ΑΣΗΜΙΝΑ ΞΗΡΟΓΙΑΝΝΗ

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Είναι θεατρολόγος, φιλόλογος και συγγραφέας. Σπούδασε Υποκριτική
στο Θέατρο-Εργαστήριο (Εμπρός). Είναι Μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει εκδώσει ποίηση, πεζογραφία και θέατρο. Διδάσκει Θεατρική Αγωγή στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση και εργάζεται ως εμψυχώτρια θεατρικού παιχνιδιού. Παράλληλα
παραδίδει μαθήματα Γλώσσας και Λογοτεχνίας καθώς και Θεωρίας και Ιστορίας Θεάτρου.
Έχει παρακολουθήσει διάφορα σεμινάρια υποκριτικής, σκηνοθεσίας και θεατρικού παιχνιδιού. Έχει σκηνοθετήσει KUI ανεβάσει με τους
μαθητές της αρκετά έργα, δικά της και ξένα. Διατηρεί από το 2009 το λογοτεχνικό ιστολόγιο Varelaki. Το βιβλίο της Εποχή μου είναι η
ποίηση κυκλοφορεί στη Γαλλία σε μετάφραση του Μισέλ Βόλκοβιτς. Ποιήματα, διηγήματα, κριτικές, μεταφράσεις και άρθρα της δημοσιεύονται σε διάφορα έντυπα, ηλεκτρονικά περιοδικά και ιστολογία. Ποιήματά της έχουν μεταφραστεί στα Γαλλικά, Αγγλικά και Ισπανικά.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΟΙΗΣΗ

2021 Ποιήματα 2009-2017 (εκδόσεις Βακχικόν)
2018 Δεύτερη Φύση, (Αω εκδόσεις(
2017 Δοκιμάζοντας το ποίημα, (εκδόσεις Βακχικόν)
2017 Λίγη φθορά για γούρι,(εκδόσεις Γαβριηλίδης)
2015 23 μέρες, (εκδόσεις Γαβριηλίδης)
2013 Εποχή μου είναι η ποίηση, (εκδόσεις Γαβριηλίδης [2016 Mon epoque, c’est lapoesie, Le miel des anges])
2011 Πληγές, (εκδόσεις Γαβριηλίδης)
2009 Η προφητεία του ανέμου, (εκδόσεις Δωδώνη)

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ

2010 Το σώμα του έγινε σκιά, νουβέλα, (εκδόσεις Ανατολικός)

ΘΕΑΤΡΟ

2015 Οντισιόν, μονόπρακτο, (εκδόσεις Βακχικόν)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

2021 Ανθολογία νέων Άγγλων ποιητών, (εκδόσεις Βακχικόν)
2020 Ανθολογία νέων Κροατών ποιητών, (εκδόσεις Βακχικόν)
2019 Προσωρινή αιωνιότητα, Μαρκ Στραντ, (εκδόσεις Βακχικόν)

ΑΝΘΟΛΟΓΙΕΣ

2017 Το θέατρο στην ποίηση, (εκδόσεις Momentum)
2015 Μονόλογοι συγγραφέων, (εκδόσεις Βακχικόν)

.

.

ΠΟΗΜΑΤΑ 2009-2017

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΠΟ ΑΝΝΑ ΑΦΕΝΤΟΥΛΙΔΟΥ

(Απόσπασμα)

Προλογίζοντας

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη εμφανίστηκε εκδοτικά στην ποίηση εδώ και
μία δεκαετία περίπου και σ’ αυτό το χρονικό διάστημα έχει αναπτύξει
πλούσια και πολύπλευρη δραστηριότητα, διανύοντας μία πορεία για την
οποία, παρακολουθώντας τη βυθοσκοπικά, μπορούμε να διαπιστώσουμε
σταθερά όσο και διαρκώς εξελισσόμενα πυρηνικά χαρακτηριστικά·
διαπιστώνουμε δηλαδή πως έχει ήδη διαμορφώσει μία διακριτή
φυσιογνωμία. Αυτή τη φυσιογνωμία θα προσπαθήσω να χαρτογραφήσω
αδρομερώς, έτσι ώστε να διευκολυνθεί ο αναγνώστης στην περιήγησή
του στην παρούσα συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων της.

…./…

Επιλογίζοντας

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη εκτός από την ποιητική πορεία που έχει
ως τώρα διανύσει και την οποία προσπαθήσαμε να αποτυπώσουμε
—αναμφισβήτητα κυρίαρχη είναι η ταυτότητά της ως ποιήτριας και
όχι ως πεζογράφου— έχει επίσης επιμεληθεί Ανθολογίες, διατηρεί
από το 2009 το ιστολόγιο Varelaki — Σελίδες Τέχνης και Πολιτισμού,
ασχολείται με το Θέατρο, έχει εκδώσει ένα θεατρικό μονόπρακτο,
έχει κάνει μεταφράσεις —και έχει μεταφραστεί—, γράφει κριτικές.
Η ποίηση, μαντεύουμε μελετώντας τα κείμενά της, αποτελεί για
εκείνη ένα είδος θεραπευτικής διαδρομής, μια οδυνηρή παρηγοριά που
ανακουφίζει προσωρινά, παρόλο τον πόνο, τις ματαιώσεις ή και την
απογοήτευση που η ίδια κρύβει. Αποτελεί έναν μονόδρομο, τον οποίο η
ποιήτρια δεν μπορεί να εγκαταλείψει γιατί έχει γίνει ο δικός της δρόμος.

ΥΠΕΡΒΑΣΗ
Το αρχικό ερέθισμα
Το σώμα που έχασα
Έγινε τώρα η φωνή μου.
Και αφηγούμαι την ιστορία του
για να μη χάσω την ψυχή μου.
Το σώμα έγινε νουβέλα
Για όλες τις μέσα διαδρομές
Τις σκιές τις ρήξεις
Πώς μεταφράζεται η ζωή
σε λόγο ποιητικό,
αυτό πρέπει να δείξεις.
Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.

Κουβεντιάζεται η πληγή.

Επομένως. Η ποιήτρια, μέσα στη δεκαετία που ήδη πέρασε
και στη δεύτερη την οποία βαδίζει, υπηρετεί την τέχνη του λόγου
μέσα από πολλές παράλληλες δράσεις, επιδεικνύοντας αξιοζήλευτη
προσήλωση, εργατικότητα και αγάπη. Kat της ευχόμαστε ολόψυχα
να συνεχίσει με το ίδιο πάθος σε όλα τα πεδία: ποίηση, αφήγηση,
μετάφραση, θεατρική συγγραφή, ανθολόγηση, κριτική. Εξάλλου,
κανένα από αυτά δεν στεγανοποιείται πλήρως από το άλλο, καθώς το
ένα προοικονομεί το άλλο, το ένα προϋποθέτει ή/και ακολουθεί το
επόμενο· καθώς όλα αλληλοεισδύουν συναιρούμενα, διαμορφώνοντας
έναν χώρο δραστικής πραγμάτωσης, όπου ηττάται η απραξία· απραξία
η οποία δεν μπορεί παρά να είναι παθο-λογική για ένα πλάσμα τόσο
ζωντανό, τόσο γεμάτο δύναμη.

.

Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ TOΥ ΑΝΕΜΟΥ

ΣΙΩΠΗΛΑ

Ο ήλιος αντάμωνε με τα φύκια του πελάου
Στη Δύση
Η αρμύρα της θάλασσας ευωδίαζε
Στην Ανατολή
Ο ουρανός έκρυβε το βυθό με στοργή
Στην αγκαλιά του.
Δεν είναι άρνηση η σιωπή.

ΑΫΠΝΙΑ

Απ’ την ταράτσα βλέπω φώτα να τρεμοπαίζουν πέρα μακριά.
Κι ακούω θορύβους της πόλης που ποτέ δεν κοιμάται.
Τα βράδια του καλοκαιριού έχει δροσιά.
Φορώ λευκό νυχτικό — σατέν.
Μαύρους κύκλους θα ’χω το πρωί
και στα μάτια μου γραμμένα ερωτηματικά.
Που την άλλη νύχτα δεν θ’ απαντήσω πάλι.

ΠΛΗΓΕΣ 

[Πλήθος ανθρώπων κοντά μου και τριγύρω]

Πλήθος ανθρώπων κοντά μου και τριγύρω
μα εγώ θέλω στην άκρη μου να γείρω.
Μια γωνίτσα μια ακρούλα να κουρνιάσω
μακριά από όλους
μόνη
να ξενοιάσω.

[Είναι κάτι βράδια ναυάγια]

Είναι κάτι βράδια ναυάγια
(όλο απόγνωση και τρέλα)
που ούτε το φως του πρωινού
δεν ξέρει πώς να τα γιατρέψει.

ΕΠΟΧΗ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ 

ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΑΣΟ ΛΕΙΒΑΔΙΤΗ

Παίρνεις το ταμπούρλο σου
και τραγουδάς στους δρόμους
κι εκείνος σ’ ακούει από ψηλά.
Έχεις πάντα κοντά σου μολύβι και κόλλα λευκή,
αντίδοτα στη φθορά και τη νοσταλγία.
Έχεις πάντα στο μαξιλάρι σου
ένα «μικρό βιβλίο για μεγάλα όνειρα»
για να νανουρίζεσαι τα βράδια
κι ελπίζεις να γράψεις μια μέρα ποίηση αληθινή
ποίηση επικίνδυνη
που να διαπερνά το σώμα του ανθρώπου
να είναι πυροτέχνημα για το μυαλό του
και να τον βάζει να ζει το αόρατο
χωρίς τύψη
χωρίς ενοχή.
Απλώς να ζει.

ΝΕΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗ

Σύνδεσε τη λέξη
με την εποχή.
Σύνδεσε το ποίημα
με το πρόσωπο του ανθρώπου.
Φτιάξε μία νέα ποιητική.

ΛΙΓΗ ΦΘΟΡΑ ΓΙΑ ΓΟΥΡΙ

Η ΕΝΟΧΗ

Κόκκινο φόρεμα φορά
Κατεβαίνει το ξημέρωμα
στα ξενυχτάδικα
σαν όμορφη γυναίκα
Η Ενοχή
Πλανεύει
Στο βάθος γυρεύει μια αγκαλιά
Χαλαρή
Σφικτή
Μια αγκαλιά τέλος πάντων
Όπως όπως

Να βγει η νύχτα

ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΓΙΑ ΜΕΝΑ

Ονειρεύτηκα
πως η καρδιά σου διευρύνθηκε
Απλώθηκε
κι έγινε μια τρυφερή αγκαλιά
Ονειρεύτηκα
πως η καρδιά σου
υγράνθηκε εν τέλει
απ’ τα υδάτινα χάδια μου
τα ποτάμια λέξεις μου
τις ρέουσες χορογραφίες μου
στο κρεβάτι του έρωτα.
Ω, ναι! Έγραψες κι εσύ ένα ποίημα για μένα,
αναφωνώ την ώρα που το διαβάζω.
(Το κάτω κείμενο είναι το εξής:
«Φαίνεται πως πρόλαβα να βάλω φρένο
στην επερχόμενη αιώνια ξηρασία σου».)

23 ΜΕΡΕΣ 

ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ραντεβού το φθινόπωρο λοιπόν!
Για να δώσουμε συνέχεια στην ιστορία μας.
Το ζήτημα είναι αν θα μας ξανάρθουν οι λέξεις
ή αν χάθηκαν για πάντα μέσα στους λαβυρίνθους
των καλοκαιρινών μας περιπλανήσεων.

Διάβαζα για τον εραστή μιας πόρνης
που την έλεγαν Λου.
Τόσοι άντρες μπαινόβγαιναν στο σώμα της
μόνο ένας κατάφερνε να την αποπλανεί
προλαβαίνοντας ακόμα και την ίδια την νύχτα.

Και θέλω να σου διηγηθώ αυτή την ιστορία ολόκληρη,
όταν αποκαμωμένοι από τον έρωτα,
θα χαλαρώνουμε στο κρεβάτι
και θα βυθιζόμαστε ο ένας μέσα στα μάτια του άλλου
φροντίζοντας μη μας πέσει κάτω κανένα βλέμμα.

Ποιο μήνα του φθινοπώρου αυτήν τη φορά;
Σεπτέμβρη ίσως ή Νοέμβρη
θα εξιλεωθείς για την καλοκαιρινή σου προδοσία;

.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΥΣΗ (2018)
Εξηνταπέντε χαϊκού

Είμαστε τρωτοί.
Αν το αποδεχθείς,
όμορφα θα ζεις.

Θέλω μια τέχνη
που ανελέητα να
Με ανατρέπει.

Κάνε το χρόνο
που έχασες στίχο, και
θα τον βρεις πάλι.

Έρωτας θα πει:
“ Το βλέμμα σου τα φταίει ”
Κι αυτό αρκεί.

Τρυγάς το κύμα.
Σαν Οδυσσέας ζητάς
το ανέφικτο.

Η μνήμη χτίζει
τη ζωή, η λήθη την
υπονομεύει.

Εγώ Πηνελόπη
Εσύ Οδυσσέας που
ποτέ δεν θα ‘ρθει.

Η χώρα πενθεί.
Απαιτείται λεν σιωπή.
Όχι! Φτάνει πια.

Η παραφορά
δεύτερη φύση είναι
για σένα, Μούσα

Μ’ αγαπάς εσύ
γι’ αυτό κι εγώ ποτέ
δεν θα πεθάνω.

Την άλλη ζωή
περιμένοντας πάντα,
ποτέ σου δε ζεις

Ξεβόλευσέ τους
με τους στίχους, ποιητή!
Βάλε τους φωτιά!

Καλό και κακό
συχνά την ίδια μάσκα
φοράνε, ακούς;

Αγάπη είναι:
αληθινή έκφραση.
Μόνο αυτό.

Θρησκεία είναι:
όπως εσύ θέλεις να
ζεις τη ζωή σου.

Χωρίς όρια
Είναι σαν τη θάλασσα
Οι εμμονές μου.

Κάνεις θέατρο.
Υπερβαίνεις το ψέμα
μιας ρηχής ζωής.

Και γιατί σιωπάς;
Μήπως διστάζεις να ζεις;
Σκέψου το καλά!

Χτίσε ποίημα
Σκάψε φως, έλα! Μέτρα
σωστά τη σιωπή

Θα με αγγίξεις;
Αν όχι, θα πεθάνω.
Από μοναξιά.

Έρωτας ίσον
αιώνια κόλαση
ή καταδίκη

Κάνοντας τέχνη
την αθανασία να
φλερτάρεις τολμάς.

Ό,τι δυνατό
Μέσα στη φαντασία
Πάντα υπάρχει

Η σκέψη έχει
Ηθική. Απάντηση
Δεν έχει, μάλλον

Η αγάπη μας
Ναι! υπάρχει σε πείσμα
Της άρνησής σου

Με τις Ιδέες
φλερτάρεις με τις Λέξεις.
Φτιάχνεις χαϊκού

Ζωής και γραφής
ζητούμενο: σε τάξη
να μπει το χάος.

.

ΔΟΚΙΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ (2017)

Όταν το ποίημα αναζητά καταφύγιο στην ανθρώπινη
ύπαρξη και η ανθρώπινη ύπαρξη σε κείνο
Όταν το ποίημα σφυράει ανοίκειους σκοπούς
Όταν το ποίημα σβήνεται πιο πολύ παρά γράφεται
Όταν το ποίημα αναρωτιέται και στοχάζεται
Όταν το ποίημα διαβάζεται σιωπηλά
Όταν το ίδιο το ποίημα ξέρει να σιωπά
Όταν το ποίημα αντέχει τη σκιά του
Όταν το ποίημα δεν αντέχει τη σκιά του
Όταν το ποίημα γκρεμίζει τα τείχη
μιας ήδη υπάρχουσας παλαιομοδίτικης λογοτεχνίας
Όταν το ποίημα κατατρέχει τον δημιουργό του
με σκοπό να τον στοιχειώσει
Όταν το ποίημα έχει θάρρος
Όταν το ποίημα έχει θράσος
Όταν το ποίημα ερωτεύεται τον αναγνώστη
Όταν το ποίημα δεν ερωτεύεται τον αναγνώστη,
αλλά τον ποιητή
Όταν το ποίημα ξαναδιαβάζεται (πάλι και πάλι και πάλι…)
Όταν το ποίημα αρρωσταίνει από τις πολλαπλές
«λανθασμένες» αναγνώσεις του
Όταν το ποίημα μας υποδεικνύει τον τρόπο
Που θα το διαβάσουμε
Όταν το ποίημα γράφεται στους δρόμους
Όταν το ποίημα γίνεται δρόμος
Όταν το ποίημα διψά για ύψος και φλερτάρει άγρια με αυτό
Όταν το ποίημα αδιαφορεί για το ύψος
Όταν το ποίημα γίνεται φως
Όταν το ποίημα δεν γίνεται φως
Όταν το ποίημα τραυματίζει συνειδήσεις
Όταν το ποίημα στήνει ορατά σκηνικά με υλικό
κάποια αόρατα νήματα μονάχα
Όταν το ποίημα απαιτεί να κυριεύσει το μυαλό και του πιο
στριφνού και απαιτητικού αναγνώστη και το πετυχαίνει
Όταν το ποίημα απλώνεται γυμνό μπροστά σου
και προκαλεί τις αισθήσεις σου και σε ξελογιάζει
Όταν το ποίημα σε εισάγει σε μια νέα πραγματικότητα
Όταν το ποίημα φτιάχνει αγάλματα που κοσμούν
το λογοτεχνικό σύμπαν
Όταν το ποίημα κυριεύει το μέσα σου τοπίο
με μια παράξενη λάμψη
Όταν το ποίημα σε εγκαταλείπει πετώντας μακριά σου
και συ το κυνηγάς με όλη σου την ύπαρξη,
αλλά δεν καταφέρνεις να το αιχμαλωτίσεις εν τέλει.
Όταν το ποίημα προδίδει τους εραστές του αφήνοντάς τους
στα κρύα του λουτρού ν’ αναρωτιούνται
Όταν το ποίημα έχει ν’ αντιπαλέψει τη χαοτική
προσωπικότητα του δημιουργού του
Όταν το ποίημα θυμίζει παιδί που πετυχαίνει
το ακατόρθωτο: να πλένει τα αστέρια, ας πούμε
Όταν το ποίημα ενηλικιώνεται –επιτέλους!
Όταν το ποίημα ισοδυναμεί με μικρό θαύμα
Όταν το ποίημα αφαιρεί ασύστολα και «κόβει»
Όταν το ποίημα σε «κόβει»
Όταν το ποίημα χορεύει
Όταν το ποίημα αλητεύει
Όταν το ποίημα ασκητεύει
Όταν το ποίημα μεταφράζεται σε θάνατο ή σε έρωτα
Όταν το ποίημα είναι προκλητικά υπαινιχτικό
Όταν το ποίημα αποκαλύπτει το ίδιο την ποιητική του
Όταν το ποίημα απαντά σε κακοήθειες, αλλά όχι
στην τρέχουσα γλώσσα -σε άλλη γλώσσα, ειδική γλώσσα.
Όταν το ποίημα έχει απογόνους
Όταν το ποίημα σού δίνει την αίσθηση ότι είναι θάλασσα.
Όταν το ποίημα ε ί ν α ι θάλασσα
Όταν το ποίημα μπαίνει σε μουσείο
Όταν το ποίημα ελυτίζει
Όταν το ποίημα Καβαφίζει
Όταν το ποίημα βερμπαλίζει
Όταν το ποίημα –ίζει γενικά
Όταν το ποίημα σε βάζει μέσα στο εργαστήρι
του δημιουργού του
Όταν το ποίημα ξεκινά να γράφεται από τη μία
και μοναδική μαγική λέξη του δημιουργού του
Όταν το ποίημα ανατρέπει πρότερες γραφές
του δημιουργού του
Όταν το ποίημα δεν είναι ποίημα αλλά παρωδία ποιήματος
Όταν το ποίημα δεν είναι ποίημα αλλά μόνο
μια άσκηση επί χάρτου, ή μόνο γρατσούνισμα
στο χαρτί του δημιουργού
Όταν το ποίημα φλερτάρει το αόρατο
Όταν το ποίημα εμπεριέχει το αόρατο
Όταν το ποίημα παύει να σου «μιλά»
Όταν το ποίημα είναι κάθετο πιο πολύ παρά οριζόντιο
Όταν το ποίημα μοιάζει με ανοιχτό ορίζοντα
Όταν το ποίημα διαδηλώνει μια «άλλη ποιητική» μη ποιητική
Όταν το ποίημα πυροδοτεί λεκτικά συμβάντα
Όταν το ποίημα ξεπερνά τη Μούσα του
Όταν το ποίημα έχει άρωμα αντρικό
Όταν το ποίημα έχει το όνομα και τη χάρη σου
(όταν το ποίημα)
…ποτέ δεν ολοκληρώνεται…

Η ΩΡΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

[1] Στο περιθώριο της ζωής ανθίζουν τα ποιήματα
[2] Κι όμως το περιθώριο είναι η αληθινή ζωή
[3] Εκεί όπου ο χρόνος δεν ορίζεται
[4] Και δεν πρέπει να κάνεις το λάθος
[5] να πεις τον αριθμό 24
[6] ή έστω να τον σκεφτείς.
[7] Τα ωραία έρχονται μετά:
[8] Όταν πέφτεις στο κενό του χρόνου,
[9] Όταν ταλαντεύεσαι μαγικά ανάμεσα στο πάντα και το ποτέ,
[10] Όταν αιωρείσαι πάνω από τη λευκή κόλλα χαρτί,
[11] Τότε αλλάζει ο μέσα σου ρυθμός
[12] Και το εσωτερικό τοπίο φωτίζεται
[13] Τότε η αμηχανία σου μοιραία γίνεται λέξη
[14] Και η λέξη γίνεται στίχος.
[15] Στίχος που δεν χωρά σε μια συμβατική μέρα,
[16] Που δεν μπορεί να κλειστεί μέσα σε 24 ώρες -αλλοίμονο!-
[17] Το ξέρεις πια! Σε ένα άχρονο παρόν ανθίζουν τα ποιήματα
[18] Όταν δεν είσαι αναγκασμένος να μετράς τις ώρες
[19] Και να πρέπει να τις βγάζεις πάντα 24,
[20] Όταν τολμάς να επινοήσεις μια δική σου ώρα,
[21] Τη δική σου ώρα που θα ’ναι συνώνυμη της αιωνιότητας,
[22] Που θ’ αποτελείται από άπειρα λεπτά και δευτερόλεπτα,
[23] Άπειρα ερεθίσματα της ψυχής και της νόησης.
[24] Την ώρα που συνιστά τον δικό σου λόγο για το άρρητο
[25] Την 25η Ώρα: την Ποίηση

.

ΛΙΓΗ ΦΘΟΡΑ ΓΙΑ ΓΟΥΡΙ (2017)

Α’ ΜΕΡΟΣ
Κυτταρική μέθη

ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ

Εγκλωβίζονται οι λέξεις
Στριμώχνονται μέσα στις σκιές
Υφαίνουν τη Σιωπή
Σε αναμένουν οι λέξεις
Σε ακούν
Η ανάσα σου χορεύει
με τους εφιάλτες
Το αιδοίο σου συσπάται ασύστολα
στην αναμονή της ομορφιάς.
Σε φιλούν οι αισθήσεις στο στόμα.
Τα βράδια
Ζεις.

ΕΣΥ

Ορθώνεσαι ανερμήνευτος
Άρρητη έλξη
Δοκιμάζω τη σιωπή
Τεντώνω το στήθος μου
– μόνη μου τέρψη
Κοιτάω κατάματα τη δική μου τη λέξη
Δεν με καταπίνει -ευτυχώς-
Κι είναι από πάντα δισύλλαβη:
Εσύ.

ΔΙΚΗ ΣΟΥ

Δες με!
Καλύτερη και από μαριονέτα.
Λύνομαι
Και πάλι δένομαι
(είμαι θεατράλε)
Σε στραβοκοιτάω!
Το σώμα μου
Αλλάζει σχήμα
Σκέτο ζυμάρι
Πλάθεται ανάλογα
Χύνω πολύ ιδρώτα
για να γίνω η λέξη σου
Το αριστερό μου χέρι
αγγίζει την πλάτη σου.
Το δεξί μου πόδι
χαϊδεύει τη μύτη σου.
Το στήθος μου
αναζητά απεγνωσμένα
το στέρνο σου
(αλλόκοτοι χαιρετισμοί ανταποδίδονται).
Το μάτι μου πάλι
τρώει το δικό σου μάτι
Τ’ αυτιά μου πίνουν μονορούφι
τον βήχα σου
Ένα από τα μπροστινά δόντια μου
ροκανάει τη γλώσσα σου.
Κι όλα αυτά χωρίς να είναι καν
φθινόπωρο.
(Τέλος πάντων, χωρίς να είναι καν
η εποχή των εραστών)
Χωρίς να ελέγχω τις χειρονομίες μου,
Χορεύω τον έρωτα
Αναιρούμαι
Ανθίζω
Αναπλάθομαι
Ανήκω

ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ

Στο όνομα του έρωτα με επινόησες.
Σε επινόησα και γω.
Ταυτόχρονα όμως,
επινοήσαμε και τους εαυτούς μας.
Και πώς να διαχειριστούμε τώρα
τα πολλαπλά μας είδωλα;
Πώς να συμφιλιώσουμε τα κενά μας;
Λίμνη παγωμένη θυμίζει πια η ποίησή μας
Που απορεί με μας τους γελοίους
πώς τα καταφέραμε έτσι,
ώστε ποτέ να μην συναντήσουμε τις άκρες μας.

ΕΝΑ ΓΡΑΜΜΑ

Αγάπη μου,
ποτέ δεν γράφεις βιβλία με καλό τέλος
Πάντα φοράς μόνο το σλιπάκι σου όταν κοιμάσαι
Δεν σου αρέσουν τα ρεμπέτικα τραγούδια
Το χιούμορ σου είναι εκλεπτυσμένο
και σου αρέσει να σε προσφωνούν «κύριε καθηγητά»
Και όταν σου μιλάω
προσποιείσαι ότι μ’ ακούς.

Β’ ΜΕΡΟΣ
Μπρος στο αρχικό ερέθισμα

ΥΠΕΡΒΑΣΗ

Το αρχικό ερέθισμα
Το σώμα που έχασα
Έγινε τώρα η φωνή μου.
Και αφηγούμαι την ιστορία του
για να μην χάσω την ψυχή μου.
Το σώμα έγινε νουβέλα
Για όλες τις μέσα διαδρομές
Τις σκιές
Τις ρήξεις
Πώς μεταφράζεται η ζωή
σε λόγο ποιητικό,
αυτό πρέπει να δείξεις.
Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.
Κουβεντιάζεται η πληγή.

ΛΕΞΕΙΣ

φωνή δεν έχουν
όμως φωνάζουν
αν τις αγαπάς
Κι όταν τις σιωπάς θεριεύουν.
Φτάνει μόνο πάνω στο σώμα τους να περπατάς.
Χωρίς αναπνοή να τις διανύεις.
Να εναποθέτεις σ’ αυτές τις ελπίδες σου.

ΑΙΣΘΗΣΗ

Αιωρούμαστε ανάμεσα στα σύννεφα
Φαντάσματα με δάχτυλα μαύρα από καπνό
Ψάχνουμε τις λέξεις για το κενό,
κι αυτές να μην έρχονται,
κι ας είναι το βλέμμα μας καινό.
Το ποίημα είναι παρόν
Το ποίημα λείπει.
Μένει η λύπη
Να μάς γλύφει το θυμό.

ΜΟΙΡΑΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ

Τίποτα δεν ήταν το ίδιο
μετά από κείνο το φθινοπωρινό απόγευμα.
Τότε που έζησα στο παρόν μου
σε μια ευτυχισμένη ουδετερότητα
Μαζί σου.
Τότε που βυθίστηκα για τα καλά στην πραγματικότητα
-έστω για λίγο-
Κι ούτε μια τόση δα μικρή παράπλευρη σκέψη
(για το ενδεχόμενο κάποιας χαμένης ευτυχίας, ας πούμε)
δεν με απέσπασε από το να κοιτώ μέσα στα μάτια σου
και να νιώθω πως έχω νικήσει τη σιωπή.
Λέξεις και συνδέσεις έκτοτε
-ακατάπαυστα σχεδόν-
συρρέουν εντός μου.
Ήταν αναπόφευκτο, το ένιωθα:
Κάποτε
Θα έγραφα
Ωραία ποιήματα.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΟΙΗΤΙΚΗΣ

I

Η ποίησή σου
δυναμώνει το ανοσοποιητικό μου σύστημα.
Καταπίνω μία μία τις πληγές σου με λαιμαργία.
Γίνομαι όμως πιο δυνατή.
Έμαθα πια ν’ αντέχω τις αγριότητες του ναρκισσισμού σου
Στη συνείδησή μου είναι πολλαπλές οι εκδοχές του χειμώνα
Μετασχηματίζω τα ένστικτά μας σε (ποιητικά) ημερολόγια
Δεν κινδυνεύουμε απ’ το σκοτάδι, νομίζω.
Εκείνο κινδυνεύει βασικά
Από το φως που χτίζουν οι λέξεις μας.

II

Το παρελθόν σου
ρέει
μέσα στις λεπτές σου ρυτίδες
Ρυάκια ερήμωσης
Άχαρες αναμνήσεις
Σκοτεινές
Αφιερώνεις το είναι σου ολόκληρο
σε μια αμφίβολη κάθαρση
Αφιερώνεσαι
Να δώσεις μια κάποια λογοτεχνικότητα στα συντρίμμια σου.
Απαιτείται να σκοτώσεις τη ζωή σου
Ή, έστω να σκηνοθετήσεις έναν θάνατο
(συγκεκριμένα τον δικό σου)
Για να κερδίσεις την άλλη ζωή
Εκεί που οι άνθρωποι ζουν
ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν.

III

Με συνεπαίρνει πάντα το γεγονός
ότι οι στίχοι σου μένουν ανολοκλήρωτοι.
Άπειρες ανατροπές
του ενός και μοναδικού κόσμου
(ή των πολλαπλών ειδώλων του, αν θες)
Θανατηφόροι, σχεδόν, δισταγμοί
αναφορικά με την συνέχεια του ποιήματος.
Διαρκώς ταλαντεύεσαι
για το αν θα χρησιμοποιήσεις
τη μία ή την άλλη λέξη (ή μήπως μία τρίτη καλύτερα;)
Η ανισορροπία του υποκειμένου της γραφής
Η ζωή δεν χωρά όλη σε στίχους, το ξέρεις
Το ’χεις χωνέψει το φως
που πάντα σου διαφεύγει
Η άνιση μάχη με την ποίηση
Η εσκεμμένη ή μη κατάργησή της
Το ποίημα μπάζει από παντού.
Το ποίημα μένει πάντα ανοιχτό,
αλλά ποτέ κενό.

