Η Ζωγραφιά Οτζάκη σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή (Α.Π.Θ.) και στη συνέχεια ολοκλήρωσε μεταπτυχιακές σπουδές στον τομέα «Σπουδές στην Εκπαίδευση». Εργάζεται ως εκπαιδευτικός μέσης εκπαίδευσης στη Θεσσαλονίκη. Έχει εκδώσει την ποιητική συλλογή Λιμπρέτο στο συλλογικό έργο ΦΟΥΓΚΑ, εκδόσεις Ρώμη 2017. Ο ΠΛΑΚΟΥΝΤΑΣ είναι η δεύτερη ποιητική της συλλογή και η πρώτη προσωπική ποιητική παρουσία.
.
.
ΠΛΑΚΟΥΝΤΑΣ (2022)
ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΛΑΣΣΟΝΕΣ
Θα γράψω ένα ποίημα
για τους ελάσσονες
που στάζουν λάθη από τριαντάφυλλα·
κι ας κρέμονται τα σώματα
γυμνά κλαδιά στον άνεμο
Θα γράψω ένα ποίημα
γιa τα πουλιά
του ανυπάκουα τινάζονται·
ξενάγηση ρομαντική
στο βάρος της βροχής
Θα γράψω ένα ποίημα για ’μας
ΟΥΤΕ ΜΙΑ ΛΕΞΗ
Ούτε μια λέξη
μονάχα την κατάληξη να πεις
Όλο το σώμα η σιωπή
και η τελεία, αρχή για την επόμενη
Και ο ποιητής μια πικραμένη παραλήγουσα
ένα γιατί με την πληγή στα δάχτυλα
ένα κενό σε κύκλο ανοιχτό
Γι’ αυτό ούτε μια λέξη
μονάχα την κατάληξη
ΠΛΑΚΟΥΝΤΑΣ
Πάρε την λέξι μου.
Δώσε μου το χέρι σου.
Ανδρέας Εμπειρικός
Σμιλεύεται
ως έμβρυο το σώμα
τρυγώντας τον πλακούντα των αιώνων
και ως τρυφερό μαλάκιο πια
αρδεύοντας τον ουρανό της κούνιας
μεστώνει τόσο
που ανακαλύπτει την ουρά του
ώσπου τελάλης πια
ή ποιητής
ορθώνεται
ραμφίζοντας την ήττα του
Πάρε το ποίημα
Δώσε μου το χέρι σου
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ
Πληγώνει και πληγώνεται το φως
ενέσιμο
δαιμονικό
κομμάτια στέρφας γης
και ποταμούς στεγνούς σαν ενδοφλέβια κενότητα
Μα η θάλασσα πληγώνεται
σμιλεύοντας το σώμα επίγειων θεών
και ο βυθός
κυοφορώντας τους επόμενους
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Όσο θα ξεμακραίνει αργά αργά
το τελευταίο χαρτί με τα μεγάλα λόγια
και η απουσία που στάζει όνειρα
στην ανηφόρα του ήλιου
τόσο θα γίνεται η πόλη πιο μικρή
λιμανίσια
με μάτια αλόγου στον βυθό
να μετρά σπονδές
λουόμενες κραυγές
για μια κατάκτηση
στον λασπωμένο κόλπο της
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το πρώτο ποίημα μυρίζει γειτονιά
και λασπωμένα γόνατα
σηκώνει τη βρεμένη γη και τη μουριά
απ’ το σκοινί της κούνιας του
Το τελευταίο
σα μονολεκτική σημείωση
σαν το κλαδάκι που ζητά τη ρίζα του
σηκώνει στην καμπούρα του το παιδικό αλφάβητο
και χάνεται στα χώματα
.
