Η Γεωργία Καλπαζίδου είναι φιλόλογος γλωσσολόγος. Ασχολείται ειδικότερα με τους τομείς της εκπαίδευσης και της κοινωνικής ένταξης περιθωριοποιημένων κοινοτήτων Ρομά συμμετέχοντας σε δράσεις και έργα αρμόδιων φορέων για την κοινωνική ένταξη σε τοπικό και κεντρικό επίπεδο. Από το 2021 αποτελεί ιδρυτικό μέλος της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας REVMA, η οποία έχει ως αντικείμενο τον σχεδίασμά και την υλοποίηση παρεμβάσεων για την άρση των στερεοτύπων και την καταπολέμηση του φαινομένου της μαθητικής διαρροής προωθώντας μεταξύ άλλων την τσιγγάνικη λογοτεχνία και τον γλωσσικό ακτιβισμό. Έχει γράψει το παραμύθι «Η πεταλούδα Ειρήνη και η μαγική Συνταγή» (εκδόσεις Πηγή), το οποίο χρησιμοποιείται από την ΑΜΚΕ REVMA ως εργαλείο προώθησης της αξίας της εκπαίδευσης.
Έχει εκδώσει τη πρώτη τη ποιητική συλλογή «Me Sem» (Εκδ. Κύκνος 2025)
.
ME SEM (2025)
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Με σεμ σημαίνει εγώ είμαι.. Η φράση συνοδεύεται από όσα γεννιούνται μαζί μας αλλά και από όσα μας αναγεννούν ξανά και ξανά σε μια πορεία αυτοπραγμάτωσης, μια διαδρομή πάντα λυτρωτική, συχνά επίπονη και ποτέ δεδομένη. Με σεμ Ρομνί μπορεί να πει η κάθε γυναίκα. Με σεμ Ρομνί αντηχούν τα κοινά βιώματα και τα κοινά συναισθήματα των γυναικών στο τότε και στο τώρα. 0 συμβολισμός της φράσης ξεπερνά τα όρια κάθε πολιτισμικού πλαισίου.
Βιώματα, σκέψεις και συναισθήματα αποτυπώνονται ισότιμα σε αυτή τη συλλογή μέσα από την ελληνική και την τσιγγάνικη γλώσσα, γλώσσες που αποτελούν αναπόσπαστα κομμάτια του εαυτού μου. Για την αποτύπωση της τσιγγάνικης γλώσσας, δεδομένου πως δεν υπάρχει μία κοινώς αποδεκτή κωδικοποίηση, επιλέχθηκε αφενός η γραφηματική απόδοση της γλώσσας με λατινικό αλφάβητο και αφετέρου με ελληνικό αλφάβητο. Έγινε προσπάθεια να αποδοθεί η προφορά λέξεων και φθόγγων με όσο το δυνατόν πιο κατανοητό και εναργή στον αναγνώστη τρόπο. Σημειωτέον πως πρόκειται για την τσιγγάνικη διάλεκτο Αρλί, η οποία μιλιέται κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα και τα Βαλκάνια.
ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΗ ΣΕΙΡΑ
Βάζω τις λέξεις μπροστά μου
να παίξω για λίγο,
να φτιάξω πύργους και κάστρα,
ιστορίες και σπηλιές,
να κάνω τον σκληρό στρατιώτη
απέναντι σε παπαρούνες και ελιές.
Βάζω τις λέξεις
τη μία πάνω στην άλλη,
να γίνουν σκάλα ψηλή,
να την ανέβω μέχρι πάνω
να δω τι κρύβουν πίσω τους οι φυλακές
και οι χαρούμενες Πρωτοχρονιές.
Βάζω τις λέξεις δίπλα δίπλα
να τις ντύσω με νόημα,
με ύφασμα σατέν, μεταξωτό,
με δαντέλα που έπλεκαν ώρες ατέλειωτες
δυο γυναικεία χέρια
πλέκοντας μαζί την εντέχνως τρύπια λογική μου.
Μόνο που απόψε
οι λέξεις δεν μπαίνουν στη σειρά,
δεν φτιάχνουν την αγάπη,
δεν χτίζουν ουρανό,
μπρος στη φωτιά γίνονται στάχτη.
Και η φωνή δειλή σιωπά,
κι ας νιώθει θάλασσα που ορμά,
παιδάκι είναι μοναχό
σ’ έναν δίχως φανάρια δρόμο
διαβαίνοντας με κίνδυνο
έναν ενήλικο, πολιτισμένο φόβο.
ΣΤΟΝ ΕΡΩΤΑ ΒΡΕΧΕΙ
Στο έρωτα απλώνεται ο άνθρωπος,
για να στεγνώσει τη μοναξιά του
και έτσι
καταλήγει πολλές φορές πιο βρεγμένος από πριν.
Κι ύστερα ξανά μουσκεμένος
βγαίνει και σ’ άλλη βροχή…
και σ’ άλλη…
μαζεύοντας βροχές
που έμαθαν να ρέουν στην ίδια διαδρομή
με το αίμα του.
ΒΑΡΙΑ ΞΥΛΙΝΗ ΡΟΔΑ
Άνθρωπε,
σπρώχνεις τη ζωή σου,
τη μοίρα σου,
ολομόναχος.
Τη σπρώχνεις σα ρόδα ξύλινη, βαριά ενός τσιγγάνικου κάρου.
Προσπαθείς να την πας παρακάτω,
σε μια πατρίδα αγαπητή και αγαπημένη.
Και σπρώχνεις… Και μοχθείς…
Και προσπαθείς…
Η ιστορία σου κυλά από τόπο σε τόπο
αφήνοντας το σημάδι της στους δρόμους του κόσμου
πλάι σε άλλες ανθρώπινες ιστορίες…
ιστορίες που τελικά αγκαλιάστηκαν
κι έπλασαν μαζί την Ιστορία όλων μας
με χώμα και νερό θαλασσινό.
Ώσπου κουράστηκες μοναχός…
Ώσπου ο χρόνος και οι λάσπες βαρύναν τους ώμους σου.
Ξαποσταίνεις για λίγο και συνεχίζεις…
Η μορφή σου πια σαν σκιά μολυβένια
γέρνει πάνω στη ρόδα «σύμβολο» που σου ‘δώσαν.
Εκεί, στο χρώμα του μολυβιού,
στο περίγραμμα του κουρασμένου σου κορμιού,
κρύβονται τόσα ανείπωτα λόγια…
Λόγια και τραγούδια που κυλούν σαν νερό από γενιά σε γενιά
και κουβαλούν πόνο, ζωή, ήχους και φθόγγος αλλιώτικους
που κάποτε σε κάνουν μισητό.
Παρηγοριά μόνον το μαντίλι σου,
ένα μαντίλι που σου ‘δώσε καιρό πριν
ένα κορίτσι σε μια γιορτή του δρόμου.
για να σκουπίσεις από το μέτωπό σου ιδρώτα, σκόνη και αδικία…
Όσο μία και μόνο απορία πηγαινοερχόταν
και τρυπούσε το μυαλό σαν το αξόνι της ρόδας σου…
Εμείς τώρα, κυρία, τι είμαστε;
ΥΓ.: Εμπνευσμένο από το εξώφυλλο του βιβλίου με τίτλο «Εμείς τώρα, κυρία, τι είμαστε;» της Τάνιας Αβέλλα.
ΚΟΚΚΙΝΑ ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ ΣΤΑ ΣΚΑΛΙΑ
Άπλωσα τα κόκκινα λουλούδια της νιότης μου
στα μαρμάρινα σκαλιά σου.
Προσευχή και τάμα κάνω στο όνομά σου το άγιο.
Τα κόκκινα λουλούδια να μη μαραίνονται ποτέ,
ποτέ τα φορέματα των κοριτσιών να μην ξεφτίσουν
απ’ της βροχής και του χρόνου την ορμή…
Τάμα κάνω και προσευχή
μπροστά σε αναμμένο κερί
με τα πόδια στεριωμένα
στης Βόνης την πλακόστρωτη, μινωική αυλή.