Η ΠΟΙΗΤΡΙΑ

Μου φαίνεται ότι αγαπά την ποίηση
περισσότερο από τους εραστές της.
Όμως εντέχνως φροντίζει
τις αποστάσεις της να παίρνει
από τα ποιήματα και τους αφηγητές τους.
Πλησιάζει δηλαδή την ποίηση τόσο όσο χρειάζεται
ώστε να στήσει -με τον δικό της ξεχωριστό τρόπο-
σκηνικά θελκτικών ερώτων
και άλλα παρόμοια.
Έτσι, οι ποικίλες ηδονικές αισθήσεις ζωντανεύουν
αφού σκηνοθετηθούν δεόντως,
χωρίς να πνίγουν μέσα στην άκρατη αισθηματολογία.
Έτσι, οι άγριες συγκινήσεις τιθασεύονται
και οι στίχοι ευωδιάζουν όμορφα τριαντάφυλλα
-κόκκινα-
ερεθίζοντας και τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες.

Γ’ ΜΕΡΟΣ
Ονείρων γειωμένη νάρκη

ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Ποτίζω τα αισθήματά μου καθημερινά.
Τα κυκλοφορώ στους δρόμους μετά
να τα θαυμάσουν όλοι –
που είναι έτσι ανθισμένα.
Να θέλουν να τα κόψουν,
αλλά να διστάζουν.
Κι εγώ να διασκεδάζω με τους δισταγμούς τους.
Και να κρυφογελώ.
Κι έπειτα να κόβω ένα και να τούς το δίνω δώρο.
Μια χαρά,
Μια λύπη,
ή μια τύψη –
να φεύγει από πάνω μου.
Να ξαλαφρώνω

ΕΡΩΤΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ

Η Ιστορία του μέσα μου τοπίου
Οριζόντια πιο πολύ παρά κάθετη
Τροφή γίνεται της φαντασίας μου
Με κατασκοπεύουν τα ίδια μου τα όνειρα.
Δεν πιάνω το στυλό –
φοβάμαι τους φόβους μου –
Εσωτερική κατανάλωση
ερωτικών -κυρίως- επεισοδίων
Συρρέουν οι λέξεις από καιρό
Διεκδικούν τον χώρο τους στα κύτταρά μου
Οι αισθήσεις μου ασφυκτιούν μες στα οστά μου
Συρρικνώνονται
Με τις αιώνιες σιωπές μου ανταμώνουν
που ’χουν φωλιάσει πια στο δέρμα μου.

ΑΡΙΑΔΝΗ

«Μαμά, σ’ αρέσουν τα βιβλία;», είπες.
«Ναι, μωρό μου», είπα.
«Και μένα μ’ αρέσει να γλείφω τα λεμόνια»
Μετά από μικρή παύση, «…και τα βιβλία ρε», είπες.
Και πήρες ένα βιβλίο και το έσκισες μπροστά μου.
Φύλλο και φτερό το έκανες.
Άρχισες από τώρα τις αποδομήσεις
Πέντε χρόνων
Λερώνεις τη ζωή
Γράφεις το πρώτο σου ποίημα
Χωρίς τίτλο
Απλώς

ΒΑΘΙΑ ΓΝΩΣΗ

Τώρα πια το ξέρω καλά.
Δεν ήταν η κοιλιά της μάνας μου
εκείνο το υγρό και σκοτεινό μέρος
που περνούσα τις μέρες μου
ως κουλουριασμένο ον,
αυτό που «έμβρυο» αποκαλείται.
Όχι, δεν ήταν η κοιλιά της μάνας μου.
Τώρα το βλέπω καθαρά.
Ήταν μία μυστηριώδης
και ανεξιχνίαστη -ως τώρα ακόμη-
κιβωτός,
το Πεπρωμένο μου.

ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

Χθες το πρωί
σου κλέψαν το ποδήλατο
«Κλέβεις ποδήλατο, κλέβεις όνειρο»,
σχολίασε ένας φίλος ποιητής.
Ποδηλατώντας
μοιραία σημαίνει «είσαι ελεύθερη»
Ποδηλατώντας πετάς
μέσα στην πεζή σου πόλη
ξορκίζοντας έτσι
όλους τους αρνητικούς κραδασμούς
της διαβρωμένης ζωής της
(ζωής που οι ίδιοι οι πολίτες της
αφέθηκαν να χάσουν
έχοντας καταντήσει τώρα
αξιοθρήνητα γελοίοι)

ΠΟΙΗΣΗ ΤΕΛΟΣ

Οι λέξεις που δεν με ταξίδεψαν
Οι λέξεις που περίσσευαν
Οι ποιητές που τους ταξίδευαν άλλοι -κι ας μην ήταν ποιητές-
Η στείρα επανάληψη εννοιών, τρόπων, συνδυασμών
-για την ασφάλεια ρε γαμώτο-
Ποίηση τέλος
Οι μη ποιητές
Που άλλος Καβάφης δεν θα υπάρξει
Όσοι μανιοκαταθλιπτικοί έγραψαν ποιήματα
και οι κριτικοί που τους εξύμνησαν
Όσοι δηλώνουν ποιητές
Ποίηση τέλος, λοιπόν
Η ευκολία να γράφουν όλοι «ποιήματα»
Άκρως πληγωτικό
Αναζητώ αυτό που θα ’ναι Ποίηση
Μια συνάντηση με την Ποίηση
Αναζητώ
Ξανά.

.

23 ΜΕΡΕΣ (2015)

Ποιος είναι ο προσφιλέστερος σας τρόπος συγγραφής; Πώς
και πού παγιδεύετε τις ιδέες σας;
Α.Ξ. Οπουδήποτε μπορώ να παγιδεύσω ιδέες. Και στα
πιο απίθανα μέρη. Ένα ερέθισμα μπορεί να καταγράφει
μέσα μου ή στο μπλοκάκι που πάντα κουβαλώ μαζί μου.
Αυτό το ερέθισμα με ταλαιπωρεί μέχρι να το αποτυπώ-
σω στο χαρτί με κάποιο τρόπο. Μετά αρχίζει η επεξερ-
γασία όλου αυτού που είναι συνήθως μια αργή και βα-
σανιστική διαδικασία, που όμως παράλληλα μου χαρίζει
μοναδική απόλαυση.
[…]
Συχνά με ερεθίζουν οι άλλες λέξεις. Κείμενα άλλων που
διαβάζω και μου μιλάνε δημιουργούν μια διάθεση μέσα
μου που μπορεί να αποτελέσει τον οδηγό για τη δική
μου γραφή… γίνεται μια μυστική γοητευτική ζύμωση.

Ι

«Και μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα! Μην τολμήσεις!
Μ’ ακούς;» του φώναξε από το παράθυρο καθώς
εκείνος έμπαινε στο παλιό του αυτοκίνητο. Και αμέσως
μετά μουρμούρισε: «Μόνο η ζωή σου θέλω να ’μαι». Μ’
αυτά τα λόγια στο στόμα της η Σοφί έτρεξε και πήρε
το σημειωματάριό της απ’ το καφέ κομοδίνο και άρχισε
να γράφει με λύσσα. Μέσα στο σώμα της είχαν φωλιάσει
όλοι οι λυγμοί του κόσμου.
«Με νάρκωσαν και με βίασαν».
Δεν απέχω και πολύ από αυτή την κατάσταση.
Σθεντόν και ψυχολογική βία.
Τα σθεντόν είναι παλιά ιστορία
Που το σώμα θυμάται.
Μια παλιά υστερία καλύτερα.
Τα τοποθέτησα σήμερα κιόλας (όπως τότε) πάνω στο κομοδίνο μου
για ασφάλεια.
Έχω άλλες 22 μέρες μπροστά μου (και τη μισή σημερινή).
Σθεντόν και βία.
Η βία.
Αυτή η ατέρμονη εσωτερική ένταση
που προκαλεί το αίσθημα του ανικανοποίητου και η επίγνωσή του,
αυτή η βία σαν σαράκι
μού κατατρώγει την ψυχή.
Μια δύναμη απολύτως καταλυτική για την ισορροπία μον.
Αναρωτιέμαι αν τα βιβλία σον θα πάρουν ποτέ θέση στο κομοδίνο μου.
(και άρα εσύ στη ζωή μου)

ΙΙ

Της λείπει ο λαιμός του.
Οι επιθυμίες μου που σχετίζονται με σένα
ζουν μόνες τους μια χαρά κι έξω από μένα.
Είναι πράγμα θαυμαστό στ’ αλήθεια.
Έχουν τη δική τους αυτόνομη ζωή.
Σε αυτό ακριβώς το γεγονός οφείλεται η διάρκεια
και η δύναμή τους.
ημέρα δεύτερη (της απουσίας).

ΙΧ

Πολλές φορές δημιουργείς ο ίδιος το ερέθισμα που
χρειάζεσαι για να γράψεις. Αυτο-σκηνοθετείσαι.
Δημιουργείς τις συνθήκες εκείνες, το περιβάλλον,
τα συμφραζόμενα που θα σε βάλουν σε πρόσφορη εσωτερική
διαδικασία και που θα σε οδηγήσουν στο ανοίκειο βλέμμα.
Είναι εσωτερική επιτακτική ανάγκη να είναι κανείς
θερμός —αν όχι καυτός— απέναντι στο αντικείμενο της
γραφής του. Σε βαθμό που να ερωτοτροπεί άγρια μαζί
του, σε κάθε εκδοχή, σε κάθε σχεδίασμα. Χρειάζεται να
καίγεται κανείς μέσα του.
Εγώ πάλι ονειρεύομαι την ανοιχτή θάλασσα μαζί σου.
Κι ας ζω στην άκρη της ζωής σου.
Ένα πεδίο άπειρο, ελεύθερο και φωτεινό,
όπου όλες οι λέξεις θα λέγονται με ειλικρίνεια
και μετά θα αθωώνονται.
Είσαι το ποίημά μου, ξέρεις,
αλλά εγώ δε θέλω να γίνω ποτέ το δικό σου.
Με αντέχεις. Ίσον με αγαπάς. Αυτή είναι η ιδανική και επιθυμητή εξίσωση.

XIV

Η Σοφί αγαπά τις καταθλίψεις της.
Επίσης απεχθάνεται το μελό
(σε όλες του τις εκφάνσεις)
Και αν δεν έρθει πίσω κοντά της,
στο δωμάτιό τους, «το σπίτι τους»,
θα πάρει τα σθεντόν της
και θα σκάσει.
Και θα ’ναι αυτή, γράφει, μια στάση ηρωική.
ΦΘΙΝΟΠΩΡΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
Ραντεβού το φθινόπωρο λοιπόν.
Για να δώσουμε συνέχεια στην ιστορία μας.
Το ζήτημα είναι αν θα μας ξανάρθουν οι λέξεις
ή αν χάθηκαν για πάντα μέσα στους λαβυρίνθους
των καλοκαιρινών μας περιπλανήσεων.
Διάβαζα για τον εραστή μιας πόρνης
που την έλεγαν Λου.
Τόσοι άντρες μπαινόβγαιναν στο σώμα της,
μόνο ένας κατάφερνε να την αποπλανεί
προλαβαίνοντας ακόμα και την ίδια τη νύχτα.
Και θέλω να σου διηγηθώ αυτήν την ιστορία ολόκληρη,
όταν αποκαμωμένοι από τον έρωτα
θα χαλαρώνουμε στο κρεβάτι
και θα βυθιζόμαστε ο ένας μέσα στα μάτια του άλλου
φροντίζοντας μη μας πέσει κάτω κανένα βλέμμα.
Ποιο μήνα του φθινοπώρου αυτή τη φορά;
Σεπτέμβρη ίσως ή Νοέμβρη
θα εξιλεωθείς για την καλοκαιρινή σου προδοσία;
ΧΧΙΙΙ
Όλες οι ιστορίες έχουν αρχή, μέση και τέλος. Άλλοτε
το τέλος το δίνει ο συγγραφέας, άλλοτε ο αναγνώστης.
Πολλοί συγγραφείς δεν αφήνουν τους ήρωές τους να
τους καθοδηγήσουν, αντίθετα, αυτοί καθοδηγούν τους
ήρωες και σαν να είναι εκείνοι μαριονέτες κινούν τα
νήματά τους. Η Σοφί τις γνώριζε καλά όλες τις παραπάνω
εκδοχές όταν του ζήτησε να επανατοποθετηθεί πάνω
στη σχέση τους. «Και μη μακρηγορήσεις άλλο πάνω στη
θλίψη μου» πρόσθεσε στο τέλος.
Ήξερα την έκβαση. Φυσικά και την ήξερα. Αφού στην ουσία
εγώ δημιούργησα το μύθο.
Έβαλα το τέλος που εξυπηρετούσε.
Αυτό το δωμάτιο δε θα μας φιλοξενήσει τελικά.
Αλλά εγώ δε θα χρησιμοποιήσω το γκάζι.
Με βλέπω ήδη να διασχίζω το δρόμο
έχοντας ξεχάσει τα σθεντόν
πάνω στο κομοδίνο.

.

ΕΠΟΧΗ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ (2013)

ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ

Οι καιροί μάς σπρώχνουν
σε δράμα που δεν υπάρχουν λέξεις
να εκφραστεί.
Σε αυτούς τους καιρούς
σκηνοθετώ την πορεία μου
και αξιώνω κόσμο ομορφιάς.
Άλλοτε ο κόσμος μου ήταν τα ποιήματα
μα δεν αρκούν πια.
Δεν παλεύεται η πραγματικότητα
με όμορφα συνδυασμένους τρόπους
και έντεχνη αθωότητα.
Έχουν αρχίσει να με ενοχλούν οι αμαρτίες μου.

[Η γλώσσα σου έγινε]

Η γλώσσα σου έγινε
σκληρή και τραχιά.
Δεν μιλάς για έρωτα πια.
Αυτή η ποίηση
δεν είναι για την ομορφιά.
Την ομορφιά την έχουμε απωλέσει.
(Και δεν την νοσταλγούμε καν.)

ΕΠΟΧΗ ΜΟΥ ΕΙΝΑΙ Η ΠΟΙΗΣΗ

Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και βουλιάζεις μέσα στις λέξεις
αποτυπώνεις μεταφορές για το αδιέξοδο παρόν
και ρουφάς με το μολυβί σου τη θλίψη αυτού του τόπου
που τον ήξερες για πατρίδα σου.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και βυθίζεσαι σε σχήματα λόγου
γειώνεις τους στίχους σου
σε λευκό χαρτί.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και κάνεις τραγούδι τις αγωνίες σου
φτιάχνεις τον δικό σου λαβύρινθο
για να απομονωθείς.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
έτσι για να παρηγορηθείς
που η εποχή σου σε απαρνιέται
και να εξιλεωθείς
που την απαρνιέσαι και συ.

[Ούτε απ’ τον πόνο σου]

Ούτε απ’ τον πόνο σου
δεν θέλεις πια να λυτρωθείς.
Είναι οι καιροί της παραίτησης.
Καμιά φωτιά δεν ανάβει με στίχους μόνο.
Πώς να τα βάλει κανείς με διεστραμμένα ένστικτα;
Πώς να τα βάλει κανείς με το άγριο χάος;
Ψάχνεις το φως για να πιαστείς
μα είσαι αδύναμος.
Ψάχνεις εμένα
μα είμαι κοντά σου χωρίς να σου ανήκω.

ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

Περπατώ μέσα στην πόλη.
Βήματα αργά, σκεφτικά
λιγάκι θλιμμένα.
Δεν κρατάω τυχαία την κάμερα.
Είναι που δεν αντέχω
να βλέπω το κέντρο
με γυμνό μάτι πια.
Θέαμα θλιβερό.
Μετανάστες, ζητιάνοι, πρεζάκια, αρσενικές πόρνες.
Κουμουνδούρου, τσαντίρια, μιζέρια, σπασμένες βιτρίνες.
Καμένα αμάξια, καυσαέρια, βρωμιά, κατάντια.
Απόγνωση, μοναξιά.
Η Αθήνα μαραζώνει.
Είναι σαν να βλέπεις
έναν αγαπημένο σου άνθρωπο
να μαραίνεται.
Ποιος δεν πονάει για τον ετοιμοθάνατο;

ΣΤΗΝ ΠΟΙΗΤΡΙΑ ΠΟΥ ΘΕΛΩ ΝΑ ΓΙΝΩ

Σου ’ρχεται στο στόμα ο τίτλος.
Αυτός θα σε οδηγήσει στο περιεχόμενο
(αντίστροφη πορεία τελικά).
Το ποίημα δεν λέει να ησυχάσει.
Στριφογυρνά μέσα στο σώμα σου
παιδεύεται να βγει.
Μα είναι δύσκολες οι συνδέσεις.
Γιατί ποίημα σημαίνει φως.
Και σένα τώρα οι περιστάσεις σε καλούν.
Έλα, μέτρησε τις δυνάμεις σου
αν μπορείς να κάνεις φως
τα σκοτάδια του σήμερα.

[Σε τέτοιους καιρούς]

Σε τέτοιους καιρούς
η αυτοκτονία θεωρείται πολιτική πράξη.
Στις παρελάσεις πηγαίνεις μόνο με πρόσκληση
οι άνθρωποι τρώνε
απ’ τα συσσίτια ή απ’ τα σκουπίδια.
Σε τέτοιους καιρούς
οι πολιτικοί διαφθείρουν τους πολίτες
τα παιδιά ζητιανεύουν μέσα στα τρένα
οι σύντροφοι Ευρωπαίοι μάς περιφρονούν.
Σε τέτοιους καιρούς
αναζητάς μια άλλη ποίηση
πιο δυνατή
που να μπήγει το μαχαίρι σε σκληρές καρδιές
που να γίνεται η ίδια μαχαίρι
και να κόβει κομματάκια τη διαφθορά.

[Η ποίησή μου γέμισε πρόσφυγες]

Η ποίησή μου γέμισε πρόσφυγες.
Οι λέξεις μου είναι ξένες.
Έτσι συμβαίνει σήμερα.
Μόνο αν γίνεις άλλος επιβιώνεις.
Και τί γίνεται με την ψυχή σου; ρωτάς.
Άσ’ την αυτήν, δεν κάνει ούτε για τα σκυλιά.

ΜΕΤΑΝΑΣΤΗΣ

Ά-πολις κατάντησε
κι όμως δεν ξέρει να σου πει
πώς λέγεται αυτό το -α.
Μα το σώμα του
ξέρει καλά
τα στερητικά τα άλφα
τί σημαίνουν.

Η ΕΠΟΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ

Η κατάρρευση έγινε πλέον τρόπος ζωής,
και συ δεν θα γράψεις άλλο για ανισόρροπους έρωτες
ή ιδανικούς εραστές.
Η εποχή σου δείχνει το δρόμο,
δεν έχεις παρά να τον ακολουθήσεις.
Πάρε υλικό από τη διάλυση
και χτίσε ένα ακέραιο ποίημα.

ΧΩΡΙΣ ΠΟΝΟ ΔΕΝ ΓΡΑΦΕΤΑΙ ΠΟΙΗΣΗ

Οι άνθρωποι που έχουν κάτι να πουν
είναι αυτοί που τους σημάδεψε ένας μεγάλος πόνος.
Χωρίς πόνο δεν γράφεται ποίηση.
Υπάρχει πόνος μπόλικος στους καιρούς μας,
άρα και μπόλικη ποίηση τριγύρω.
Γκρίζα ποίηση, πένθιμη, βουβή.
Την ψάχνουν οι άστεγοι στους κάδους απορριμμάτων
και έχουν απόγνωση στο βλέμμα
σχεδόν τρομαχτική.

ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

Μου λένε συνέχεια
γράψε για την εποχή σου
για την πόλη σου
για τους τετράγωνους κυβερνώντες
για το μνημόνιο
για τους Ευρωπαίους
για τις διαδηλώσεις των αγανακτισμένων
για την κατάλυση της εθνικής ταυτότητας
για τα πολιτικά σκάνδαλα
για την απώλεια της αξιοπρέπειας
για το γενικό ξεπούλημα της χώρας
για την κρίση
για το αμφίβολο μέλλον
για τους ξοφλημένους νέους
για τη γενιά την τετρακοσίων ευρώ
και άλλα παρόμοια.
Μα εγώ θα γράψω μόνο για την ποίηση.
Που με βοηθάει να τ’ αντέχω όλα αυτά.

.

ΠΛΗΓΕΣ (2011)

Η ΑΡΝΗΣΗ ΣΟΥ

Την άρνησή σου την έκανα καράβι
που θα με ταξιδεύει στα χρόνια που θα ΄ρθουν.
Κυματάκι της θάλασσας που πάνω του θα χαϊδεύομαι
Φωνούλα μέσα μου που τραγουδάει για αθωότητα.
Την άρνησή σου την έκανα στίχους ηχηρούς,
την έκανα στιγμή ολόκληρη γεμάτη από σένα,
ελπίδα ότι μπροστά μου θα σταθείς μια μέρα,
Κι εγώ,
ελεύθερη,
θα σου ψιθυρίζω την αλήθεια μας,
κι εσύ,
για πρώτη φορά,
θα την αποδέχεσαι.

ΤΑ ΣΚΟΤΑΔΙΑ ΜΟΥ

Αναπολώ τα σκοτάδια μου
Τις μέρες της μοναχικής μου περιδιάβασης
σε ακυρωμένους έρωτες
τις μέρες που έβγαινε από μέσα μου
αρρωστιάρικη και αδύναμη φωνούλα
κι η αγωνία πάλευε με τους φόβους μου
και το σχοινί έτριζε κάτω απ’ τα πόδια μου
και συ «αγρόν ηγόραζες» και άλλα τέτοια.
Και τις κομμένες μου ανάσες
και τους πανικούς μου
και τα ασάλευτα βράδια μου
τότε τα περιφρόνησες.
Τώρα τα ερμηνεύεις.
Αγαπώ τα σκοτάδια μου.
Και κείνα μ’ αγαπάνε.

<>|<>

Αναζητούσα τα κομμάτια μου,
μα εκείνα ταξίδευαν στο πολύχρωμο του κόσμου.

<>|<>

ΟΜΟΝΟΙΑ

Άνθρωποι με αφηνιασμένα βλέμματα
φωνές αλλόκοτες
βαθιά πληγωμένες.

<>|<>

Πλήθος ανθρώπων κοντά μου και, τριγύρω,
μα εγώ θέλω στην άκρη μου να γείρω.
Μια γωνίτσα μια ακρούλα να κουρνιάσω
μακριά από όλους
μόνη
να ξενοιάσω.

<>|<>

Είναι κάτι βράδια ναυάγια
(όλο απόγνωση και τρέλα)
που ούτε το φως του πρωινού
δεν ξέρει πώς να τα γιατρέψει.

<>|<>

Αφορίζω την ευαισθησία μου
την αρρώστια της ψυχής μου.
Και οργίζομαι και λέω
γιατί εμένα να με πληγώνουν
τα αναπάντητα ερωτήματα
τα ανέκφραστα συναισθήματα
τα γερασμένα μάτια
τα απογεύματα χωρίς εσένα.
Αφορίζω την ευαισθησία.

<>|<>

Κι αυτή η μέρα πέρασε.
Μέτρησα την αξία της με την ομορφιά της ανατολής.
Χωρίς αναστολές την απέρριψα
αδημονώντας για το πρωινό φως.

<>|<>

Εντός του σπιτιού συνομιλώ με ίσκιους.
Πένθιμες άριες χορογραφώ πια.
Μοιρολογώ ευτυχισμένους ήχους.
Μοιρολογώ εικόνες ζωής
που τώρα κείτονται στο τζάκι
παρέα με τις στάχτες.

<>|<>

Δε χωράω στη θάλασσα τ’ ουρανού
κι ας είμαι τόσο δα αστέρι,
χρυσό περιστέρι του νου.
Είναι τέτοια τα όνειρα
που μοιάζουν όρια ατίθασα.
Τόσο μεγάλα
σαν αυτά δεν είναι άλλα.
Δε χωράω πουθενά.

<>|<>

Το τοπίο αλλάζει
οι γραμμές μικραίνουν
κι ο χρόνος άλλος μοιάζει.
Έτσι που οι εποχές αγρίεψαν
κι η θάλασσα παλιώνει,
ο ορίζοντας πώς μοιάζει να θολώνει!

<>|<>

Τα βότσαλα της θάλασσας που ζωγραφίζω
η άμμος που σχεδίαζα βασίλεια
τα ψηλά βράχια καράβια παιδικών ονείρων.
Εσύ μαζί τους.
Έφυγες.
Και μένα με ανακουφίζει να ξέρω
ότι έχεις γίνει ένα
με το σύμπαν.

ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

Έλα να σεργιανίσουμε τον έρωτα.
Έτσι απλά
να πάμε,
δίχως τα «πώς» και τα «γιατί»
που κουβαλάμε.

<>|<>

Συχνά τις νύχτες δεν κοιμάμαι.
Φαντάζομαι πως ανοίγεις την πόρτα και μπαίνεις.
Έχεις λάγνο βλέμμα.
Χαϊδεύεις τα κόκκινα μαλλιά.
Μυρίζεις το σώμα μου.
Εγώ δεν κουνιέμαι.
Σκύβεις
μου φιλάς το λαιμό.
Μετά φεύγεις
σιωπηλός
όπως ήρθες.
Μα εγώ έχω την αίσθηση πως κάτι ψιθυρίζεις,
σαν όνειρο πως λες
«Μη σπαταλάς τις νύχτες σου, δεν θα ‘ρθω.»

XEΡΙΑ ΜΟΥ

Χέρια δυσκίνητα
βουνά ακίνητα
απόλυτα θλιμμένα
Χέρια μου,
που ονειρευτήκατε γραφές
δοθήκατε στην Ποίηση,
το ταξίδι της ψυχής μου.
Χέρια,
-σκληρά και μόνα-
τα βράδια
μιλάτε με το μολύβι
σιωπηλά,
τον συρτό του ήχο αφουγκράζεστε
Χέρια μου,
ζείτε τη δική σας ζωή,
έξω από μένα,
και χωρίς.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου,
στο χώρο της ποίησης.
Οικεία και αγαπημένη περιοχή.
Εσύ με έφερες εδώ χωρίς να ξέρεις.
Είπα μήπως και αναπληρώσω γράφοντας
το κενό της απουσίας σου.

<>|<>

στην Αγγελική

Ώρες ακίνητη πάνω σε ένα κρεβάτι
να τον περιμένεις.
Παγιδευμένη σε έναν άρρωστο έρωτα
πιο εθιστικό κι από το πιο σκληρό ναρκωτικό.
Είκοσι χρόνια «χαμένα» (αυτή είναι η λέξη τελικά)
Εσύ να καις τη ζωή σου γενναιόδωρα
(γιατί; ξέρεις ότι θα ’χεις κι άλλη;)
Αυτό ποτέ δεν το κατάλαβα ολόκληρο. Εν μέρει μόνο.
Πρέπει να νιώθεις πολύ μόνη, my love.
Σαφώς δυστυχισμένη.
Ως το τέλος, (ποιο θα ’ναι;)

.

Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ TOΥ ΑΝΕΜΟΥ (2009)

Η σκέψη μου
βυθίστηκε
στα χέρια σου

Έχασα εσένα μα κέρδισα την Ποίηση.

ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ

Το αναλωμένο σε ηδονικούς έρωτες σώμα,
Το δοσμένο παντού.
Και στις αγκαλιές χλωμών κοριτσιών –
Χωρίς πνευματικότητα —
Αυτό,
Να αιχμαλωτίσει θέλει
Η πρώτη μου ρυτίδα,
Το πνευματικό μου βλέμμα — χλωμό και ώριμο
Μαζί. Με γνώση.
Όχι σκιές ερώτων…
Να του δείξει
Πόσο απόλυτη ευθύνη είναι η αγάπη.

<>|<>

Η τρέλα του έρωτα δεν ξεγελιέται με τίποτα.

<>|<>

Η ΣΚΕΨΗ MOY ΒΥΘΙΣΤΗΚΕ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΟY

Τα χέρια σου -το μήκος των δακτύλων— δεν μ’ αφήνουν
να ησυχάσω τα βράδια.
Προσπαθώ να ονειρευτώ όταν για πρώτη φορά μ’ ακούμπησαν,
μ’ έπαιξαν, μ’ απογείωσαν.
Τα χέρια σου έχουν ωραία γεύση.
Με βασανίζουν έτσι που μου λείπουν τα βράδια και πρωινά.
Τα φωτογράφισα με τη μνήμη τότε που τα φιλούσα για ώρες.
Και πάλι δεν τα χόρταινα…

ΕΤΣΙ ΕΙΝΑΙ…

Οι άνθρωποι χάνονται…
Ανύποπτα γλίστρησες έξω από το οπτικό μου πεδίο
Απ’ το κάδρο μου βγήκες…
Γιατί οι άνθρωποι χάνονται… χάνονται… και πάνε.
Τα ποτάμια που σε πήραν εγώ τα μίσησα.

<>|<>

Κάστρο μου… ο έρωτας μου είναι βροχή που θα σε αλώσει.

<>|<>

Απόψε δε θα σε σκεφτώ
Θα κάνω στον εαυτό μου αυτή τη χάρη.
Θα αγνοήσω και το φεγγάρι που κάναμε όνειρα
κάτω απ ’ τη λάμψη του…
Αγγιχτήκαμε… έγειρες το κεφάλι σου στο στήθος μου
Κοιμηθήκαμε κάτω από τη λάμψη του
Ξυπνήσαμε κάτω από τη λάμψη του
Χωρίσαμε κάτω από τη λάμψη του
Κι αυτό κουβέντα.

<>|<>

Χάρτης είν’ η παλάμη σου… και δείχνει όλο τον κόσμο.

ΣΤΙΓΜΙΑΙΑ ΑΙΣΘΗΣΗ

Όπως σε είδα ν’ ανεβαίνεις τη σκάλα του έρημου σταθμού
εκείνο το απόγευμα
Με το βλέμμα καρφωμένο στο κενό — προσηλωμένος,
κλειδωμένος ήσουν —
Όπως είδα ένα παράξενο φως να σε λούζει
Ένιωσα να παίρνει άλλο νόημα η ύπαρξη που ήμουν ντυμένη
Σα μαγεμένη, έμεινα ακούνητη στην ίδια θέση.
Τα μάτια μου σε χόρτασαν για μια μόνο στιγμή.
Δεν σ’ ακολούθησα, δεν έτρεξα ξοπίσω.
Όμως κατάλαβα πως η ψυχή μου πέταξε.
Τον ίδιο το δρόμο σου είχε πάρει.

