Στην εκπομπή Βραδινό Σινιάλο στο FM 100,6 (Το εθελοντικό ραδιόφωνο του Δήμου Θεσσαλονίκης), η Βικτωρία Καπλάνη έκανε ένα αφιέρωμα στον Άλκη Αλκαίο. Την εκπομπή αυτή, κείμενα και τραγούδια, τη μεταφέρω εδώ, όπως ακούστηκε με τραγούδια σε στίχους του ‘Αλκη Αλκαίου, του ποιητή που έγραψε για τους αμαρτωλούς, τους μόνους και τους ονειροπόλους που στου αιώνα την παράγκα ζουν πάντα γελαστοί και γελασμένοι.
Ο Άλκης Αλκαίος επέλεξε ως μόνη οδό επικοινωνίας μ ε τον κόσμο τους στίχους του. Μολονότι η δεκαετία του 80 είχε αρχίσει να στρέφει τους προβολείς και στα πρόσωπα των στιχουργών και μάλιστα στα πρόσωπα εκείνων που έκαναν μεγάλες επιτυχίες, εκείνος προτίμησε να μένει μακριά από τη δημοσιότητα. Δε φωτογραφιζόταν, δεν έδινε συνεντεύξεις, δεν εμφανιζόταν στο γυαλί. Μιλούσε μόνο μέσα από το έργο του και μέσα απ’ αυτό αγαπήθηκε. Μοναχικός και εκλεκτικός αλλά διόλου σνομπ, χωρίς το προσωπείο του διανοούμενου παρακολουθεί τις περιπέτειες της καρδιάς, και του τόπου, αφουγκράζεται τις ανομολόγητες ανάγκες των ανθρώπων, προσεγγίζει με τρυφερότητα τις αδυναμίες και τις εξαρτήσεις τους, ενώ παράλληλα με πικρία κι εύστοχο λόγο σχολιάζει τους καιρούς μας.
[youtube https://www.youtube.com/watch?v=gKqagXxpaUM&w=420&h=315]
Άλκης Αλκαίος (1949-2012) ήταν το όνομα με το οποίο επέλεξε ο Βαγγέλης Λιάρος, γεννημένος κοντά στην ελληνοαλβανικά σύνορα και μετέπειτα πολίτης της Πάργας να συστηθεί στο κοινό. Ιδεολόγος και αγωνιστής στα χρόνια της δικτατορίας πλήρωσε το τίμημα της συμμετοχής του στον αντιδικτατορικό αγώνα ακριβά με σοβαρότατα προβλήματα υγείας, που του περιόρισαν την κοινωνικότητα και την εξωστρέφεια, αλλά όχι την πίστη στη ζωή και στις αξίες της.
Πάντα μιλούσε για το μέλλον. Μπορεί να ήταν κλεισμένος σ’ ένα δωμάτιο, αλλά το δωμάτιο αυτό είχε παράθυρα σ’ όλον τον κόσμο», μας λέει ο Μίλτος Πασχαλίδης, ένας από τους τραγουδοποιούς της νεότερης γενιάς που συνεργάστηκε στενά με τον Αλκαίου. Και συμπληρώνει: «Είχε εμμονή με τις λέξεις, δούλευε πολύ το κείμενό του και απαιτούσε από τον συνθέτη να μην αλλάζει ούτε ένα κόμμα».
Ο Αλκης Αλκαίος φτάνει στη στιχουργική μέσα από τη μαθητεία του στην ποίηση. Γράφει τα τραγούδια του την εποχή που η μελοποιημένη ποίηση έχει ανεβάσει τον πήχη της στιχουργίας ψηλά και απαιτεί από τους διαδόχους ανάλογες επιδόσεις. Και η αισθητική και η ουσία του στίχου αποτελούν βασικές προτεραιότητες του Αλκαίου. Οι στίχοι του για όλα τα είδη του τραγουδιού συντίθενται σε μια γλώσσα που συνδυάζει την απλότητα , την έκπληξη και το στοχασμό.
Σε μια από τις σπάνιες συνεντεύξεις του το 1982 είπε ο Άλκης Αλκαίος.