ΤΑ ΧΡΩΜΑΤΑ ΕΧΟΥΝ ΣΚΑΛΕΣ
Αν ήξερα πως τα χρώματα έχουν σκάλες
και καταλήγουν σε μπλε κρόσσια…
Αν ήξερα πως οι σκάλες οδηγούν
σε φωτεινές λέξεις και απροσδόκητα σχήματα…
Τότε, αμέσως δυο δυο θα ανέβαινα τα σκαλιά,
για να ακουμπήσω λιγάκι την άκρη ενός ονείρου
κι έτσι μήπως πια έβρισκα νόημα στην άχρωμη ανηφόρα.
ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ
Η συλλογή αποτελεί μία πρώιμη προσπάθεια να συμπεριληφθεί η ελληνική τσιγγάνικη Η γλώσσα σ’ ένα διαφορετικό πλαίσιο απ’ ό,ιι συνηθίζεται μέχρι τώρα, σε αυτό της λογοτεχνικής γραφής. Μέσα από την εναλλαγή της ελληνικής και της τσιγγάνικης γλώσσας αποτυπώνεται η εναλλαγή δύο μητρικών γλωσσών ως αδήριτο όλον.
Παράλληλα, τη συλλογή διαπνέει η αίσθηση της γυναικείας διεκδίκησης και χειραφέτησης συνυφασμένη με το σύγχρονο κοινωνικό γίγνεσθαι, αφού η κοινωνία διαμορφώνει κάθε «εγώ» και κάθε «εγώ» σχηματίζει την κοινωνία, μία αδιάκοπη συνδιαλλαγή και διαδρομή που καθρεφτίζεται στη γλώσσα και σε φωτογραφικά στιγμιότυπα.
.
ΚΡΙΤΙΚΕΣ
ΑΓΓΕΛΟΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ
(δάσκαλος, δρ. ΠΤΔΕ/ΑΠΘ)
Πρόκειται για την πρώτη ποιητική συλλογή της φιλολόγου –γλωσσολόγου Γεωργίας Καλπαζίδου. Πολλά ποιήματα της συλλογής έχουν αποδοθεί σε δυο γλώσσες: Στα Ρομανές (Τσιγγάνικα) και στα Ελληνικά. «Με σεμ Ρομνι» = Είμαι Ρομνί (Τσιγγάνα). Από την αρχή κιόλας η ποιήτρια δηλώνει με παρρησία και υπερηφάνεια την κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητά της. Όπως δηλώνει στο οπισθόφυλλο η ίδια, όλη η κοινωνική πορεία της χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή ανάμεση σε δυο γλώσσες: την Ρομανί (η) και την Ελληνική. Η Γ. Καλπαζίδου θεωρεί και τις δυο γλώσσες ως μητρικές. Με αυτήν την διάσταση η ποιήτρια θέτει ως σκοπό να συμπεριληφθεί η τσιγγάνικη γλώσσα στην λογοτεχνική γραφή. Η δίγλωσση ταυτότητα της ποιήτριας δηλώνει την δυναμική διάσταση των κοινωνικών και πολιτικών προεκτάσεων, που συνεπάγεται αυτή σε επίπεδο της γυναικείας χειραφέτησης όχι μόνο της ίδιας ή των γυναικών Τσιγγάνων -Ρομνά, αλλά και κάθε γυναίκας. Γι’ αυτόν τον λόγο η διγλωσσία δεν είναι πρόβλημα, όπως παρουσιάζεται σε ποικίλα θεσμικά περιβάλλοντα, αλλά κοινωνικός πλούτος, που αν τον μεταφέρουμε στην εκπαίδευση τα οφέλη του πολλαπλασιάζονται για το σύνολο της εκπαιδευτικής κοινότητας. Η παρουσίαση της ποιητικής συλλογής πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 10 Νοεμβρίου στην αίθουσα της «Στέγης της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης», η οποία και ανέλαβε την διοργάνωση της εκδήλωσης. Για την ποιήτρια και την ποιητική συλλογή μίλησαν: η ποιήτρια Χλόη Κουτσουμπέλη, ο Ομ. καθηγ, του ΑΠΘ Γιώργος Τσιάκαλος, ο γράφων και οι φίλες και συνεργάτριες της ποιήτριας η Ακριλένια Κάπου και Ειρήνη Ράπου. Οι κυρίες Στέλλα Παντελή, μητέρα της ποιήτριας και Ολυμπία Κύκλη απάγγειλαν ποιήματα στα Ρομανές και στα Ελληνικά αντίστοιχα. Τον συντονισμό της παρουσίασης είχε η πρόεδρος της Εταιρίας η κ Δ. Μήττα Ξεχωριστή ήταν η απαγγελία ποιημάτων συλλογής και δυο ποιημάτων του Ολοκαυτώματος των Ρομά από τον ηθοποιό του Κρατικού Θεάτρου Β. Ελλάδας τον Γ. Τσιακμάκη. Τις απαγγελίες έντυσε μουσικά η Στέλλα Μακράκη παίζοντας ακορντεόν.
Μια σύντομη κοινωνικο-βιογραφική ανάγνωση της πορείας της Γεωργίας Καλπαζίδου.
Η Γεωργία γεννήθηκε στις 11 Νοεμβρίου το 1989.
Την γνώρισα μαθήτρια στο δημοτικό σχολείο μας στον Δενδροπόταμο, όπου και κατοικεί μέχρι και σήμερα. Δεν είχα την χαρά να την έχω στην τάξη, που δίδασκα. Παρακολουθούσα όμως τη σχολική πορεία της, όπως και όλων των άλλων παιδιών του Δενδροποτάμου
Ήταν μια από τα 28 παιδιά Ρομά, που αποφοίτησαν από τα συστεγαζόμενα δημοτικά σχολεία του Δενδροποτάμου το διδακτικό έτος 2001-2. Ήταν θα λέγαμε η πρώτη δυναμική φοίτηση και αποφοίτηση παιδιών Ρομά της δεκαετίας του 1990 μετά την ουσιαστική παρέμβαση του πρώτου προγράμματος για την σχολική ένταξη των Ρομά, που υλοποιήθηκε από το ΠΤΔΕ/ΑΠΘ με τίτλο Φτώχεια 3» (με επιστημονικό υπεύθυνο τον Γ. Τσιάκαλο και συνεργάτριες την Δ. Κογκίδου και Ε. Τρέσσου). Αξίζει να γνωρίζει κάποιος/α ότι μέχρι την προηγούμενη δεκαετία 1980 τα περισσότερα παιδιά Ρομά δεν γινόταν δεκτά στο σχολείο για λόγους που καλύπτονταν από το ευρύτερο πέπλο-πλέγμα των κοινωνικών, οικονομικών (φτώχειας) και ρατσιστικών παραγόντων. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παράγοντες αυτοί έκτοτε εξαλήφθηκαν. Το αντίθετο καθημερινά μέχρι και σήμερα ορθώνονται οδοφράγματα αποκλεισμού και ρατσισμού στην κοινωνική και εκπαιδευτική ένταξη-συμπερίληψη- των Ρομά. Το χαρακτηριστικό τους είναι ότι μεταλλάσσονται μέσα από πατερναλιστικά οργανωμένες παρεμβάσεις ποικίλων κρατικών θεσμών και πολλών οργανώσεων της λεγόμενης κοινωνίας των πολιτών.
Από την μαθητική γενιά της ποιήτριας 17 μπαλαμέ (μη Ρομά) και 28 παιδιά Ρομά, που όλα εγγράφονται στο γυμνάσιο, ελάχιστα παιδιά Ρομά κατορθώνουν να αποφοιτήσουν από το γυμνάσιο χωρίς να επαναλάβουν κάποια τάξη και από αυτά ελάχιστα, που μετρούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού, συνέχισαν σε κάποια άλλη δομή δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης την περίοδο 2000-2010. Η Γ. Καλπαζίδου είναι η μόνη που κατάφερε να ολοκληρώσει και τους δυο κύκλους της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης χωρίς διακοπή η επανάληψη τάξης. Με την καθοδήγηση της αγαπημένης της φιλολόγου της κ Ιωαννίδου η Γεωργία –Γωγώ για μας που την ξέρουμε από παιδί- πετυχαίνει στις εισαγωγικές εξετάσεις για την τριτοβάθμια εκπαίδευση και εγγράφεται στην Φιλοσοφική Σχολή.