<>|<>

Κάλεσέ με
Η ηχώ σου ν’ ακουστεί
Πέρα στα βράχια
Μέχρι το παλιό ναυπηγείο
Με τα λευκά σπίτια τριγύρω
Που να φιλοξενήσουν τα αγγίγματα
Τις ευωδιές από τα ευλογημένα σώματα
Και τα στόματα
Σαν σμίγουν την ανατολή.
Θα σε ακουμπήσω…
Γιατί παλιά δεν ήξερα
Πού να βάλω τα χέρια τα μάτια την ανάσα
Μην κι ασυλλόγιστα ακυρώσω
Βεβιωμένα απόλυτα δικά σου και δικά μου.
Οικονομία δεν θα έχει πια στα αισθήματα
Στα φιλήματα στα παιχνίδια.
Θα γίνει ύβρις ο έρωτας
Που δεν ενστερνίζεται την ισορροπία της φύσης
Θεωρώντας την αρμονία της θάλασσας με τον ουρανό
—την ώρα που σουρουπώνει— σύμβαση.
Μα θα του δώσει συγχωροχάρτι ο επερχόμενος θάνατος.
Τα μυστικά σοκάκια στο νησί που έχει το όνομά σου
Μαζί θα τα περάσουμε
Εσύ κι εγώ
Όταν οι σκιές δεν θα μας κυνηγούν πια.
Τα ονόματα θα αποκαλυφθούν
στις ασημοβαμμένες γλάστρες το δείλι
Που δεν θα ’ναι τότε θλιμμένο,
αφού σύμμαχός μας θα ’ναι ο καιρός.
Στα νερά της θάλασσας θα πλυθούμε
Με κατάνυξη θα μιας ατενίζει το ανεμοδαρμένο ξωκλήσι
Κι εγώ… σεμνή πια μέσα στην ελευθερία του έρωτα
Θα περνώ από την αγορά ενάρετων ανθρώπων
Επειδή απαρνηθήκαμε τις προφητείες των φαντασμάτων
Κάποια βροχερή χειμωνιάτικη νύχτα.
…Τα ωραιότερα
ταξίδια είναι
του μυαλού.

ΠΕΡΑΣΜΑ

Στέκομαι σε απόσταση
Ικανή.
Με βλέπω να περπατώ
Ανάμεσα απ’ το πλήθος
Να περνώ…
Χωρίς να γυρίσουν να με κοιτάξουν
Τα χαμηλωμένα βλέμματα
Οι πόνοι οι κρυμμένοι πίσω από μαύρα γυαλιά
Όλοι την ίδια ηλικία μοιάζουν να ’χουν
Έτσι περνώντας…
Στέκομαι σε απόσταση
Ικανή.
Να με ψάξω μες στους ανθρώπους
Να με βρω
Να με ρωτήσω
Για τον προορισμό, την ταυτότητα,
Την ποιότητα, την ομοιότητα,
Το λάθος, το άλλοθι…
Μα να μην θυμάμαι ούτε το όνομά μου;

ΘΛΙΨΗ

Στο κλειστό δωμάτιο
Με τους μαύρους καθρέφτες
Εκεί. Υπάρχει μια αίσθηση
Θανάτου απελπιστικά βαριά
Μυρωδιά πεθαμένου λουλουδιού
τραγουδιού του χρόνου
του φθίνοντος του αγγίζοντος
την θαλπωρή παρέχουν
τα φαντάσματα
του παρελθόντος ονείρου
που καλούσαμε ζωή.

ΠΑΡΑΠΟΝΟ

Και να σκεφτείς,
Ούτε στιγμή δεν πίστεψα
Πως η κοπέλα με τα σανδάλια, τα λυτά μαλλιά, τα μύρα
Η σχεδόν διάφανη
Ήταν η Αφροδίτη.
Κι όμως την είδα να κατεβαίνει
Από ψηλά το κόκκινο βουνό
Με ελαφρό περπάτημα
Αγέρωχο βλέμμα
Πλατύ χαμόγελο.
Μα με προσπέρασε
Ούτε που γύρισε να με κοιτάξει
Τα βλέφαρα, τα μάτια, το πρόσωπο
Που το βασάνιζε ένα συννεφάκι θλίψης.

ΑΝΤΙΛOΓΟΣ

– Σπατάλη είναι να σκορπίζεσαι σα φύλλο
– Μα ποιος θεωρεί φύλλα αμελητέα;

<>|<>

Υπάρχουν μερικά βράδια που οι άνθρωποι περιμένουν.
Δεν κοιμούνται, περιμένουν.
Κι ο χρόνος μένει ακίνητος-κολλημένος σ’ ένα βασανιστικό παρόν …
Που δε λέει να γίνει αύριο.

<>|<>

Την κάθε μέρα την προσέχω σαν κόρη οφθαλμού –
Μην μου πέσει κάτω και γίνω κατά τι φτωχότερη.

ΠΑΙΧΝΙΔΙ

Δεν υπάρχουν πιο μακάριοι άνθρωποι από τους μασκοφόρους.
Ξεγλιστρούν ανύποπτα απ’ τις συμβατικότητες του πολιτισμού
Χορεύουν ατίθασα μ’ όλες τις εκδοχές της ύπαρξής τους
Ξεγελούν κάθε υπαινιγμό υποδούλωσης
Εκδίδουν παράνομα αλλεπάλληλες νέες ταυτότητες
Φλερτάροντας ασύστολα με την αιώνια ελευθερία,
Την Ηδονή.

ΕΠΙΘΥΜΙΑ

Δεν θα ’θελα να είμαι λέξη.
Να μην συρθώ σαν πόρνη από στόμα σε στόμα.
Να μην με σπαταλήσουν ασυλλόγιστα ασυνείδητοι δημαγωγοί του έρωτα.
Να μην μ’ αλλοιώσουν πένες προδομένων εραστών και μετά γυρνώ
στους δρόμους
Ψάχνοντας να δώσω νόημα στην υπόστασή μου
Γυρεύοντας να τρυπώσω παράνομα στα κιτάπια κάποιου διάσημου ποιητή
Μήπως και σώσω κάτι από την υπόληψή μου.
Δεν θα ’θελα να είμαι λέξη.

ΠΑΡΑΞΕΝΗ ΑΠΟΣΚΕΥΗ

Ένα «θέλω» με βασανίζει χρόνια τώρα.
«Θέλω» πολύπλευρο, πλουραλιστικό, πολυδιάστατο.
Το κουβαλώ μαζί μου κι όταν δεν θέλω.
Θέλω δεν θέλω εκείνο με κυνηγά.
Μου αρέσει μα φοβάμαι κιόλας.
Μήπως αυτό το «θέλω» ποτέ δεν το μπορέσω.

<>|<>

Ζήσαμε ό,τι μπορέσαμε να αντιληφθούμε πως μας ανήκει
Και πάλι ένα μέρος μονάχα.
Δεν διαθέταμε τη νοημοσύνη των αισθημάτων
Το ένστικτο μας πρόδωσε.
Και φαίνεται τώρα…
Σα να ξεστράτισε ο δρόμος της σκέψης μας τότε…
Έφτασε ο καιρός να αναρωτηθούμε…

<>|<>

Σ’ όσους με αγαπάνε
Τα ωραιότερα ταξίδια είναι του μυαλού.
Να σε πηγαίνει η σκέψη σε ό,τι αγαπάς και σου αρέσει.
Και να μην είναι ανάγκη να επιστρέψεις
Αυτά κοντά σου πάντα είναι
Μέσα σου εικόνες αληθινές
Σα να πήγες…
Αναμνήσεις χωρίς χρονικότητα
Σα να πήγες…
Σα να γύρισες…

ΥΠΕΡ ΜΝΗΜΗΣ

Τα τραγούδια, τα ονόματα
Τα αρώματα… όλα
Να τα θυμάμαι… ένα προς ένα
Άπαντα… Η λήθη θα σημάνει
Θάνατο.
Ν’ αντέξει το μυαλό μου μονάχα
Να ’ναι γερό, ατίθασο, ανοιχτό
Σαν κιβωτός,
Αδιάκοπα να δέχεται καινούριους θησαυρούς…
Νεοαποκτηθέντα λάφυρα,
Μυρουδιές και θύμησες,
Μουσικές και θάλασσες…
Ν’ αντέξει το μυαλό μου μονάχα
Να ’ναι λίγες οι απώλειες και οι φθορές
Λίγες και μετρήσιμες
Να πάρει θάρρος κι η ψυχή
Να συνεχίσει αγέρωχη
Αλώβητη
Από τις επιθέσεις του φθοροποιού χρόνου
— που ορέγεται κι αυτήν την ίδια την αθανασία της ακόμα
Να πορευθεί με τόλμη -όσο της μένει-
Ν’ αντέξει
Το μυαλό.

ΡΟΕΣ

Πού Θα μας οδηγήσει αυτή η βόλτα;
Το χλωμό φεγγάρι, το πληγωμένο αστέρι
και το αγέρι που μας μέθυσε;
Πουθενά δεν φαίνεται να υπάρχει ανάλογη σύνδεση ανάμεσα
στο αθώο μου βλέμμα και στο δικό σου λάγνο χαμόγελο
σαν ταξιδεύει στο άπειρο στο όνομα της στιγμής.
Πού θα μας οδηγήσει αυτή η βόλτα;
Το τοπίο Θ’ αλλάξει ξανά και ξανά
Η ζωή Θα τρέξει μες στα χέρια μου
Το φεγγάρι Θα ζωντανέψει
Το αστέρι Θα γιατρευτεί
Το αγέρι Θα μας ξεχάσει.
Με τις δυνάμεις που διαθέτουμε ώστε ν’ αντέχουμε τη ροή,
Έτσι θα μάθουμε να μετράμε την ουσία της ύπαρξης.

ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

Περάσαμε έρωτες πολλούς.
Ανταμώσαμε σατύρους αγκιστρωμένους
σε σώματα που ‘ξέραν μόνο να ξεχνούν…
Ψυχές δεν γνώρισα πολλές να μου ανοιχθούν σε πλάτος και σε βάθος
Της δικής σου τις διαστάσεις δε λησμόνησα.
Περάσαμε έρωτες πολλούς –
Κρυφά και φανερά —
Μας στιγμάτισαν για να μας αφήσουν μετά
εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε,
Στην πρώτη νιότη.
Μαζί.
Μαζί βαδίζουμε σιωπηλά ακούγοντας τους κραδασμούς
του ανέμου της ζωής.
Τις ελευθερίες μας μοιράσαμε σωστά. Με οικονομία.
Και ο χρόνος μάς σεβάστηκε.

.

ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΚΙΑ (2010)

Τριγυρίζω μέσα σ’ ένα σπίτι άδειο. Μόνη. Σέρνομαι από δωμάτιο σε δωμάτιο, ψηλαφίζοντας μνήμες. Κλείνω τα μάτια. Αφήνομαι στο σκοτάδι. Προσπαθώ ν’ αυτοσυγκεντρωθώ, μήπως και ανακαλέσω λίγη χαρά απ’ το παρελθόν.
Δεν τα καταφέρνω. Φαίνεται πως τα κύτταρά μου έχουν πια νεκρωθεί. Ανεπανόρθωτα. Ο εγκέφαλός μου αχρηστεύθηκε ερήμην μου. Γερνάει και αυτός, όπως κι εγώ. Φθίνω, γιατί δεν μπορώ να νικήσω το χρόνο που με υπερβαίνει. Το σώμα μου έχει αλλάξει σχήμα, έχει βαρύνει. Κι όμως, κοίτα που θα κατοικώ μέσα σ’ αυτό μέχρι το τέλος της ζωής μου! Είμαι σαράντα χρονών. Και θα συνεχίσω να υπάρχω και να συναναστρέφομαι φαντάσματα. Όποιος έχει γευτεί την ευτυχία και την ομορφιά, αρνείται μετά να συμβιβαστεί με την δυστυχία και την ασχήμια. Δεν έχω μάθει να συγκατατίθεμαι στη μιζέρια. Μα θ’ αναγκαστώ να πορευτώ όπως μπορώ,
να μαζέψω τα κομμάτια μου, να βουλιάξω σ’ ένα αδιάφορο παρόν. Διαφορετικά θα χάσω εκείνη. Θα μου την πάρουν άνεμοι μακριά, θεριά θα την κατασπαράξουν, αν την αφήσω… Είναι τόσο μικρή κι ανέμελη, τόσο τρυφερή. Νοιώθω βρώμικη κάθε που την ακουμπώ, που κρατώ το χέρι της…
Φοβάμαι, μήπως άθελά μου της μεταδώσω θλίψη. Δεν θέλω η κόρη μου να φέρει το στίγμα της λύπης. Δεν της αξίζει αυτή η μοίρα. Το χαμόγελό της κλείνει όλη την ουσία του κόσμου τούτου. Το κορμί της λιτό, άυλο σχεδόν, λικνίζεται σε μουσικές ουράνιες. Αβίαστα ζωγραφίζει αρμονικές κινήσεις και ξεχνιέται σε αέναους ρυθμούς. Έχει μέσα της μια περιουσία κλειδωμένη καλά σε κάθε της ίνα, σε κάθε ιστό… Φέρει το σπέρμα ενός ατέρμονου κάλλους. Μια άγια τράπεζα το σώμα της. Ένα θησαυροφυλάκιο το είναι της. Τρομάζω στη σκέψη ότι εκείνη το αγνοεί. Ασυναίσθητα κάνω γκριμάτσες αποδοκιμασίας. Τα μάτια μου πρέπει να ’χουν πάρει παράξενη έκφραση. Ψάχνω να βρω καθρέφτη. Μα είναι σκεπασμένοι όλοι με λευκά σεντόνια. Άσπρα υφάσματα καλύπτουν τα έπιπλα. Σα φαντάσματα, κοιμισμένα ή σε νάρκη. Λες, να βγω γρήγορα έξω, μήπως και ξυπνήσουν και μ’ αρπάξουν, και δεν μ’ αφήσουν ν’ αποτινάξω το παρελθόν… Το κακό παρελθόν… Το καλό, ας το θυμάμαι… Αν δεν έχω μνήμη, θα πεθάνω νωρίς. Εγώ είμαι η μνήμη μου… Η
μνήμη μου παραπέμπει στην ύπαρξή μου… Της δίνει υπόσταση, της δίνει Λόγο. Η σκέψη μου είναι μπερδεμένη. Αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε μονοπάτια άγνωστα, σε μυστικές στοές, σε ροές και ξεχασμένα περάσματα. Η
σκέψη μου νοσεί, το μυαλό μου πονάει. Μου ’ρχεται ν’ ανοίξω την πόρτα, να πάρω τους δρόμους, τα λιμάνια, τους σταθμούς, να εξαφανιστώ, να αράξω κάπου στην άκρη του κόσμου, σε μια μικρή γωνιά ξεχασμένη, να κουρνιάσω ανάμεσα σε αγνώστους και να περιμένω το θάνατο να ’ρθει. Και θα ’ρθει. Γιατί θα παρακαλώ μέρα νύχτα. Κι αν υπάρχει Θεός, θα μου τον στείλει, για να με λυτρώσει, να με αδειάσει απ’ το βαρύ φορτίο, αυτό το μολύβι που εγκαταστάθηκε στην ψυχούλα μου. Θα κάνω φτερά, θ’ ανεβώ ίσως ως τον
ουρανό, θα γίνω πανσέληνος και θα εμπνέω στους ποιητές στιχάκια για τον ειλικρινή και ατέλειωτο έρωτα. Σαν ολόκληρο φεγγάρι που θα είμαι, όλοι θα με σέβονται και θα με υμνούν. Άλλοι θα ζηλεύουν, γιατί θα ’μαι αθάνατο: δεν θα ανήκω στη χορεία των ταπεινών και απλών και γήινων και
ασήμαντων πραγμάτων…
Ανοίγω την πόρτα και βγαίνω έξω. Από στιγμή σε στιγμή θα πεταχτώ στην μαύρη άσφαλτο και, καθώς ξημερώνει, θα με ρουφήξει η ανατολή και θα με στείλει πολύ μακριά. Μα δεν κουνιέμαι. Προσηλωμένη, βλέπω την ψυχή μου να πετά, ενώ το σώμα μου είναι καθηλωμένο στο ξύλινο πάτωμα του
τεράστιου σπιτιού μου. Ακούω τις φωνές της μικρής στ’ αυτιά μου, τα τραγούδια, τις μουσικές, τους κύκνειους χορούς της. Βλέπω τα τεράστια μάτια, το λευκό της δέρμα, τα ροζ χειλάκια που χαμογελούν. Δεν έχω περιθώρια. Θα μείνω…
Αυτός ο δρόμος είναι μονόδρομος.

Ιανουάριος 1987. Νύχτα

Είναι δύσκολο να κάνεις τέχνη. Είναι μια περίεργη διαστροφή, που ή την έχει κανείς ή δεν την έχει. Πιστεύω ότι γεννιέσαι, έστω, με το σπέρμα αυτής της διαστροφής και μετά σε κατατρέχει σ’ όλη σου την ζωή, σ’ ακολουθεί παντού,
γίνεται δεύτερη φύση σου, σημείο αναφοράς σου, λόγος ύπαρξης. Είσαι εξαρχής πεπεισμένος ότι αξίζει να πάρεις αυτό το δύσβατο μονοπάτι. Έχεις την βεβαιότητα ότι υπάρχεις στον κόσμο για να φέρεις το φως, να δημιουργήσεις κάτι μεγάλο… Μόνο που για να φτάσεις στο τέρμα, απαιτείται να διανύσεις έναν μακρύ και ανώμαλο δρόμο. Χρειάζεται να περάσεις μέσα από διαδρομές δύσκολες, ν’ απαρνηθείς την ύλη, να υπερβείς τον εαυτό σου… Κάνεις ένα ατέλειωτο ταξίδι — δηλαδή σου δημιουργείται κάποτε η αίσθηση ότι είναι ατέλειωτο. Και ότι ο προορισμός είναι ουτοπία. Κι όμως, έχεις εθιστεί τόσο πολύ στο να βασανίζεσαι, να παιδεύεσαι και να προσπαθείς, που ούτε στιγμή δε σκέφτεσαι σοβαρά να το παρατήσεις… Οι είκοσι τέσσερις ώρες της μέρας σού φαίνονται λίγες, πράγμα που σου προκαλεί δυσαρέσκεια, αλλά
δεν είναι κάτι που περνά απ’ το χέρι σου να το διορθώσεις. Κάνω συστηματική άσκηση και μεθώ απ’ την ίδια μου την κούραση. Ποτέ δεν πίστεψα ότι πέτυχα την απόλυτη αρμονική έκφραση. Πάντα έχω περιθώρια βελτίωσης, ακόμα κι
όταν το κοινό, μαζί και οι κριτικοί, μου ρίχνουν δάφνες και ισχυρίζονται ότι ξεπερνώ προηγούμενες ερμηνείες μου… Νομίζω ότι είμαι ο πιο αυστηρός κριτής του εαυτού μου. Έχω επίγνωση του δύστροπου χαρακτήρα μου… Όταν δουλεύω μια χορογραφία γίνομαι εγωιστής, πεισματάρης… Λες και μόνο εγώ κάνω κάτι σημαντικό και απαιτώ την αμέριστη υπομονή και το ενδιαφέρον όλων. Τώρα που το βλέπω από απόσταση, μου αναγνωρίζω αυτή την αλαζονεία. Είμαι εμποτισμένος με το μικρόβιο της τελειότητας… Θέλω να ’μαι απόλυτα μόνος, όταν ξεκινώ να δουλέψω ένα κομμάτι. Να βρω τους μυστικούς δεσμούς, τις γέφυρες, να οικειοποιηθώ τα βήματα, να κάνω κτήμα μου τη μουσική… Να ξεκλειδώσω τον μυστικό νέο κόσμο που θα με φιλοξενήσει. Μόνος ν’ ανακαλύψω την καινούργια μου χορευτική μάσκα, πριν την αποκαλύψω έξω, στον κόσμο που περιμένει. Μόνος. Ούτε εκείνη
δεν επιθυμώ. Ούτε εκείνη.
Ποτέ δεν μου είχε περάσει απ’ το μυαλό ότι θα ερωτευόμουν χορευτή. Είχα μια περίεργη αντίληψη για τους χορευτές. Ότι ήταν άυλοι, υπερβατικοί, δεν μπορώ να το προσδιορίσω ακριβώς. Πάντως η γενική μου εντύπωση ήταν ότι δεν πρέπει να ανήκαν στον γήινο μας κόσμο. Ο έρωτας ήταν κεραυνοβόλος. Ο κόσμος σβήστηκε σα σφουγγάρι. Ακόμα και τώρα αναρωτιέμαι τί βρήκε εκείνος ο Θεός σε μια τυχάρπαστη, άδοξη σχεδόν, φοιτητριούλα παιδαγωγικής που μετά κόπων και βασάνων -και προσωπικά έξοδα- είχε εκδώσει μια μικρή ποιητική συλλογή. Την πρώτη και τελευταία- και μάλλον το μέλλον δεν θα με διαψεύσει.
Κοιτάζομαι στον μεγάλο καθρέφτη. Μισώ τα περιττά μου κιλά, τους μαύρους κύκλους κάτω απ’ τα μάτια, το ξεθωριασμένο πρόσωπο και τ’ ατημέλητα μαλλιά, τα βαμμένα κόκκινα, μα που το χρώμα τους έχει αρχίσει να θαμπώνει στις ρίζες. Μέσα στη δυστυχία μου πώς βρίσκω το θάρρος ν’ αυτοσαρκάζομαι; Πάντα είχα τέτοιες τάσεις, η αλήθεια είναι αυτή. Το χιούμορ μου ήταν πιο πετυχημένο απ’ τα βαρετά μου στιχάκια. Κατά τη διάρκεια κάποιου καυγά
εκείνος δεν παρέλειπε να μου το τονίσει. Όσο για τα περιττά μου κιλά, δεν ήταν, επουδενί, σε αρμονία με τις τέλειες αναλογίες του αγαπημένου μου. Κι όμως, όταν κάναμε έρωτα, κάθε αίσθημα μειονεξίας εξαφανιζόταν μονομιάς.
Ήταν ο τρόπος του… που μ’ έκανε να βιώνω, έστω και για λίγο, μια απίστευτη σημαντικότητα. Η κοινή μας συνεύρεση ήταν πιο δυνατή από οποιαδήποτε ατομική μας ανασφάλεια. Νοσταλγώ τις μαγικές στιγμές του έρωτα. Ασυναίσθητα τα μάτια μου μουσκεύουν, το στήθος μου φουσκώνει. Ξεσπώ σε
λυγμούς.

Απρίλιος 1987. Νύχτα.

Ώρες, ώρες αισθάνομαι λίγο σαν την Ιζαντόρα Ντάχναν, που στην αυτοβιογραφία της αναφέρει ότι η τέχνη της χάρισε όλες τις χαρές που της κατακράτησε ο έρωτας. Ο έρωτας που απαιτεί να του αφιερωθείς ολόψυχα κι ας τον χάσεις μετά. Να σε ταξιδέψει σ’ άλλα μονοπάτια απ’ τα ήδη γνωστά
σου, να σε κάνει ένα με το σύμπαν κι ας είναι αυτό αυταπάτη. Εγώ δε γύρεψα το δρόμο του έρωτα, αλλά το δρόμο του Απόλλωνα, του αιώνιου φωτός. Δεν άφησα κανέναν έρωτα να με πληγώσει, θωρακίστηκα στην τέχνη μου, το άλλοθι της μοναξιάς μου. Οι καλλιτέχνες συνηθίζουν να μεταφέρουν
στην τέχνη τους την θλίψη, τον πόνο και τις απογοητεύσεις του έρωτα. Εγώ αναζήτησα την προσωπική γαλήνη και την ισορροπία στις σχέσεις μου, ώστε πιθανές αντιξοότητες να μην με αποσπάσουν απ’ το μοναδικό μου στόχο. Επιφανειακά άγγιξα τους ανθρώπους, υψώνοντας τείχη γύρω μου, στα
οποία «ανεπαισθήτως κλείστηκα μέσα». Έχω κάτι απ’ την τραγικότητα του ήρωα του Καβάφη. Νοιώθω πίκρα συχνά που δεν δόθηκα πολύ στους ανθρώπους — βγάζοντας μάλιστα κι έναν ελιτισμό που με βόλευε. Ήταν μοναδικός ο χορός μου και, εσωστρεφής ως ήμουν, μετουσιώθηκα σε φως: όταν βρισκόμουν πάνω στη σκηνή, αισθανόμουν διονυσιακή μέθη και ηδονή που ήταν όμως περισσότερο διανοητική. Η Έλσα διέγειρε αλλιώς τα κύτταρά μου. Ήξερα πως κάθε παλμός της μου ανήκει, το συναπάντημα των ψυχών μας υπήρξε μοναδικό, όμως, εν τέλει, νομίζω ότι αυτός είναι ο ορισμός
της αγάπης, της αιώνιας, της αληθινής. Έτσι το τοποθετώ τώρα… που μια έκρηξη γίνεται μέσα μου και λέω: «Τί είναι η τέχνη;» Και απαντώ: «Ένας θολός καθρέπτης μπροστά στην κόρη μου, που ’χει τη χαριτωμένη μορφή μιας νεαρής Νύμφης… και που η γέννησή της θα με είχε κλονίσει απεριόριστα,
αν είχα αφεθεί να το απολαύσω. Μα πάντα έβαζα φραγμούς, και, οριοθετώντας τις αντιδράσεις μου, ξεδίπλωνα θετικά ή αρνητικά συναισθήματα με το σταγονόμετρο, μήπως με παρασύρουν σ’ αλλόκοτα μονοπάτια και χάσω τον «υψηλό» προορισμό… Πώς θα ’μουν πιο ευτυχισμένος τώρα, αν είχα χαθεί έστω και λίγο τότε…!
Η απάντηση του ήταν αρνητική. Ορθή κοφτή. Δεν θα αναλάμβανε την σχολή χορού της Λυντίας. Αποφασιστικά μου έδωσε άθελά του ένα ακόμα χτύπημα στην καρδιά. Σιωπηλά οσμιζόμουν το θάνατο που πλησίαζε. Οι νεκροί πολλοί: η χαρά, η δόξα, η κίνηση, τα όνειρα, η αγάπη. Ο Άγγελος είχε πάρει το δρόμο προς το πουθενά. Τα μαθήματα με το παιδί συνεχίζονταν σχεδόν καθημερινά με υπερβάλλοντα ζήλο. Πέραν τούτου όμως, εκείνος δεν έδειχνε να έχει
κανένα άλλο ενδιαφέρον. Είχε απομονωθεί απ’ τους φίλους, συνειδητά πια —αυτά εισέπραττα τουλάχιστον. Κλεισμένος στο μικρά σαλόνι έβλεπε συχνά τις βιντεοσκοπημένες παραστάσεις του παρελθόντος, τα φαντάσματα που ’χαν στοιχειώσει το σπίτι μας… Τον έπαιρνε ο ύπνος με το μπουκάλι στο
χέρι, ενώ η τηλεόραση έπαιζε μέχρι το ξημέρωμα… Αθόρυβα εισέβαλα στο χώρο του, τον παρατηρούσα για ώρα όπως κοιμόταν. Ο ιδρώτας κυλούσε στα μάγουλά του, ενώ στα δικά μου κυλούσαν δάκρυα. Αν και τον έβλεπα σε κείνη την κατάσταση, ένιωθα πως τον αγαπούσα όσο ποτέ πριν. Του έπιανα το χέρι, του χάιδευα τα μαλλιά, τον φιλούσα στα μάτια, έλεγα πως η αφοσίωσή μου θα νικούσε τη φθορά τελικά. Μ’ αυτή την ελπίδα και μια προσευχή στο Θεό, που
δεν ήξερα αν υπάρχει, ξάπλωνα πλάι του ψιθυρίζοντας λόγια τρυφερά, σαν ξόρκια, μήπως και διώξω την κακή μας μοίρα. Χωρίς να το καταλάβω, κοιμόμουν κι εγώ, για να σηκωθώ πάλι το πρωινό πριν από κείνον. Γιατί ο Άγγελος αργούσε πολύ, σα να μην ήθελε να ξανανοίξει τα μάτια.
Καθυστερούσε να ξυπνήσει λες και το ’κάνε εσκεμμένα. Λες και βολευόταν σ’ αυτή την κατάσταση ή είχε πέσει σε ατονία και δεν είχε τις κατάλληλες δυνάμεις. Ήταν συμπτώματα αρρώστιας του μυαλού… κατάθλιψης ίσως.
Η Λυντία μου τηλεφώνησε στενοχωρημένη.
– Σε παρακαλώ, Έλσα, μου είπε, προσπάθησε να τον μεταπείθεις, στο ζητώ σαν χάρη.
– Θα κάνω ότι μπορώ, απάντησα. Ειλικρινά όμως, δεν
πιστεύω ότι θ’ αλλάξει γνώμη… Όλα τελείωσαν, Λυντία, όλα.

Ιούλιος 1987. Νύχτα.