ΛΙΜΠΡΕΤΟ (2017)
(Ομαδική έκδοση Φούγκα, 2017)
ΜΙΑ ΣΤΑΣΗ ΔΡΟΜΟΣ
Σπάσε για το ξεκίνημα
μια κούπα μισοφέγγαρο
στο νήμα του νερού
ένα κυκλάμινο στιχάκι
στη φλέβα του λαιμού
για το τελείωμα
και πιες το λίγο τ΄ ουρανού
ως το ξημέρωμα
για χάρη σου
Κι αν στο περίπου βρίσκεσαι
ως το ολότελα
μια στάση δρόμος κατακόρυφα
ΕΚΕΙ
Σ΄ ένα καθρέφτισμα φτερούγας παγονιού
στο τρέμουλο μιας σκίασης
στον θόλο του βυθού
εκεί
σ΄ ένα μισάνοιγμα βεντάλιας πρωινού
στο πανηγύρι μιας σιωπής
στον πάγο τ΄ ουρανού
εκεί
σε μια διασταύρωση αρμύρας και καπνού
στο ξάφνιασμα μιας άρνησης
στο ψήλωμα του νου
Εκεί σε συναντώ
ΞΗΜΕΡΩΜΑ
Της κοιμωμένης το γλυπτό
σκορπίσματα στην κάνη τ ΄ ουρανού
Της Αφροδίτης το πλεκτό
λευκή κορδέλα στον λαιμό του φεγγαριού
Ξημέρωσε
Με βελονιές χελιδονιών
τα νυχτολούλουδα ανάποδα
Οι βιόλες σκαρφαλώνουν
στο κόκκινο γεράνι της αυγής
και το βιολί του ήλιου καλωσορίζει
στο κατώφλι της αυλής
το απροσδόκητο
Ποτέ κανείς δεν έμαθε το τέλος της γιορτής
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ
Το υστερόγραφο
στο λεύκωμα της μυγδαλιάς
χαιρετισμός
για την αυγή που δεν ξημέρωσε
κι ένα παράπονο ψιλόβροχο
για τη μετέωρη σκληρότητα της μοναξιάς
τ ΄ απομεσήμερο
για τον λυγμό μιας Άλκηστης
στον γυμνωμένο κάλυκα
για τ ΄ αηδόνι που γονάτισε
στην επωδό την ανεξήγητη
Μα εσύ μελετάς πρωτοσέλιδα
ΑΛΦΑΒΗΤΑ
Στάσου
σε μια καμπύλη ραγισμένης προσμονής
πριν το ξημέρωμα
σ΄ ένα τριζόνι της αυλής
πριν πέσει η βροχή
σ΄ ένα λιμπρέτο των πουλιών
πριν το τελείωμα
και μέτρησε την υποτείνουσα
οξεία αγωνία της στιγμής
Μετά καθάρισε την αλφαβήτα σου
ΤΟ ΑΤΕΛΕΥΤΗΤΟ
Για μιαν απάντηση
στο ματωμένο σούρουπο
κι ένα γιατί
στον δόλο της αυγής
ζητιάνευες μια συλ-λαβή
μια συμφωνία
μια μουσική αιώνιας σιγής
και μια τελεία
Μα τελικά
ο ποιητής υμνεί το ατελεύτητο
ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ
Τι το ’θελα να ξεδιαλύνω τις νεφέλες μου
Καλά καθόμουνα στα σίγουρα
Με στίχους για φυλλώματα και λιόβγαλμα
Καλά χρωμάτιζα τα σχήματα
τα δειλινά και τ ΄ αρώματα
Τι το ’θελα να σύρω πριν το χάραμα το νήμα
τη γραμμή από το νεύρο σου
Τι το ’θελα να ξύσω κυριακάτικα
σημάδια της αρμύρας σου
Μπερδέματα!
Ξηλώνει η αλήθεια τα μπαλώματα
Κομμάτια τα σεντόνια ξημερώματα
ΜΙΑ ΖΑΡΙΑ
Μη σιγοντάρεις
Άφησε να ρίξω τη ζαριά μου
Μην μπλέκεσαι στους χτύπους μου
Ζαλίζεις την πυξίδα μου
Παράτα με
Δαγκώνω τα όνειρά μου
Καβάλα στα λεπτόκλαδα
Αντέχουνε
Μη νοιάζεσαι
Σκαλώνουν στις κουκίδες μου
Κουμπώνουν στα φτερά μου
Μη στέκεσαι και βιάζομαι
.
ΚΡΙΤΙΚΕΣ
ΠΛΑΚΟΥΝΤΑΣ
ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΚΙΡΓΚΕΝΗΣ
«Στίχοι των ντελικάτων ποιητών: ρομαντισμός και συμβολισμός στην ποιητική συλλογή της Ζωγραφιάς Οτζάκη, πλακούντας, Εκδόσεις Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2022».
Πρόκειται για τη δεύτερη ποιητική συλλογή της Ζωγραφιάς Οτζάκη, που περιλαμβάνει 29 ολιγόστιχα και ολιγόλογα ποιήματα. Η πρώτη της ποιητική δουλειά τυπώθηκε το 2017 από τις Εκδόσεις Ρώμη με τον τίτλο Λιμπρέτο ως μέρος μιας τριπλής έκδοσης που περιλάμβανε επίσης την ποιητική συλλογή Sotto voce της Αγγελικής Μαυρουδή και τη δική μου συλλογή Μάγαδις. Ο γενικός τίτλος εκείνου του τόμου ήταν Φούγκα. Κρατώντας στα χέρια μου το δεύτερο αυτό, νεότερο πόνημα της Ζωγραφιάς Οτζάκη μπορώ να διαπιστώσω μία σημαντικότατη βελτίωση στην ποιότητα της ποίησης και μία σχεδόν απέριττη ωριμότητα, μολονότι τα βασικά υφολογικά εργαλεία παρέμειναν λίγο-πολύ τα ίδια. Με άλλα λόγια είναι φανερό ότι η ποιήτρια κατόρθωσε στην πενταετία που μεσολάβησε να μείνει πίστη στον εαυτό της και ταυτόχρονα να τον υπερβεί δημιουργικά.