Στα φοιτητικά χρόνια η ποιήτρια αποφασίζει να δημιουργήσει τη δική της οικογένεια και να φέρει στη ζωή τον αγαπημένο της Ανέστη. Με την Γωγώ συναντιόμαστε και πάλι το 2010 (ως το 2015) όχι ως δάσκαλος- μαθήτρια, αλλά συνεργάτες-συνάδελφοι εκπαιδευτικοί- στο πρόγραμμα Εκπαίδευση παιδιών Ρομά, που υλοποιήθηκε από το ΠΤΔΕ/ΑΠΘ (με επιστημ. υπευθ. την κ. Ε. Τρέσσου και συνεργάτριες τις κ Σ. Μητακίδου και Γ. Καραγιάννη). Αυτή τη φορά στο πλαίσιο του προγράμματος η Γωγώ ως μητέρα, εργαζόμενη και φοιτήτρια Ρομνή αναλαμβάνει πρώτα- πρώτα μαθήματα ενισχυτικής διδασκαλίας σε παιδιά γυμνασίου και δημοτικού. Παράλληλα συμμετέχει στο πρόγραμμα γραμματισμού ενηλίκων Ρομά του Δενδροποτάμου, που υλοποιούμε στο σχολείο μας ήδη από το 2005 σε συνεργασία με τη διοίκηση του Δήμου Αμπελοκήπων Μενεμένης.
Στα μαθήματα ενηλίκων θα φέρει και τη μητέρα της την Στέλλα, η οποία θα αποκτήσει απολυτήριο δημοτικού το 2013. Τέσσερα χρόνια αργότερα θα φέρει και τη θεία της τη κ. Ευαγγελία, η οποία θα αποκτήσει απολυτήριο δημοτικού σχολείου στα 60 της χρόνια.
Ως εργαζόμενη και μητέρα θα ολοκληρώνει τις πτυχιακές σπουδές. Συνεχίζει μεταπτυχιακές στην γλωσσολογία με ερευνητικό αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας της την μητρική της γλώσσα, τη Ρομανί(η). Η εκπαιδευτική πορεία της Γεωργίας γίνεται το παράδειγμα για παιδιά , νέους/ες και ενήλικες στο Δενδροπόταμο. Στα χρόνια που ακολουθούν, παρατηρούμε πολλά παιδιά Ρομά να αποφοιτούν από το δημοτικό, αρκετά από το γυμνάσιο, λιγότερα από το Λύκειο και κάποιοι/ες πλέον νέοι/ες Ρομά από το Πανεπιστήμιο. Σε αρκετές περιπτώσεις επιτυχίας αυτών των παιδιών σημαντικό ρόλο έπαιξε η τοπική εκκλησία του Αγ. Νεκταρίου (Ιερ. Μητρόπολη Νεαπόλεως -Σταυρουπόλεως) με την οργάνωση της «Φάρος του Κόσμου».
Η Γεωργία όπως και αρκετοί/ες νέοι/ες Ρομά διαμορφώνουν την δυναμική εκπαιδευτική εξέλιξη του Δενδροποτάμου την εικοσαετία 1990-2010. Παράλληλα εμείς οι δάσκαλοι/ες καταγράφουμε την δυναμική μετασχηματιστική διαδικασία της μορφωτικής και κοινωνικής ζωής των Ρομά του Δενδροποτάμου. Εκεί που άλλοτε ακούγαμε οι Τσιγγάνοι/ες παντρεύονται μικροί/ες και δεν έχουν στο αίμα τους τα γράμματα παρατηρούμε ότι το σχολείο –η εκπαίδευση με την δυναμική παρουσία των παιδιών Ρομά του Δενδροποτάμου μετασχηματίζει αυτό το στερεότυπο. Περιορίζεται σταδιακά η «μικρογαμία» (γάμοι εφήβων) και τα παιδιά Ρομά αντιστρέφουν το στερεότυπο της δήθεν βιολογικά καθοριζόμενης πολιτισμικής ασυμβατότητας των Ρομά με την μόρφωση, την εκπαίδευση και τον πολιτισμό. Η Γωγώ σε αυτή τη διαδικασία γίνεται «μπροστάρισσα» και παροτρύνει στα Ρομανές και στα Ελληνικά τις Ρομνά-Τσιγγάνες γυναίκες, όπως στο πρώτο ποίημα της συλλογής:
Οπρέ Ρομνα
λεν εμπούκα κχαμ.
Αν –ντέ τουμαρέ βαστά
Ντα μακhέν εντουνιαβά
Σηκωθείτε πάνω γυναίκες
πάρτε λίγο ήλιο
μες στα χέρια σας
και βάψτε τον κόσμο
2015- 20: Αυτήν την πενταετία ως μητέρα μαθητή του σχολείου μας και μέλος του συλλόγου γονέων συνεργάζεται με γυναίκες και άνδρες του συλλόγου και όλοι/ες μαζί εντείνουν τις προσπάθειες για την σχολική ένταξη των παιδιών Ρομά της γειτονιάς του Δενδροποτάμου. Γίνεται πρόσωπο αναφοράς όχι μόνο των δασκάλων, των μαθητών, των γονιών του δημοτικού σχολείου, αλλά και του γυμνασίου. Με άλλες μητέρες συμμετέχει σε μορφωτικές και θεατρικές δράσεις του σχολείου μας για την ανάδειξη του Ολοκαυτώματος των Ρομά.
Όλα αυτά τα χρόνια ώριμη πλέον και συνειδητοποιημένη επιστήμονας η ποιήτρια συμμετέχει σε εκδηλώσεις επιστημονικού ή κοινωνικού ενδιαφέροντος: σε επιστημονικά συνέδρια, σε πολιτικές συναντήσεις και σε διαπολιτισμικές επιμορφώσεις εκπαιδευτικών. Σε αυτά και ιδιαίτερα σε όλους/ες στον Δενδροπόταμο γενναιόδωρα προσφέρει σε όλους/ες τον λόγο, την σκέψη και την εμπειρία της με στόχο πάντα την διεκδίκηση του δικαιώματος της εκπαίδευσης, για να γεμίσουν οι μαθητές/τριες Ρομά τον τόπο μας με ελπίδα. Σε αυτήν την διαδικασία όπως και στο ποίημα της συλλογής βάζει τις «Λέξεις στην σειρά»:
«Βάζω τις λέξεις
την μια πάνω στην άλλη,
να γίνουν σκάλα ψηλή,
να την ανέβω μέχρι πάνω».
Συνειρμικά με παραπέμπει στον Καβάφη. Στο ποίημά του «Το πρώτο σκαλί», Ο Καβάφης παρουσιάζει τον νέο ποιητή Ευμένη να παραπονιέται στον έμπειρο καθοδηγητή του Θεόκτιστο –θα λέγαμε δάσκαλος δημιουργικής γραφής. Ο Θεόκτιστος προσπαθεί να συμβουλέψει και να ενθαρρύνει τον απογοητευμένο νέο, που για μεγάλο χρονικό διάστημα κατάφερε να γράψει μόνο ένα μικρό ειδύλλιο διαπιστώνοντας την δυσκολία της ποίησης:
«…πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα
κι απ’ το σκαλί το πρώτο εδώ που είμαι
ποτέ δεν θ’ ανεβώ ο δυστυχισμένος.»
Είπ’ ο Θεόκτιστος: Αυτά τα λόγια
ανάρμοστα και βλασφημίες είναι.
Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει
νάσαι υπερήφανος κ’ ευτυχισμένος.
Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι:
τόσο που έκαμες μεγάλη η δόξα….»
και λίγο πιο κάτω ο στο αποκορύφωμα της πολιτικής φιλοσοφικής σκέψης του ο Καβάφης βάζει στο συμβουλευτικό λόγο το Θεόκτιστου τους στίχους:
«Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο
Πρέπει με το δικαίωμά σου νάσαι
Πολίτης εις των ιδεών την πόλι…»
Προσκαλεί και παροτρύνει τους/τις αναλφάβητους/ες ενήλικες Ρομά ή εκείνους/ες, που δεν ολοκλήρωσαν την πρωτοβάθμια υποχρεωτική εκπαίδευση της γειτονιάς, να συμμετέχουν στο τμήμα γραμματισμού ενηλίκων στο σχολείο μας. Να μάθουν να βάζουν τις δικές τους «Λέξεις στην σειρά» ή «την μια πάνω στην άλλη», όπως λέει η ίδια στο σχετικό ποίημα της συλλογής, για να κατασκευάσουν την δική τους σκάλα της εκπαίδευσης, ώστε να μπορούν να δουν με τα δικά τους μάτια τον κόσμο ανεβαίνοντας στο πρώτο σκαλί της εκπαίδευσης. Συμμερίζεται την αγωνία και την ελπίδα της προσπάθειάς τους, ενώ παράλληλα συμμερίζεται και όλες τις προσπάθειες των δασκάλων του σχολείου μας, του οποίου γίνεται μέλος. Σήμερα είμαστε στην ευχάριστη θέση να λέμε ότι: απέκτησαν απολυτήριο δημοτικού 216 ενήλικες Ρομά του Δενδροποτάμου. Σε αυτό τον αριθμό οι περισσότερες είναι γυναίκες. Παράλληλα από τα δυο σχολεία του Δενδροποτάμου τη δεκαετία του 2010-20 αποφοίτησαν περίπου 400 παιδιά (από αυτά περίπου 30 παντρεύτηκαν ως έφηβοι/ες.). Επιπλέον την ίδια χρονική περίοδο αποφοίτησαν από το δημοτικό σχολείο 50 περίπου έφηβοι\ες και νέοι/ες ως 17 χρονών. Από αυτούς/ες μία παντρεύτηκε στα 17 της χρόνια. Σε αυτούς τους αριθμούς παιδιών αν προσθέσουμε και τους/τις 80 περίπου νέους/ες που αποφοίτησαν από το Γυμνάσιο (2015-20) και τους/τις πρώτους/ες αποφοιτήσαντες/σσες ενήλικες από το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Αμπελοκήπων –Μενεμένης (με έδρα τον Δενδροπόταμο), η ελπίδα και η αισιοδοξία του εκπαιδευτικού μετασχηματισμού χαράζεται πλέον στην κοινωνική ιστορία του Δενδροποτάμου με εμφανείς επιρροές στις μικροκοινωνικές σχέσεις της ζωής των Ρομά. Σε αυτήν την πορεία η Γωγώ στέκεται πάντοτε αρωγός. Γνωρίζουμε , όπως και η ίδια γνωρίζει, ότι ο δρόμος για την υποχρεωτική εκπαίδευση αρκετών παιδιών Ρομά αλλά και νέων του Δενδροποτάμου και πάρα πολλών άλλων σε καταυλισμούς είναι μακρύς και γεμάτος οδοφράγματα. Γι αυτό για όλους/ες εμάς και την ποιήτρια η περίπτωση κι ενός παιδιού να αποκλείεται από την εκπαίδευση και να βρίσκεται εκτός σχολείου είναι εκπαιδευτικό, κοινωνικό και πολιτικό σκάνδαλο.
Η Γ Καλπαζίδου συνεχίζει να χαράζει την δική της πορεία στο λιβάδι του χρόνου φτιάχνοντας την δική της μαγική συνταγή επιτυχίας για την μορφωτική εξέλιξη των Ρομά, όπως η «Πεταλούδα Ειρήνη» του πρώτου της βιβλίου- παραμυθιού : Σε αυτήν την πορεία δεν μαζεύει μόνη της την γύρη από την ομορφιά του λιβαδιού της εκπαίδευσης και της μόρφωσης. Με άλλες γυναίκες Ρομνες/α επιστήμονες την Ελένη, την Χριστίνα, την Ειρήνη και την Παρασκευή συγκροτούν την δυναμική ομάδα της μη κερδοσκοπικής εταιρείας REVMΑ. Όλες μαζί συνεργάζονται ως ειδικές επιστήμονες με το υπουργείο εργασίας και κοινωνικής πολιτικής στην συγκρότηση προγράμματος παρέμβασης για την κοινωνική ένταξη-συμπερίληψη των Ρομά. Γυναίκες που δεν πέφτουν θύματα του εύπεπτου και εύκολου λόγο, αλλά αδράχνουν στα δικά τους στιβαρά χέρια το μέλλον τους και το μέλλον των κοινοτήτων τους, για να πετάξουν όλες μαζί και να μεταφέρουν την γύρη της εκπαίδευσης σε καταυλισμούς Ρομά και σε σχολεία με παιδιά Ρομά και μη Ρομά. Όλες μαζί τονίζουν την αξία της συνύπαρξης όλων των παιδιών ενάντια σε αποκλεισμούς και ρατσισμούς. Γιατί γνωρίζουν πολύ καλά πως οι κοινωνικές ανισότητες είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση. Πέρα από την άρτια επιστημονική γνώση απαιτείται καθημερινά η αγωνιστική κοινωνική και πολιτική διεκδίκηση και παρέμβαση. Η 58χρονη η κ Ελένη, μαθήτρια του τμήματος γραμματισμού ενηλίκων και γειτόνισσα της Γωγώς, με αφορμή την Παγκόσμια Μέρα των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σχολιάζοντας μια αφίσα παιδιών από όλον τον κόσμο είπε και έγραψε στα Ρομανές «Σάορε ε χουρντέ σι μπουτ σουκάρ τελέ κ(χ)αμ, αμά νιί σι ίσα»(: Όλα τα παιδιά κάτω από τον ήλιο είναι πολύ όμορφα, αλλά δεν είναι ίσα)
Διαβάζοντας την ποιητική συλλογή «Me Sem» μέσα από την ματιά της ποιήτριας Χλόης Κουτσουμπέλη1.
Παρακολουθώντας την έμπειρη και διεισδυτική ματιά της ποιήτριας Χλόης Κουτσουμπέλη θα προσπαθήσω να σταχυολογήσω κάποιες σημαντικές θέσεις της από την εισήγησή της. Από την αρχή κιόλας τονίζει ότι τα ποιήματα της Γεωργίας Καλπαζίδου είναι φτιαγμένα με πάθος, υπερηφάνεια και αγάπη για την καταγωγή της, για τη Ρομνή γυναίκα, αλλά και κάθε γυναίκα της οικουμένης. Όπως ιδιαίτερα επισήμανε Χλόη Κουτσουμπέλη, η ποίηση της Γεωργίας αποτυπώνει γίνεται έκφραση της δύναμης και του ονείρου των ανθρώπων, που υψώνουν το ανάστημά τους σε μια κοινωνία που εξακολουθεί να τους κρατάει στο περιθώριο.
«Μέ σεμ Ρομνή»: είμαι γυναίκα. Σε αυτόν τον στίχο αντιστοιχούν συμβολισμοί, που ξεπερνούν τα όρια κάθε πολιτισμικού πλαισίου. Μέσα στο σύνολο της ποιητικής συλλογής αποτυπώνονται τα βιώματα και τα συναισθήματα της ποιήτριας σε δυο γλώσσες ισότιμα: Στα Ρομανές- Τσιγγάνικα και στα Ελληνικά»
Οπρέ Ρομνά
Σηκωθείτε επάνω γυναίκες,
πάρτε λίγο ήλιο
μες στα χέρια σας
και βάψτε τον κόσμο.