Οι μέρες μου είναι βαριές, θλιμμένες… Είμαι ένα περιφερόμενο ράκος. Δεν μπορώ ούτε να δημιουργήσω… Νόμισα ότι θα τα καταφέρω να στήσω την κωμωδία μου, αλλά η πραγματικότητα με διέψευσε. Μόνο στο μπουκάλι βότκα
ξέρω να χαρίζομαι πια… Σιωπώ μπροστά στην Έλσα — και τι να πω; Όλα είναι εις βάρος μου… Οι ισορροπίες χάθηκαν, η φλόγα της δημιουργίας έσβησε μια για πάντα. Τώρα το ξέρω. Η πρότερη ελπιδοφόρα διάθεσή μου δεν ήταν παρά μια τελευταία αναλαμπή. Τα πόδια μου τρέμουν και η ανάσα
μου είναι γεμάτη αγωνία. Μπερδεύω το σήμερα με το χθες. Σαν όνειρο… μου φαίνεται ότι η Έλσα μου επιτέθηκε… Ήταν πολύ δυνατή και μανιασμένη. Δεν θυμάμαι γιατί. Φώναξε και χτυπιόταν, χωρίς να μπορεί να ελέγξει τα νεύρα της… Σαν να βρισκόταν σε ένθεη μανία, σε έκσταση…! Πόσο αλλιώτικη ήταν…! Δεν την έχω ξαναδεί έτσι…! Τα μάτια της γέμισαν δάκρυα, τα χέρια της κολυμπούσαν στο αίμα… Παλέψαμε, θαρρώ. Η Έλσα μου, η προσωποποίηση της γαλήνης, άλλαξε πρόσωπο. Έγινε σκληρή, δύστροπη, δεν την αναγνωρίζω πια. Όλο και πιο συχνά έχω την αίσθηση ότι πονάνε τα νεύρα μου. Το κεφάλι μου κουδουνίζει. Πρέπει να τρελαίνομαι τελικά. Σήμερα έκανα γύρω στις πέντε φορές εμετό. Τα σωθικά μου ανακατεύονται. Όλα τα όργανα θα
έχουν κολλήσει μέσα μου, θα ’χουν γίνει μια μπάλα συμπαγής. Πιάνω τον εαυτό μου να γελάει διαρκώς… χωρίς αιτία. Αμήχανα στυλώνω το βλέμμα στο κενό. Βυθίζομαι σε σκέψεις ή προσπαθώ να ξεμπλέξω νήματα. Να πάω πού; Να κάνω τί; Ασαφής η πορεία, ανύπαρκτος ο προσανατολισμός. Κατέληξα ανειλικρινής απέναντι σε όλους. Μόνο σε μια κόλλα χαρτί είμαι άξιος να ξεφουρνίσω αλήθειες. Ό,τι δεν τόλμησα να πω σε κείνη, ας το διαβάσει και θα μάθει τί υπάρχει μέσα μου. Πίσω απ’ τη σιωπή συναντάς τα συναισθήματα. Μια ολόκληρη ζωή, εσωτερική, όπου οι κραδασμοί ισοδυναμούν με χίλιες λέξεις. Κουράστηκα…
Ο γιατρός είδε τον Άγγελο ένα καλοκαιρινό πρωινό. Το ραντεβού κράτησε δυο ολόκληρες ώρες. Δεν ήμουν παρούσα στη συζήτηση και δεν γνωρίζω επακριβώς τί ειπώθηκε. Περίμενα στο σαλόνι, επαναλαμβάνοντας διαρκώς την ευχή να βρεθεί μια άκρη. Ο Άγγελος τήρησε την υπόσχεση που μού ’δώσε εκείνη την τελευταία φορά που συνευρεθήκαμε στο σπιτάκι του κήπου. Ίσως ήθελε να εξιλεωθεί για το γεγονός ότι σήκωσε χέρι πάνω μου. Δεν το έκανε ποτέ ξανά και ξέρω ότι χρειάστηκε να πιεστεί πολύ γι’ αυτό, αφού δεν
μπορούσε να ελέγξει πια τα νεύρα του. Η συνάντηση με τον γιατρό ήταν μία και μοναδική. Μάλλον, η μία φορά ήταν αρκετή για να του χαρίσει τη λύτρωση. Μα πού με είχε τοποθετήσει στο μυαλό του; Πριν απ’ το χορό… ούτε να το
σκεφτώ… Δεύτερη; Πριν την αγάπη του για την Ιφιγένεια, τρίτη… ή με είχε πια αποβάλλει απ’ τη συνείδησή του…; Η νέα τάξη πραγμάτων ήθελε το ποτό στο νούμερο ένα των προτιμήσεων του. Ο γιατρός σιγουρεύτηκε ότι ο άντρας μου είναι μανιοκαταθλιπτικός, ότι βρίσκεται σε προχωρημένα στάδια αλκοολισμού και ότι τα φαινόμενα βίας θ’ αναπαράγονται διαρκώς. Προς μεγάλη μου έκπληξη, ο γιατρός μού αποκάλυψε ότι ήταν φιλότεχνος και είχε απολαύσει τον άντρα μου σε αρκετές παραστάσεις στο θέατρο. Μου έδωσε
μέχρι και το τηλέφωνο του σπιτιού του, αν χρειαστώ κάτι έκτακτο, να του τηλεφωνήσω «ό,τι ώρα και να ’ναι». Τον ευχαρίστησα από καρδιάς. Τόσοι άνθρωποι τριγύρω που ενδιαφέρονται, μα το κακό έχει πάρει το δρόμο του. Αλίμονο, σ’ όσους δεν πιστεύουν στις προδιαγεγραμμένες πορείες. Είναι ανίσχυρα τα χέρια του ανθρώπου μπρος το πεπρωμένο κι όλους τους λαβυρίνθους τους αντιμετωπίζει μόνος. «Μονάχος στον έρωτα και το θάνατο…» Κάποια βράδια, με τέτοιες σκέψεις, έπιανα το στυλό να γράψω, μα δεν έβγαινε λέξη. Λένε όταν βιώνεις πόνο και θλίψη, η πένα σου ελευθερώνεται. Μα εγώ τίποτα. Τόσο στείρα από ιδέες και τρόπους υπήρξα! Φαίνεται χρειαζόμουν κάτι πιο βαρύ, ένα θάνατο ας πούμε, όπως τώρα, για να μπω αυτόματα στη διαδικασία. Ίσως να ’ναι μ.Α. (μετά Άγγελον) η έναρξη της
συγγραφικής μου καριέρας. Τα μάγια λύθηκαν. Η αγάπη που με κρατούσε δεμένη έγινε ένα με τα σύννεφα ή τ’ αστέ-ρια ή τη γη, δεν ξέρω. Ή πέταξε στους χίλιους δυο ανέμους συνεπαρμένη απ’ τη γλυκά της αιώνιας λησμονιάς.
Γράφω μέσα σ’ ένα έρημο στοιχειωμένο σπίτι, κρύο και άδειο, όμως νοιώθω δυνατή όσο ποτέ. Συχνά σταματώ, ψάχνω σε κάθε γωνιά, μήπως δω τον Άγγελο. Μόνο καμιά σκιά παίρνει ξώφαλτσα το μάτι μου. Μου φαίνεται ότι μια
ανεπαίσθητη αιώρηση προβάλλεται σε λευκή οθόνη, στους χιονισμένους τοίχους, ενώ το σώμα, κατακερματισμένο πια, είναι σκορπισμένο στις κατευθύνσεις του ορίζοντα —αν αυτό είναι αλήθεια…

.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ

ΜΑΡΚ ΣΤΡΑΝΤ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ (2019)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΑΠΟ ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΒΙΣΤΩΝΙΤΗ

ΜΑΡΚ ΣΤΡΑΝΤ:
ΤΟ ΣΥΝΕΧΕΣ ΒΑΛΣ ΤΗΣ ΥΠΑΡΞΗΣ

(Απόσπασμα)

…/…

Εδώ όμως δεν έχουμε ποίηση ενός κλειστού κόσμου, περιχαρακωμένη στα υπαρξιακά ή μεταφυσικά ερωτήματα (που φυσικά ανακύπτουν), διότι είναι εμφανέστατη η κοινωνική διάσταση της εσωτερικής ζωής -κι αυτό συνιστά τη μεγάλη της πρωτοτυπία. Οι αναμνήσεις της παιδικής ηλικίας του ποιητή, τα βιώματα της καθημερινότητας και ο ελεγειακός τόνος, που δεν υπερβαίνει το πεδίο της οικειότητας, δεν επιβάλλονται στον αναγνώστη αλλά τον μεταφέρουν σ’ έναν κόσμο όπου η ζωή εμφανίζεται σαν ένα συνεχές βαλς που μόνον ο θάνατος τον σταματά. Γι’ αυτό και όπως γράφει στο ποίημα «Οι νεκροί»:

Οι νεκροί είναι πιο νεκροί κάθε νύχτα.
Ένα άναστρο σκοτάδι τούς αγκαλιάζει.

Υπάρχει στην ποίηση του Στραντ μια διακριτική μεν αλλά ξεκάθαρη μελαγχολία που όμως απαλύνεται από μια λεπτότατη αίσθηση
του χιούμορ. Κινείται επιπλέον στους μεσαίους τόνους. Απαντώντας
κάποτε ο ποιητής στις αιτιάσεις κάποιων ότι η ποίησή του είναι απαισιόδοξη είπε το αυτονόητο: ότι τα περισσότερα σημαντικά ποιήματα που έχουν γραφτεί δεν είναι αισιόδοξα, και πως εκείνοι που περιμένουν
να διαβάσουν σ’ αυτά για τις ευτυχισμένες στιγμές στη ζωή δεν έχουν
διαβάσει πολλή ποίηση. Η ουσία είναι πως γράφοντας ποιήματα δημιουργούμε για τον εαυτό μας μια ταυτότητα που δεν έχουμε στην πραγματική ζωή. Και τούτο αποτελεί την καλύτερη απόδειξη για τη δημιουργική δύναμη της φαντασίας, η οποία είναι εμφανέστατη στην ποίηση του Μαρκ Στραντ, όπου η ρυθμική αλληλουχία των εικόνων της, δηλαδή η άσφαλτη αίσθηση του ρυθμού που τη διακρίνει, συνδυάζεται με την καθαρότητα στη γλώσσα και στη διατύπωση του νοήματος που είναι το αντίδοτο στη σκόνη της καθημερινότητας.

…/…

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ (2019)

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Είναι παλιά ιστορία: παράπονα για το φεγγάρι
που βυθίζεται στη θάλασσα, για τα αστέρια που ξεθωριάζουν
με το πρώτο φως,
για το γκαζόν που το βρέχει η δροσιά, για το ασημένιο γκαζόν,
για το γκαζόν που κρυώνει.

Και συνεχίζει τον δρόμο της: ένας άντρας κοιτά τη σκιά του
και λέει πως είναι η στάχτη του εαυτού του που πέφτει,
λέει πως οι μέρες του είναι οι πραγματικές μαύρες τρύπες στο διάστημα.
Αλλά τίποτα από αυτά δεν είναι αλήθεια.
Ξέρεις ποια ιστορία εννοώ: είναι αυτή για τα λεπτά που πεθαίνουν,
και για τις ώρες και τα χρόνια: είναι η ιστορία που λέω
για μένα, για σένα, για τον καθένα.

ΕΣΥ ΤΟ ΛΕΣ

Είναι όλα στο μυαλό, λες,
και δεν έχει καθόλου να κάνει με την ευτυχία.
Ο ερχομός του κρύου,
ο ερχομός της ζέστης, το μυαλό έχει άπειρο χρόνο.
Εσύ παίρνεις το χέρι μου και λες πως κάτι θα συμβεί,
κάτι ασυνήθιστο για το οποίο ήμασταν πάντοτε προετοιμασμένοι,
όπως η άφιξη του ήλιου μετά από μια μέρα στην Ασία,
όπως η αναχώρηση του φεγγαριού μετά από μια νύχτα μαζί μας.

ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΣΤΙΓΜΕΣ

Θέλεις να ρίξεις μια καλή ματιά στον εαυτό σου.
Στέκεσαι μπροστά από έναν καθρέφτη,
βγάζεις το τζάκετ σου, ξεκουμπώνεις το πουκάμισό σου,
ανοίγεις τη ζώνη σου, κατεβάζεις το φερμουάρ του παντελονιού
Τα εσώρουχά σου πέφτουν κάτω.
Βγάζεις τα παπούτσια και τις κάλτσες σου,
αφήνεις τα πόδια σου γυμνά.
Αποσύρεις το εσώρουχό σου.
Αμήχανος, περιεργάζεσαι τον καθρέφτη.
Να ‘σαι λοιπόν! Εδώ είσαι!
Κι όμως, δεν είσαι εδώ.

ΟΙ ΝΕΚΡΟΙ

Οι τάφοι βαθαίνουν όλο και πιο πολύ.
Οι νεκροί είναι πιο νεκροί κάθε νύχτα.

Κάτω από τις φτελιές και από τη βροχή των φύλλων
Οι τάφοι βαθαίνουν περισσότερο.

Οι σκοτεινές πτυχώσεις του ανέμου
Καλύπτουν το έδαφος. Η νύχτα είναι κρύα

Tα φύλλα μαζεύονται πάνω στις πέτρες.
Οι νεκροί είναι πιο νεκροί κάθε νύχτα.

Ένα άναστρο σκοτάδι τούς αγκαλιάζει.
Τα πρόσωπά τους ξεθωριάζουν

Δεν μπορούμε να τους θυμηθούμε
Αρκετά καθαρά. Ποτέ δεν θα μπορέσουμε

ΠΟΙΗΜΑΤΑ TOY ΑΕΡΑ

Τα ποιήματα του αέρα πεθαίνουν αργά-
πολύ ελαφριά για τη σελίδα, πολύ ξεθωριασμένα, πολύ μακρινά.
Αυτά που ονομάζουμε το Φεγγάρι, τα Αστέρια, ο Ήλιος,
βουλιάζουν μέσα στη θάλασσα ή γλιστρούν πίσω από τα παγωμένα δέντρα
στην άκρη του αγρού. Ο τάφος του φωτός είναι παντού.

Κάποια καλοκαιρινή μέρα ή χειμωνιάτικη νύχτα
τα ποιήματα θα σταματήσουν.
Κανείς δεν θα θρηνεί, κανείς δεν θα κοιτά τον ουρανό.
Μια βαριά ομίχλη θα γεμίζει τις κοιλάδες,
ένα απίστευτο σκοτάδι θα βρέχει πάνω στους λόφους,
και τίποτα, ούτε ένα πουλί, δεν θα τραγουδά.

ΓΙΑ ΚΕΙΝΗ

Άσ’ το να ’ναι παντού
σε κάθε νύχτα που εύχεσαι,
μέσα στο δωμάτιό σου που είναι άδειο και σκοτεινό

ή κάτω στον δρόμο
ή σε αυτά τα αμυδρά σύνορα
που δύσκολα τα διακρίνεις, δύσκολα τα ονειρεύεσαι.

Δεν θα νιώσεις επιθυμία,
τίποτα δεν θα σε προειδοποιήσει,
ούτε κάποιος ξαφνικός άνεμος ούτε η ακινησία του αέρα.

Αυτή θα εμφανιστεί,
μοιάζοντας σαν κάποια που ήξερες:
τη φίλη που σπατάλησε τη ζωή της,

το κορίτσι που κάθισε κάτω από το φοινικόδεντρο.
Τα βραχιόλια της θα λάμψουν,
και θα γίνουν τα φώτα

ενός τόπου που διέγραψες χρόνια πριν.

ΧΕΙΜΩΝΑΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Το χιόνι πέφτει, γεμίζοντας
Τους σεληνοφώτιστους αγρούς.
Όλη τη νύχτα ακούμε
Τον άνεμο να σαρώνει.
Και σκεπτόμαστε να δραπετεύσουμε
Από αυτό το δωμάτιο, από αυτό το σπίτι.
Η εμβέλεια του εαυτού μας
Που τον χειμώνα εξασθενεί.

Χλωμές φτέρες και λουλούδια
Σχηματίζονται στα παράθυρα
Σαν ταφικές υπενθυμίσεις
Ενός καλοκαιριού ξοδεμένου.
Οι τοίχοι μάς πλησιάζουν.
Ξαπλώνουμε χωριστά όλη τη νύχτα,
Αναλογιζόμενοι πού βρισκόμαστε.
Δεν έχουμε πού να πάμε.

ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ

Η κορυφή του κεφαλιού μου ανοίγει
και πετάγεσαι έξω
στο ροζ και βιολετί φως του πρωινού.

Πόσο καραφλός μπορεί να είσαι!
Ανατέλλεις σαν το φεγγάρι
καθώς κάθομαι στην άκρη του κρεβατιού μου,

και φοβάμαι να κουνηθώ.
Ένα αεράκι έρχεται στο παράθυρο,
μου βουρτσίζει το μάγουλο, και σε νιώθω ν’ ανατριχιάζεις.

Δεν θα βγάλεις τη μέρα.
Όταν σε δουν,
τα σκυλιά θα γαυγίσουν,

τα παιδιά θα τρέξουν στις μητέρες τους,
και τα πουλιά θα ξεχυθούν σε σένα για σκιά.
Συρρικνώνεσαι στη σκέψη.

Έλα πίσω!
Φέρε τα κορίτσια, τον γιατρό και την μπάντα της σάμπας!
Υπάρχει πολύς χώρος.

Θα κλείσω τα μάτια μου
και θα ξαπλώσω στο σκοτάδι
και θα σε κοιτάζω.

.

ΚΡΙΤΙΚΕΣ

ΠΟΙΗΜΑΤΑ 2009-2017

ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΔΗΜΟΥ

ΦΡΕΑΡ 21/05/2021

Κάθε συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων ενός λογοτέχνη αποτελεί μιαν άριστη ευκαιρία για τον αναγνώστη ή τον μελετητή να έρθει σε επαφή και να περιηγηθεί στο σύνολο της πνευματικής παραγωγής του συγγραφέα για να διαμορφώσει έτσι μιαν ολοκληρωμένη εικόνα όχι μόνο για την ποίηση, αλλά και για την ποιητική του, όπως μπορεί να νοηθεί ο ιδιαίτερος τρόπος που αυτός έχει για να προσεγγίζει την τέχνη του και για να διαμορφώνει την τεχνική του. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιχειρηθεί και να επιτευχθεί στην περίπτωση της ποιήτριας Ασημίνας Ξηρογιάννη με αφορμή το τελευταίο της βιβλίο που περιλαμβάνει ποιήματα μιας οκταετίας, αρχής γενομένης από το 2009 έως το 2017. Το βιβλίο συγκροτείται από πέντε ποιητικές συλλογές – Η προφητεία του ανέμου, Πληγές, Εποχή μου είναι η Ποίηση, Λίγη φθορά για γούρι, 23 ημέρες – οι οποίες δίνουν μια ξεκάθαρη εικόνα όχι μόνο των θεματικών της αφορμήσεων και αφορμών, ούτε μόνο της στιχουργίας τους, του τρόπου δηλαδή με τον οποίο στήνει τα ποιήματά της και καθοδηγεί τη γραφίδα της, αλλά και του τρόπου με τον οποίο τόσο οι θεματικές όσο και η στιχουργική της πράξη και πρακτική εξελίχθηκαν, διαμορφώθηκαν και απέκτησαν τον δικό τους χαρακτήρα και τα δικά τους γνωρίσματα.

Η πρώτη εντύπωση που αποκομίζει κάποιος που θα περιηγηθεί στα ποιήματα των συλλογών είναι ότι πρόκειται για μια ποίηση άμεση, οικεία, σίγουρη για την επικοινωνιακή της λειτουργία και διάσταση, για τη διάνοιξη δρόμων προς την αναγνωστική συνείδηση που αποδεικνύονται ευκολοδιάβατοι. Η Ξηρογιάννη δεν δημιουργεί προσκόμματα στην πρόσληψη της στιχουργίας της. Ίσα ίσα που η γλώσσα της ξετυλίγεται απρόσκοπτα, αβίαστα, εντελώς φυσικά και οι λέξεις παίρνουν το δρόμο τους για να μεταμορφωθούν σε ποίημα. Γιατί αυτή ακριβώς είναι και η ιδιαιτερότητα του ποιητικού της λόγου, το γεγονός δηλαδή ότι ακροβατεί με άκρα επιδεξιότητα ανάμεσα σε ένα πρωτογενές γλωσσικό υλικό και στην ποιητικότητα, ανάμεσα σε μια έκφραση ανοιχτή, γνώριμη, απλόχερη και οικεία και σε μία λογοτεχνικότητα που είναι καίρια και δραστική ακριβώς επειδή στηρίζεται στην απλότητα και στο απροσποίητο της έκφρασης: Ένα «θέλω» με βασανίζει χρόνια τώρα./ «Θέλω» πολύπλευρο, πλουραλιστικό, πολυδιάστατο./ Το κουβαλώ μαζί μου κι όταν δεν θέλω./ Θέλω δεν θέλω εκείνο με κυνηγά./ Μου αρέσει μα φοβάμαι κιόλας./ Μήπως αυτό το «θέλω» ποτέ δεν το μπορέσω. («Παράξενη αποσκευή»). Είναι μια βαθιά αντίληψη για την τέχνη αυτή που βλέπει στον λόγο την ίδια την ποίηση, στις λέξεις την ποιητικότητα, στην ύλη τους την ίδια την ουσία της ύπαρξης. Η λεκτική αυτή προσέγγιση στον τρόπο με τον οποίο συντίθεται και λειτουργεί το ποίημα συνεπικουρείται από τον ελεύθερο στίχο στον οποίο η Ξηρογιάννη επιλέγει να διοχετεύσει την ποιητική της σκέψη και έκφραση. Η ελευθερία αυτή ταιριάζει και υπηρετεί με άκρα αποτελεσματικότητα την ανάδυση της ουσίας, την εισχώρηση στον πυρήνα του ποιητικού λόγου, στην ιδέα που καθοδηγεί την όλη σύνθεση.

Η ποίηση της Ξηρογιάννη είναι, κατά βάση, μια ποίηση αυτοαναφορική. Ενδεικτική προς αυτήν την κατεύθυνση είναι η εκτεταμένη χρήση του πρώτου ενικού προσώπου και η περιστροφή της σύνθεσης γύρω από το προσωπικό βίωμα, την οπτική και την αντίληψη ή ακόμα και το πάθος: Ξεσκίζω τη γαλήνη μου/ την άνευρη ζωή μου./ Και απλώνομαι./ Και πάω./ Στο ταξίδι των περιπλανήσεων/ των αποπλανήσεων τα χνάρια ακολουθάω. Ακόμα και στα ποιήματα στα οποία η ποιήτρια μιλά σε δεύτερο ενικό πρόσωπο, στην πραγματικότητα απευθύνεται στον εαυτό της, εν είδει διαλόγου, που ανοίγει και διεξάγεται με τον εσώτερο εαυτό της, με όλα όσα κρύβει στην ψυχή της, όλα αυτά που συγκροτούν το είναι και το γίγνεσθαί της. Βεβαίως, το «εγώ» του ποιητικού υποκειμένου και η τοποθέτησή του στον πυρήνα του ποιητικού προβληματισμού και προσανατολισμού, δεν σημαίνει ότι η ποιήτρια παύει ή αποφεύγει να εκφράσει την άποψή της για θέματα κοινωνικοπολιτικά, θέματα της επικαιρότητας, προβλήματα που ταλάνισαν τους ανθρώπους κυρίως της γενιάς της. Ο προβληματισμός αυτός, αντίθετα, προβάλλει με ιδιαίτερη ένταση και θέρμη σε αρκετά από τα ποιήματα, ούτως ώστε να μπορεί κανείς να μιλήσει για μία ποίηση κοινωνική, μία ποίηση της οποίας η στόχευση είναι η κριτική, η καταγγελία και η αναμόρφωση με τους όρους πια που η ίδια η τέχνη θέτει. Γιατί αυτό ακριβώς είναι το στοιχείο που σφραγίζει ανεξίτηλα την ποίηση της Ξηρογιάννη, η βαθιά ριζωμένη δηλαδή πίστη στην τέχνη της στην οποία προσδίδει τις ιδιότητες ενός φαρμάκου για κάθε άλγος, για καθετί οδυνηρό, άσχημο ή νοσηρό στοιχειώνει την ανθρώπινη ύπαρξη και ζωή. Για την ακρίβεια, η ποίηση δεν είναι ακριβώς το φάρμακο ή η γιατρειά – κάτι που θα την καθιστούσε περιθωριακή και ευκαιριακή – αλλά, αντίστροφα, ένα είδος αρρώστιας που εφορμά και εισδύει στην ψυχή της ποιήτριας και την καθιστά εφ’ όρου ζωής αφοσιωμένη και πιστή σε αυτήν. Η Ξηρογιάννη δεν παύει στιγμή να διαδηλώνει την πίστη της αυτήν στην τέχνη του ποιητικού λόγου όχι μόνο γιατί εμπιστεύεται τη δύναμη και τη δυναμική του σε προσωπικό επίπεδο, στο επίπεδο δηλαδή της ατομικής αποσυμφόρησης, λύτρωσης και διεξόδου, αλλά και στο επίπεδο της κοινωνικής βελτίωσης και αναβάθμισης, εκεί όπου η ποίηση δεν είναι πια επιθυμία, αλλά, στην κυριολεξία, ανάγκη: Μπορεί η ποίηση να χωρέσει/ την εθνική μας κατάθλιψη;/ Η Ποίηση είναι μια πολυτέλεια/ σε τέτοιους καιρούς, θα πεις./ Κι όμως, μπορεί να είναι δρόμος./ Και δεν είναι σφάλμα ότι ακόμα ελπίζουμε./ Η Ιστορία μας το απαιτεί./ Εν τέλει τι σημασία έχει ποιος θα μας παρηγορήσει;/ Το θέμα είναι να παρηγορηθούμε κάπως.

Με έναν τρόπο παράδοξο και ενώ η αισθητική απόλαυση που αποκομίζει ο αναγνώστης από την ποίηση της Ξηρογιάννη είναι δεδομένη και αναμφισβήτητη, η τέρψη της ψυχής και της συνείδησής του αδιαπραγμάτευτη, φαίνεται πως η αισθητική αυτή ευχαρίστηση είναι στενά συνυφασμένη με την πειθώ, με μια διάθεση δηλαδή και τάση της ποιήτριας να αφυπνίσει και να προσανατολίσει προς την κατεύθυνση της ενατένισης της ποίησης ως πράξης και όχι, απλώς και μόνο, ως λόγου, έστω και τεχνουργημένου καλλιτεχνικά. Πράγματι, τα περισσότερα από τα ποιήματα που συναποτελούν την παραγωγή της οκταετίας αυτής εμφορούνται από ένα πνεύμα επαναστατικό θα έλεγε κανείς, από μία αύρα δυναμισμού που μεταδίδεται και περνά στον αναγνώστη σαν πνοή ζωής, σαν πνοή ποίησης, σαν πνοή δημιουργίας. Είναι από τις λίγες ίσως φορές στη νεοελληνική ποίηση που η πειθώ, όχι βέβαια ως επιχειρηματολογία, αλλά ως μετάγγιση της ορμής, του πάθους και της ενέργειας ενός πνεύματος που βρίσκεται σε διαρκή εγρήγορση, ενυπάρχει τόσο αποτελεσματικά και αναπόσπαστα, κινεί, κατά βάση, το ίδιο το έργο: Ξεδίπλωσε τα χέρια σου/ Απλώσου/ Το πρόσωπο ν’ ανθίσει/ Φέρε κοντά την Άνοιξη/ Κοντά φέρε την Άνοιξη/ Και χάρισέ της/ της θάλασσας την αύρα/ – Σαν μικρός θεός –/ Και το γαλάζιο/ χάρισέ της («Φέρε κοντά την Άνοιξη»). Πρόκειται ουσιαστικά για μία απόπειρα επικοινωνίας των πεποιθήσεων της ποιήτριας μέσω της τέχνης, χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι η ποίηση καθίσταται απλώς και μόνο το όχημα. Ίσα ίσα που η ποιητική έκφραση μαζί με το μήνυμα ενοποιούνται και συμπλέκονται σε τέτοιο βαθμό ώστε είναι αρκετά δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς το ένα από το άλλο. Σημαινόμενο και σημαίνον, δηλαδή, ταυτίζονται και συνυπάρχουν εκβάλλοντας σε ένα ποιητικό αποτέλεσμα που και την αρτιότητα του καλλιτεχνικού έργου διατηρεί, αλλά και τη διαύγεια, την καθαρότητα, τη λάμψη του περιεχομένου. Αυτό μάλιστα γίνεται ακόμα πιο ξεκάθαρο στα ολιγόστιχα ποιήματα της Ξηρογιάννη τα οποία ακριβώς λόγω έκτασης μπορούν και αναδεικνύουν ευκρινέστερα και την καλλιτεχνική επεξεργασία στην οποία έχουν υποβληθεί, την απόσταξη και τη συμπύκνωση του ποιητικού λόγου, αλλά και την ουσία, το κίνητρο και τη στόχευση της ποιητικής σκέψης: Αναζητούσα τα κομμάτια μου,/ μα εκείνα ταξίδευαν στο πολύχρωμο του κόσμου.

.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΣΙΟΤΙΝΟΥ

FRACTAL 02/11/2021
«Ζωή μου είναι η ποίηση»

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη παρασύρθηκε από τον άνεμο και άκουσε την προφητεία του «Η ζωή σου θα γεμίσει πληγές. Θα κλείσουν όμως με τη συνδρομή της ποίησης. Όχι μόνο εποχή σου αλλά και ζωή σου θα είναι η ποίηση. Θα παλεύεις 23 μέρες, 23 μήνες, 23 χρόνια, μια ολόκληρη ζωή για να νικήσεις τη φθορά. Αυτή η φθορά όμως, αν και λίγη, θα είναι το γούρι σου. Θα νικήσεις την απώλεια, τη ματαίωση, τον πόνο, το θάνατο και θα υμνήσεις τον έρωτα και τη ζωή με τη δύναμη της γραφής σου».

Η Ασημίνα, πολυσχιδής προσωπικότητα, πολυπράγμων, πολυτάλαντη υπηρετεί την τέχνη της γραφής με συνέπεια κοντά μια δεκαετία τώρα, ποιήτρια, θεατρικός συγγραφέας, κριτικός και δοκιμιογράφος, συγχρόνως ακούραστη συνοδοιπόρος για πολλούς νέους ποιητές και συγγραφείς των οποίων τα γραπτά βρήκαν μια φιλόξενη στέγη στο προσωπικό της ιστολόγιο, το πολύ γνωστό σε όλους όσους καταπιάνονται με τη γραφή, varelaki.

Η ίδια η ποιήτρια μας πληροφορεί για την ανάγκη που γέννησε αυτήν την έκδοση. Η Ασημίνα επιστρέφει με μια διάχυτη αίσθηση νοσταλγίας και μελαγχολίας, θα τολμούσα να πω, σε ποιήματα που δεν κυκλοφορούν πια στο εμπόριο, είτε γιατί έχουν εξαντληθεί, είτε γιατί οι εκδοτικοί οίκοι που πρωτοεκδόθηκαν έχουν κλείσει. Ποιήματα που έγιναν πολτός κι έπρεπε ν’ αποκτήσουν ξανά τη χαμένη τους υπόσταση, ποιήματα άστεγα που έψαχναν μια καινούρια σκέπη και τη βρήκαν στη ζεστή αγκαλιά των εκδόσεων Βακχικόν.

Πρόκειται για ολιγόστιχα ποιήματα με ποικιλία θεμάτων. Πολλά από αυτά τα ποιήματα είναι αυτοαναφορικά, βιωματικά (π.χ. «Ονοματοθεσία», «Αριάδνη», «Αίγινα», ποίημα με τίτλο την πατρίδα των παιδικών χρόνων και των καλοκαιριών της ποιήτριας) και άλλα όχι. Η Ασημίνα εκφράζει προβληματισμούς και ανησυχίες, εμπνέεται από καταστάσεις και γεγονότα, πολλές φορές και από στίχους αγαπημένων ποιητών. Προπαντός παίζοντας με τις λέξεις ανθολογεί «εαυτόν» έχοντας «γνωθι σαυτόν».

Λέξεις σε λευκή κόλλα. / Αυτό είμ’ εγώ.

Τίποτα και όλα. / Ειλικρινά, μόνο αυτό.

Αυτοπροσδιορίζεται και συγχρόνως αυτοαναιρείται εκφράζοντας την επιθυμία της.