Προσπαθώντας να εντοπίσει κανείς τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ποιητικής ταυτότητας της Ζωγραφιάς Οτζάκη, θα μπορούσε να πει ότι ο κύριος πνευματικός της πρόγονος μπορεί να εντοπιστεί στη νεορομαντική-νεοσυμβολιστική ποίηση του Μεσοπολέμου. Με άλλα λόγια υπάρχει μία έκδηλη ατμόσφαιρα ρομαντισμού που δομείται με τη βοήθεια συγκεκριμένων συμβόλων. Τα τριαντάφυλλα, ο άνεμος, τα κλαδιά των δέντρων, η βροχή, οι σταλαγματιές της, τα πουλιά, τα σύννεφα, η σημαίνουσα σιωπή, τα νυχτολούλουδα, ο έρωτας, το όνειρο, τα αστέρια, η νύχτα, οι σκιές οι νεκροί, η χλωμή χιμαιρική κόρη και πολλά άλλα παρόμοια δημιουργούν μία συγκεκριμένη μελαγχολική ατμόσφαιρα διαπερνώντας όλη τη συλλογή.
Από τα σύμβολα ιδιαίτερο βάρος φαίνεται να έχει η πεταλούδα, στην οποία μάλιστα αφιερώνεται και ένα ολόκληρο ομότιτλο ποίημα. Η πεταλούδα καταλήγει να γίνει το κατεξοχήν σύμβολο του ποιητή:
Μα ο ποιητής μια πεταλούδα
ολόκληρη
με τα φτερά
και το κενό ανάμεσα.
Η εικόνα του ποιητή ως πεταλούδα οδηγεί κατευθείαν στο δεύτερο βασικό χαρακτηριστικό της ποίησης στη συλλογή, το θέμα της ευαισθησίας, της ευθραυστότητας. Οι προηγούμενοι στίχοι εκφράζουν μία αντίληψη όχι μόνο για την ντελικάτη αισθαντικότητα του ποιητή, αλλά και για τη μεταφορική αβαρία και την ευθραυστότητα της ίδιας της ποίησης και της ποιητικής διαδικασίας. Μία πεταλούδα, ακόμη και ολόκληρη, εξακολουθεί να είναι κάτι το ανάλαφρο, το ασήμαντο, το ευαίσθητο. Δεν ζυγίζει απολύτως τίποτα. Είναι ένα κενό με φτερά ή ένα ζευγάρι φτερά με το κενό ανάμεσά τους. Μπορεί να υπάρξει, αλλά μπορεί και να μην υπάρξει. Και αυτό δεν θα έχει καμία απολύτως σημασία εντέλει για τον κόσμο, ο οποίος θα συνεχίσει την πορεία του ούτως ή άλλως. Αυτή η ευθραυστότητα της ποίησης και του ποιητή διαφαίνεται και σε άλλα χωρία. Για παράδειγμα οι ποιητές κρέμονται από τα
γυμνά κλαδιά στον άνεμο
και στάζουν λάθη από τριαντάφυλλα (Για τους ελάσσονες),
Ο ποιητής είναι μία πικραμένη παραλήγουσα,
ένα γιατί με την πληγή στα δάχτυλα,
ένα κενό σε κύκλο ανοιχτό (Ούτε μια λέξη),
Ο ποιητής ορθώνεται ραμφίζοντας την ήττα του (πλακούντας).
Η ίδια η ποίηση εμφανίζεται συχνά ημιτελής, ανολοκλήρωτη, λιποβαρής:
Για τη σιγή ενός ημιτελούς ποιήματος (αναμέτρηση),
Πώς να χωρέσει τ’ όνειρο σε στίχους ενδεχομένους (Πνοές),
Στεγνό το ποίημα
δισύλλαβο
εγώ κι εσύ
Εγώ κενό·
το εννοούμενο υποκείμενο (Το σώμα),
φύλλα φυγόκεντρα
οι φίλοι μου
εμμονικοί
μαρτυρικοί
για ένα ποίημα
ημιτελές και ακατάληπτο
διαχέονται (Γιατί απλώς είναι φθινόπωρο),
Μα δεν πωλείται το ποίημα το ημιτελές
Μέχρι νεωτέρας (Παλαιοπωλείον).
Το ποίημα, η ποίηση, ο ποιητής είναι εύθραυστοι, γιατί προφανώς τους συντρίβει το βάρος του κόσμου εκεί έξω. Για να ξεφύγουν τη συντριβή κατεβάζουν την ένταση της φωνής και τις προσδοκίες για ηρωικά κατορθώματα, ποιητικά και άλλα. Πρόκειται για ποίηση της χαμηλής φωνής, των ελασσόνων τόνων και ελασσόνων ποιητών, όπως μαρτυρεί και ο τίτλος του ποιήματος Για τους ελάσσονες (πρώτο-πρώτο στη συλλογή) καθώς και οι στίχοι του:
Θα γράψω ένα ποίημα
για τους ελάσσονες
[…]
Θα γράψω ένα ποίημα για μας.
Κάποτε η φωνή χαμηλώνει μέχρι το ψιθυριστό τραγούδι των νεκρών και τα ποιήματα είναι αμφίβολο αν ζουν πραγματικά (Ερινύα):
Μαρτυρική και χειμαζόμενη
σα λυγερό ψιθύρισμα
σαλεύει η νύχτα βουρκωμένη
με το τραγούδι των νεκρών
και κινδυνεύει
η ασάλευτη ζωή των ποιημάτων.