Σε αυτούς τους στίχους αποτυπώνονται τα κοινά και διαχρονικά συναισθήματα της ποιήτριας ως προτροπές για όλες τις γυναίκες. Η διεισδυτική ματιά της Κουτσουμπέλη αναδεικνύει ότι το ποίημα αυτό μπορεί να αφορά τις γυναίκες σε ένα καταυλισμό Ρομά, όμως αποκτά παγκόσμια διάσταση και γίνεται δυναμική έκκληση προς κάθε πονεμένη γυναίκα. Γι αυτό αφορά εξίσου τις γυναίκες στην Παλαιστίνη, στην Γάζα. Αφορά τις γυναίκες, που έχασαν τα παιδιά τους στα σκοτεινά νερά της θάλασσας κατά την μετανάστευσή τους. Αφορά όλες αυτές τις όμορφες και πονεμένες γυναίκες, που θέλουν να χτίσουν έναν καινούργιο κόσμο πάνω στα συντρίμμια του παλιού. Οι γυναίκες είναι αυτές που φέρνουν την ζωή. Κουβαλούν μέσα τους την αναγέννηση και την ανασυγκρότηση της ζωής. Οι γυναίκες είναι αυτές που χτίζουν και όχι αυτές που γκρεμίζουν. Για όλα αυτά οι παραπάνω στίχοι μπορούν να προσεγγιστούν με πλαίσιο την παγκόσμια σφαίρα του ρόλου της γυναίκας. Και όπως χαρακτηριστικά επεσήμανε η Κουτσουμπέλη: τις γυναίκες τις συνδέει ο πόνος και το τραύμα και αυτά υπάρχουν ως αόρατα δεσμά, που τις ενώνουν.
Ένα απαραίτητο στοιχείο, κατά την Χλόη Κουτσουμπέλη, που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι ο συνδυασμός του πρώτου δίγλωσσου ποιήματος με τη φωτογραφία (της Ευαγ.Γούλα), για να τονιστούν τα ζητήματα της ανισότητας και της αξιοπρέπειας της Ρόμικης ζωής. Η συνάφεια των εικόνων και των φωτογραφιών στην συλλογή είναι εμφανής. Αντανακλούν στο περιεχόμενο των ποιημάτων. Η αντανάκλαση του φεγγαριού στη θάλασσα στο ποίημα «Στο χρυσάφι σου να βουτήξω», το ηλιοβασίλεμα ή τα ανθισμένα λουλούδια με χρώματα μωβ σε μια προσπάθεια να αποτυπώσουν την μελαγχολία και την νοσταλγία είναι σφιχτά δεμένα με το μήνυμα και το περιεχόμενο των ποιημάτων. Η απεικόνιση ενός βροχερού τοπίου πιο συγκεκριμένα μετά την μπόρα συνοδεύει το ποίημα «στον έρωτα βρέχει» για να τονίσει την μύχια αγωνία του έρωτα.
Χαρακτηριστική είναι η αναλυτική ερμηνεία που δίνει η ποιήτρια Χλόη Κουτσουμπέλη στη χρήση των φωτογραφιών. Περιγράφει: Οι φωτογραφίες και τα χρώματα εντείνουν την υλική έκφραση των συναισθημάτων. Με την αποτύπωση ενός γυναικείου χεριού στην κοιλιά ενός βρέφους εκφράζει την τρυφερότητα και τον απόηχο της μητρικής φωνής και στοργής. Και σε αντίθεση με μια τεράστια σκιά αποτυπώνεται η φρίκη του ναυαγίου στην Πύλο στο ποίημα «Η θάλασσα της Πύλου» Γραφεί σε αυτό το ποίημα η Γ Καλπαζίδου:
«Τα κύματα σχημάτιζαν φιγούρες ανδρικών και
γυναικείων σωμάτων.
Οι γλάροι έμαθαν να τα’ αναγνωρίζουν.
Αναγνωρίζουν τα πόδια τους, τα δάχτυλά τους,
τις υποσχέσεις επιστροφής στους γονείς και στα παιδιά τους.
Τόσα και τόσα ανθρώπινα σώματα…..
Εισάγοντάς μας συνεχώς σε αισθητικές διαστάσεις της ποιητικής συλλογής Me sem η Χλόη Κουτσουμπέλη θα σταθεί στο ποίημα «Όταν βγαίνεις από το σκοτάδι». Σε αυτό η ποιήτρια αναλύει τα στάδια και τις διεργασίες του πένθους με ένα τρόπο υπαρξιακό και βαθύ. Το ποίημα από μόνο του αποτελεί μια διατύπωση της απομόνωσης και της μοναξιάς:
«Βγαίνεις από το σκοτάδι
και νομίζεις ότι Άλλοι θα δουν,
θα δουν την σκόνη
που άφησε ριγμένη……
…Βγαίνεις από το σκοτάδι
με την έντονη γεύση του στα χείλη σου.
Στο πρώτο τυχαίο φιλί,
νομίζεις πως την έχεις μοιραστεί
νομίζεις πως μοιράστηκαν
όσα δεν θα μπορούσες με φράσεις να μοιραστείς….»
Πρόκειται τελικά όπως διαπιστώνει η Χλοη Κουτσουμπέλη για μια ιδιόμορφη ερμηνεία της εμπειρίας. Χαρακτηριστικά διατυπώνει με τον δικό της γλαφυρό ύφος και λόγο η ποιήτρια τώρα Κουτσουμπέλη: Μια εμπειρία πως υπάρχουν εμπειρίες, που δεν μοιράζονται.
Αντιστάθμισμα σε αυτό το ποίημα (Όταν βγαίνεις από το σκοτάδι) είναι το επόμενο ποίημα «Μ’ ένα φεγγάρι στο φτερό». Σε αυτό το σκοτάδι δεν προβάλλεται με αρνητικό περιεχόμενο αλλά κουβαλά την αέρινη υπόσχεση της αναζωπύρωσης και της ανατροφοδότησης του φωτός. Πρόκειται για ένα ποίημα συμπυκνωμένο και δραστικό στην σύντομη ομορφιά του.
Λίγο παρακάτω η Χλόη Κουτσουμπέλη θα χαρακτηρίσει το δίγλωσσο ποίημα «Μητρική φωνή» συγκλονιστικό και πανανθρώπινο. Πρόκειται για ένα ποίημα συμπεριληπτικό και περιεκτικό. Είναι γεμάτο παιδικές φωνές, γεμάτο δάκρυα ορφανών παιδιών. Παιδιών που δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες με τα παιδιά των λευκών εφησυχασμένων πολιτών. Μια κοινωνία που ευημερεί κάνοντας τους φτωχούς φτωχότερους και τους πλούσιους πλουσιότερους. Παιδιά που ζουν πίσω από συρματοπλέγματα σε υποβαθμισμένα γκέτο. Όπου αντιμετωπίζουν καθημερινά φυλετικές διακρίσεις, το στίγμα της περιθωριοποίησης και του αποκλεισμού. Αναφέρεται σε όλα τα παιδιά: Προσφυγόπουλα, που χάνονται. Στα ασυνόδευτα παιδιά που συλλαμβάνουν οι συνοριοφύλακες και η Frontex, για να τα οδηγήσουν σε δομές- στρατόπεδα συγκέντρωσης. Το ποίημα αναφέρεται σε όλα τα παιδιά ενός κατώτερου θεού. Εκείνα που δήθεν «απειλούν να αλλοιώσουν» τον πολιτισμό μας και δεν συμπεριλαμβάνονται στο φαντασιακό του δήθεν πολιτισμένου κόσμου
Η πολιτικοποιημένη Χλόη Κουτσουμπέλη θα συνεχίσει και θα σταθεί ιδιαίτερα στο ποίημα «Αντώνη μ’ ακούς;». Πρόκειται για ένα ποίημα με στοιχεία του υποσχόμενου οικονομικού Ευρωπαϊκού μοντέλου, που είναι γεμάτος με ρατσισμούς και αποκλεισμούς. Το ποίημα αυτό συνοδεύεται από την φωτογραφία ενός μεγάρου στον τοίχο του οποίου κυριαρχεί ένα γκράφιρτι – φράση- «το μέλλον της Ευρώπης». Η ποιήτρια Γ. Καλπαζίδου μιλά για όλους αυτούς τους ανθρώπους, που αποκλείονται από την Ευρώπη του καπιταλισμού, της υπερκατανάλωσης και δεν έχουν μέλλον ούτε καν παρόν:
Αντώνη ακούς τι λένε οι τοίχοι;
Αντηχούν με το τσιμεντένιο σώμα τους
το μέλλον….