Δεν θα’ θελα να είμαι λέξη. / Να μη συρθώ σαν πόρνη από στόμα σε στόμα.

Να μη με σπαταλήσουν ασυλλόγιστα / Ασυνείδητοι δημαγωγοί του έρωτα.

Άλλωστε οι λέξεις σε λευκό χαρτί είναι μη λέξεις. Έτσι δεν κινδυνεύει η ποιήτρια «να σπαταληθεί ασυλλόγιστα και ν’ αλλοιωθεί από πένες προδομένων εραστών». Δεν διστάζει να μας δώσει και το στίγμα της που δεν είναι άλλο από το όνειρο, μια ζωή σπαταλημένη που όμως το όνειρο της δίνει νόημα.

«Να περάσεις το ποτάμι. / Να ανακυκλώσεις τη ζωή που σπατάλησες».

Μα εγώ…καρφωμένη στη μία όχθη. / Αρκέστηκα στο να ονειρευτώ την άλλη.

Το όνειρο και το ποίημα, η ποίηση. Μπροστά στην ζωοδότρα ποίηση, κάθε απώλεια φαντάζει μικρή «Έχασα εσένα μα κέρδισα την ποίηση». Η Ξηρογιάννη αυτοπροσδιορίζεται και πάλι, διατρανώνοντας την αδυναμία της και έναν από τους βασικούς λόγους ύπαρξής της.

Ο έρωτας κυρίαρχος στην ποίηση της Ασημίνας. Έρωτας που μπορεί να σε οδηγήσει ακόμη και στην τρέλα.

Η τρέλα του έρωτα δεν ξεγελιέται με τίποτα.
Ο έρωτας και ο πόθος, ο έρωτας και η ηδονή.
Πέράσαμε έρωτες πολλούς- / Κρυφά και φανερά-
Μας στιγμάτισαν για να μας αφήσουν μετά
Εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε. / Στην πρώτη νιότη (Προφητεία του ανέμου).

Οι μέρες του πόθου πέρασαν.
Τα μάτια δεν στυλώνονται πια στον ουρανό τη νύχτα.
Τι κι αν έχει φεγγάρι; (Πληγές)

Όχι μόνο ο έρωτας αλλά και τα ταξίδια προσδιορίζουν την ποιήτρια, ταξίδια του μυαλού, ποιητικά ταξίδια. Στο ταξίδι των περιπλανήσεων η Ξηρογιάννη ακολουθεί «τα χνάρια των αποπλανήσεων». Αναζητεί τα κομμάτια της και τα βρίσκει να ταξιδεύουν στο «πολύχρωμο του κόσμου». Κι εκεί στο πολύχρωμο του κόσμου αχνοφαίνονται οι «λέξεις» και η «λέξη», με τις οποίες η ποιήτρια γράφει στίχους, γράφει ποιήματα. Ολόκληρη η ποιητική συλλογή «Λίγη φθορά για γούρι» αφιερώνεται στη θεραπευτική δύναμη των λέξεων.

Σαν ρέουν οι λέξεις / Όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος. / Κουβεντιάζεται η πληγή.
Αν και τα «Βράδια»

Εγκλωβίζονται οι λέξεις / Στριμώχνονται μέσα στις σκιές
Υφαίνουν τη Σιωπή / Σε αναμένουν οι λέξεις / Σε ακούν
Και στο ποίημα με τίτλο «Λέξεις» οι λέξεις
Φωνή δεν έχουν / Όμως φωνάζουν / Αν τις αγαπάς
Ενώ στα «Ερωτικά γράμματα»

…Συρρέουν οι λέξεις από καιρό / Διεκδικούν τον χώρο τους στα κύτταρά μου

Μπορείς ακόμη «να εναποθέτεις σ’ αυτές τις ελπίδες σου» και κάθε φορά που η καρδιά χάνει το δρόμο της «είναι οι λέξεις που αναδύονται ορθές» και μοιάζουν με πράγματα. «Οι λέξεις μου είναι οι αποσκευές μου. Οι λέξεις σου είναι οι δικές σου αποσκευές» διατείνεται η ποιήτρια. Με τέτοιες αποσκευές δεν μπορούσε να μην δημιουργήσει υψηλή τέχνη.

Ονειρεύτηκα / Πως η καρδιά σου υγράνθηκε εν τέλει
Απ’ τα υδάτινα χάδια μου / Τα ποτάμια λέξεις μου
Τις ρέουσες χορογραφίες μου / Στο κρεβάτι του έρωτα

Στην ποιητική συλλογή 23 μέρες η ποιήτρια αναρωτιέται «αν θα μας ξανάρθουν οι λέξεις ή αν χάθηκαν για πάντα μέσα στους λαβυρίνθους των καλοκαιρινών μας περιπλανήσεων». Απώλεια των λέξεων. Δεν είναι όμως η μοναδική απώλεια που απασχολεί την ποιήτρια. Η απώλεια της ζωής, ο θάνατος, η απώλεια του έρωτα, των αγαπημένων προσώπων, η απώλεια των ενστίκτων, η απώλεια της αξιοπρέπειας…

Όλη μου η ζωή μια αναμονή. Από τότε που έφυγες, / τα βράδια
σβήνω τα φώτα, / βυθίζομαι.
Δεν καταλαβαίνω αν ξημερώνει.

Ακόμη και η άρνηση, άλλοτε ως αίτιο και άλλοτε ως αποτέλεσμα της απώλειας, κατέχουν σημαντική θέση στα ποιήματα της Ξηρογιάννη.

(Πόνος στα κόκαλα απ’ την άρνησή σου) / Κάθε απώλεια πάντα θα τη βιώνεις ως απώλεια. / Και θα την ξεπερνάς.
Και πάλι θ’ αναζητάς/ Αυτό που πραγματικά σε αφουγκράζεται.

Η ποίησή της δεν είναι μόνο ερωτική, είναι βαθιά κοινωνική και πολιτική. Όλη η ποιητική συλλογή «Εποχή μου είναι η ποίηση» αποδεικνύει την ευαισθησία και την ενσυναίσθηση της ποιήτριας για τον πόνο και την δυστυχία των άλλων, για τους φτωχούς και τους μετανάστες, τους ζητιάνους και τις πόρνες, για τη δύσκολη εποχή που βιώσαμε όλοι μας εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Η Ασημίνα αναφέρεται και στην Αθήνα, η εικόνα της οποίας τη λυπεί.

Περπατώ μέσα στην πόλη…
Δεν κρατάω τυχαία την κάμερα. / Είναι που δεν αντέχω
να βλέπω το κέντρο / με γυμνό μάτι πια. / Θέαμα θλιβερό.
Μετανάστες, ζητιάνοι, πρεζάκια, αρσενικές πόρνες.
Κουμουνδούρου, τσαντίρια, μιζέρια, σπασμένες βιτρίνες.
Καμένα αμάξια, καυσαέρια, βρωμιά, κατάντια.
Απόγνωση, μοναξιά. / Η Αθήνα μαραζώνει.
Είναι σαν να βλέπεις έναν αγαπημένο άνθρωπο
Να μαραίνεται. / Ποιος δεν πονάει για τον ετοιμοθάνατο;

Η Ασημίνα εκφράζει τις ανησυχίες της και τους προβληματισμούς της και με την ιαματική δύναμη της ποίησης προσπαθεί να κλείσει τις πληγές της ή για να το διατυπώσω καλύτερα οι πληγές γίνονται ποίημα που την βοηθάνε ν’ αντέξει τη σκληρή πραγματικότητα.

Μου λένε συνέχεια / γράψε για την εποχή σου
για την πόλη σου / για τους τετράγωνους κυβερνώντες…..

Μα εγώ θα γράψω μόνο για την Ποίηση / που με βοηθάει να τ’ αντέχω όλα αυτά.

Διαβάζοντας τα ποιήματα της Ασημίνας, ξεκινώντας από την Προφητεία του Ανέμου και φτάνοντας μέχρι το 23 μέρες παρατηρούμε την εξέλιξη της ποιήτριας από τη «νηπιακή» θα λέγαμε ηλικία μέχρι την πλήρη ωριμότητά της. Αυτή η εξέλιξη της ποιητικής γραφής της Ξηρογιάννη διαφαίνεται ακόμη και αν εστιάσουμε μόνο στα ποιήματά της για την ποίηση. «Ποίηση εν ποιήσει» θα μπορούσαμε να ονομάσουμε αυτό το φαινόμενο καταχρηστικά. Στην Προφητεία του ανέμου έχουμε μόνο μία αναφορά στη λέξη ποίηση και στα παράγωγά της ή σε συγγενικές λέξεις (ποιητικός, ποίημα, ποιητής, στίχος κτλ). Η ποιήτρια επισημαίνει την απώλεια αγαπημένου προσώπου, η οποία όμως αντισταθμίζεται από την εισβολή της ποίησης στη ζωή της.

Στις Πληγές έχουμε τέσσερις αναφορές στην ποίηση. Εδώ η ποιήτρια συνομιλεί με τον εαυτό της και προσπαθεί να βρει τον ποιητικό της δρόμο «Χέρια μου που δοθήκατε στην Ποίηση, το ταξίδι της ψυχής μου» και «Την άρνησή σου την έκανα στίχους ηχηρούς, την έκανα στιγμή ολόκληρη γεμάτη από σένα…». Για να φτάσουμε στην Εποχή μου είναι η ποίηση όπου η ποιήτρια πλέον συνομιλεί με την εποχή της μέσω της ίδιας της ποίησης και έχει φτάσει στον προορισμό της, στην κατάκτηση της ποιητικής δημιουργίας. Πλέον η ποίηση είναι ο μόνιμος σύντροφός της, που τη βοηθάει ν’ αντέχει τους κυβερνώντες, τα μνημόνια, τα πολιτικά σκάνδαλα, το γενικό ξεπούλημα της χώρας, την κρίση, το αμφίβολο μέλλον. Οι αναφορές στην ποίηση σε αυτήν τη συλλογή ξεπερνούν τις είκοσι. Η ποιήτρια προκαλεί «εαυτόν» στο ποίημα με τον εύγλωττο τίτλο «Στην ποιήτρια που θέλω να γίνω». Οφείλει και επιβάλλεται να κάνει το σκοτάδι φως με τη γραφή της.

….Γιατί ποίημα σημαίνει φως. / Και σένα τώρα οι περιστάσεις σε καλούν. / Έλα, μέτρησε τις δυνάμεις σου.

Αν μπορείς να κάνεις φως / τα σκοτάδια του σήμερα.

Άλλωστε η ποιήτρια το έχει καταλάβει ότι ο κόσμος είναι γεμάτος πληγές. Η μοίρα την όρισε να μεταμορφώσει τις πληγές σε ποίημα. Αυτοσκοπός που δίνει νόημα στη ζωή της.

Ο κόσμος σου προσφέρει / Απλόχερα τις πληγές του.
Έλα λοιπόν, διάλεξε μία / και κάνε την ποίημα.

Στην ποιητική συλλογή Λίγη φθορά για γούρι οι αναφορές στην ποίηση είναι περισσότερες από την προηγούμενη συλλογή, γεγονός που μας ξενίζει, αν σκεφτεί κανείς, ότι όχι μόνο ο τίτλος της προηγούμενης συλλογής εμπεριείχε τη λέξη ποίηση, αλλά ολόκληρη η συλλογή ήταν εμποτισμένη από την εποχή που τη γέννησε, την Ελλάδα της κρίσης, και τη συμβολή της ποιήτριας στην καταπολέμησή της με το μοναδικό όπλο που διέθετε, την πένα της. Σε αυτήν την συλλογή η ποιήτρια συνομιλεί με την τέχνη της ποίησης και τους τεχνίτες της, τον Καβάφη, τον Μπρεχτ. Μιλάει σε τρίτο πρόσωπο, μάλλον, για τον εαυτό της, ωστόσο οι λέξεις «μου φαίνεται» στην αρχή του ποιήματος παραπέμπουν σε υποκειμενική κρίση.

Μου φαίνεται ότι αγαπά την ποίηση
Περισσότερο από τους εραστές της.

Αναφωνεί «Ποίηση τέλος» και αναζητά την αληθινή ποίηση, «αυτό που θα’ ναι ποίηση». Απογοητεύεται, «Λίμνη παγωμένη θυμίζει πια η ποίησή μας. Που απορεί με μας τους γελοίους πως τα καταφέραμε έτσι, ώστε ποτέ να μη συναντήσουμε τις άκρες μας». Ωστόσο αισιοδοξεί γιατί το ξέρει ότι «στο περιθώριο της ζωής ανθίζουν τα ποιήματα…την ώρα που συνιστά τον δικό σου λόγο για το άρρητο. Την 25η Ώρα: την Ποίηση».

Από την ποιητική συλλογή 23 Μέρες επιλέγει το «Ποίημα κολάζ». Η ποίηση της Ασημίνας δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα υπέροχο, πολύχρωμο και φανταχτερό κολάζ, ένα «κολάζ» που τραβάει το ενδιαφέρον ακόμη και του πιο δύσκολου αναγνώστη. Η ποιήτρια με αυτήν τη συγκεντρωτική συλλογή μας μυεί στον τρόπο γραφής της, μας δείχνει τα βήματα που ακολούθησε για να κατακτήσει την τέχνη της, τις αρνήσεις και τις απώλειες που είχε σ’ αυτό το ταξίδι, τα όπλα και τα «εργαλεία» που χρησιμοποίησε για να γίνεται όλο και καλύτερη. Ώριμη πλέον, σίγουρη για τον εαυτό της, μπορεί να συνεχίσει αυτό το μονοπάτι που χάραξε με επιτυχία, κατακτώντας κι άλλες κορυφές, γιατί τίποτα πια δεν είναι ακατόρθωτο και απροσπέλαστο για την Ασημίνα Ξηρογιάννη.

.

ΑΝΝΑ ΑΦΕΝΤΟΥΛΙΔΟΥ

FRACTAL 08/09/2021

«Ένα είδος θεραπευτικής διαδρομής»

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη εμφανίστηκε εκδοτικά στην ποίηση εδώ και μία δεκαετία περίπου και σ’ αυτό το χρονικό διάστημα έχει αναπτύξει πλούσια και πολύπλευρη δραστηριότητα, διανύοντας μία πορεία για την οποία, παρακολουθώντας τη βυθοσκοπικά, μπορούμε να διαπιστώσουμε σταθερά όσο και διαρκώς εξελισσόμενα πυρηνικά χαρακτηριστικά∙ διαπιστώνουμε δηλαδή πως έχει ήδη διαμορφώσει μία διακριτή φυσιογνωμία. Αυτή τη φυσιογνωμία θα προσπαθήσω να χαρτογραφήσω αδρομερώς.

Συμψηφίζοντας μια δημιουργική δεκαετία

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη εξέδωσε το πρώτο της ποιητικό βιβλίο το 2009 με τίτλο Η προφητεία του ανέμου. Η συλλογή αριθμούσε 45 ποιήματα και καθόλου τυχαία ξεκινούσε με μία αντιθετική διάζευξη: Έχασα εσένα μα κέρδισα την ποίηση. Παρόλο που τα ποιήματα αυτά ήταν κυρίως ερωτικά, το ηδονικό πάθος, ο αισθησιακός συγκλονισμός απουσίαζαν, γιατί κυριαρχούσε το αίσθημα της απουσίας και η λύπη της μοναξιάς. Στη δεύτερη ποιητική συλλογή Πληγές το 2011, που αποτελούνταν από 36 ποιήματα, η κλίμακα του ψυχικού πόνου ανέβαινε κατά έναν τόνο και οδηγούνταν στη μοναχική θλίψη αλλά και στην προσμονή μιας πονεμένης υποκατάστασης: αυτήν της ποιητικής δημιουργίας. Ο χώρος των ποιημάτων της ήταν είτε ο εξωτερικός, ο φυσικός χώρος ενός απροσδιόριστου τοπίου που έμοιαζε να είναι η σκηνοθεσία μιας ποιητικής μυθοπλασίας, παρά ένας φυσικός χώρος με αναγνωρίσιμα και προσδιορισμένα χαρακτηριστικά∙ είτε ο εσωτερικός χώρος ενός σπιτιού ή ακόμα πιο στενά, ενός μόνο δωματίου, όπου το ποιητικό υποκείμενο έμενε έγκλειστο και βασανιζόταν εσωτερικά, βιώνοντας την απουσία.

ΣΙΩΠΗΛΑ

Ο ήλιος αντάμωνε με τα φύκια του πελάου
Στη Δύση
Η αρμύρα της θάλασσας ευωδίαζε
Στην Ανατολή
Ο ουρανός έκρυβε το βυθό με στοργή
Στην αγκαλιά του.

Δεν είναι άρνηση η σιωπή.

[Συχνά τις νύχτες δεν κοιμάμαι]

Συχνά τις νύχτες δεν κοιμάμαι.
Φαντάζομαι πως ανοίγεις την πόρτα και μπαίνεις.
Έχεις λάγνο βλέμμα.
Χαϊδεύεις τα κόκκινα μαλλιά.
Μυρίζεις το σώμα μου.
Εγώ δεν κουνιέμαι.
Σκύβεις
μου φιλάς το λαιμό.
Μετά φεύγεις
σιωπηλός
όπως ήρθες.
Μα εγώ έχω την αίσθηση πως κάτι ψιθυρίζεις,
σαν όνειρο πως λες
Μη σπαταλάς τις νύχτες σου, δεν θα’ ρθω.

Στην εξέλιξη της ποιητικής πορείας της, η αντίθεση: εξωτερικός-εσωτερικός χώρος έχει σημαίνοντα ρόλο. Ο εξωτερικός στα πρώτα της ποιήματα -όπως φαίνεται και στα παραπάνω παραδείγματα- έχει περισσότερο λυρικό χαρακτήρα, ενώ ο εσωτερικός χώρος αποκτά σιγά σιγά δραματική διάσταση, τόσο με την πρωταρχική όσο και με τη δευτερογενή σημασία του. Υπάρχουν δηλαδή τα ειδοποιά γνωρίσματα μιας κατά κάποιον τρόπο δραματουργικής σκηνοθεσίας (ο έξω κόσμος υπονοείται αλλά δεν αναπαρίσταται οπτικά, ο «άλλος» δεν εμφανίζεται αλλά «ενσαρκώνεται» μέσα από τον μονόλογο του ποιητικού αφηγητή) αλλά και μια αυξανόμενη ένταση της συναισθηματικής φόρτισης. Η μόνη περίπτωση που αυτό κάπως διαφοροποιείται εντοπίζεται στην τρίτη της ποιητική συλλογή Εποχή μου είναι η ποίηση, όπου η αντίθεση μετατοπίζεται στον άξονα: διαχρονία της ποίησης-συγχρονία της ανθρωπιστικής κρίσης, η οποία βασανίζει και πάλι την ποιήτρια με τον διαζευκτικό της χαρακτήρα. Εκεί που η ζωή επικρατεί με το μέγεθος και την ένταση των προβλημάτων της, εκεί η ποίηση υποχωρεί. Το υλικό είναι πάντα παρμένο από την διάλυση, από την πληγή που βαθαίνει. Στο τρίτο αυτό βιβλίο, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται 41 ποιήματα και εκδόθηκε το 2013, το ποιητικό βλέμμα στρεφόταν προς τα έξω, αλλά ο εξωτερικός χώρος δεν είχε καμιά σχέση με το φυσικό μυθοπλαστικό τοπίο των πρώτων συλλογών. Εδώ ο τόπος ήταν ο αστικός χώρος και μάλιστα της σύγχρονης πόλης. Και ενώ ο χρόνος στις προηγούμενες συλλογές εξαφανιζόταν κάτω από μια διαχρονική διάχυση, εδώ, όπως προαναφέρθηκε, φαίνεται πως απασχολούσε την ποιήτρια η σύγχρονη εποχή με τα κοινωνικά της συμφραζόμενα. Υπήρχε ο προβληματισμός του ποιητικού χρέους, η στράτευση του καλλιτέχνη στο καθήκον, που αισθάνεται ότι έχει σε έναν κόσμο κοινωνικής αναταραχής, να μιλήσει για τα επικαιρικά του συμφραζόμενα.

ΤΙΜΗΣ ΈΝΕΚΕΝ

Γράψε ένα ποίημα για τον ρυτιδιασμένο άνδρα
που πέθανε μόνος στο νοσοκομείο
για το πρεζόνι της Ομόνοιας
για τον μετανάστη που ψάχνει στα σκουπίδια
για την φτωχή γυναίκα που γερνάει πρόωρα ανέγγιχτη.
Γράψε ένα ποίημα τιμής ένεκεν-
αλλιώς κανείς δεν θα τους θυμάται.

Ενδιαμέσως, το 2010, η ποιήτρια είχε εκδώσει μια νουβέλα με τίτλο Το Σώμα του έγινε Σκιά, όπου εκ παραλλήλου με την -υποτιθέμενη- παράθεση σελίδων από το Ημερολόγιο ενός αυτόχειρα χορευτή, η σύντροφός του και ποιήτρια προσπαθούσε να αφηγηθεί την ιστορία της σχέσης και της ζωής τους. Και πάλι, επομένως, ήταν κυρίαρχη η απουσία του αγαπημένου άλλου και πάλι κυριαρχούσε ο αγώνας και η αγωνία της αφηγηματικής έκφρασης.

Το 2015 εκδόθηκαν οι 23 μέρες. Επρόκειτο για ένα βιβλίο υβριδικό που μετεωριζόταν ανάμεσα στον ποιητικό λόγο και σε αποσπάσματα με πεζογραφικές ορίζουσες. Μια ιδιότυπη αφήγηση 23 ημερών σε 23 αριθμημένες ενότητες της μιας-μιάμισης σελίδας περίπου, σα σχόλια ενός αποσπασματικού ημερολογίου, όπου η διαφορετική τυπογραφική εμφάνιση (πλαγιογράμματη, και μη, γραφή), αλλά και η διάταξη και στιχοποίηση των όσων γράφονται (με αρκετά κενά, αλλού σε πλήρη στοίχιση και αλλού με στίχους), σηματοδοτούν και τον διαφορετικό χαρακτήρα τους σε σχέση με το κεντρικό νήμα της αφήγησης: από τη μια το προ-κειμενικό υλικό της αφήγησης και τα αυτοαναφορικά σχόλια της ίδιας της αφηγηματικής διαδικασίας σε μία διάταξη∙ και από την άλλη, το τελικό, ας υποθέσουμε, αποτέλεσμα: δηλαδή το ποιητικό κείμενο. Αλλά με σπαραγματικό χαρακτήρα, χωρίς πλήρη καταγραφή ή ευθύγραμμη χρονική ακολουθία.

ΠΟΙΗΜΑ ΚΟΛΑΖ

Aν η Ποίηση είχε χρώμα
Οι φιγούρες του Σαγκάλ (που πετάνε)
«Ο καθρέφτης» του Φοίβου Δελληβοριά
Βότανο Λουίζα (για το αδυνάτισμα)
23 μέρες μόνο (;)
Iδανικοί Αυτόχειρες
Λευτέρης Βογιατζής: Θέατρο σαν ποίηση
Το κολάζ μου «Η Ιστορία της Γυναίκας μέσα στους αιώνες»
Οι ώρες (κινηματογραφική ταινία)
S;ylbia Plau kai M;atsh for ever
Aμοργός, του Γκάτσου
Διακοπές στην Πραγματικότητα του Χάρη Βλαβιανού
Παραμύθια για παιδιά και μεγάλους
Το ποδήλατό μου Χοσέ (όνομα που μου αρέσει)
Μέριλυν (η γνωστή)
‘Ολα τα «αν» και τα «γιατί»
Τα ηδονικά του Καβάφη
«Περιέχουμε τα πρόσωπα που αγαπήσαμε»(Μάνος Χατζιδάκις)
Το φιλί του Μουνκ

Το 2017 εξέδωσε δύο βιβλία: το Λίγη Φθορά για Γούρι, η μεγαλύτερη έως τώρα ποιητική συλλογή της, από την οποία ανθολογούνται και τα περισσότερα ποιήματα της παρούσας έκδοσης και το πολύ μικρό Δοκιμάζοντας το ποίημα όπου το κείμενο συνομιλεί με το κολλάζ, πειραματιζόμενο με τα όρια της γραφής και τις διαστάσεις ενός πολυτροπικού ποιητικού λόγου. Στο Λίγη φθορά για γούρι υπάρχουν διακριτές ενότητες θεματικές αλλά και υφολογικές, εκ των οποίων η κάθε μία έχει τη θεματική της: ποιήματα ποιητικής, ποιήματα για τον έρωτα, για άλλους ποιητές, για τον χρόνο, για τις κόρες της

ΑΡΙΑΔΝΗ

«Μαμά, σ’ αρέσουν τα βιβλία;», είπες.
«Ναι, μωρό μου», είπα.
«Και μένα μ’ αρέσει να γλείφω τα λεμόνια»
Μετά από μικρή παύση, «…και τα βιβλία ρε», είπες.
Και πήρες ένα βιβλίο και το έσκισες μπροστά μου.
Φύλλο και φτερό το έκανες.
Άρχισες από τώρα τις αποδομήσεις
Πέντε χρόνων
Λερώνεις τη ζωή
Γράφεις το πρώτο σου ποίημα
Χωρίς τίτλο
Απλώς

ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΑ

Τρία λευκά χαρτάκια – τσαλακωμένα
Τράβηξες κλήρο τ’ όνομά σου
την ίδια τη μέρα του μυστηρίου
Πρωί πρωί έσπασαν τα τηλέφωνα
Οι νονές θορυβημένες
«Τι όνομα θα δώσουμε στο παιδί;»
Tρία χαρτάκια
Τρία ονόματα
Ευδοκία, Μαρία, Γαλήνη
Όλα ωραία, δε λέω, μα εσύ τράβηξες «Γαλήνη»
–με τα χεράκια τα λιλιπούτεια–
Γαλήνη
Επιλογή ζωής
Κι ήταν μια πράξη απόσχισης
Ερήμην, η πρώτη σου επανάσταση
Οι γονείς σου ήξεραν (ο μπαμπάς σου μεγάλωσε με μια Μαρία,
η μαμά σου με μια Ευδοκία)
Εσύ δεν ήξερες,
μα πριν τη γνώση ήσουν σοφή.
Να πάρεις ήθελες τον κόσμο απ’ την αρχή

Αν θελήσουμε όμως να ανιχνεύσουμε τις υποδόριες συνάψεις που ενοποιούν τη γραμμική χρονολογικά πορεία που ακολουθήσαμε ως τώρα, θα συμψηφίζαμε κάπως έτσι: Υπάρχει μία τάση η γραφή να γίνεται ολοένα και πιο λιτή, σαν μια εναγώνια προσπάθεια για διαύγεια και καθαρότητα, μια προσπάθεια να επιτευχθεί η κατάλληλη οικονομία, να μπορέσουν οι λέξεις να γεωδαιτήσουν έναν κόσμο που προβάλλει χαώδης και ανεξέλεγκτος. Γι’ αυτό και υπάρχει μια τάση η λυρική έκφραση να μειώνεται έναντι της δραματικής και ο διάλογος με τα εξωτερικά φυσικά στοιχεία ως προβολές των εσωτερικών διεργασιών και συγκρούσεων να μετατρέπεται σε διάλογο με ένα alter ego, έναν υποτιθέμενο ιδεατό όσο και υποθετικό αναγνώστη-ακροατή.

ΛΕΞΕΙΣ

φωνή δεν έχουν
όμως φωνάζουν
αν τις αγαπάς

Κι όταν τις σιωπάς θεριεύουν.
Φτάνει μόνο πάνω στο σώμα τους να περπατάς.
Χωρίς αναπνοή να τις διανύεις.

Να εναποθέτεις σ’ αυτές τις ελπίδες σου.

Η τάση για απομόνωση του ποιητικού υποκειμένου παρακολουθεί μια ολοένα αυξανόμενη τάση εγκλεισμού η οποία φαίνεται και στη σμίκρυνση του χώρου της ποιητικής δράσης ή συνομιλίας, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για αυτοπροσδιορισμό και δηλώνοντας, τρόπον τινά, ότι η πληγή είναι η πηγή των ποιημάτων.

Για να επιστρέψω στην αρχική μου παρατήρηση, ένα αντιθετικό δίπολο ως πυρήνας υπάρχει σε όλα τα βιβλία της Ασημίνας Ξηρογιάννη σε διάφορες παραλλαγές, εδραιώνοντας μια συνδηλωτική αντίθεση καίριας σημασίας: ζωή-τέχνη. Στη νουβέλα της, για παράδειγμα, ο ήρωας, που είναι χορευτής, καλείται ψυχαναγκαστικά, χωρίς εμφανή εξωτερική αναγκαιότητα, συνεχώς να επιλέγει ανάμεσα στην τέχνη του και στη ζωή, στην τέχνη και τον έρωτα. Εκείνος επιλέγει σταθερά τον χορό και όταν δεν μπορεί πια να το κάνει, διότι έρχεται η φθορά του χρόνου, οδηγείται στην αυτοκτονία. Η αφήγηση επεκτείνεται αυτοσχολιαζόμενη και στην ικανότητα της ποιήτριας, συντρόφου του χορευτή, να γράφει «εμπνευσμένα»: ο έρωτας και η ποίηση παρουσιάζονται ως αλληλοβόρα. Όταν ο έρωτας υπάρχει, ανθεί και ευτυχεί, η γραφή συρρικνώνεται, η έμπνευση ατονεί, το ποίημα εξαφανίζεται. Όταν η απόρριψη, η απουσία ή και η απώλεια κυριαρχούν στο συναισθηματικό πεδίο της αφηγήτριας, τότε η έμπνευση τρέφεται και το κείμενο αρχίζει να μετα-ποιείται.

ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου,
στο χώρο της ποίησης.
Οικεία και αγαπημένη περιοχή.
Εσύ με έφερες εδώ χωρίς να ξέρεις.
Είπα μήπως και αναπληρώσω γράφοντας
το κενό της απουσίας σου.

Εξάλλου, γενικότερα ο εκφραστικός μηχανισμός φαίνεται να προϋποθέτει έναν μηχανισμό πόνου, π.χ. ο έρωτας παρουσιάζεται ως απώλεια ή απουσία είτε επαπειλούμενη είτε ως γεγονός, την αναστροφή του οποίου περιμένει με προσδοκία το υποκείμενο που αφηγείται. Η απώλεια, που βιώνεται με θλίψη, αποτελεί και το υλικό με το οποίο χτίζεται το ποίημα, τόσο περισσότερο μάλιστα, όσο διαλύεται η ερωτική, το συνηθέστερο, προσδοκία. Επομένως, η σχέση ευδοκίμησης της ζωής και γονιμοποίησης της λογοτεχνικής έμπνευσης εμφανίζεται ως κατ’ εξοχήν αντιστρόφως ανάλογη: αν ο έρωτας ευτυχήσει, η γραφή καταργείται. Όσο η πληγή βαθαίνει, τόσο το ποίημα τροφοδοτείται, η οργανογένεσή του ολοκληρώνεται κι αυτό οδεύει προς την γέννηση.