Η ποίηση γράφεται σε αργή κίνηση, σαν ξεχασμένη μνήμη, σαν σκιά και καταλαμβάνει ντροπαλή τον ελάχιστο δυνατό χώρο, στο υποσέλιδο (Αναμέτρηση):
στη λειασμένη μνήμη μιας ραψωδίας κατανυκτικής
που πλέκεται αργά αργά
σαν τη σκιά μεσημεριού στα υποσέλιδα
δίχως ανάπαυλα.
(Αναγνώριση):
Στο βήμα της ανάμνησης
σημειωτόν
με τον ρυθμό τεθλιμμένων αστεριών.
Η ποίηση γράφεται τη νύχτα (Μεταμόρφωση):
κυρίως τη νύχτα που καμπυλώνουν οι σκιές
και τ’ αλληλούια.
Μοιάζει με προσευχή (Μεταμόρφωση):
Στο κυκλωμένο δώμα μου
δραττόμενη των προσευχών
και των ενδότερων.
Μοιάζει με μια κατάβαση στον εαυτό ως κατάβαση στον Άδη που την ακολουθεί μια καταθλιπτική ανάδυση στην πραγματικότητα (Μεταμόρφωση):
για να αναδυθώ χρόνια μετά
με μια ουρά ως τα έγκατα.
Άλλοτε η ποίηση ή το ποίημα είναι παγωμένο στον ελάσσονα χαρακτήρα του (Ανταρκτική):
Ή θα σε πω Ανταρκτική
για να παγώνει η συλλαβή νεογέννητη,
σχεδόν ανεξερεύνητη
Στα μάτια σου ανεστραμμένα σχήματα·
ελάσσονα
Το τέλος σου κενό
σαν πολική λευκότητα.
(Χιόνι:)
πυκνώνει νεογέννητο
σφυρίζοντας καντάτα ασυλλάβιστη
ώσπου παγώνει
μπαμπάκι στα δόντια των νεκρών
Η σιωπή είναι το έσχατο καταφύγιο, όπως και η συντομία του λόγου (Ούτε μια λέξη):
Ούτε μια λέξη
μονάχα την κατάληξη να πεις
Όλο το σώμα η σιωπή
και η τελεία, αρχή για την επόμενη
[…]
Γι’ αυτό ούτε μια λέξη
μονάχα την κατάληξη
Η ποίηση αυτή τελικά αδυνατεί να συλλάβει και το όνειρο και την πραγματικότητα (Πνοές):
θα γράψει ένα ποίημα στα μέτρα μας
εδώ και τώρα
Πώς να χωρέσει τ’ όνειρο σε στίχους ενδεχόμενους.
(Αφιέρωση:)
τι να σου πει το ποίημα που έγραψα
για χάρη σου
Η αίσθηση του ελάσσονος, της χαμηλής φωνής, του εύθραυστου υπηρετείται υφολογικά από την ολιγοστιχία, την ολιγολογία, την οπτική αίσθηση του κατακερματισμού σε βραχείς στίχους, την έλλειψη στίξης. Βασικό υφολογικό χαρακτηριστικό είναι η συχνή χρήση επιρρημάτων ή επιρρηματικών προσδιορισμών σε διάφορες μορφές, τα πολλά ουδέτερα (ουσιαστικά, επίθετα ή έναρθρες άκλιτες λέξεις ή φράσεις, όπως π.χ. Αμφιλύκη, το «μη» το υποδόριο / το κυκλικό μονόγραμμα […] το μαρμάρινο / siste, viator· Απομεινάρι, τα υπερκείμενα / τα ενδιάμεσα / και το πτερύγιο· Αναγνώριση, το σ’ αγαπώ που ξεγελά το εφήμερο· Ούτε μια λέξη, ένα γιατί με την πληγή στα δάχτυλα / ένα κενό), οι πολλές λέξεις με στερητικό (ανυπάκουα, άτιτλο, ανεξερεύνητη, ασάλευτη, ασυλλάβιστης κ.ά) που οδηγούν τον λόγο στην αφαίρεση. Η ποιήτρια, ωστόσο, αν και σαφώς προτιμά τη λιτότητα και τη βραχυλογία, δεν περιφρονεί τη χρήση των επιθέτων, όχι κοσμητικών, αλλά σημαινόντων, φερόντων φορτίο νοήματος, ενώ χρησιμοποιεί επιτυχημένα την παρομοίωση και μάλιστα ενίοτε σε σχήμα επαναληπτικό (Αναγνώριση):
σαν το κλαδί που έλιωνε αργά στα δάχτυλα πουλιών
σαν την αυγή στα χείλη της βροχής
σαν την ακτή στα μάτια πονεμένων ναυτικών.
Τα επίθετα και οι μεταφορές αρδεύουν το λιτό τοπίο και δεν το αφήνουν να ξεπέσει στο επίπεδο του αφηρημένου και της ξηρότητας. Συμβάλλουν επίσης στην εναργέστερη επίτευξη της έκφρασης των συναισθημάτων, με άλλα λόγια λειτουργούν ως ενισχυτές του διάχυτου λυρισμού. Τέλος το δεύτερο πρόσωπο που κάνει την εμφάνισή του σε μια πληθώρα ποιημάτων φαίνεται τις περισσότερες φορές (αλλά όχι όλες) να είναι μια ελάχιστα καλυμμένη αποστροφή προς το Εγώ.