Κρίμα που εσύ θα λείπεις από το λαμπρό μέλλον που
έρχεται,
κι όλο έρχεται
και με τρομάζει τόσο…..
Η Χλόη Κουτσιμπέλη θα κλείσει την εισήγησή της με την εμπειρία της από την συμμετοχή στο πρόγραμμα δημιουργικής γραφής στο 3ο Γυμνάσιο Μενεμένης στον Δενδροπόταμο. Η μαθήτρια Ελένη Τσακίρη γράφει:
«Δεν ξέρω, αν ο ωκεανός θα σου φέρει αυτά που έγραψα.
Μα ξέρω σίγουρα
Πως όσες θάλασσες και ωκεανοί κι αν μας χωρίζουν
Πάντα θα υπάρχει μια στεριά να μας ενώνει»
Εν κατακλείδι αυτή η ποιητική συλλογή της Γ Καλπαζίδου για την Χλόη Κουτσουμπέλη είναι ωκεανός και στεριά μαζί, που μας ενώνει. «Θα ήθελα να τελειώσω με μια μόνο φράση Μέ σεμ Ρομνή. Είμαι κι εγώ Ρομνή. Όλοι και όλες εδώ είμαστε Ρομνή» .
Όταν οι εμπειρίες του Γ. Τσιάκαλου με «τα Ρομά» σμίγουν- δένουν με την ποιητική συλλογή «Me sem»:
Την εισήγησή του Ο Γ Τσιάκαλος την ξεκίνησε παίρνοντας αφορμή από ένα κείμενο του, που δημοσίευσε στην εφημερίδα Αυγή πριν σαράντα περίπου χρόνια και στου οποίου τον τίτλο δέσποζε η φράση στα Ρομανές «Opre Roma» (σηκωθείτε Ρομά). Σ’ εκείνο το κείμενο, όπως και σε πολλά άλλα που ακολούθησαν, τόνιζε την ανάγκη της κοινωνικής και σχολικής ένταξης των Ρομά ως Δικαίωμα. Όπως επισήμανε όταν έγραφε για Ρομά-για Τσιγγάνους, όπως λέγαμε εκείνη την εποχή, πολλοί ήταν εκείνοι, που αμφισβητούσαν την αυτονόητη για αυτόν παιδαγωγική θέση των ικανοτήτων μάθησης από όλα τα παιδιά, λέγοντας του «σιγά μην μάθουν οι Τσιγγάνοι». Στην χειρότερη μορφή αποτύπωσης του χλευασμού πολλών τότε ανάμεσά τους και εκπαιδευτικοί έλεγαν: «Οι Γύφτοι δεν θέλουν το σχολείο».
Σε εκείνα τα κείμενα όταν χρησιμοποιούσε τον όρο –λέξη Ρομ(ά), όπως θυμάται ο ίδιος, για κάποιους φαινόταν αστείο. Σ’ εκείνο το κείμενο περιέγραφε και επιζητούσε την αλληλεγγύη των μη Ρομά. Όμως ταυτόχρονα ήθελε σε αυτήν την διαδικασία να συμμετέχουν και οι Ρομά. Ενώ μιλούσε για τους «αθέατους»- αποκλεισμένους, ταυτόχρονα ήθελε κι αυτούς μαζί σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων. Αυτό επιδίωκε τονίζοντας ιδιαίτερα στον τίτλο του άρθρου αλλά και μέσα στο κείμενο με την φράση «Opre Roma». Στάση και αρχή που ακολούθησε και ακολουθεί ο Γ Τσιάκαλος σε όλη την επιστημονική και κοινωνική του πορεία. Θεωρεί και καταγράφει συνεχώς ότι η διαδικασία της συμμετοχής και της αλληλεγγύης με κοινωνικά αποκλεισμένες ομάδες κουμπώνουν πάντα με την χειραφέτηση ως διαρκή καθημερινή διαδικασία του εκδημοκρατισμού της κοινωνίας. Συγκινημένος στην παρουσίαση της ποιητικής συλλογής ο Γ Τσιάκαλος ανατρέχει στο τότε του άρθρου της εφημερίδας Αυγή και διερωτάτο: Σκεφτόμουνα τότε γράφοντας το άρθρο, αν θα ’ρθει άραγε η στιγμή, όπως σήμερα. Να συμβαίνει με αυτονόητο τρόπο η συμμετοχή των Ρομά. Και θα’ ναι εκείνη ακριβώς η στιγμή, που «θα πεις στον εαυτό σου τώρα θα κάθομαι πίσω» για να ακούσω τους δημιουργούς.
Ο Γ. Τσιάκαλος βάζοντας μπροστά τις δικές του εμπειρίες από τις πολύχρονες σχέσεις του με «τα Ρομά» λέει πως συγκινήθηκε διαβάζοντας όλα τα ποιήματα της συλλογής. Εκείνο όμως που «του άρεσε» περισσότερο είναι το ποίημα «Τα κρόσσια της Σεβίλλης», γιατί του θύμισε ένα ταξίδι στην πόλη της Ισπανίας, όπου πριν πολλά χρόνια συναντήθηκε και αντάλλαξε απόψεις με Ρομά για ζητήματα εκπαιδευτικής, κοινωνικής και πολιτικής ένταξης, κ.α.. Αν θα ξεκινούσε την παρουσίαση της συλλογής, με αυτό το ποίημα θα άρχιζε. Όμως για αυτόν το σημαντικό ζήτημα είναι -η πρόκληση- ανάμεσα στο δικό του κείμενο «Opre Roma» και στην ποιητική συλλογή της Γεωργίας.
Σε μια σημερινή παρουσίαση δεν θα την ξεκινούσε πλέον με το Opre Roma, αλλά μόνο Ρομνά. Γιατί η ποιητική συλλογής της Γεωργίας είναι πέρα από αυτά που φανταζόταν τότε. Στην ποιητική συλλογή είναι πια οι γυναίκες αυτές που μιλούν και αυτό το γεγονός είναι το σημαντικότερο όλων. Είναι μια ιστορική κατάκτηση και καταγραφή για τον Δενδροπόταμο.
Όμως για τον Γ Τσιάκαλο η ποιητική συλλογή αποκτά και μια ιδιαίτερη προκλητική διάσταση και σημασία. Όπως τονίζει ο ίδιος ότι το όνειρο του πριν πολλά χρόνια θα ήταν μια ποιήτρια να παρουσιάζει την ποιητική συλλογή σε οποιαδήποτε γλώσσα, αλλά χωρίς να χρειάζεται να παρουσιάζεται και το βιογραφικό της. Αυτό θα σήμαινε ότι έχουν διαμορφωθεί εκείνες οι κοινωνικές αλλαγές των ισχυρών κοινωνικών προτύπων. Ότι τα πράγματα θα είναι τόσο αυτονόητα πια και ότι θα μπορεί να υπάρχει μια ποιήτρια Ρομνή όπως μια άλλη Ελληνίδα, μια Γερμανίδα ή μιας οποιασδήποτε άλλης εθνικότητας. Θα είχαν διαμορφωθεί έτσι οι συνθήκες, που δεν θα χρειάζεται πια να λες: ξέρετε ότι για να φτάσει να γράψει αυτό το ποίημα χρειάστηκε πρώτα να είναι μια από τις λίγες, που κατάφεραν να περάσουν από όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, ώστε να πετύχει να γράφει και να διαβάσει.
