απαραίτητη και ζωτικής σημασίας, γλυκιά, εθιστική ανάγκη.

.

Σκέψεις για την ποίησή μου και την πρώτη ποιητική μου συλλογή “Από φεγγίτη μικρό”

«Από φεγγίτη μικρό» θέλησα να ατενίσω την Κωνσταντινούπολη και τις χαμένες πατρίδες, καθώς αποτελούν για μένα σημείο αναφοράς, παρ’ όλο που δεν έχω Πολίτικη καταγωγή, αλλά με έλκει αφάνταστα αυτή η Πόλη με την ιστορία της, τη γοητεία, τα θέλγητρα και τον κοσμοπολίτικο αέρα της που τον διατηρεί στο πέρασμα των αιώνων , από την ίδρυσή της, μέχρι και σήμερα.

Προσπάθησα να εκφράσω το θαυμασμό και την αγάπη μου για τους ανθρώπους που αναγκάστηκαν με τρόπο βίαιο και σκληρό ν’ αποχωριστούν το βιος, τη γενέτειρά τους, τη γειτονιά και τους φίλους τους και να ξαναχτίσουν τη ζωή τους από την αρχή.

Εμπνευσμένη από τις βιωματικές εμπειρίες ενός αγαπημένου φίλου (που έζησε τις απελάσεις του 1964) έγραψα το πρώτο μου ποίημα, όπως μου είχε διηγηθεί, ότι μικρό παιδάκι περίμενε κρυμμένος στη σοφίτα τον Άγιο Βασίλη, αφού οι γονείς του προσπαθούσαν να διαλύσουν μέσα από τη μαγεία του παραμυθιού και της προσμονής του λατρεμένου Αγίου των παιδιών, την αγωνία τους για την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε τότε και για την τύχη τους, καθώς ήταν Έλληνες της Πόλης που αναγκάστηκαν να απελαθούν.

Η Πόλη με το μυστήριο και τη σαγήνη της, τα μεθυστικά αρώματα της κανέλας και των μπαχαρικών, τη θαλασσινή αύρα του Βοσπόρου και του Μαρμαρά, κατεύθυναν την πένα μου, και με οδήγησαν στο πρώτο μέρος του βιβλίου μου, όπου ταξίδεψα στη Σμύρνη της καταστροφής, στα καλντερίμια και τις γωνιές της Βασιλεύουσας, στα πευκόφυτα Πριγκηπόννησα, στον πύργο του Λεάνδρου, στη μαρτυρική Ίμβρο, σε όλα αυτά τα μέρη που θεωρώ πλέον κομμάτια της καρδιάς μου.

Στο δεύτερο μέρος προσπάθησα να αποδώσω μια συλλογή και παρουσίαση των πολύτιμων στιγμών που αναφέρονται σε αγαπημένο μου πρόσωπο, καθώς και καταστάσεις που σημάδεψαν τη ζωή μου.

Εδώ βρήκαν καταφύγιο οι αλήθειες μου, τα συναισθήματά μου, αυτά που απίθωσα στο χαρτί για να μπορέσω να τ’ αντέξω, για να μην τα ξεχάσω και για να συνεχίσω να υπάρχω και να γράφω πια, αφού ανακάλυψα ότι η ποίηση αποτελεί ευλογημένη διέξοδο, ελιξίριο ζωής και σηματοδότη της ζωντανής καρδιάς .

Τώρα ξέρω πως θα ήθελα στη ζωή μου να συνεχίσω γράφοντας, γιατί ποίηση για μένα πια σημαίνει αγάπη. Έχοντας στο νου μου κάποιους αγαπημένους στίχους από τα << Τρία αποσπάσματα>> του Ανδρέα Εμπειρίκου: <<Είναι τα βλέφαρά μου διάφανες αυλαίες./ Όταν τ ’ανοίγω βλέπω εμπρός μου ό,τι κι αν τύχει./ Όταν τα κλείνω βλέπω εμπρός μου ό,τι ποθώ.>>, σκέφτομαι ότι θα συνεχίσω να ονειρεύομαι και να ζωντανεύω τα όνειρά μου μέσα από τις λέξεις των ποιημάτων μου, αφού τα θεωρώ δομικό και αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχής μου.