Συνοψίζοντας: έχουμε εδώ να κάνουμε με μια ποίηση τυπική για την εποχή μας, τηλεγραφική, λιτοδίαιτη, λιπόσαρκη, που καταφέρνει όμως να συγκινήσει χάρη στη διαρκή πλεύση της στα δοκιμασμένα ύδατα του ρομαντισμού, του συμβολισμού και του λυρισμού, ύδατα που έχουν γενικά απαρνηθεί οι θεράποντες της ποίησης σήμερα.
Θεσσαλονίκη, Θέρος του 2022
.
ΝΟΠΗ ΤΑΧΜΑΤΖΙΔΟΥ
ΝΟΗΜΑ τ. 16, Οκτώβριος 2022
Η δεύτερη ποιητική συλλογή της Ζωγραφιάς Οτζάκη έχει τον τίτλο «Πλακούντας» και εκδόθηκε τον Απρίλιο του 2022 στη Θεσσαλονίκη από τις εκδόσεις Γράφημα. Περιλαμβάνει 29 ποιήματα γραμμένα με ελεύθερη ποιητική τεχνοτροπία που συνιστούν στο σύνολό τους μια αντίληψη ζωής της ποιήτριας για τα θέματα που την απασχολούν, χωρίς να εξαιρείται η τέχνη της ποίησης, στην οποία αφιερώνει μεγάλο μέρος των πονημάτων της. Ο ίδιος ο τίτλος της ποιητικής συλλογής εκπλήττει ευχάριστα τον αναγνώστη προκαλώντας του ερωτήματα για τη σημασία αλλά και τη λειτουργία του πλακούντα στην ανθρώπινη ζωή.
Τι είναι, λοιπόν, ο Πλακούντας;
Πλακούντας είναι το μέρος του ανθρώπινου σώματος που περιβάλλει το έμβρυο προστατεύοντάς το και παρέχοντάς του όλα τα απαραίτητα στοιχεία ώστε να γεννηθεί και να αναπτυχθεί. Ο Πλακούντας, δηλαδή, δημιουργεί όχι μόνο τη ζωή αλλά και τις εκδηλώσεις που την χαρακτηρίζουν, αφού οι τελευταίες προϋποθέτουν τη λειτουργία του ανθρώπου ως ελλόγου όντος, με σκέψη, κρίση και συναίσθημα, ικανό να ποιήσει αλλά και να κατανοήσει τις εκφάνσεις της ανθρώπινης ζωής.
Σμιλεύεται/ ως έμβρυο το σώμα/ τρυγώντας τον πλακούντα των αιώνων («Πλακούντας»)
Στην ποιητική συλλογή το ποιητικό υποκείμενο καταγράφει τις εμπειρίες της ζωής που έχει αποκομίσει ως έλλογο όν, τα συναισθήματα που βίωσε,
κι αναφωνεί/ γλώσσα πρωτόγονη/ σ’ α γ α π ώ («Πνοές»)
τις πολλαπλές ακυρώσεις των στόχων ή των ιδανικών,
Γυμνή θέλω την ήττα μου με την ηχώ της ασυλλάβιστης παράδοσης («Το σώμα»)
τις διαψεύσεις
Και πεταλούδες και ήττες ματωμένες παραμάσχαλα («Ήττες»)
αλλά και τις ανατάσεις της ζωής
Αν σε δω/ θα ζητήσω τ’ αζήτητα· το ελάχιστο ναι /κλαρωτό στην ουρά των πουλιών («Αν σε δω»)
βιωμένα στο σύνθετο υφάδι των συνυπάρξεων, ερωτικών και μη, αλλά και των προσωπικών αναπολήσεων.
Είναι έκδηλη η τρυφερότητα με την οποία αντιμετωπίζεται το σύνολο των θεμάτων, που περιλαμβάνονται στη συλλογή, ευαισθησία που εκπηγάζει από τη βαθειά κατανόηση των φαινομένων της ζωής. Αυτή η τρυφερή οπτική και στάση τελικά περιορίζει τον πεσιμισμό και δεν επιτρέπει στην απαισιοδοξία να κυριαρχήσει ως αντίληψη ζωής ακόμη και όταν αναφέρονται μεγάλες ματαιώσεις ή διαψεύσεις.
Με την αλήθεια σφικτά/ ως το μεδούλι/ ολόκληρο /θα σε ονειρευτώ («Μεδούλι»)
Η ελπίδα και η ανάταση υπάρχουν πάντα αν όχι ως απτή πραγματικότητα τουλάχιστον ως προσδοκία ή ως δυνατότητα.