Ως τελευταίος εισηγητής ο Γ Τσιάκαλος είχε την ευκαιρία βάσει προγράμματος της εκδήλωσης να παρακολουθήσει όλες τις απαγγελίες των ποιημάτων. Βλέποντας την μητέρα της ποιήτριας –την κ Στέλλα- να απαγγέλει συγκινημένη τα ποιήματα της κόρης της αναλογίστηκε την κοινωνική ευθύνη του για το γεγονός ότι η Στέλλα δεν τέλειωσε το σχολείο, όπως θα έπρεπε κατά την παιδική της ηλικία. Θυμήθηκε την περίπτωση μιας μητέρας, η οποία σε κάποια εκδήλωση στον Δενδροπόταμο του είπε ότι αυτός, που μιλούσε, ολοκλήρωσε το σχολείο και πως ήταν ο γιός της. Η συζήτηση αυτή αποκαλύπτει το γεγονός της ευθύνης του ως δασκάλου και της αναγκαιότητας αυτοκριτικής, κατά την οποία έρχεσαι να δεις που πέτυχε εκείνος (ο γιος) και που απέτυχε ο ίδιος (ως δάσκαλος) με το ερώτημα, γιατί εκείνη (η μητέρα) δεν προχώρησε στο σχολείο, όπως εννοούσε. Θα είναι σημαντικό εκπαιδευτικό και κοινωνικό γεγονός, όταν δεν θα χρειάζεται να λες ότι τα κατάφεραν αυτοί μονάχα. Όταν το αυτονόητο της επιτυχίας θα είναι για όλους και όλες ως κανόνας και θα έρθει εκείνη η εποχή, όπου θα λες ότι δεν τα κατάφεραν δυο ή τρία παιδιά και στη συνέχεια θα αναλογίζεσαι και θα διερωτάσαι: Γιατί άραγε;
Γι αυτά τα ζητήματα Ο Γ. Τσιάκαλος μίλησε και στο Συμβούλιο της Ευρώπης, όταν του δόθηκαν οι ευκαιρίες. Σε συνεδριάσεις του παρουσίασε τις συνθήκες μη αποδοχής και εγγραφής των Ρομά σε κάποιο δήμο με επίπτωση εγγραφής των παιδιών τους στα σχολεία. Αλλά και όταν διευθετήθηκαν διοικητικά αυτές οι αναγκαιότητες και είχαν τα σχετικά έγγραφα οι Ρομά (πιστοποιητικά γέννησης), οι διοικήσεις των σχολείων έθεταν ως εμπόδιο την ανυπαρξία βιβλιαρίου των εμβολίων. Παρόλα αυτά το επιχείρημα της κυρίαρχης άποψης ήταν: δεν πηγαίνανε ή εγγράφονταν και φεύγανε από το σχολείο. Δεν υπήρχε τότε μια απόφαση, που να λέει ότι ακόμα και αν δεν είναι τα παιδιά εμβολιασμένα, θα γίνονται δεκτά –θα πηγαίνουν στο σχολείο. Βολευόταν με αυτή την κατάσταση. Οι διαδικασίες αυτές συμπληρωνόταν και από προσεγγίσεις των δνσεων εκπαίδευσης για την περιοχή του Δενδροποτάμου. Οι παράγοντες της διοίκησης θεωρούσαν ότι οι δάσκαλοι πήγαιναν στα κάτεργα του Δενδροποτάμου. Αφού πήγες κάποια περίοδο, μετά φεύγεις.
Επανερχόμενος στην ποιητική συλλογή ο Γ. Τσιάκαλος παρατηρεί ότι τα ποιήματα προκαλούν ευχαρίστηση και για έναν επιπλέον λόγο: «Μ’ αρέσουν γιατί έχουν μια ευαισθησία, αλλά ταυτόχρονα εκφράζουν αυτοπεποίθηση». Περιγράφει την αυτοπεποίθηση μπαίνοντας στην θέση της ποιήτριας. Ναι είμαι Ρομνή. Δεν θα κρύβομαι και τα κατάφερα. Μόνο έτσι δέχεται η ποιήτρια να την αναγνωρίζουνε και δεν θα κρύβεται επιπλέον με βάση το μέρος που θα μένει. Η ίδια μιας και κέρδισε κάποια χρήματα δεν θα αλλάξει μέρος κατοικίας, αλλά μένει στον Δενδροπόταμο. Και αυτό έχει ιδιαίτερη αξία ως κοινωνική προέκταση της προσωπικής της επιλογής.
Απευθυνόμενος ο Γ. Τσιάκαλος στην ποιήτρια: «τότε είπα το οπρέ Ρομά. Τώρα δεν θα πω οπρέ. Σηκωθήκατε. Κοιτάξτε να μην σας τυλίξουνε». Τόνισε ιδιαίτερα ότι οι άνθρωποι από τις οποιεσδήποτε μειονότητες, που καταφέρνουν κάποια στιγμή να ενταχθούν στον κοινωνικό χώρο ως εγγράμματοι, δεν θεωρούνται πια αποκλεισμένοι. Έχουν πλέον την δύναμη οι ίδιοι και οι ίδιες να πουν «αυτός/η είμαι» και τότε έρχεται η κοινωνία, αυτή που μέχρι πριν του/τις είχε στην άκρη, και τους/τις αγκαλιάζει. Το κάνει αυτό γιατί θεωρεί η κυρίαρχη κοινωνία ότι αυτοί/ες είναι το κάτι ιδιαίτερο ως άτομα. Είναι άτομα πλέον τα οποία έχουν και τον οποιοδήποτε τίτλο με τον οποίο εμείς -αντίστοιχα τα μέλη της κυρίαρχης κοινωνίας- μπορούμε να καταφέρουμε πολλά εις βάρος της μειονότητας. Αυτή η εξέλιξη είναι ο μεγάλος φόβος. Όλα ξεπερνιούνται από την στιγμή που κάποιος σηκώνεται και λέει: εγώ είμαι όρθιος άνθρωπος – γυναίκα ή άντρας. Ο όρθιος άνθρωπος δεν σκύβει ποτέ και δεν λέει ευχαριστώ στο άλλον, που έρχεται ως μέλος της εξουσίας να τον βάλει μέσα στις κοινωνικές δομές ή σε μια προνομιακή κατάσταση χαριστικά. Οι δομές ανήκουν δικαιωματικά σε όλους και όλες.
Ο ίδιος επαναλαμβάνοντας την αισιοδοξία του, που πηγάζει από το γεγονός ότι Ρομνές πλέον μπορούν να στέκονται όρθιες, αποφαίνεται – εν τη ρύμη του λόγου του- ότι δεν χρειάζεται να ξαναγράψει για Ρομά (του Δενδροποτάμου), αλλά μόνο για τον Ασπρόπυργο. Γιατί εκεί βλέπουμε ότι συμβαίνουν γεγονότα όμοια με εκείνα, για τα οποία μιλούσαμε πριν από σαράντα χρόνια. Το γεγονός ότι θα υπάρχουν αστυνομικοί οπουδήποτε ζουν Ρομά με το πρόσχημα ότι εκεί ζουν επικίνδυνοι άνθρωποι συνιστά μια επικίνδυνη πολιτική πράξη. Ο Γ Τσιάκαλος απευθυνόμενος σε αυτές τις εξουσιαστικές λογικές και επιλογές θα πει: κοιτάξτε και μπροστά στο σπίτι του πρωθυπουργού έχουμε αστυνομικούς (ως επικίνδυνο!!). Όπου κάθονται αυτοί (οι επικίνδυνοι) έχουμε πολλούς αστυνομικούς. Έτσι θα μπορούσε να εννοεί κάποιος/α ότι: κοιτάξτε εμείς παντού θέλουμε να υπάρχει ησυχία. Και αυτό θα είχε ίσως μια ιδιαίτερη σημασία. Όταν όμως έρχεσαι και λες –ως πολιτεία- ότι ΕΚΕΙ (όπου κατοικούν οι Ρομά) υπάρχουν κίνδυνοι και στην συνέχεια να συμπληρώνει ο οποιοσδήποτε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης γράφοντας: ότι μέχρι τώρα δεν τολμούσε να μπει εκεί μέσα αστυνομικός, γιατί ήταν άβατο!! Όταν λοιπόν συμβαίνουν αυτά διαπιστώνει ο Γ Τσιάκαλος ότι ακόμα είμαστε σε παλιές εποχές. Αυτό τον γεγονός προκαλεί την προσωπική του κοινωνική και επιστημονική ευθύνη και ενεργοποιεί την ανάγκη της δικής του εγρήγορσης τόσο για την αλληλέγγυα συμμετοχή του με Ρομά, που βιώνουν αυτές τις διακρίσεις, όσο και την ευθύνη με τον λόγο του για την κοινωνική αφύπνιση και συνειδητοποίηση. Γι αυτό καταληκτικά ο Γ. Τσιάκαλος εκφράζοντας τη βεβαιότητα του πιστεύει ότι η ποιήτρια θα αγωνιστεί με τα ποιήματά και τον λόγο της ενάντια σε τέτοιες απόψεις.