«Το ελληνικό τραγούδι πάσχει από ένα νόσημα που θα το έλεγα χρόνιο, το νόσημα αυτό εγώ τα λέω χαμηλό ήθος που το απαρτίζουν κάθε φορά μεγαλοστομίες, μηδενισμοί, απολυτότητες, βερμπαλισμοί και ένα σωρό μικρότητες. Από την άλλη μεριά γίνονται βαρύγδουπες έρευνες, αναλύσεις κρίσεις και διαπιστώσεις για κρίση στο ελληνικό τραγούδι. Δεν είναι να μελαγχολεί μ’ όλα αυτά ένας νεοφερμένος σ’ αυτό το είδος;».
Ο Θάνος Μικρούτσικος ανακάλυψε τον Άλκη Αλκαίο. Διάβασε ένα ποίημα του στο Ριζοσπάστη, το μελοποίησε το 1978 και από τότε ξεκινά μια συνεργασία που είχε μέλλον.
Ο Θάνος Μικρούτσικος έγινε ο ιδανικός αναγνώστης, ο αποδέκτης των στίχων του Αλκαίου. Ο Αλκαίος θαύμαζε και αποδεχόταν την αισθητική του, συμπορευόταν με τις θέσεις του και τη στάση του απέναντι στα πράγματα και του έστελνε τους στίχους του από τους οποίους προέκυψε το 1982 το Εμπάργκο, σε μια εποχή που οι ώριμοι πια νέοι, της εποχής του 60, συνειδητοποιούν ότι τα συλλογικά οράματα δεν έχουν καμιά ελπίδα να πραγματοποιηθούν, εσωτερικεύονται και τα διεκδικεί ο καθένας όπως μπορεί, πληρώνοντας το δικό του τίμημα.
Ο Θ. Μικρούτσικος είπε μιλώντας για τον Αλκαίο: Είμαι περήφανος, που ανακάλυψα έναν σπουδαίο ποιητή που παριστάνει τον στιχουργό, που εξέφρασε την προσωπική αγωνία ενός εκάστου εξ ημών, αλλά και την καθολική αγωνία της γενιάς μου. Κι αν η ιστορία έγινε σιωπή, ο μόνος δρόμος είν’ ο δρόμος σ’ αυτόν τον τόπο που θα μας ακολουθεί όπου κι αν πάμε…».
Άλλο ένα σχόλιο του Θ. Μικρούτσικου για τον Άλκη Αλκαίο.
Βαθύτατα λυρικός, προσπαθεί ν’ αγγίξει τον έρωτα, να κάνει τη στιγμή να διαρκέσει αιώνια.
Ξέρει ότι θα ηττηθεί. Η νίκη στον έρωτα είναι η ήττα μας. Νομοτελειακά χάνουμε τον εαυτό μας.
Το Ερωτικό είναι ένα δημοφιλές, κλασικό πλέον τραγούδι, που συνδέει τις νεότερες γενιές με τη γενιά του 70.Το ξέρουν απέξω και το τραγουδούν άνθρωποι πολλοί διαφορετικοί μεταξύ τους. Ένα τραγούδι με δύσκολους, θα λέγαμε, στίχους, χωρίς ίχνος αισθηματολογίας, χωρίς συνθήματα, χωρίς ευφυολογήματα που εύκολα καταγράφονται στη μνήμη, χωρίς ρεφρέν έχει γίνει ένα αληθινά λαϊκό τραγούδι. Ερωτικό, σύμφωνα με τον τίτλο, σχολιάζει την ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας, που είναι για όσους τη βιώνουν μια τραγική ερωτική ιστορία.
Τα πολιτικά σχόλια χωρίς ρητορεία και κραυγές είναι ευδιάκριτα στους στίχους του. Η ήττα των ιδεών που πρέσβευαν την αλλαγή του κόσμου, το θέατρο σκιών αυτού του τόπο που αποκλείει εντέχνως τις φωνές που το ενοχλούν απασχολούν τη σκέψη και ταλανίζουν την ευαισθησία του Αλκαίου. Η ανία του κόσμου που απώλεσε τον έρωτα της ουτοπίας τον πικραίνει, αλλά ο ίδιος με τους στίχους του επιμένει. Δε μας αφήνει να λησμονήσουμε το κενό που άφησε η απώλεια αυτή ούτε να κλείσουμε το τραύμα.
Ευτυχής η συνεργασία Αλκαίου-Μικρούτσικου-Μητροπάνου. Αποτέλεσμα: ο δίσκος “Στου αιώνα την παράγκα” που σημείωσε μεγάλη και αδιαμφισβήτητη επιτυχία, εμπορική και καλλιτεχνική. Είναι από τους λίγους δίσκους που όλα τα τραγούδια τους έγιναν επιτυχίες.