Άφησέ με/ έστω για λίγο /στο πλάσμα των μηρών σου/ να πεταρίσω («Αποτύπωμα»)
Γι’ αυτό και η ποιήτρια συνεχίζει και βιώνει τα πράγματα που ίσως της προκαλούν πόνο αλλά δεν ακυρώνουν τη διάθεσή της να τα ζήσει μέσα από την κατανόηση, την αντίληψη των στοιχείων που τα συνιστούν και τελικά τη γνώση.
Ας ψιθυρίσουμε/ για τον λεκέ της τσιμεντένιας άνοιξης·
ανεξίτηλος καθώς απλώνεται/ στα σωθικά της κάθε γειτονιάς/ και για το ατσαλένιο πουλί/ ψυχή της πόλης/ που χάνεται/ στα μαδημένα σύννεφα.
Αντέχουμε.
Από την άλλη η καταγραφή τους δικαιολογεί την Αριστοτελική τοποθέτηση ότι «η ποίηση είναι η τέχνη της ηδονής», αυτό που εμείς σήμερα θα λέγαμε καλαισθητική συγκίνηση, αφού ο αναγνώστης αναγνωρίζει τα βιώματα και συγκινούμενος παρακινείται είτε να αντιληφθεί το αίσθημα που καταθέτει η ποιήτρια είτε να προβληματιστεί για όσα, αισθήματα αλλά και λογικά συμπεράσματα, ο ίδιος αποκόμισε ως προσωπικότητα από τις εμπειρίες ζωής που κατατίθενται στα ποιήματα.
ΠΩΛΕΙΤΑΙ
το γυάλινο υπόγειο/ ολόκληρο/ και το μεταλλικό της μνήμης/ το κίτρινο χαρτί /ψυχή του ξύλου/ και το ταξίδι των πουλιών στα υποσέλιδα («Παλαιοπωλείον»)
μη νοιάζεσαι για το μαζί/ ο δρόμος έγινε μοναχικός περίπατος («Επιστροφή»)
Μάλιστα η προσπάθεια αυτή της «καλαισθητικής συγκίνησης» με στόχο την αυτογνωσία αλλά και την ετερογνωσία επιτείνεται από τη συχνή χρήση συνυποδηλώσεων, που αφενός αποφορτίζουν το κλίμα των έντονων, κάποιες φορές, εκμυστηρεύσεων, αφετέρου επιτρέπουν στον αναγνώστη να σχηματίσει τη δική του ερμηνεία για τα θέματα, που τίθενται, χωρίς να ακυρώνεται ο προσωπικός χαρακτήρας των εξομολογήσεων.
Το πρώτο ποίημα μυρίζει γειτονιά/ και λασπωμένα γόνατα/ σηκώνει τη βρεμένη γη και τη μουριά/ απ’ το σκοινί της κούνιας του («Επίλογος»)
Φοβάμαι τη φλοκάτη με τις πεταλούδες/ μη μαρτυρήσει τ’ αναφιλητά/ που κρύβουν οι μουσκεμένες ίνες της («Σπίτι»)
Στην ίδια κατεύθυνση λειτουργούν οι εικόνες (οπτικές και ακουστικές) και τα χρώματα, που φωτίζουν πτυχές των ποιημάτων, ενέχοντας όλον τον συμβολισμό, που η ποιητική παράδοση επιβάλλει, δημιουργώντας ύφος ιδιαίτερα γλαφυρό και καλώντας τον αναγνώστη σε δημιουργικό αναστοχασμό της ζωής και των εκφάνσεών της με στόχο την ενσυναίσθηση και την αυτοβελτίωση.
φύλλα φυγόκεντρα/ οι φίλοι μου/ εμμονικοί/ μαρτυρικοί/ για ένα ποίημα/ ημιτελές και ακατάληπτο/ διαχέονται/ γιατί απλώς είναι Φθινόπωρο/ και ακούνε τη βροχή («Γιατί απλώς είναι φθινόπωρο»).
Και πεταλούδες/ και ήττες ματωμένες παραμάσχαλα /και μάτια νεογέννητα στα σύννεφα/ όλα μου τα ‘δωσες/ Κατάσαρκα το τέλος αλησμόνητο («Ήττες»)
Το παιχνίδι ανάμεσα στο ‘εγώ’ και στο ανώνυμο ‘εσύ’ είναι έντονο και ιδιαίτερα συγκινητικό δημιουργώντας κλίμα οικειότητας με τον αναγνώστη, καθώς αναφέρεται σε κοινές εμπειρίες του μέσου ανθρώπου, οι οποίες αφηγηματικά δίνονται με εικόνες, προτροπές και ήπιες προστακτικές, ενώ παράλληλα, από την άποψη της στόχευσης, συμπυκνώνουν την προσπάθεια της ποιήτριας να μεταδώσει τη συγκίνηση που της προκαλεί η ίδια η ζωή και οι εκδηλώσεις της αναφερόμενη σχεδόν αποκλειστικά στο παρόν, σ’ ένα ιδιαίτερα δραματικό παρόν.