Όμως με αυτόν τον τρόπο κάθε διαζευκτικό ή/και συζευκτικό δυαδικό σχήμα υποχωρεί με τη σειρά του αφήνοντας τη μονάδα έκθετη στην απόλυτη μοναξιά της. Για παράδειγμα στις 23 μέρες με τον τρόπο που παρατίθενται οι σημειώσεις δημιουργείται ένας ψευδοδιάλογος, ο οποίος δίνει την αίσθηση μιας θεατρικότητας, αλλά η διαλογικότητά του είναι μόνο ενδοκειμενική. Άρα, πρόκειται ουσιαστικά για μονόλογο. Συνακόλουθα και το ζεύγος, όπως προβάλλεται, είναι «ψευδές». Όποιος κι αν αποχωρήσει από το ερωτικό ή ποιητικό προσκήνιο, αυτός που θα μείνει, για να κονταροχτυπηθεί με τους εσωτερικούς του δαίμονες, θα είναι πάντα η μονάδα.

Τέλος, η επαναλαμβανόμενη εμφάνιση ή/και η υποδήλωση ενός χώρου μονήρους εγκλεισμού ως αναγκαία συνθήκη για τη διαδικασία της γραφής -με ελάχιστες εξαιρέσεις-, όχι μόνο δεν είναι τυχαία αλλά υπογραμμίζει μια, τρόπον τινά, καταδίκη στη μοναξιά. Ο περίκλειστος χώρος ενός «δωματίου» ως συνθήκη ποιητικής ή/και ερωτικής προσδοκίας εμφανίζεται ήδη από την πρώτη συλλογή. Επαναλαμβάνεται και εντείνεται στην δεύτερη συλλογή, υποχωρεί κάπως στην τρίτη, διότι εκεί, όπως είπαμε, εμφανίζεται ο εξωτερικός χώρος με άλλο ποιητικό στίγμα και επανεμφανίζεται στην τελευταία υπογραμμίζοντας πιο εμφατικά τη διάσταση ζωής και τέχνης.

ΠΕΡΙΜΕΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ

Σε περιβάλλω με μια μεγάλη αναμονή
Μάτση Χατζηλαζάρου

Χάθηκε από καιρό η μουσική των λέξεων
και τώρα πρέπει να διασχίσεις το τοπίο στη σιωπή.
Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό.
Αφέσου λοιπόν και απόλαυσε
το ασπρόμαυρο μιας νεκρής φύσης.
Μόνο μην μπεις στον πειρασμό να φας το μήλο.
Μόνο μην κάνεις το μαύρο ή το άσπρο τρόπο ζωής.
Απλά στάσου και κοίτα τον πίνακα
μισοκλείνοντας τα μάτια.
Εναρμονίσου –έστω για μια στιγμή– με το ανείπωτο.
Και ετοιμάσου για το ποίημα που πλησιάζει.

– Ακούς τα βήματά του;

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη εκτός από την ποιητική πορεία που έχει ως τώρα διανύσει και την οποία προσπαθήσαμε να αποτυπώσουμε -αναμφισβήτητα κυρίαρχη είναι η ταυτότητά της ως ποιήτριας και όχι ως πεζογράφου- έχει επίσης επιμεληθεί Ανθολογίες, διατηρεί από το 2009 το ιστολόγιο Varelaki – Σελίδες Τέχνης και Πολιτισμού, ασχολείται με το Θέατρο, έχει εκδώσει ένα θεατρικό μονόπρακτο, έχει κάνει μεταφράσεις -και έχει μεταφραστεί- γράφει κριτικές.

Η ποίηση, μαντεύουμε μελετώντας τα κείμενά της, αποτελεί για εκείνη ένα είδος θεραπευτικής διαδρομής, μια οδυνηρή παρηγοριά που ανακουφίζει προσωρινά, παρόλο τον πόνο, τις ματαιώσεις ή και την απογοήτευση που η ίδια κρύβει. Αποτελεί έναν μονόδρομο, τον οποίο η ποιήτρια δεν μπορεί να εγκαταλείψει γιατί έχει γίνει ο δικός της δρόμος

ΥΠΕΡΒΑΣΗ

Το αρχικό ερέθισμα
Το σώμα που έχασα
Έγινε τώρα η φωνή μου.
Και αφηγούμαι την ιστορία του
για να μην χάσω την ψυχή μου.
Το σώμα έγινε νουβέλα
Για όλες τις μέσα διαδρομές
Τις σκιές τις ρήξεις
Πώς μεταφράζεται η ζωή
σε λόγο ποιητικό,
αυτό πρέπει να δείξεις.
Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.

Κουβεντιάζεται η πληγή.

Επομένως. Η ποιήτρια, μέσα στη δεκαετία που ήδη πέρασε και στη δεύτερη την οποία βαδίζει, υπηρετεί την τέχνη του λόγου μέσα από πολλές παράλληλες δράσεις, επιδεικνύοντας αξιοζήλευτη προσήλωση, εργατικότητα και αγάπη. Και της ευχόμαστε ολόψυχα να συνεχίσει με το ίδιο πάθος σε όλα τα πεδία: ποίηση, αφήγηση, μετάφραση, θεατρική συγγραφή, ανθολόγηση, κριτική. Εξάλλου, κανένα από αυτά δεν στεγανοποιείται πλήρως από το άλλο, καθώς το ένα προοικονομεί το άλλο, το ένα προϋποθέτει ή/και ακολουθεί το επόμενο∙ καθώς όλα αλληλοεισδύουν συναιρούμενα, διαμορφώνοντας έναν χώρο δραστικής πραγμάτωσης, όπου ηττάται η απραξία∙ απραξία η οποία δεν μπορεί παρά να είναι παθο-λογική για ένα πλάσμα τόσο ζωντανό, τόσο γεμάτο δύναμη.

.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΘΗΒΑΙΟΣ

LITERATURE.GR 26/6/2021

Πάντα η Φρύνη

Περίστροφα που
Θα δολοφονούν τους δισταγμούς και
Τις αναβολές
(από την συλλογή, Εποχή μου είναι η Ποίηση)

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη δεν χρειάζεται τις συστάσεις αυτού εδώ του σημειώματος. Η ενεργή της παρουσία στα ελληνικά γράμματα επιβεβαιώνει, όχι μόνο το ταλέντο αλλά και την συνέπεια, στοιχείο αναγκαίο και προϋπόθεση της συνέχειας που ωριμάζει και πλουτίζει με αφαίρεση και έκτη αίσθηση την μυσταγωγία της γραφής. Θέατρο, ποίηση, κριτικογραφία, δοκίμιο και την ίδια στιγμή η αμέριστη συμπαράσταση στους γραφιάδες που παρελαύνουν από το Varelaki, το δημοφιλές ιστολόγιο που σήμερα μπορεί να υπερηφανεύεται πως πρότεινε μερικές από τις πιο ευαίσθητες, ποιητικές φωνές του καιρού μας.

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη επιστρέφει στα ποιήματα, όπως κανείς γυρνά σε μια χαμένη πατρίδα. Ψιθυρίζει τα λόγια της νοσταλγίας, σηκώνει ένα προς ένα εκείνα τα υπόλευκα σεντόνια που σκεπάζουν έπιπλα και καρδιές και τραγουδά με αλλιώτικη φωνή και ψυχή απαράλλαχτη τα τρυφερά της τα τραγούδια. Το βιβλίο των Εκδόσεων Βακχικόν που ανατρέχει στο ποιητικό έργο της Ασημίνας διατυπώνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τον σεβασμό και τον θαυμασμό για την νεαρή ποιήτρια που τόσο έχει ευεργετήσει την νεότερη, ελληνική ποίηση.

Κοιτώ τα λεπτά, ποιητικά εργόχειρα της Cecile Davidovici. Καμωμένα από σύρμα λεπτό δίνουν ζωή στις αισθηματικές εικόνες της νεαρής δημιουργού. Αγκαλιές, ένα εφηβικό δωμάτιο, κορίτσια με θαλασσινά φορέματα και άλλα με μάτια σαν πεταλούδες άλικες, συνθέτουν τον παράξενο, τον μαγικό της κόσμο. Ένα τέτοιο έργο συνθέτουν οι συλλογές της Ασημίνας Ξηρογιάννη, τρυφερές αιτιάσεις επάνω στο σώμα το ποιητικό. Στίχοι από φόβο και από αγάπη και προφητείες και η Αίγινα με το αλλαγμένο σχήμα του φεγγαριού της δεν αφήνουν αμφιβολίες πως οι στίχοι της γεννήθηκαν από το σπάνιο ταλέντο και το σιωπηρό όραμα.

Τριγυρνώ στο αδειανό σπίτι με τα σκεπασμένα ποιήματα. Κάτω από αυτό το σεντόνι που σκεπάζει το σκρίνιο, μπορεί κανείς να μαρτυρήσει μια στροφή που ξεψυχάει. Με πνίγουν οι λυγμοί και δεν μιλώ μα δεν είναι άρνηση η σιωπή μου μονάχα σεβασμός και έρωτας για εκείνο τον ποιητικό κόσμο που ζωντανεύει. Σε μια άκρη με τα μυστικά του φυλαγμένα ο παλιός καθρέφτης μου αφηγείται την ιστορία ενός κοριτσιού. Το βλέπω μες στα δωμάτια να τριγυρνά με λευκό νυχτικό, σατέν, το κοιτάζω με τους μαύρους κύκλους των ματιών του να ζωγραφίζει ερωτηματικά μες στην νύχτα. Ετούτο το καλοκαίρι με πνίγει και εγώ που σκύβω πάνω από τα ποιήματα διαβάζω από την αρχή τον χάρτη της παλάμης σου που δείχνει όλο τον κόσμο. Τα πνεύματα περνούν από τους διαδρόμους με πελαγωμένα βλέμματα και αδειανές καρδιές, τα ποιήματα, ασημένια ξυπνούν και πετούν τριγύρω σαν να ΄ρθαν ετούτη εδώ την στιγμή στην ζωή. Είναι γραμμένα μες στο νερό και έχουν το χρώμα της θλιμμένης δόξας. Πολύ περιπλανήθηκαν μέχρι να βρουν τις σελίδες μιας ολόκληρης δεκαετίας. Τώρα, όλο απόγνωση και τρέλα, έξω και πέρα από τις παρενθέσεις που μας περιέχουν σαλεύουν σαν τις κόρες της άνοιξης μέσα από τα αρχαία νεκροταφεία, μιλώντας με φυλαχτά και αινίγματα για πράγματα μεγάλα και μικρά. Σαν το δέος του θανάτου, σαν του καιρού το δράμα και τον ρυτιδιασμένο άνδρα στις κακόφημες συνοικίες κάποιας πολιτείας. Είναι σοφά τα ποιήματα, φτερουγίζουν από χίλιους δρόμους, στα μάτια τους κρεμιέται στολίδι η αγωνία η πιο επείγουσα. Όλα θα τα αφήσω εκεί ανέγγιχτα. Θα κλείσω πίσω μου τις πόρτες, θα σφραγίσω τα παράθυρα να μην χαθούν μες στους αιθέρες τα ποιήματα. Γιατί μετά δεν θα΄χω τόπο, δεν θα ΄χω παρηγοριά και η Φρύνη που είναι πλανεύτρα του έρωτα, τα νιάτα της θα χάσει.

Επειδή είναι αιώνιο σφρίγος και εφηβεία απέραστη τα ποιήματα της Ασημίνας Ξηρογιάννη που φιλοξενούνται στις σελίδες της ποιητικής αναδρομής των εκδόσεων Βακχικόν. Μες στην φρενήρη, δεύτερη δεκαετία του ολοκαίνουριου, απαστράπτοντος αιώνα μας οι λέξεις της σχηματίζουν το σινώπιο περίγραμμα της ποίησης. Η χάρη του φτερού που το παρασέρνει ο άνεμος, ο έρωτας και ο θάνατος και όλα του κόσμου τα αντίθετα βρίσκουν το μεγάλο επιχείρημα που γυρεύουν. Η προφητεία του ανέμου από τις εκδόσεις Δωδώνη, Πληγές, Εποχή μου είναι η ποίηση, 23 μέρες, Λίγη φθορά για γούρι όλα γεννήματα των Εκδόσεων Γαβριηλίδη που γίναν πολτός πια και δεν υπάρχουν, δανείζουν το υλικό τους σε αυτήν την ανθολογία. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη συγκεντρώνει όλα της τα υπάρχοντα στο καλαίσθητο βιβλίο των εκδόσεων Βακχικόν και δίνει το στίγμα της πορείας της μες στα ελληνικά γράμματα. Τον καιρό της αθωότητας διαδέχεται το αντίκρισμα του κόσμου για να επιστρέψουν και πάλι τα πρώτα πρόσωπα, ο ενικός ο αριθμός, ο άνεμος, ο τρόπος που κοιμάσαι, η πόλη που μοιάζει με άγγελο και με πουτάνα χαρισματική την ίδια στιγμή, το σώμα νουβέλα που διηγείται τις ιστορίες του, γραμμένες πάνω σε χείλη, λαγόνες, βλέφαρα. Ο Γιάννης Ρίτσος γράφει πως από τις απώλειες κανείς πλουτίζει και η Ασημίνα Ξηρογιάννη με αυτά ακριβώς τα υλικά ξαναλέει το πώς και το γιατί του χρόνου που ξοδεύτηκε. Απροσποίητα, ταπεινά, με μια αισθησιακή λιτότητα οι στίχοι βρίσκουν πάλι μια θέση μες στον κόσμο, άνεμος στιγμιαίος που θερμαίνει τις ζωές ετούτου του Σαββάτου.

Ποιήματα, 2009-2017 τιτλοφορείται η ανθολογία των εκδόσεων Βακχικόν που αντλεί από τις εκδόσεις της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Συλλογές που εκδόθηκαν την προηγούμενη δεκαετία και που, όπως αναφέρει στο προλογικό της σημείωμα η Άννα Αφεντουλίδου συναντούν ξανά την Ασημίνα και παραχωρούν το υλικό της ζωής τους στο βιβλίο των εκδόσεων Βακχικόν. Η ποιήτρια δοκιμάζει να ανασύρει από τους βυθούς τις πιο αγαπημένες της πέτρες, έτσι για συντροφιά σε αυτό το πέρασμα του καιρού το ανίκητο. Εκείνα που γυρνούσαν μέχρι χθες κάλπικα στις αγορές ξαναβρίσκουν μια θέση στις σελίδες των εκδόσεων Βακχικόν. Και δεν γυρεύουν ερμηνεία, μήτε εξήγηση, γιατί είναι ουρανοί και ανάμνηση ενός κάποιου ενστίκτου, μιας παράξενης αφήγησης, μιας ξαφνιασμένης νιότης. Δεν γυρεύουν εξηγήσεις, το πώς και το γιατί έχει πνιγεί μέσα στα χρόνια. Φωτίζουν τα πράγματα που κάποτε αγάπησε η Ασημίνα και κρατούν καλά φυλαγμένα τα ένστικτα που τους χάρισαν πνοή σε έναν μακρινό κιόλας καιρό.

Η ανθολογία των ποιημάτων της Ασημίνας Ξηρογιάννη φτερουγίζει σαν γενιά που φεύγει και χάνεται. Ανάμεσά τους άφησε κάποτε η ποιήτρια το μέρισμα του σώματός της και τούτο προσδίδει στην έκδοση του Βακχικόν την σημασία ενός γεγονότος.

.

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΕΧΛΕΜΕΤΖΗΣ

VAKXIKON Ιούνιος 2021

Η ποίηση και το υποκείμενο

Το παρόν βιβλίο (Ποιήματα 2009-2017, εκδόσεις Βακχικόν) είναι μια συγκεντρωτική συλλογή επιλεγμένων ποιημάτων της Ασημίνας Ξηρoγιάννη από την ίδια, από πέντε βιβλία που εκδόθηκαν το διάστημα 2009-2017. Έτσι μας δίνεται η δυνατότητα να εντοπίσουμε τα γενικά χαρακτηριστικά της ποίησής της, αλλά και τη σταδιακή εξέλιξή τους στο χρόνο.

Η γραφή της είναι καθ’ ολοκληρία ενδιάθετη. Οι ψυχικές διαθέσεις είναι η εκκίνησή της, αλλά και διαποτίζουν και όλο το ποίημα, οδηγώντας στην προσωπική αποτύπωση. Από αυτή την «υποκειμενικότητα» κατευθύνεται, μέσω της γενίκευσης, σε πιο καθολικές νοηματικές έννοιες, δίνοντας τους το κατάλληλο εύρος για να λειτουργήσουν, είτε ως ταύτιση με τον αναγνώστη, είτε ως συλλογισμός που άπτεται των δικών του βιωμάτων ή σκέψεων. Αυτή η διαδικασία συναντάται στη λογοτεχνία, αλλά εδώ η προσωπική ψυχολογία είναι ένα έντονο και συχνά παθιασμένο καθολικό στοιχείο και αποτυπώνει την εκούσια ή ακούσια τεχνική της ποιήτριας.

Τα συναισθήματα που νιώθει είναι σαρωτικά, για αυτό καθορίζουν και τόσο απόλυτα το λογοτέχνημα. Η ποίησή της είναι γραμμένη εν θερμώ και ορίζεται άμεσα από το τι αισθάνεται το «εγώ». Έτσι κάποτε διακρίνεται μια έντονη τραγικότητα, καθώς ψηλαφεί περασμένες πληγές και λάθη, ενώ αλλού φαίνεται εγκλωβισμένη σε καταστάσεις. Δεν ξεπέφτει όμως ποτέ στο μελό, καθώς διατηρεί το μέτρο.

Το υποκείμενο μοιάζει να ψάχνει την αυτοσυνειδησία διαμέσου της ποιητικής έκφρασης. Τα συναισθήματα πιστοποιούνται και κατονομάζονται, η πορεία της ζωής του κρίνεται και εξετάζονται ερωτικές ή άλλες σχέσεις του με τους άλλους. Ακόμα και στην ποιητική συλλογή Εποχή μου είναι η ποίηση, που υπάρχει κάποια διαφοροποίηση, παρατηρούμε το υποκείμενο να προσπαθεί να τοποθετηθεί στην κοινωνία και να πάρει θέση σε σχέση με τα προβλήματα αυτής, εσωτερικοποιώντας τα ενδιάθετα.

Νομίζω όμως ότι παρουσιάζεται αρκετά «στιβαρό», παρ’ όλη την κάποτε αμφιθυμία του, ή την αβεβαιότητα σε σχέση με τις επιλογές του και τις επιθυμίες του. Δεν διαπιστώνω υποσυνείδητες εξάρσεις. Η σύγκρουση είναι μεταξύ εξωτερικών καταστάσεων ή της αδυναμίας εκπλήρωσης των επιθυμιών του με αυτό. Αφήνεται να παρασυρθεί στα συναισθήματά του και στην έμπνευση, αποφεύγοντας στρεβλώσεις και υπερβολές, αλλά σουρεαλιστικά στοιχεία δεν εντοπίζονται. Αποδίδεται έτσι μια ποίηση πρωτίστως συναισθηματική, διατηρώντας όμως τον «μίτο» του λογικού ελέγχου.

Ο διχασμός και η συμφιλίωση του με τον υποσυνείδητο εαυτό του θίγεται δηλωτικά στο ποίημα «Ο λύκος μου» (σ.127). Κάνοντας ποίημα τον ανεξέλεγκτο λύκο της ψυχής της, αγγίζοντας τον ψυχικά, τελικά τον εξημερώνει. Περιγράφεται έτσι μια ψυχική διεργασία που τελείται διαμέσου της ποιήσεως. Υπάρχει ένας διχασμός του «εγώ» με το «αυτό», της συνείδησης με το υποσυνείδητο, τα οποία συμφιλιώνει η τέχνη, ενώ περιγράφεται και μια προσπάθεια αυτοσυνειδησίας. Μιλώντας για τον λύκο του υποσυνείδητού της μας λέει:

Γιατί δεν μ’ αφήνεις να σε κάνω ποίημα;
Να σε κλειδώσω καλά με τις λέξεις μη μου φύγεις
Ν’ αγγίξω μέσα σου ό,τι ανέγγιχτο υπάρχει
Να σε διαβάσω σαν χίμαιρα
Να σε εξημερώσω

Διατρέχοντας τώρα τις συλλογές μπορούμε να αποτυπώσουμε με τον παρακάτω τρόπο την πορεία του υποκειμένου.

Στις δυο πρώτες συλλογές, Η προφητεία του ανέμου (2009) και Πληγές (2011), επικρατούν ερωτικά θέματα και καθορίζεται με προσωπικούς ψυχολογικούς όρους. Επιδιώκεται η ατομική αυτοπραγμάτωση και αναζητιέται η ευτυχία μέσα από τις εμπειρίες. Το παρελθόν και οι μνήμες επανέρχονται διαρκώς και αξιολογούνται σε σχέση με την κατάσταση του παρόντος.

Αντιθέτως, στο Εποχή μου είναι η ποίηση (2016) υπάρχει μια μεταστροφή. Ο κοινωνικός παράγοντας και οι οικονομικές κυρίως συνθήκες καθορίζουν τη στάση του. Η συλλογή έχει γραφτεί στην εποχή της οικονομικής κρίσης στη χώρα μας και αυτό είναι το σαρωτικό και καθοριστικό στοιχείο: «Οι καιροί μας σπρώχνουν/ […] Δεν παλεύεται η πραγματικότητα/ με όμορφα συνδυασμένους τρόπους/ και έντεχνη αθωότητα» («Ενδοσκόπηση, σ.76). Μας λέει αλλού: «Η γλώσσα σου έγινε/ σκληρή και τραχιά./ Δεν μιλάς για έρωτα πια» (σ.80).

Διττά είναι τα συναισθήματα αυτής της συλλογής. Από τη μια η θλίψη και η αναζήτηση της παρηγοριάς (π.χ. «Το θέμα είναι να παρηγορηθούμε κάπως», σ.81) και από την άλλη σφίγγει τα δόντια για να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα και καταλαμβάνεται από αγωνιστική διάθεση (π.χ. «Κάθε τοίχος κι ένα σύνθημα/ Αυτή είναι η ποίηση που διαθέτουμε σήμερα», σ.84).

Στις επόμενες δυο συλλογές, Λίγη φθορά για γούρι (2017) και 23 μέρες (2015), επανέρχονται τα ερωτικά θέματα, αλλά παρουσιάζονται και άλλα, ποικίλων ενδιαφερόντων, όπως αυτό για την κόρη της την Αριάδνη (σ.115) ή για την ποιητική τέχνη (π.χ. «Νέα ποιητική», σ.87). Ο κοινωνικός παράγοντας όμως υποχωρεί.

Η πλειοψηφία των ποιημάτων της Ξηρογιάννη είναι για τον έρωτα ή την ποιητική λειτουργία και την επιρροή του ενός στο άλλο. Τελικά η ποίησή της είναι ερωτική και ο έρωτάς της ποιητικός.

Έρωτας και ποίηση ανατέμνονται διαρκώς στο βιβλίο. Το ένα τροφοδοτεί το άλλο και αλληλοσυμπληρώνονται, καθώς πορεύονται μαζί πλάθοντας τη ζωή του ποιητικού υποκειμένου. Από τη μια ο έρωτας, σαν εσωτερική διαδρομή, προσφέρει την πρώτη ύλη των ποιημάτων και από την άλλη τα ποιήματα είναι ένας τρόπος να βιώσει τον έρωτα, ακόμα και σε ύστερο χρόνο και τροποποιημένο, ως παρουσία ή έλλειψη.

Οι σύγχρονοι θεωρητικοί της λογοτεχνίας έχουν επισημάνει τον επιτελεστικό χαρακτήρα της λογοτεχνίας. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«[…] η λογοτεχνία δεν είναι κάποιες επιπόλαιες ψευδοδηλώσεις αλλά συγκατατάσσεται μεταξύ εκείνων των πράξεων της γλώσσας που μετασχηματίζουν τον κόσμο, ανελκύοντας στην ύπαρξη τα πράγματα που κατονομάζουν»

(Λογοτεχνική θεωρία, μια συνοπτική εισαγωγή/ Jonathan Culler/ Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2016)

Εδώ η «αφήγηση» του έρωτα είναι άμεσα επιτελεστική στο ποιητικό υποκείμενο, μέσω της επαναληπτικότητας της ταύτισής του με την ίδια την εκφώνησή του. Δηλαδή υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση επιρροής ποιήσεως και υποκειμένου.

Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό ποίημα (σ.111) στο οποίο φαίνεται καθαρά αυτή η σχέση:

ΣΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ

Στο όνομα του έρωτα με επινόησες
Σε επινόησα και γώ.
Ταυτόχρονα όμως,
επινοήσαμε και τους εαυτούς μας.
Και πώς να διαχειριστούμε τώρα
τα πολλαπλά μας είδωλα;
Πώς να συμφιλιώσουμε τα κενά μας;
Λίμνη παγωμένη θυμίζει πια η ποίησή μας.
Που απορεί με μας τους γελοίους
πώς τα καταφέραμε έτσι,
ώστε ποτέ να μη συναντήσουμε τις άκρες μας.

Το ατελέσφορο του πράγματος στους τελευταίους στίχους αφήνει ανοιχτή την υπό διαμόρφωση διαδικασία.

Η ποίηση είναι η ίδια ένα δρων υποκείμενο που επεμβαίνει στον έρωτα των δημιουργών της και ο έρωτας ως προκατασκευασμένη έννοια τους διαπλάθει. Αλλά η προκατασκευασμένη αυτή έννοια σχηματοποιείται και εν μέρει καθορίζεται από την ίδια την ποιητική δημιουργία. Και μόνο η εκφώνηση «έρωτας», ως προκαθορισμένη έννοια ατομική ή κοινωνική, επηρεάζει τη στάση του υποκειμένου. Τα στερεότυπα ή τα πρότυπα που δημιουργούνται, ακόμα και από την ίδια την έκφραση της τέχνης, ατομικοποιούνται και γίνονται «δι’ αυτό». Το αποτέλεσμα είναι η ζωή και η ποιητική της Ξηρογιάννη, στην περίπτωσή μας.

Αυτή είναι η εξέταση υπό μια συγκεκριμένη γωνία θεώρησης, που ελπίζω όμως ότι αποκαλύπτει κάποιες κομβικές ποιότητες του βιβλίου, διεισδύοντας λίγο περισσότερο στην έννοια της αυτοαναφορικότητας.

Χαρακτηριστικός είναι ο ρόλος του πόνου στα ποίηματά της. Η παθιασμένη επανάληψη του «κόκκινου πόνου» στο ποίημα «Ένα τραγούδι» (σ.136) σκιαγραφεί ολόκληρη την ποιητική της. Η νοσταλγία, οι πληγές, οι ματαιωμένες επιθυμίες, τα άπιαστα όνειρα, το θλιβερό παρόν, το παρελθόν που χάθηκε, οι φόβοι για τις ματαιώσεις του μέλλοντος, το άπιαστο ιδανικό του έρωτα, όλα είναι πηγές έντονου και παθιασμένου κόκκινου πόνου, που γίνεται ποίηση μηδενίζοντας την καταμέτρηση του χρόνου, καθώς τον ενοποιεί («Η ώρα της ποίησης», σ.134). Ο πόνος είναι ένα ακόμα σημείο της αυτοαναφορικότητας της ποιήτριας. Δεν είναι τυχαίο που μια ολόκληρη ποιητική συλλογή της την ονομάζει Πληγές.

Ας κλείσω εδώ, ελπίζοντας ότι κατέγραψα τα βασικά στοιχεία του θέματός μου. Μια επόμενη εργασία ίσως θα ήταν μια αναλυτική ιχνηλάτηση των στοιχείων ανά ποίημα, κάτι όμως που δεν είναι στις προθέσεις του πονήματός.

.

ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

diastixo.gr 25/11/2021

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη έχει μια λαμπερή διαδρομή στον χώρο· ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, θεατρική αγωγή και θεατρικό παιχνίδι. Παράλληλα, είναι καθηγήτρια Γλώσσας και Λογοτεχνίας, Θεωρίας και Ιστορίας του Θεάτρου. Στο Varelaki της έχει πολύ και καλό κρασί, ένα βιβλίο της έχει μεταφραστεί στα γαλλικά και πολλά ποιήματά της κυκλοφορούν στα γαλλικά, ισπανικά και αγγλικά. Και φυσικά έχει παρουσία σε ιστότοπους και ηλεκτρονικά περιοδικά.

Στο βιβλίο της με τον λιτό και απολύτως προσδιοριστικό τίτλο Ποιήματα, 2009-2017 (Εκδόσεις Βακχικόν, 2021), υπάρχει Εισαγωγή κατατεθειμένη από την ποιήτρια και επίσης πολυτάλαντη, και σε πολλά επίπεδα επιστημονικά και λογοτεχνικά εξακτινωμένη, Άννα Αφεντουλίδου, η οποία στρώνει για τον αναγνώστη το κόκκινο χαλί.

Αντλώντας ψηφίδες από αυτή την Εισαγωγή στήνω τον δικό μου πυργίσκο: «Ο ουρανός έκρυβε τον βυθό με στοργή/ Στην αγκαλιά του// Δεν είναι άρνηση η σιωπή» και δεν είναι πρώτη φορά που τα πάνω και τα κάτω αγγίζονται ερωτικά. Οι στίχοι: «Συχνά τις νύχτες δεν κοιμάμαι./ Φαντάζομαι πως ανοίγεις την πόρτα και μπαίνεις», θα έλεγα πως κάτι από Σαπφώ θυμίζουν, που ξαγρυπνάει τα μεσάνυχτα, ή από Καβάφη, που νύχτα κι εκείνος αφήνει τη φαντασία του να δεχτεί τον Καισαρίωνα στην κάμαρά του. Έτσι και η Ξηρογιάννη φέρνει τα φάρμακα της Τέχνης της και από της Ποιήσεως την πόρτα έρχεται Εκείνος, σκύβει από πάνω της και της ψιθυρίζει: «Μην σπαταλάς τις νύχτες σου, δεν θα ’ρθω». Μα γιατί μια τέτοια ανατροπή; Ο Καβάφης αφέθηκε να ελπίζει πως, ναι, ήρθε ο Καισαρίων, ο Σικελιανός – από μακριά, αλλά με τη βροντώδη φωνή του ακούγεται κι ακούει αυτό που θέλει: «θα ’ρτει». Η Ξηρογιάννη «μάταιες ελπίδες τέτοιες» δεν καταδέχεται… Το ξέρει πως Εκείνος δεν θα έρθει, δεν ξέρουμε γιατί, αλλά τι σημασία έχει; Η γονιμοποιός απουσία του έφερε την Εποχή της Ποίησης, αν και θα έλεγα πως ήταν στιγμή σταλμένη από την μοίρα να ανθίσει μέσα της η απουσία.