Σχολιάζει ο Θάνος Μικρούτσικος:
«Ο Αλκαίος δίνει τα ρέστα του. Οι στίχοι είναι ο ένας καλύτερος απ’ τον άλλο. Εναλλάσσεται το “εγώ” με το “εμείς”».
Το τραγούδι που θα ακούσουμε είναι ένα τραγούδι συγκυρίας, όπως το χαρακτηρίζει ο Θάνος Μικρούτσικος.
«Στην ιστορία του τραγουδιού οι μεγάλοι στιχουργοί το δηλώνουν απλά και ξεκάθαρα. Βλέπουν κι εκφράζουν πριν από εμάς αυτό που θα γίνει συνείδηση κάποια χρόνια μετά. Τραγούδια συγκυρίας. Το έχω ξαναπεί εδώ δύο φορές. Τα τραγούδια συγκυρίας είναι αυτά που θα λειτουργήσουν στο μέλλον ως αρχαιολογικά ευρήματα. Μετά από 100-150 χρόνια κάποιοι θα τ’ ακούν και θα καταλαβαίνουν πώς ζούσαμε εμείς οι πρόγονοί τους».
Το 1999 έχουμε μια ακόμη ενδιαφέρουσα συνεργασία του Αλκαίου με το Μητροπάνο, αλλά αυτή τη φορά η μουσική ανήκει στο Μάριο Τόκα.
Ο Μάριος Τόκας σημειώνει στο ένθετο του δίσκου: «Με τον Άλκη Αλκαίο κάναμε την πρώτη μας συνάντηση τον Δεκέμβριο του 1996.Για μένα ήταν μια ευτυχισμένη , μια ευλογημένη στιγμή. Οι στίχοι του νιώθω κάθε στιγμή να με βάζουν σε πρωτόγνωρους μουσικούς δρόμους, να μ’ ανοίγουν την ψυχή και να τη στέλνουν ψηλά, πολύ ψηλά. Σ ‘αυτήν την περίεργη εποχή μ’ έκανε να είμαι ακόμα πιο σίγουρος, πως δεν παίχτηκε η παρτίδα μας ακόμα, έστω κι αν τα πανό μας είναι μοναχικά.
Μια λευκή συνομιλία του Άλκη Αλκαίου με τη Ρόζα Λούξενμπουργκ, καταγράφουν οι στίχοι του επόμενου τραγουδιού. Μεγάλη επιτυχία του Άλκη Αλκαίου και του Θάνου Μικρούτσικου η Ρόζα, ένα τραγούδι βαθύτατα πολιτικό που το τραγουδιέται και χορεύεται με πάθος, πάνω από τριάντα χρόνια. Όπως σχολιάζει χαρακτηριστικά ο Θ.Μ.: « Ο Άλκης Αλκαίος είχε έναν μαγικό τρόπο με τα τραγούδια του, όπως η Ρόζα, να διαλύει την πάλη των τάξεων. Σκέψου. Είναι ένα τραγούδι που το χορεύουν ασφαλίτες, μπάτσοι και αναρχικοί στα Εξάρχεια».
Η Ρόζα όχι όπως την ξέρουμε, όπως την έχουμε συνηθίσει, αλλά από τη μουσική διασκευή που έκαναν με την έγκριση και τη συμμετοχή του Θ. Μ τα Υπόγεια Ρεύματα. Από την ερμηνεία αυτή λείπει το νεύρο, η ορμή, ο ενθουσιασμός η ζεϊμπεκιά του Μητροπάνου, αλλά δίνεται η ευκαιρία με μια πιο εσωστρεφή ερμηνεία ν’ ακούσουμε προσεκτικότερα τα λόγια του τραγουδιού.
Οι γρίφοι της ζωής και της ιστορίας παρά τις προσπάθειές μας παραμένουν άλυτοι. Και την αλήθεια αυτού του κόσμου έχουμε ανάγκη το μύθο για να την αντέξουμε. Ενώνουμε τη δική μας καληνύχτα με τα παραμυθητικά λόγια του Άλκη Αλκαίου.
Και η μοναδική τηλεοπτική συνέντευξη του Άλκη Αλκαίου το 1990