Γυμνό θέλω τον στίχο μου (…)
Στεγνό το ποίημα/ δισύλλαβο/ εγώ κι εσύ/ Εγώ κενό·/ το εννοούμενο υποκείμενο/ Εσύ καταραμένο σύμφωνο·
Έτσι κι αλλιώς το σώμα φλέγεται ασχημάτιστο («Το σώμα»)
Σ’ αυτήν την κατεύθυνση κινούνται και τα πολλά ποιήματα ποιητικής που καταθέτει η ποιήτρια και αναδεικνύουν αφενός τον προσωπικό της τρόπο έκφρασης αφετέρου πιστοποιούν το επίσης Αριστοτελικό ότι η τέχνη της ποίησης, το ποιειν, πηγάζει από τη σοφία και στοχεύει στην εξυπηρέτηση αισθητικών, ηθικών αλλά και γνωστικών στόχων.
Πάρε το ποίημα/ ∆ώσε μου το χέρι σου («Πλακούντας»)
Ετσι μπορεί να ερμηνευτεί η προσπάθεια του ποιητικού υποκειμένου να αποκαλύψει πτυχές της τέχνης που υπηρετεί αλλά και του ρόλου, που τα δημιουργήματά της μπορούν να επιτελέσουν.
Μα ο ποιητής μια πεταλούδα/ ολόκληρη/ με τα φτερά/ και το κενό ανάμεσα. («Πεταλούδα»)
Μάλιστα σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι υπαινιγμοί και οι πολυσημίες περιορίζονται ενώ το περιεχόμενο προβάλλει διαυγές και ξεκάθαρο, ώστε να εξυπηρετηθεί καλύτερα ο ποιητικός στόχος: η εξύμνηση της τέχνης της ποιήσεως και των αποτελεσμάτων της στην αντίληψη των ανθρώπων.
Ούτε μια λέξη/ μονάχα την κατάληξη να πεις/ Όλο το σώμα η σιωπή/ και η τελεία, αρχή για την επόμενη/ Και ο ποιητής μια πικραμένη παραλήγουσα/ ένα γιατί με την πληγή στα δάχτυλα/ ένα κενό σε κύκλο ανοιχτό («Ούτε μια λέξη»)
Θα σε αφήσω άτιτλο/ για να χωράς όλα τα ενδεχόμενα/ τα υπονοούμενα ολόκληρα/ Ή θα σε πω Ανταρκτική/ για να παγώνει η συλλαβή νεογέννητη/ σχεδόν ανεξερεύνητη («Ανταρκτική»)
Σ’ αυτό το πλαίσιο οι εμπειρίες που καταγράφονται, (κοινωνικές, γονεικές, ακόμη και ερωτικές) δεν δίνονται τόσο με τα προσωπικά στοιχεία των μετεχόντων σ’ αυτές αλλά από την άποψη των κοινωνικών ρόλων που υπηρετούν τα μη ονομαζόμενα άτομα.
Και συ, πατέρα,/ μην τρίζεις τα κλαδιά μεσάνυχτα /μεγάλωσα/ μη νοιάζεσαι για το μαζί/ ο δρόμος έγινε μοναχικός περίπατος/ και συ γεράνι πορφυρό αναρριχώμενο («Επιστροφή»)
Άδραξε επιτέλους /το «μη» το υποδόριο/ το κυκλικό μονόγραμμα της τέλειας διαίρεσης (…)
Κι ας ξεκουφαίνει το μαρμάρινο/ siste, viator*/
Υ. Γ. στάσου, διαβάτη; (επιγραφή σε ρωμαϊκούς τάφους) («Αμφιλύκη»)
Ετσι τονίζεται η κοινότητα των ανθρωπίνων πράξεων και συναισθημάτων και δικαιολογείται ο «Πλακούντας», που τελικά με τη ‘μυρωδιά’ του, τα απρόοπτα συναπαντήματα, τη γοητεία των εμπειριών αλλά και των απογοητεύσεων, τις προσπάθειες κάποτε ατελέσφορες αλλά καθόλου άσκοπες, τη δύναμη του έρωτα και τη δυναμική του έντονου και γνήσιου προβληματισμού, μας συμπεριλαμβάνει και μας αφορά όλους είτε ως δρώντα άτομα είτε ως αναγνώστες.
.
ΣΠΥΡΟΣ ΒΟΥΤΣΙΝΑΣ
ΝΟΗΜΑ τ. 16, Οκτώβριος 2022
Είναι γνωστό ότι η ανάγνωση κάθε καινούριου κειμένου γίνεται με την αυστηρή διάθεση της κριτικής. Διάβασα τα ποιήματα της συλλογής απρόσκοπτα χωρίς να εντοπίσω κάποιο αντιποιητικό στοιχείο. Αντίθετα , η γνωριμία μου με την γραφή της Ζωγραφιάς Οτζάκη ήταν μια ευχάριστη εμπειρία και ακόμη περισσότερο μια απόλαυση.
Σπάνια εφάπτονται οι φιλολογικές σπουδές με την βαθύτερη ιδιότητα της ποιητικής δημιουργίας , διότι η σπουδή της γλώσσας δεν γεννά ποίηση αν δεν υπάρχει το ταλέντο, η έμφυτη ροπή , το θεϊκό ποιητικό χάρισμα. Η ποιήτρια είναι πτυχιούχος της φιλοσοφικής σχολής του Α.Π.Θ. με μεταπτυχιακές σπουδές στον τομέα <<Σπουδές στην Εκπαίδευση>>. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 2017 με την ποιητική συλλογή Λιμπρέτο στο συλλογικό έργο ΦΟΥΓΚΑ. Ο ΠΛΑΚΟΥΝΤΑΣ είναι η πρώτη προσωπική της έκδοση.