Στους στίχους «Γράψε ένα ποίημα για τον ρυτιδιασμένο άντρα, που πέθανε μόνος στο νοσοκομείο/ για το πρεζόνι της Ομόνοιας/ για τη μετανάστρια που ψάχνει στα σκουπίδια/ για τη φτωχή γυναίκα που γερνάει πρόωρα ανέγγιχτη», αναγνωρίζουμε το τραυματισμένο εγώ της που βγήκε από το καβούκι και κοίταξε γύρω τη δυστυχία των άλλων. Είναι πολλών ειδών οι δυστυχίες και πολλά τα δεινά. «Πώς μεταφράζεται η ζωή/ σε λόγο ποιητικό/ αυτό πρέπει να δείξεις» μας λέει και το δείχνει. Πώς; Με λέξεις… «Οι λέξεις», έλεγε ο Μπρετόν, «είναι δημιουργοί ενέργειας, έχουν μια συγκεκριμένη ζωή που τους ανήκει». Αυτές οι λέξεις έχουν αναλάβει να στήσουν το δράμα. Και η παρούσα συλλογή έχει ποιήματα που δικαιούνται μιας επανεμφάνισης, αφού ανήκουν σε προγενέστερες συλλογές που είτε έχουν εξαντληθεί είτε οι εκδοτικοί οίκοι δεν υπάρχουν πια.

Έχουμε, λοιπόν, στα χέρια μας μια σύνοψη του όλου. Μία εφ’ όλης της ύλης Ασημίνα Ξηρογιάννη θάλλουσα. Ποιήματα δεμένα όπως οι χάντρες σε ένα κολιέ ή σκηνές από ένα δράμα εν εξελίξει. Μικρές σκηνοθεσίες εσωτερικού χώρου, δωματίου, ψυχής.

Στο πρώτο ποίημα μας λέει τι είναι: «λέξεις σε λευκή κόλλα» και στο επόμενο: «Δεν θα ’θελα να είμαι λέξη..», «Οι μέρες του πόθου πέρασαν./ Τα μάτια δεν στυλώνονται πια στον ουρανό την νύχτα/ Τι κι αν έχει φεγγάρι;». Και να την πάλι η Σαπφώ. Η ποιήτρια δεν ενδιαφέρεται πια αν δέδυκεν ή όχι η σελάνα, αλλά στην άκρη στο ποτάμι στέκεται συνεχώς και την απέναντι όχθη ατενίζει: «Να περάσεις το ποτάμι/ να ανακυκλώσεις τη ζωή που σπατάλησες». Το ποτάμι. Ποιο απ’ όλα; Του Ηράκλειτου; Του Ρουβίκωνα; Της ζωής; Μας μιλάει για τον Ορφέα και το ωραίο τραγούδι του, τις μαινάδες που τον σπάραξαν, αλλά ο ίδιος μεταστοιχειώθηκε σε γύρη «ώσπου ξανάγινε η μουσική του φως/ Υπάρχει Θεός».

Η Ξηρογιάννη θα μεταπλάσει καλά τον μύθο, θα τον διορθώσει, γιατί η ματιά της είναι ελεητική και ζητά να επανατοποθετήσει στον θρόνο της τη διασαλευθείσα δικαιοσύνη. Θέλει να δικαιολογήσει όλα τα στραβά ή τα κουτσομπολιά, να παραβλέψει την κοινωνική διαφορά και, αν η Φρύνη «πλανεύτηκε απ’ τον καλλιτέχνη», απαλλάσσεται «από την κακή της φήμη». Πλανεύτηκε η Φρύνη ή ο καλλιτέχνης; Χωρίς αυτή, με ποιο πρόσωπο θα γνώριζε ο κόσμος την Αφροδίτη; «Η τρέλα του έρωτα δεν ξεγελιέται με τίποτα», ο δ’ έχων μέμηνεν, αιώνες τώρα φωνάζει ο Σοφοκλής, αλλά η πείρα διδάσκει καλύτερα από όλους τους σοφούς του κόσμου.

Συνοψίζοντας, βλέπουμε ότι στην πρώτη φάση της η Ξηρογιάννη –Η προφητεία του ανέμου– είναι γεμάτη από την απουσία του Άλλου. Όλες οι νύχτες είναι μαρτυρικές. Στη δεύτερη το δράμα συνεχίζεται. Οι Πληγές είναι ακόμα νωπές. Οι νύχτες οδυνηρές. «Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου/ στον χώρο της ποίησης./ […] / Είπα μήπως αναπληρώσω γράφοντας/ το κενό της απουσίας σου». Στην τρίτη φάση –Εποχή μου είναι η ποίηση– η ποιήτρια στρέφεται έξω, στον κοινωνικό περίγυρο και στη διάχυτη στον κόσμο δυστυχία με τα «στερητικά α», τα «Δεν παλεύεται η πραγματικότητα/ με/ όμορφα συνδυασμένους τρόπους/ και έντεχνη αθωότητα», σαν να πετάει τη μάσκα, σαν να αποφασίζει να δει τον κόσμο έξω της και όχι τον άλλο μέσα της. Τώρα ξέρει, οι λέξεις δεν γιατρεύουν τις πληγές. «Εδώ χρειάζονται χέρια και περίστροφα», ακούγεται από μακριά ο Αντρέ Μπρετόν, που βλέπει την ποίηση σαν διαρκή επανάσταση. Στην επόμενη φάση –Λίγη φθορά για γούρι– (ή για να αποφύγουμε την ύβρι της τελειότητας και τον συνεπακόλουθο φθόνο των θεών), στο πρώτο κιόλας ποίημα «σου κλέψαν το ποδήλατο/ “κλέβεις ποδήλατο, κλέβεις όνειρο”», κλέβεις την ανάπτυξη του στίλβοντος ποδηλάτου, κλέβεις την εκδρομή θα έλεγε ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Σου κλέψαν τα φτερά, αλλά η ζωή έχει τον τρόπο της να γεμίζει τα κενά και η ποιήτρια με ρεαλισμό αποδελτιώνει δράσεις-αποδράσεις από «τη θλίψη εκείνη των πρωινών», πετάει τη μάσκα και βλέπει και τον άλλο όπως είναι κι όχι όπως νόμιζε πως ήταν. Η πληγή αιμάσσει ακόμα κρυφά. Η αληθινή ζωή κάπου στην 25η ώρα του 24ώρου πέφτει, ή Ανάμεσα Τρίτη και Τετάρτη, κατά τον Ελύτη, που όσο και αν τον παρακάμπτει, είναι πάντα εκεί.

asi xirogianni21Τώρα πια ξέρει, αυτή είναι η ζωή. Αλλά εκείνο που ξέρει ακόμα πιο καλά είναι η τέχνη που υπηρετεί, η αξιοποίηση ενός πλούσιου διακειμένου, ελληνικού και ξένου, η σωστή δόση συναισθήματος, στην κόψη, χωρίς να εκπίπτει ούτε να απομυθοποιεί ό,τι πολύ αγάπησε.

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΘΕΟΔΩΡΑΤΟΥ

FRACTAL 3/5/2022

Αρχίζεις να σπρώχνεις μια λέξη στο στίχο
κ’ η λέξη δεν μπαίνει.
Επιμένεις και σπάει.
* * * *
Η ποίηση – είν’ ένα ταξίδι
σ’ άγνωστη χώρα.
Η ποίηση – είναι ταυτόσημη
με την παραγωγή ραδίου.
Για μια και μόνο λέξη
λιώνεις χιλιάδες τόνους
γλωσσικό μετάλλευμα.

Βλ. Μαγιακόφσκι Συνομιλία μ’ έναν φοροεισπράκτορα περί ποιήσεως
Μετ. Άρης Αλεξάνδρου

”Το ποίημα θέλω νά `ναι γκρέμισμα πρωτίστως
και μετά χτίσιμο φωτός”

Ασημίνα Ξηρογιάννη , από
”Το ποίημα που σιωπά”, Μονόλογοι συγγραφέων.

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη, μετρώντας μία παραγωγική εκδοτική δωδεκαετία (επτά ποιητικές συλλογές, ένα θεατρικό μονόπρακτο, τρεις μεταφράσεις ποίησης και δύο ανθολογίες) μπαίνει για πρώτη φορά στην ώριμη και απαιτητική διαδικασία της ανασκόπησης, ανθολογώντας τον εαυτό της και παραδίδοντάς μας μία διόλου τυχαία και άκρως επιλεκτική φωτογραφική sequence του έργου της, εντός ενός αντίστοιχα διόλου τυχαίου χρονικού περιγράμματος. Η φαιά οκταετία της μεγάλης Κρίσης, όπου είδαμε όλες μας τις βεβαιότητες να καταρρέουν, ως λυδία λίθος «μέτρησε» πάνω στο σώμα μας τις αντοχές, τη δύναμη και τον αλτρουϊσμό μας, αλλά άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά της πάνω στο ποιητικό σώμα, φέρνοντας την ποιητική έμπνευση αντιμέτωπη με μία αδυσώπητη, «σάρκινη» και «επείγουσα» πραγματικότητα:
Σε δύσκολους καιρούς
δεν αναζητούμε
τη μεγάλη ποίηση
αλλά την επείγουσα.
Στο παρόν corpus ανθολογούνται πέντε συλλογές της ποιήτριας: Η προφητεία του ανέμου (με 23 από τα συνολικά 45 ποιήματά της), Πληγές (22 ποιήματα από 36), Εποχή μου είναι η ποίηση (20 ποιήματα από 41), Λίγη φθορά για γούρι (45 ποιήματα από 60) και 23 μέρες (μόλις 3 ποιήματα από 23 ποιητικές ενότητες, προφανώς επειδή η συλλογή είναι στην πραγματικότητα μία ενιαία σύνθεση-hommage στο ποιητικό /ερωτικό τρίγωνο Σύλβια Πλαθ-Τεντ Χιουζ-Αναΐς Νιν). Δεν είναι τυχαία ούτε η αναλογική μερίδα του λέοντος που κατέχει στην ανθολογία η συλλογή Λίγη φθορά για γούρι (εκδ. 2017 – 45 ποιήματα από τα συνολικά 113, σχεδόν το ήμισυ) και δεν οφείλεται μόνο στο ότι η συγκεκριμένη είναι η εκτενέστερή της έως τώρα –ακόμα και με αυτή τη λογική, η ανθολόγηση των τριών τετάρτων από το σύνολο των κειμένων της είναι αναλογικά συντριπτική. Η Φθορά δίνει και το θεματικό και υφολογικό στίγμα της ανθολογίας, καθόσον είναι από τα πλέον ώριμα, στοχαστικά και μετα-ποιητικά έργα της Ξηρογιάννη, η πλέον πρόσφατη χρονικά από τις συμπεριλαμβανόμενες συλλογές, αλλά και αυτή που με κάποιο τρόπο συναιρεί τις προηγούμενες, θεματολογικά, αισθητικά και από πλευράς αισθήματος.
Η Άννα Αφεντουλίδου, στην εξαιρετική εισαγωγή της επισημαίνει εύστοχα τους τρεις ψυχο-γεωγραφικούς τόπους στους οποίους κινείται η ποιήτρια: τον «εξωτερικό» -ο κόσμος, οι άλλοι, ο «άλλος»- τον εσωτερικό –το ποιητικό εγώ- και την γκρίζα ζώνη, όπου το εγώ συναντά το «εσύ» και μεταλλάσσεται μέσα απ` αυτό. Με όρους γλωσσολογίας, θα εντοπίζαμε τρεις διακριτές λειτουργίες της επικοινωνίας, την συγκινησιακή-βιωματική –εκείνη του «εγώ»- μέσω της οποίας εκφράζονται οι πιο μύχιες ψυχικές της περιοχές και εκβάλλει ο ιδιάζων, προσωπικός της λυρισμός, την βουλητική -εκείνη του «εσύ»- όπου το ποιητικό εγώ είτε αναζητά/βρίσκει το alter ego του είτε προσκρούει στην άρνησή [του] που την [κάνει] στίχους ηχηρούς, και την αναφορική, που εστιάζει στο πραγματολογικό πλαίσιο, στο συγκείμενο της πραγματικότητας και του κόσμου. Σε μία αρχική ματιά, οι τρεις πρώτες συλλογές που ανθολογούνται διανύουν αυτή την ψυχο-γλωσσική διαδρομή. Η Προφητεία του ανέμου εισάγει την ανθολογία με το ποίημα υπό τον ενδεικτικό τίτλο «Αυτογνωσία»: “Λέξεις σε λευκή κόλλα. Αυτό είμαι εγώ.” σαν ένα μικρό ποιητικό μανιφέστο και σαν εξομολόγηση. Οι Πληγές στη συνέχεια, εισάγονται με ένα «εσύ»: “Φαντάζομαι πως ανοίγεις την πόρτα και μπαίνεις” και το Εποχή μου είναι η Ποίηση με ένα «αυτός»: “Ά-πολις κατάντησε.” Η υποδόρια, ίσως και ανεπίγνωστη αυτή ποιητική διαδρομή μοιάζει να εκβάλλει στο Λίγη φθορά για γούρι, όπου το ποιητικό εγώ, το παρόν ή απόν εσύ και το «επείγον» αυτοί συναιρούνται, αλλά και με έναν τρόπο υποχωρούν.
Η μελαγχολία, μαζί με μια λεπτή απόχρωση ειρωνείας που διαποτίζει την Φθορά φαίνεται ήδη από τον τίτλο και το παράδοξο δίπολο φθορά/γούρι. Το εγώ σταθερά παρόν, «Ποτίζω τα αισθήματά μου καθημερινά. Τα κυκλοφορώ στους δρόμους», «Χορεύω τον έρωτα Αναιρούμαι Ανθίζω Αναπλάθομαι Ανήκω» · όπως και το εσύ του παρόντος, απόντος ή οιονεί παρόντος ερωτικού αντικειμένου: «Στο όνομα του έρωτα με επινόησες», «Χρειάζομαι […] την παρουσία σου για να χτίσω τη ζωή μου» δεν απουσιάζει ούτε η αναφορικότητα του εδώ και του τώρα: «…Ζωής που οι ίδιοι οι πολίτες της αφέθηκαν να χάσουν έχοντας καταντήσει τώρα αξιοθρήνητα γελοίοι»
Ωστόσο, αυτοί οι θεματικοί πυλώνες κατατείνουν τώρα πιο ξεκάθαρα σε μία τέταρτη γλωσσική – υφολογική διάσταση, σε ένα είδος μετα-γλώσσας. Πρόκειται για το ποιητικό υπερεγώ, παρόν βέβαια σε όλη τη δημιουργική διαδρομή της ποιήτριας, που όμως εδώ εμφανίζεται πιο έντονο, εισάγοντας μια νέα τροπικότητα. Το εγώ απολογείται για τον εαυτό του. Αντιγράφω ξανά από το Παιχνίδι:
«Κυκλοφορώ στους δρόμους [τα αισθήματά μου] μετά
να τα θαυμάσουν όλοι –
που είναι έτσι ανθισμένα.
[…] Μια χαρά.
Μια λύπη
ή μια τύψη –
να φεύγει από πάνω μου.
Να ξαλαφρώνω.»
Το εγώ συγκεράζεται με το εσύ σε ποιητικό σώμα, ανατέμνοντας τον μηχανισμό αυτής της ώσμωσης, αναλύοντάς τον σε στίχους:
Το σώμα που έχασα.
Έγινε τώρα η φωνή μου.
Και αφηγούμαι την ιστορία του
για να μη χάσω την ψυχή μου.
Το εγώ και το αυτοί, σε συχνή αντιπαράθεση, ενίοτε και σε εμπόλεμη κατάσταση εντός της ποιήτριας, συναιρούνται σε ένα βαθιά σαρκαστικό για-τι. Αναφέρω ενδεικτικά την εξαιρετική αλληγορία Η γοργόνα και ο βασιλιάς: Ο ποιητής-μονάρχης γράφει εκ του ασφαλούς, στη ζεστασιά και στη θαλπωρή του παλατιού του, «λειαίνοντας» και εξωραΐζοντας καλολογικά μια Γοργόνα, που την ίδια στιγμή θαλασσοπνίγεται, παλεύοντας με μία εφιαλτικά «πραγματική» τρικυμία.
Η Λίγη φθορά για γούρι στην έκδοσή της ξεκινά με τους εξόχως «μετα-γλωσσικούς» στίχους «Εγκλωβίζονται οι λέξεις Στριμώχνονται μέσα στις σκιές Υφαίνουν τη Σιωπή» και κλείνει με ένα ποίημα που αυτοακυρώνεται με ιοβόλο, καβαφική ειρωνεία εν τη γενέσει του: Ποίηση τέλος· με τους ακροτελεύτιους στίχους:
[…] Αναζητώ αυτό που θα ’ναι Ποίηση
Μια συνάντηση με την Ποίηση
Αναζητώ
Ξανά.
Στην παρούσα ανθολογία, το μέρος της Φθοράς ανοίγει με το Έτσι είναι τα πράγματα, ένα από τα πιο «αναφορικά» ποιήματα της συλλογής, πιθανότατα για να συνδεθεί θεματολογικά και στιλιστικά με το Εποχή μου είναι η ποίηση και πάντως κλείνει με το άκρως «μετα-ποιητικό» Στοιχεία ποιητικής:
[…] Η άνιση μάχη με την ποίηση.
Η εσκεμμένη ή μη κατάργησή της.
Το ποίημα μπάζει από παντού.
Το ποίημα μένει πάντα ανοιχτό
αλλά ποτέ κενό.

Είναι φανερό ότι η Ξηρογιάννη στη Φθορά βρίσκεται σε μία καμπή της δημιουργικής πορείας της, σε μία φάση ποιητικής ωριμότητας όπου αναμετράται με τον ίδιο της τον εαυτό· κάτι περισσότερο: όπου οι λέξεις αναμετρώνται με τις λέξεις, χρεοκοπούν ενίοτε, αδυνατώντας να σημάνουν αυτό που συμβαίνει: «Χάθηκε από καιρό η μουσική των λέξεων και τώρα πρέπει να διασχίσεις το τοπίο στη σιωπή», ή «Ψάχνουμε τις λέξεις για το κενό κι αυτές να μην έρχονται» όπως λέει στο έξοχο Αίσθηση, ένα εκπληκτικό δείγμα μεταγλωσσικότητας:
Αιωρούμαστε ανάμεσα στα σύννεφα
Φαντάσματα με δάχτυλα μαύρα από καπνό
Ψάχνουμε τις λέξεις για το κενό
κι αυτές να μην έρχονται
κι ας είναι το βλέμμα μας καινό
Το ποίημα είναι παρόν
Το ποίημα λείπει
Μένει η λύπη
Να μάς γλύφει τον θυμό.
Εδώ εντοπίζουμε ένα αριστοτεχνικό παιχνίδι παρηχήσεων (κενό – καινό, λύπη – λείπει) και προσωδίας –τονικότητας και ρυθμού. Η ενεή ποιητική α-μηχανία μεταλλάσσεται σε –ή απορρέει από- θλίψη. Το ποίημα είναι παρόν, εν εξελίξει, κι όμως λείπει, γράφεται την ίδια στιγμή που διαφεύγει: Μια ελλειπτική κι όμως ακριβής, φωτογραφική απεικόνιση του ποιητικού Πάθους· και ο υπέροχα τυχαίος –ή μήπως όχι;- ηχητικός συνειρμός του γλύφει, συναρθρώνει μουσικά το «γλύφω» -η λύπη που σμιλεύει/επιτείνει τον θυμό- με το «γλείφω» όπως γλείφω μια πληγή θεραπεύοντάς την –η λύπη γλυκαίνει/καταπραΰνει τον θυμό. Στο σημείο αυτό, αξίζει να αναφέρουμε και το γλωσσικό παιχνίδι της διακειμενικότητας, που η ποιήτρια χειρίζεται προσφυώς και γενναιόδωρα: Καβάφης, φόρος τιμής στον Αλεξανδρινό με κάποιους εμβόλιμους δικούς του στίχους, Με τον τρόπο του Μπρεχτ, ιδιοφυής προσαρμογή του Κύκλου με την κιμωλία στο αφήγημα μιας άνισης ερωτικής σχέσης καθώς και τα τρία ποιήματα από τη συλλογή 23 μέρες, που είναι ολόκληρη μια αναφορά στο ποιητικό τρίο Πλαθ-Χιουζ-Αναΐς Νιν. Συχνές και οι υπόγειες, ίσως και ανεπίγνωστες εκλεκτικές συγγένειες· αναφέρω ενδεικτικά το υπέροχο «επίγραμμα» «Κάθε τοίχος κι ένα σύνθημα. Αυτή είναι η ποίηση που διαθέτουμε σήμερα», επισημαίνοντας πόσο γοητευτικά, μυστικά και απροσδόκητα συναντά τον στίχο των Simon-Garfunkel στο εμβληματικό τραγούδι The Sound of Silence: “…And the sign said: the words of the prophets are written on the subway walls and tenement halls…”
Οι λέξεις, από δομικό υλικό και όπλο στα χέρια του δημιουργού…
Μα κι οι λέξεις μας μοιάζουν με πράγματα, θαρρώ.
Οι λέξεις μου είναι οι αποσκευές μου.
Οι λέξεις σου είναι οι δικές σου αποσκευές.
Μας οδηγούν στα πράγματα και μας απομακρύνουν.
Κι όταν τα αισθήματα τις αναζητούν,
καθάρια ποίηση δίνουν.
…συχνά μεταβάλλονται σε πεδίο μάχης, με την ποιήτρια να μας εισάγει στα ενδότερα της ποιητικής τελετουργίας, παράγοντας ποίηση από την ίδια την ποίηση: Διαρκώς ταλαντεύεσαι για το αν θα χρησιμοποιήσεις τη μία ή την άλλη λέξη (ή μήπως μία τρίτη καλύτερα;). Κάποτε τις αρνείται: «Δεν θα ’θελα να είμαι λέξη. Να μη συρθώ σαν πόρνη από στόμα σε στόμα.» Ανησυχεί μήπως μείνουν άδειο κέλυφος – φόρμα, στερημένες από το περιεχόμενό τους: …Να μη μου στερήσουν οι λέξεις την ανεπαίσθητη εκείνη αύρα την ουσία της ζωής. Αναζητά εναγώνια το αντίκρισμά τους, αναγνωρίζοντας τα όριά τους –…τα ποιήματα δε γράφονται μόνο με λέξεις– αλλά και την πολύτιμη, ζωτική, «σημαντική» τους λειτουργία: Σύνδεσε τη λέξη με την εποχή. Σύνδεσε το ποίημα με το πρόσωπο του ανθρώπου. Ενίοτε ωστόσο ταυτίζεται με αυτές: «Το σώμα μου Αλλάζει σχήμα Σκέτο ζυμάρι Πλάθεται ανάλογα Χύνω πολύ ιδρώτα για να γίνω η λέξη σου…». «Λέξεις σε λευκή κόλλα. Αυτό είμ’ εγώ…» αντιγράφω ξανά από την Αυτογνωσία, το ποίημα που, όπως προαναφέρθηκε, εισάγει την ανθολογία, βαρυσήμαντα δηλωτικό: εδώ, παραφράζοντας την περίφημη και άκρως ενδιαφέρουσα και με άπειρες προεκτάσεις ρήση του φιλόσοφου Μάρσαλ Μακ Λούαν Το μέσο είναι το μήνυμα, θα προσθέταμε ότι στην ποίηση, όχι το μέσο αλλά ο κώδικας είναι συχνά το μήνυμα, και στην προκειμένη περίπτωση ο δημιουργός-πομπός του μηνύματος ταυτίζεται και αυτοπροσδιορίζεται με τον κώδικα, σε ένα εκπληκτικό παράδειγμα αλληλοπεριχώρησης των γλωσσικών λειτουργιών.

Ο ποιητής είναι λοιπόν ο κώδικας; Οπωσδήποτε είναι και αυτό, και η συχνά εμπόλεμη σχέση δημιουργού και λέξεων ίσως να είναι υπαρξιακής υφής. Υπάρχουν άλλωστε και οι λέξεις που περίσσευαν, αυτές που δεν με ταξίδεψαν, λέει η ποιήτρια στο Ποίηση τέλος, παραδεχόμενη την ενίοτε οριστική απόσπασή τους από την ουσία, τη ναρκισσιστική τους τάση για αυθυπαρξία· υπάρχουν κι αυτές που ταυτίζονται με το ποθούμενο και εσαεί διαφεύγον εσύ: «Τα κύτταρά μου είναι γεμάτα από τις λέξεις και τις σιωπές σου […]εκείνη ερωτεύεται τις λέξεις σου;». Συχνά αναγνωρίζει το αδιέξοδό τους: Λες «εποχή μου είναι η ποίηση» και βουλιάζεις μέσα στις λέξεις…, …τα παιδιά δεν μεγαλώνουν με λέξεις. Εδώ χρειάζονται χέρια και σώματα… Την τρομάζουν οι ανοίκειες λέξεις –Φοβάμαι τις λέξεις που δεν είναι δεμένες με τα βιώματά μου.– αλλά και τις αποθαυμάζει –μέσα στη σιωπή ακούς τη μουσική των λέξεων, Σαν ρέουν οι λέξεις όλα ανθίζουν. και επενδύει σε αυτές –Χωρίς αναπνοή να τις διανύεις. Να εναποθέτεις σ’ αυτές τις ελπίδες σου. ομολογώντας τη δύναμή τους: Δεν κινδυνεύουμε απ’ το σκοτάδι, νομίζω. Εκείνο κινδυνεύει βασικά. Από το φως που χτίζουν οι λέξεις μας. Και ταυτόχρονα είναι το παυσίλυπό της, λειτουργώντας παραπληρωματικά στη θλίψη:
…κάθε φορά που η καρδιά τον δρόμο χάνει,
είναι οι λέξεις που αναδύονται ορθές
Με παντομίμα μού υπενθυμίζουν πάντα
πως έζησα ουκ ολίγες ηδονές
Στο ποίημα αυτό, ένα από τα ελάχιστα έμμετρα της ανθολογίας, η λέξη «παντομίμα», δανεισμένη από την άλλη δημιουργική περιοχή της ποιήτριας, το θέατρο, παίζει πάλι το μεταγλωσσικό παιχνίδι, σωματοποιώντας τις λέξεις ως αυτόνομες οντότητες-εικόνες. Αξίζει εδώ να επισημάνουμε, παρενθετικά, άλλα δύο ανθολογημένα ποιήματα που ερωτοτροπούν με το θέατρο και τη μάσκα, με την ελευθερία και την ηδονή των πολλαπλών ταυτοτήτων, με την αναπόδραστη φθορά των πραγμάτων αλλά και τη μαγική δυνατότητα υπέρβασής της από την Τέχνη. Πρόκειται για τα Φαντάσματα και Παιχνίδι.
Συχνά, λοιπόν, οι λέξεις και ευρύτερα η ποιητική έμπνευση παίζουν τον ρόλο του παυσίλυπου, – είπα μήπως και αναπληρώσω γράφοντας το κενό της απουσίας σου, εγώ θα γράψω μόνο για την Ποίηση που με βοηθάει να τ’ αντέχω όλα αυτά.– καθώς, με τις «λέξεις» του Καρυωτάκη, …μας διώχνουνε τα πράγματα, κι η ποίησις είναι το καταφύγιο που φθονούμε. Στο ποίημα Ο λύκος μου, μια έξοχη απόπειρα απεικόνισης και χαρτογράφησης της σκοτεινής μας περιοχής, του τόσο οικείου κι όμως ανοίκειου θηρίου που εγκαταβιώνει μέσα μας, πάλι η ποίηση λειτουργεί ή καλείται να λειτουργήσει ως αντίβαρο στον αρχέγονο φόβο. Και ξανά η ποιήτρια επικαλείται τη Μούσα. Και, ρωτώντας τον «λύκο» “Γιατί δεν μ` αφήνεις να σε κάνω ποίημα;” τον έχει ήδη κάνει· ζητώντας του να τον εξημερώσει, τον έχει εξημερώσει. Πρόκειται για ένα ακόμα «αυτόφωρο» παράδειγμα επιτελεστικής λειτουργίας της γλώσσας, μία αριστοτεχνική συγχώνευση ποιητικότητας και μετα-γλωσσικότητας, όπου το ίδιο το ποίημα επικαλείται και αναρωτιέται για τον εαυτό του.
Ωστόσο, για την Ξηρογιάννη, οι δύο πόλοι της Ποίησης και της θλίψης δεν σχετίζονται μόνο συμπληρωματικά· ενίοτε η οδύνη και το κενό είναι απαραίτητα για να παρεισφρύσει η δημιουργία: Έχασα εσένα μα κέρδισα την Ποίηση Χρειάζομαι την απουσία των λέξεών σου για να χτίσω το ποίημά μου. Το ζήτημα της αλληλοβόρου σχέσης μεταξύ καλλιτεχνικής δημιουργίας και προσωπικής ισορροπίας έχει απασχολήσει την ποιήτρια και στο πεζό της, τη νουβέλα Το σώμα του έγινε σκιά, όπου ο κεντρικός ήρωας –καταξιωμένος χορευτής- «καίγεται», συμπαρασύροντας και τους αγαπημένους του, στην ίδια τη φλόγα της καλλιτεχνικής του ιδιοφυΐας. Όπως σταθερά την απασχολεί και το δίπτυχο Ποίησης/Ζωής: Πρόκειται για αντιθετικό ζεύγος; «…Oι άνθρωποι απελπίστηκαν και βγήκαν στους δρόμους. Κι η ποίηση μοιάζει τώρα μακρινή ανάμνηση, μια τέχνη γραφική.» «Άλλοτε ο κόσμος μου ήταν τα ποιήματα μα δεν αρκούν πια. Δεν παλεύεται η πραγματικότητα με όμορφα συνδυασμένους τρόπους» Ενίοτε ναι, όταν ο εξωτερικός κόσμος καταρρέει τότε και το εσωτερικό σύμπαν του ποιητή διαρρηγνύεται, και η Ποίηση γίνεται αποστολή, όπου «…δεν αναζητούμε τη μεγάλη ποίηση αλλά την επείγουσα.»
Άλλοτε πάλι, η δυσχέρεια να «μεταλάβει Σώμα και Αίμα» ζωής οδηγεί τον ποιητή στη γραφή, και τότε, στην εμπόλεμη ζώνη του ποιείν και του ζην, η Ποίηση γίνεται η κραυγή –ή το λάφυρο- του ηττημένου:
«Δε θέλω να γράφω ερωτικά ποιήματα μόνο. Θέλω να ζήσω τον έρωτα…»
«Λίγα ταξίδια στη ζωή μου έχω κάνει και αυτά ποιητικά, κυρίως, τα λες…»
Δεν έχεις πρόθεση
να τα βάλεις με την αϋπνία
(έχεις συμφιλιωθεί μαζί της πια).
Κι είναι αυτή που σε πήρε από το χέρι
και σε οδήγησε στην ποίηση.
Δεν λείπουν, ωστόσο, και οι μαγικές στιγμές της σύνθεσης, όταν τα δύο «στρατόπεδα» συγκροτούνται σε ένα ενιαίο πεδίο αλληλοτροφοδότησης:
«H Ποίηση είναι μια πολυτέλεια
σε τέτοιους καιρούς, θα πεις.
Κι όμως, μπορεί να είναι δρόμος.»
«Πώς μεταφράζεται η ζωή
σε λόγο ποιητικό
αυτό πρέπει να δείξεις.»
«…Με τη σαγήνη ας αρχίσει αυτό το ποίημα.
Οπότε βάλε το χέρι σου πάνω στη γάμπα μου.
Τώρα.»
Είναι εμφανής σε όλη τη διαδρομή της ποιήτριας, και στην ανθολογία διαφαίνεται με απόλυτη ενάργεια, η ανάγκη της να διερευνήσει νέες δημιουργικές ατραπούς, να κάνει μάλλον παρά να γράφει «…ποίηση αληθινή, ποίηση επικίνδυνη…» υπερβαίνοντας την κεντρομόλο ποιητική εσωστρέφεια να επινοήσει νέους κώδικες διασώζοντας το βάρος των λέξεων, να σμιλεύσει τις λέξεις διασώζοντας το περιεχόμενό τους, να περισώσει όση Ζωή μπορεί εντός της Ποίησης και όση Ποίηση μπορεί εντός της Ζωής. Αν το ποίημα είναι η πραγματικότητα σε ελεύθερη μετάφραση, όπως το είχε ορίσει η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, η Ξηρογιάννη αναμετριέται ακριβώς με τα όρια και τον κώδικα της διαδικασίας· κάτι περισσότερο: αναρωτιέται για την ίδια τη διαδικασία… Ανθολογώντας τον εαυτό της θέλησε, και πέτυχε, την αντιγράφω, να φτιάξει μια νέα ποιητική.