Όταν η συγκίνηση δημιουργεί…
Ζήσαμε μια συγκινητική εκδήλωση στην αίθουσα της Εταιρείας Λογοτεχνών της Θεσσαλονίκης. Σε μια προσπάθεια «αυτοαξιολόγησης» της εκδήλωσης ίσως υπερβολικά και κομπάζοντας θαρρώ πως όλοι/ες φύγαμε ανθρωπινότεροι και γεμάτοι/ες από το μεδούλι του κόσμου της ποιήτριας Γεωργίας Καλπαζίδου.
Η συγκίνηση με αναγκάζει να επαναλάβω πρώτα- πρώτα ότι τα ποιήματά της Γεωργίας είναι φτιαγμένα με πάθος, υπερηφάνεια και αγάπη για την καταγωγή της, για τη Ρομνή γυναίκα αλλά και κάθε γυναίκα της οικουμένης. Στη συνέχεια να αποτυπώσω την πολιτική διάσταση της συγκίνησης, επειδή διαπιστώνω ότι τα ποιήματα είναι η έκφραση της δύναμης και του ονείρου των ανθρώπων, που τόλμησαν και τολμούν να υψώνουν την γροθιά και το ανάστημά τους σε μια κοινωνία, που εξακολουθεί να τους κρατάει στο περιθώριο.
Ακούγοντας τις παρεμβάσεις των φίλων και συνοδοιπόρων γυναικών της Γεωργίας και τη μητέρα της, που απήγγειλε δακρυσμένη στη Ρομανί τα ποιήματα της κόρης της, θυμήθηκα και ανέσυρα από το αρχείο μου ένα συλλογικό κείμενο των γυναικών του τμήματος γραμματισμού ενηλίκων του σχολείου μας, στο οποίο συμμετείχε η μητέρα της Γεωργίας. Σ’ εκείνο το κείμενο, που παρουσιάστηκε από τις γυναίκες σε επιμορφωτικό συνέδριο εκπαιδευτικών για την εκπαίδευση των παιδιών Ρομά (του ΠΤΔΕ/ΑΠΘ), να η συμβολή της κ Στέλλας: «Με τα γράμματα ελπίζουμε όλες σε μια καλύτερη ευκαιρία. Δεν ξέρουμε, αν θα τα καταφέρουμε όμως αυτό το χρωστάμε στον εαυτό μας. Είναι ο σεβασμός στον εαυτό μας και στα παιδιά μας. Έτσι ετοιμαζόμαστε για τις εξετάσεις για τα απολυτήρια…. Αυτό είναι το δικό μας σχολικό όνειρο για φέτος. Το όνειρο με τα γράμματα δεν τελειώνει συνεχίζεται σε όλη μας την ζωή. Πάντα μαθαίνουμε. Όλες μας μέσα στην τάξη μαθαίνουμε η μια από το όνειρο της άλλης. Ακόμα και οι δάσκαλοι και η δασκάλα μαθαίνουν από εμάς και κοντά μας. Κάποτε το όνειρο τελειώνει και ξυπνάμε. Σας παρακαλούμε πάρτε στα χέρια σας το σχολικό όνειρό μας και συνεχίστε το και σε άλλες γυναίκες που το έχουν ανάγκη.»
Πατώντας η Γεωργία σε τέτοια χνάρια γραμματισμού η ίδια με ανεπιτήδευτη συγκίνηση και χαρά μας μίλησε για την ζωή της. Εκεί όπου η ίδια δημιουργεί και ανοίγει ρωγμές με το φως του λόγου της, τα ποιήματά της και την προσωπικότητά της, οι κυρίαρχες πολιτικές στέλνουν αστυνομικούς ως δήθεν «διαμεσολαβητές» της κοινωνικής συμμόρφωσης των επικίνδυνων Ρομά!! Μια πολιτική διαδικασία μεταχείρισης κοινωνικών και εθνοτικών ομάδων –racial profiling-, η οποία διεθνώς απαγορεύεται.
Για όλα αυτά χαίρομαι που ο εκδοτικός οίκος εμπιστεύτηκε την ποιητική συλλογή της Γεωργίας Καλπαζίδου και ευχαριστώ Την Εταιρεία Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης, που με επέλεξε ως έναν ομιλητή στην παρουσίαση της ποιητικής συλλογή ΜΕ ΣΕΜ.
Ο Καζανζτάκης στην Ασκητική έγραψε ότι ο δάσκαλος γίνεται γέφυρα, για να περάσει από πάνω ο μαθητής του απέναντι. Αφού περάσει γκρεμίζεται για να φτιάξει ο μαθητής τις δικές του γέφυρες. Βλέποντας την Γεωργία όπως και όλα τα άλλα παιδιά Ρομά του Δενδροποτάμου να φτιάχνουν τις δικές τους γέφυρες μόνο ευγνωμοσύνη στον καθένα και στην καθεμιά μπορώ να εκφράσω. Δεν πρόκειται για μια αοριστολογική ευγνωμοσύνη, αλλά για την χαρά μου, ως δασκάλου, που μάθαινα και μαθαίνω από την συμμετοχή μου και συνεργασία σε αυτήν την προσπάθεια των μαθητών/τριών μου και της Γεωργίας. Μοιραζόμασταν και μοιραζόμαστε αγώνες και αγωνίες. Σε αυτήν την διαδικασία της κάθε ατομικής-προσωπικής προσπάθειας διαβάζω ταυτόχρονα την προσπάθεια της συλλογικής μορφωτικής, εκπαιδευτικής και κοινωνικής ζωής στον Δενδροπόταμο. Και σε αυτήν την συλλογική διαδικασία μετασχηματίζομαι κι εγώ ως κοινωνικό πρόσωπο και δάσκαλος. Με αφορμή την ποιητική συλλογή Me Sem της Γ Καλπαζίδου δημιουργείται μια ξεχωριστή στιγμή, όπου η κοινωνική ιστορία και εξέλιξη του τόπου συναντά την μνήμη και η μνήμη γεννά την ευγνωμοσύνη. Γι’ αυτήν την εμπειρία ευχαριστώ τον/την καθένα/μια στον Δενδροπόταμο και την Γεωργία ιδιαίτερα: γιατί γέμισε την εμπειρία και με τα Ρομανές, την στιγμή, που πολλοίς/ες θα τα παρουσίαζαν ως πρόβλημα και εμπόδιο, απέδειξε ότι όλοι/ες πλουτίζουμε από την ανάδειξή τους. Ο Βραζιλιάνος παιδαγωγός ο Πάουλο Φρέιρε δίδασκε ότι αν ο δάσκαλος δεν μαθαίνει κάτι από τις προσπάθειες των μαθητών/τριών του, είναι αμφίβολο αν θα μάθουν κάτι και αυτοι/ες από αυτόν.