Ο τίτλος <<πλακούντας>> επισημαίνει μια κυοφορία ως προσδοκία και συνακόλουθα μια αισιοδοξία. Η ανάγνωση όμως, χωρίς να αναιρεί τα προηγούμενα, αποκαλύπτει την προσωπική κυοφορία του ποιητικού εμβρύου, όπως η ίδια η ποιήτρια αντιλαμβάνεται την παρουσία της στο ποιητικό γίγνεσθαι. Ο τρόπος αυτός με τον οποίο συστήνεται στο κοινό είναι επόμενο της σεμνότητας που διακρίνει μια ατόφια ποιητική προσωπικότητα. Αυτό το θέμα της σχέσης της Ζωγραφιάς με την ποίηση απλώνεται στην ποιητική συλλογή σχεδόν σε όλα τα ποιήματα όπου αναφέρεται σε ένα σχήμα με την λέξη <<ποίημα>>. Το εναρκτήριο ποίημα με τίτλο Για τους ελάσσονες κλίνει με τον στίχο –στροφή:
Θα γράψω ένα ποίημα για μας.
Στο ποίημα με τίτλο Αναμέτρηση γράφει σε έναν στίχο […το θειάφι της πηγής στη λατρεμένη παραλήγουσα…] . Με τον στίχο αυτό αποκαλύπτει την αντίληψη της για την λειτουργία της παραλήγουσας στον ποιητικό ρυθμό. Η έμφαση της παραλήγουσας στην παροξύτονη λέξη είναι η συλλαβή ισορροπίας ανάμεσα στην οξύτονη και την προπαροξύτονη λέξη εντός ρυθμού.
Στο ποίημα με τίτλο Αναμέτρηση σάς αποκαλύπτω την αριστουργηματική διαχείριση αυτής της ισορροπίας. […στη λειασμένη μνήμη μιας ραψωδίας κατανυκτικής που πλέκεται αργά αργά σαν τη σκιά μεσημεριού στα υποσέλιδα δίχως ανάπαυλα…] Χρειάζεται τέχνη το κλείσιμο με προπαροξύτονη λέξη. Εδώ υπάρχει καθαρή και ξάστερη.
Παραθέτω το ποίημα Ανταρκτική ολόκληρο που φαίνονται όλα τα παραπάνω μαζί.
Ανταρκτική
Θα σε αφήσω άτιτλο (τόνος προπαραλήγουσα)
Για να χωράς όλα τα ενδεχόμενα
Τα υπονοούμενα ολόκληρα
Ή θα σε πω Ανταρκτική
για να παγώνει η συλλαβή νεογέννητη,
σχεδόν ανεξερεύνητη
Στα μάτια σου ανεστραμμένα σχήματα
Ελάσσονα
Το τέλος σου κενό
Σαν πολική λευκότητα
Είσαι έτοιμο.
Εκτός από δυο στίχους όλοι κλείνουν με προπαροξύτονη λέξη. Το θέμα είναι πάλι το ποίημα και η περιπέτεια της συγγραφής του.
Η γλώσσα είναι διαυγής και κρυστάλλινη με άριστες τις αναλογίες θερμοκρασίας – υγρασίας- έντασης τόνου. Μια ευκρασία θαλάσσιας αύρας.
Σε αρκετά ποιήματα μάς δίνει το αισθητικό ίχνος της επίδρασης από τους ποιητές που εμπνεύστηκε ή ταυτόχρονα το νοηματικό ιδεολογικό ρεύμα που την όρισε.
Οι ποιητές αυτοί είναι οι εξής: Ανδρέας Εμπειρίκος, Μενέλαος Λουντέμης, Έμιλι Ντίκινσον, Πωλ Ελιάρ, Κική Δημουλά, Νάνος Βαλαωρίτης, Γιώργος Σεφέρης, Φρεντερίκο Λόρκα.
Γόνιμη επίδραση από αυτούς αλλά όχι αντιγραφή τους. Μάλιστα θα έλεγα ότι υιοθετεί την γλωσσική κατηγορηματικότητα του Ελύτη πετώντας παντελώς τα αόριστα άρθρα ,ένας, μια, εφοδιάζοντας τα αντικείμενα άψυχα και έμβια με προσωπικότητα. Αυτήν την απουσία των αορίστων άρθρων-αντωνυμιών το εκλαμβάνω ως συνειδητή επιλογή αισθητική και γλωσσική, καθώς η αφομοίωση αυτών από την ελληνική γλώσσα είναι ξενόφερτες εκφραστικές διευκολύνσεις.
Συστήνω ανεπιφύλακτα τη Ζωγραφιά Οτζάκη σε όσους αγαπούν την αληθινή ποίηση.
Θέρος 2022