.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΒΟΥΖΗΣ

Περιοδικό “Χάρτης” 38     Φεβρουάριος 2022

Η πλάγια εκδήλωση της κυριολεξίας

Όταν δεν μετράς τη σιωπή σωστά,
αυτό,
ισοδύναμο είναι του θανάτου.
Χρειάζομαι την απουσία των λέξεών σου
για να χτίσω το ποίημά μου.
Χρειάζομαι όμως και την παρουσία σου
για να χτίσω τη ζωή μου.
Να σε νιώθω κοντά
– και να είσαι.
Όταν χάνω το μέτρημα,
να με διορθώνεις.

(Απλή αριθμητική, σ. 118)

Η προ­ο­πτι­κή των ποι­η­μά­των της Αση­μί­νας Ξη­ρο­γιάν­νη ανοί­γε­ται προς τον βαθ­μό μη­δέν του πα­ρω­χη­μέ­νου ποι­η­τι­κού τρό­που. Αυ­τό χρειά­ζε­ται βέ­βαια να εξη­γη­θεί: Ως πα­ρω­χη­μέ­νος τρό­πος εν­νο­εί­ται μία ποι­η­τι­κή πρα­κτι­κή η οποία έλ­κει την κα­τα­γω­γή της από το φρο­ϋ­δι­κό μο­ντέ­λο της ερ­μη­νεί­ας των ονεί­ρων. Ο Φρό­υντ στρέ­φε­ται απο­κλει­στι­κά στη φόρ­μα και στη δο­μή του ονεί­ρου, με συ­νέ­πεια να το αντι­με­τω­πί­ζει ως μία εν εξε­λί­ξει δια­δι­κα­σία στο πε­δίο του ση­μαί­νο­ντος. Το όνει­ρο δεν αντι­προ­σω­πεύ­ει μία ανα­πα­ρά­στα­ση η οποία θα επέ­τρε­πε τη με­τά­φρα­σή της σε κά­ποια απω­θη­μέ­νη επι­θυ­μία. Αντί­θε­τα, ταυ­τί­ζε­ται με τη συ­νε­χή επε­ξερ­γα­σία του από μία δη­μιουρ­γι­κή λο­γο­κρι­σία η οποία μπλο­κά­ρει τις επι­θυ­μί­ες. Με­τα­τρέ­πε­ται σε ένα κεί­με­νο δια­δο­χι­κών πα­ρα­μορ­φώ­σε­ων και πρι­σμα­τι­κών δια­θλά­σε­ων, απο­κλεί­ο­ντας τον εντο­πι­σμό της αφε­τη­ρί­ας του και του πραγ­μα­τι­κού του νο­ή­μα­τος. Ανα­λό­γως, ο πα­ρω­χη­μέ­νος τρό­πος εί­ναι μία ποι­η­τι­κή γρα­φή πο­λυ­ε­πί­πε­δης με­τα­φο­ρι­κό­τη­τας, αλ­λε­πάλ­λη­λων συ­νειρ­μών και πα­ρα­μορ­φώ­σε­ων, πο­λύ­ε­δρων συμ­βο­λι­σμών, ακα­τά­παυ­στων με­ταλ­λα­γών και με­τα­το­πί­σε­ων, η οποία εμπο­δί­ζει τη νοη­μα­το­δό­τη­ση και συ­να­κό­λου­θα απο­διαρ­θρώ­νει το πε­δίο της ανα­φο­ράς. Στα ποι­ή­μα­τα της Αση­μί­νας Ξη­ρο­γιάν­νη ασκεί­ται μία ισχυ­ρή τά­ση απο­μά­κρυν­σης από αυ­τή την υπερ­βο­λι­κά χρη­σι­μο­ποι­η­μέ­νη πρα­κτι­κή. Οι βαθ­μί­δες των συ­νειρ­μών και των με­τα­το­πί­σε­ων μειώ­νο­νται στο ελά­χι­στο. Η υπαι­νι­κτι­κό­τη­τα, η οποία στο πλαί­σιο του πα­ρω­χη­μέ­νου ποι­η­τι­κού τρό­που κα­τα­ντά ταυ­τό­ση­μη με την κρυ­πτι­κό­τη­τα, εδώ απο­τε­λεί απλώς μία πλά­για εκ­δή­λω­ση της κυ­ριο­λε­ξί­ας. Έτσι επα­νεμ­φα­νί­ζε­ται διαρ­θρω­μέ­νο το πε­δίο της ανα­φο­ράς. Σώ­ζε­ται η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα από την οποία ξε­κι­νά ένα ποί­η­μα ή η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα στην οποία κα­τα­λή­γει. Μα­ζί με το πε­δίο της ανα­φο­ράς επι­στρέ­φει και η στέ­ρεη νοη­μα­το­δό­τη­ση. Οι λέ­ξεις ανα­κτούν τη ση­μα­σία τους και το ποί­η­μα συ­νο­λι­κά προσ­διο­ρί­ζε­ται από ένα ορι­σμέ­νο νό­η­μα.

Η Αση­μί­να Ξη­ρο­γιάν­νη ανή­κει στις ποι­ή­τριες μί­ας γυ­ναι­κεί­ας γρα­φής δια­φο­ρο­ποι­η­μέ­νης από τον τύ­πο της γυ­ναι­κεί­ας γρα­φής ο οποί­ος έχει επη­ρε­α­στεί από τη ψυ­χα­νά­λυ­ση και τον μο­ντερ­νι­σμό. Τα ποι­ή­μα­τά της δεν απο­σκο­πούν στη ρή­ξη με το Συμ­βο­λι­κό. Αρ­κού­νται στο να απερ­γά­ζο­νται με απλή γλώσ­σα την υπο­νό­μευ­σή του, μέ­χρι εκεί­νο το όριο όπου θα κα­τα­στεί δυ­να­τή η πα­ρου­σία της ετε­ρό­τη­τας. Πρό­κει­ται για το ξε­δί­πλω­μα ενός κα­θα­ρού ύφους με το οποίο προ­σπα­θεί­ται η προ­σω­ρι­νή «απο­κυ­ριάρ­χη­ση» του κυ­ρί­αρ­χου λό­γου. Κα­μία διά­θε­ση ανα­τρο­πής, μό­νο η επι­θυ­μία της γυ­ναί­κας να μι­λή­σει ου­σια­στι­κά. Αυ­τό το ύφος προ­ϋ­πο­θέ­τει έναν συν­δυα­σμό του αρ­χαϊ­κού λυ­ρι­σμού της Σαπ­φούς με το αρ­χαίο επί­γραμ­μα και με το χαϊ­κού. Τα πε­ρισ­σό­τε­ρα ποι­ή­μα­τα εί­ναι σύ­ντο­μα, εν­σω­μα­τώ­νουν οι­κεία σύμ­βο­λα και δρο­μο­λο­γούν τη με­τα­τρο­πή ενός προ­σω­πι­κού συμ­βά­ντος σε τό­πο συ­νά­ντη­σης, μέ­σω μί­ας γλώσ­σας η οποία επι­ζη­τεί την επι­κοι­νω­νία. Το ποι­η­τι­κό υπο­κεί­με­νο δη­λώ­νει την έντο­νη πα­ρου­σία του, μό­νο και μό­νο για να κα­ταρ­γη­θεί δια­μοι­ρα­ζό­με­νο. Υπάρ­χουν εδώ η μό­νι­μη και συ­νή­θως ερω­τι­κή απο­στρο­φή προς τον άλ­λο, η διαρ­κής προ­σο­χή προς την ποί­η­ση, η μη­τρι­κή τρυ­φε­ρό­τη­τα αλ­λά κυ­ρί­ως υπάρ­χει ο λό­γος που προ­σφέ­ρε­ται ως σώ­μα.

Η κατάρρευση έγινε πλέον τρόπος ζωής,
και συ δεν θα γράψεις άλλο για ανισόρροπους έρωτες
ή ιδανικούς εραστές.
Η εποχή σού δείχνει τον δρόμο,
δεν έχεις παρά να τον ακολουθήσεις.
Πάρε υλικό από τη διάλυση
και χτίσε ένα ακέραιο ποίημα.

(Η εποχή και το ποίημα, σ. 89)

Αν κά­τι χρειά­ζε­ται τώ­ρα σε αυ­τή την ποι­η­τι­κή εί­ναι να εξε­λι­χθεί σε μία ανα­νε­ω­τι­κή πρό­τα­ση με την εγκα­τά­λει­ψη του πα­ρελ­θο­ντι­κού ορί­ζο­ντα. Ανα­λυ­τι­κό­τε­ρα: Πρέ­πει η οι­κειό­τη­τα η δη­μιουρ­γη­μέ­νη επά­νω στη βά­ση του αρ­χαί­ου λυ­ρι­σμού, του χαϊ­κού και των κα­θιε­ρω­μέ­νων συμ­βό­λων να αντι­κα­τα­στα­θεί από την ανοι­κεί­ω­ση, με μία στρο­φή στον λό­γο όπως αυ­τός δι­κτυώ­νε­ται κα­τά την πα­ρο­ντι­κή φά­ση μέ­σα από τα κα­νά­λια των μέ­σων επι­κοι­νω­νί­ας και υπό τη μό­νι­μη σκιά των κρί­σε­ων. Ο σύγ­χρο­νος λό­γος εί­ναι ο λό­γος της επι­σφά­λειας. Ση­μα­δεύ­ε­ται από ρήγ­μα­τα τα οποία προ­κα­λεί η συ­νύ­παρ­ξη των φό­βων του πα­ρό­ντος με εκεί­νους οι οποί­οι προ­έρ­χο­νται από ένα δυ­στο­πι­κό μέλ­λον. Από τη γυ­ναι­κεία γρα­φή λοι­πόν της Αση­μί­νας Ξη­ρο­γιάν­νη μπο­ρεί σί­γου­ρα να προ­κύ­ψει μία απλή ιδιό­λε­κτος, η οποία θα θε­ρα­πεύ­ει τα ρήγ­μα­τα του λό­γου κλεί­νο­ντάς τα με εκ­δο­χές της ετε­ρό­τη­τας. Άλ­λω­στε, ένα βή­μα προς αυ­τή την κα­τεύ­θυν­ση εί­χε ήδη γί­νει το 2013, στην τρί­τη συλ­λο­γή της με τον τί­τλο Επο­χή μου εί­ναι η ποί­η­ση, από όπου και το ποί­η­μα το οποίο πα­ρα­τέ­θη­κε πιο πά­νω.

.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΥΣΗ

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΒΑΚΙΡΤΖΗ

Κάθε ποίημα είναι μοναδικό όπως κι αν το έχει γράψει ή το παρουσιάζει ο δημιουργός του. Μοιάζει και ταυτίζεται με την υπαρξιακή ψυχολογία, τον υπαρξισμό που άμεσα επηρέασε τον υπερρεαλισμό σε Ελλάδα και Ευρώπη. Άλλωστε η Ιστορία προσέγγισε φιλοσόφους από την εποχή του Νίτσε, Ελύτη , Σεφέρη, ψυχαναλυτές, Φρόυντ, Γιούνγκ, συγγραφείς, όπως οι Πίντερ και Προυστ… Ακόμα και αρχαία συγγράμματα ανά τον κόσμο (Κίνα, Ελλάδα, Αραβικών χωρών) και η Βίβλος βασίζονται στην καθημερινότητα του ανθρώπου. Την αγωνία του να αναλύσει όσα του συμβαίνουν και να αφήσει ένα στίγμα, το δικό του προσωπικό στίγμα, στην αιωνιότητα. Στους Απογόνους, σαν μια πρόσθετη σοφία, σαν αυτή που περιγράφει στο ομώνυμο μυθιστόρημά του ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος.

Έτσι και η ποίηση της Ασημίνας Ξηρογιάννη, τόσο σε όλα της τα ποιήματα όσο και στα χαϊκού της συνομιλεί με την ανά αιώνες ζωή όπως αυτή καταγράφεται στα γονίδια και στον εγκέφαλό μας. Όλο αυτό περιγράφεται εύστοχα σε μια φράση του ελληνοαμερικανού συγγραφέα «το σώμα, αυτός ο ελέφαντας».

Στην ποιητική συλλογή «Δεύτερη Φύση» η Ασημίνα Ξηρογιάννη αξιοποιεί, συλλέγει, υπαρξιακά ανησυχίες, προβληματισμούς, όνειρα, γνώσεις, εμπειρίες, στην αναμονή του Έρωτα, της ελευθερίας στην Ελλάδα του σήμερα, γιατί υπάρχει μεγάλη ύπνωση και επικίνδυνη σιγή. Σιγή, ύπνωση, Καρυωτακική […] «Θάνατος είν’ οι κάργιες που χτυπιούνται στους μαύρους τοίχους και στα κεραμίδια…θάνατος τα ζουμπούλια στο μπαλκόνι και ο δάσκαλος με την εφημερίδα».

Ναι, η κοινωνία παραμένει εν υπνώσει, μη δημοκρατική και ανέραστη, κραυγάζει την παρακμή της παγκοσμίως, σε ανέραστες γερασμένες ιδέες, κραυγές εκδημοκρατισμού σχέσεων, ατόμου, κοινωνίας.

Διαβάζουμε στα χάι κού της Δεύτερης Φύσης:

Θέλω μια τέχνη
που ανελέητα να
με ανατρέπει.

Η μνήμη χτίζει
τη ζωή, η λήθη την
υπονομεύει.

Εγώ Πηνελόπη
Εσύ Οδυσσέας που
ποτέ δεν θα ‘ρθεί.

Η χώρα πενθεί.
Απαιτείται λεν σιωπή.
Όχι! Φτάνει πια.

Οι θεατρικές ,όσο και οι φιλολογικές γνώσεις, η πείρα της ποιήτριας, περνάνε ολοκάθαρα στα γραπτά της, αποφεύγοντας τα υπονοούμενα, τους γρίφους, τους υπαινιγμούς-περιττά πλουμίδια-τα οποία μπερδεύουν σήμερα τον αναγνώστη ή τον απωθούν από το διάβασμα. Λείπει που λείπει η μάθηση της ανάλυσης από τα σχολεία, συνάμα με την κατάργηση των αρχαίων ελληνικών και την βαθμοθηρία, τι άμυνες να μείνουν στον σύγχρονο μέσο πολίτη, ώστε να ωριμάσει, να γνωρίζει καλά τι ζητά και κυρίως πώς να το ζητά/επιζητά;

Συγχαίρουμε την κυρία Ασημίνα Ξηρογιάννη γιατί με την ευαισθησία που είχαν οι ποιητές του ΄20, του ΄30 και λίγο μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, μαζί με τη λακωνικότητα του Πίντερ, εκφράζει στη Δεύτερη Φύση λιτά τη ζωή και την αγωνία όλων μας σήμερα.

.

ΕΥΣΤΑΘΙΑ ΔΗΜΟΥ

Περιοδικό “Θράκα” 26/8/2019

Η δύναμη της συμπύκνωσης

Έπειτα από δέκα ακριβώς χρόνια στο χώρο της ποίησης, η Ασημίνα Ξηρογιάννη, και αφού δοκιμάστηκε επιτυχώς στον ελεύθερο στίχο, αποφασίζει να στραφεί και να καλλιεργήσει ένα ιδιαίτερα δύσκολο, απαιτητικό όσο και προκλητικό είδος ποίησης. Πρόκειται για το μικρότερο σε έκταση ποίημα, το περίφημο χαϊκού, ιαπωνικής προέλευσης – τώρα πια παγκόσμιας εμβέλειας – που κέντριζε και συνεχίζει να κεντρίζει το ενδιαφέρον και τη δημιουργική διάθεση των ποιητών. Η δοκιμή και η δοκιμασία πάνω στη φόρμα του χαϊκού μπορεί, είτε να λειτουργήσει ως πρόκληση και άσκηση για ένα νέο ποιητή, είτε ως πειραματισμός για έναν ποιητή περισσότερο έμπειρο
που έχει καλλιεργήσει την ποίηση σε άλλες μορφές και επιδιώκει τώρα να
τιθασεύσει και να χωρέσει την έμπνευσή του σε 17 μόλις συλλαβές, αυστηρά
κατανεμημένες στο σχήμα 5-7-5 συλλαβών σε κάθε στίχο. Σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση ανήκει η Ασημίνα Ξηρογιάννη.

Με ένα σύνολο εξηνταπέντε ποιημάτων – χαϊκού, η ποιήτρια κατορθώνει να δείξει πως η μικρή φόρμα είναι ίσως πιο καίρια και καταλυτική στην έκφραση της ποιητικής σκέψης και στη μορφοποίηση της ποιητικής έμπνευσης. Κι αυτό γιατί η δέσμευση του χώρου, αλλά και του χρόνου, δημιουργεί την ανάγκη για συντομία και αφαίρεση, έτσι που να μένει μόνο ο πυρήνας και η ουσία που, λειτουργώντας ακριβώς σαν σπόρος, μπορεί να δώσει αφορμή για έναν
χείμαρρο σκέψεων και συσχετισμών από την πλευρά του αναγνώστη.

Η θεματολογία των ποιημάτων της συγκεκριμένης συλλογής εκκινεί από διάφορες κατευθύνσεις. Ένας πρώτος μεγάλος κύκλος αποτελείται από
τα ποιήματα που μιλούν και ορίζουν την ίδια την ποίηση και την ποιητική
δημιουργία. Οι λέξεις ως πρώτη ύλη της ποίησης και η αγάπη του ποιητή γι’ αυτές («Αρκεί ν’ αγαπάς / τις λέξεις για να είσαι / ποιητής;» Ρωτάς!), η έμφυτη τάση του τελευταίου να βυθίζεται στη σιωπή (Πάντα τη σιωπή/αναζητάς. Γνήσιος/είσαι ποιητής.), η έμπνευση και η φύση της (Η
παραφορά/δεύτερη φύση είναι/για σένα, Μούσα), η λειτουργία της φαντασίας (Ό,τι δυνατό/μέσα στη φαντασία/πάντα υπάρχει), η σημασία της ποίησης για τον ποιητή (Την γραφή σου λες/ουσία της ύπαρξης/που έχεις ντυθεί), η διαδικασία δημιουργίας του ίδιου του χαϊκού (Με τις Ιδέες/φλερτάρεις
και τις Λέξεις./Φτιάχνεις χαϊκού), η ανατρεπτική λειτουργία της τέχνης, η
ποίηση ως αντίδοτο στο πέρασμα του χρόνου, ο σκοπός και το ζητούμενο κάθε ποιητικής δημιουργίας, αλλά και η ποίηση ως υποκατάστατο του έρωτα (Γεια σου, εραστή!/Καλή μας αντάμωση/μες στο ποίημα.) είναι μερικά από τα θέματα που θίγει η ποιήτρια σε σχέση με την τέχνη του λόγου, ενώ κοντά σε αυτά στέκουν τα χαϊκού που μιλούν για την τέχνη του θεάτρου (Κάνεις
θέατρο./Υπερβαίνεις το ψέμα/μιας ρηχής ζωής.).

Έναν δεύτερο κύκλο αποτελούν τα ποιήματα που αφορμώνται από τυπικά και αγαπημένα – υπαρξιακά κυρίως – θέματα των ποιητών όπως είναι η μοναξιά (Φάε μοναξιά!/Θα γίνεις πιο δυνατός!/Φάε μοναξιά), η φθαρτή φύση του
ανθρώπου (Είμαστε τρωτοί./ Αν το αποδεχθείς,/όμορφα θα ζεις.), η αγάπη
(Αγάπη είναι:/αληθινή έκφραση./Μόνο αυτό), ο έρωτας, η ηδονή, η μνήμη και η λήθη, το όνειρο, η αμαρτία, οι εμμονές. Η προσέγγιση των θεμάτων αυτών, μόνο και μόνο λόγω της φόρμας του χαϊκού, γίνεται με έναν τρόπο τελεσίδικης απόφανσης ή αποφθέγματος, με μια φιλοσοφία και θυμοσοφία ζωής που αποδεικνύει περίτρανα ότι μια σκέψη απλή και αβίαστη μπορεί να μορφοποιηθεί σε ποίηση και, αντίστροφα, η ποίηση να προσφέρει το όχημα σκέψεων που ενώ φαντάζουν περίπλοκες, στην πραγματικότητα είναι
τόσο απλές, όσο και η ίδια η ζωή.

Μια άλλη, μεγάλη ομάδα αποτελούν τα διδακτικά – συμβουλευτικά χαϊκού με τα οποία η Ξηρογιάννη είτε δίνει γενικές συμβουλές για τη ζωή (Την άλλη ζωή/περιμένοντας πάντα,/ποτέ σου δε ζεις) και για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει ο κάθε άνθρωπος να αντιμετωπίζει τον εαυτό του, είτε προτρέπει τον ποιητή να λειτουργεί αφυπνιστικά των συνειδήσεων (Ξεβόλευσέ τους/με τους στίχους, ποιητή!/Βάλε τους φωτιά!), αλλά και τον κάθε άνθρωπο να μιλά γιατί μόνο έτσι μπορεί να αισθάνεται ζωντανός. Άλλοτε πάλι αποφαίνεται για την αληθινή φύση του καλού και του κακού (Καλό και κακό/συχνά την ίδια μάσκα/φοράνε, ακούς;), για την έννοια και το νόημα της αληθινής θρησκείας (Θρησκεία είναι:/όπως εσύ θέλεις να/ζεις τη ζωή σου.), αλλά και για τη ματαιότητα των προσπαθειών του ανθρώπου, ένα θέμα που έχει διαχρονικά,
από τον Όμηρο κιόλας, δώσει σπουδαία ποιήματα με κορυφαίο τους «Τρώες» του Καβάφη.

Τέλος, αν και λιγότερα, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα ποιήματα με τα οποία η Ξηρογιάννη αποτίει φόρο τιμής σε μεγάλους καλλιτέχνες – ζωγράφους, λογοτέχνες, θεατρανθρώπους, σκηνοθέτες. Μοντιλιάνι, Μουνκ, Λόρκα,
Σαίξπηρ, Καβάφης, αλλά και Βογιατζής, Γούντι Άλλεν είναι τα πρόσωπα εκείνα στα οποία απευθύνεται ή με τα οποία συνδιαλέγεται η ποιήτρια εντασσόμενη με αυτόν τον τρόπο σε μια παράδοση και, το κυριότερο, αναγνωρίζοντας τις οφειλές της σε μια σειρά μεγάλων δημιουργών που
με τον έναν ή τον άλλο τρόπο υπήρξαν δάσκαλοι και εμπνευστές της.

Εκείνο που, συνολικά, αξίζει να παρατηρήσει κανείς είναι η σαφής προτίμηση της ποιήτριας στη χρήση του δεύτερου ενικού προσώπου. Είναι πολλά τα ποιήματα στα οποία η Ξηρογιάννη απευθύνεται σε κάποιον, που θα μπορούσε να είναι και ο ίδιος της ο εαυτός, άλλοτε για να αναρωτηθεί και άλλοτε για να αποφανθεί ή να ζητήσει κάτι. Η προτίμηση αυτή μπορεί να ερμηνευθεί από μια τάση της ποιήτριας, ενδεχομένως ενδόμυχη, λόγω της ενασχόλησής της με
το θέατρο στο οποίο το β΄ ενικό είναι το κατεξοχήν πρόσωπο και το οποίο
συγκροτεί τους διαλόγους. Στην ποίηση, βέβαια, το β΄ ενικό χρησιμοποιείται
κυρίως για να προσδώσει έναν συμβουλευτικό χαρακτήρα και να καταστήσει τη σχέση δημιουργού – αναγνώστη αμεσότερη και στενότερη.

Με τη Δεύτερη Φύση η Ξηρογιάννη εισέρχεται σε έναν ποιητικό χώρο ιδιαίτερα απαιτητικό, όσο και γοητευτικό, πετυχαίνοντας έναν διπλό
σκοπό. Αφενός μεν να βαθύνει, να εξελίξει και να δώσει νέα κατεύθυνση στην τέχνη της, αφετέρου δε να προσφέρει στον αναγνώστη ένα εγχειρίδιο ζωής και να τον κάνει κοινωνό της δικής της βιοθεωρίας, των δικών της αντιλήψεων, αλλά και των δικών της συναισθημάτων, εμπειριών και
βιωμάτων. Η ποίησή της, κι σε αυτή τη συλλογή διακρίνεται για την αλήθεια
και την ειλικρίνεια της και φυσικά για την οικονομία και τη λιτότητα του
ποιητικού λόγου. Από αυτήν την άποψη βαθαίνει κι πλουτίζει την μακροχρόνια παράδοση των χαϊκού, προσφέροντας όμως παράλληλα και μια απόλαυση αισθητικής τάξεως που προκύπτει από την απλότητα, τη συμπύκνωση και την ευστοχία.

.

ΧΡΥΣΑ ΜΑΣΤΟΡΟΔΗΜΟΥ

Fractal Μάιος 2019

Υπαρξιακή, βιωματική ποίηση

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη είναι μια από τις ομότεχνες ποιήτριες της γενιάς μου της οποίας την ποίηση ξεχωρίζω ιδιαίτερα για πολλούς λόγους και κυρίως γιατί καταφέρνει μέσα από σύντομα ποιήματα, να λέει με λίγα λόγια μεγάλες αλήθειες, όπως τα συνθήματα ή τα γκράφιτι των τοίχων καθώς βαδίζουμε σε μια μεγαλούπολη.

Εργαζόμενη, μητέρα και κυρίως μια διανοούμενη του καιρού μας έχει δώσει ήδη μια μεγάλη γκάμα του ποιητικού και λογοτεχνικού της έργου αφού έχει εκδώσει ήδη εφτά ποιητικές συλλογές, νουβέλα, θεατρικό μονόπρακτο και έχει επιμεληθεί συλλογικών έργων για το θέατρο και την ποίηση.

Η νέα της ποιητική συλλογή, Δεύτερη φύση, εξηνταπέντε χαϊκού από τις εκδόσεις ΑΩ είναι ένας πειραματισμός της ποιήτριας στο δύσκολο είδος των χαϊκού στο οποίο ανταποκρίνεται με μεγάλη επιτυχία. Η μοναξιά, ο έρωτας, οι εσωτερικές μας φωνές, οι αμφιβολίες, οι κρυμμένες μας αλήθειες θα βρεθούν στο στόχαστρο της ποιήτριας και θα εξοβελιστούν άρτια με την ποιητική της δεινότητα, την αμεσότητα και την ειλικρίνεια που τη διακρίνει:

Είμαστε τρωτοί.
Αν το αποδεχθείς,
όμορφα θα ζεις.
——–
Η ποίηση και ο ορισμός της σε πολλές ποιητικές της δημιουργίες την έχει απασχολήσει και την απασχολεί και σε αυτή την ποιητική της συλλογή:

Θέλω μια τέχνη
που ανελέητα να
Με ανατρέπει.

—————–

Κάνε το χρόνο
που έχασες στίχο, και
θα τον βρεις πάλι.

Φυσικά ο έρωτας δε θα μπορούσε να λείπει από τα χαϊκού της ποιήτριας:

Έρωτας θα πει:
“ Το βλέμμα σου τα φταίει ”
Κι αυτό αρκεί.

Μ’ αγαπάς εσύ
γι αυτό κι εγώ ποτέ
δεν θα πεθάνω

Η ποίηση της Ξηρογιάννη είναι βιωματική, υπαρξιακή, βαθιά αισθαντική, που παρά τον περιορισμό των χοϊκού καταφέρνει με μεγάλη μαεστρία να συμπυκνώσει όλη εκείνη την προσπάθεια του ανθρώπου να ισορροπήσει τις βαθύτερες αλήθειες του μέσα στον κόσμο.

Τρυγάς το κύμα.
Σαν Οδυσσέας ζητάς
το ανέφικτο.

.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΟΣ

frear.gr 12/4/2019

Ανάδραση της ποίησης: Ανάγνωση έξι βιβλίων της Ασημίνας Ξηρογιάννη με αφορμή τα δέκα χρόνια παρουσίας της στα γράμματα (2009-2019)

Μια διαρκής κίνηση ανάμεσα στην ποίηση (ακόμη και με τη μορφή πεζού λόγου) και το θέατρο, τη θέληση για δράση/ερωτική επιθυμία και τον λογοτεχνικό αναστοχασμό, διατρέχει το έργο της Ασημίνας Ξηρογιάννη, το οποίο είναι πολυπρισματικό, με δέκα διαφορετικά μεταξύ τους βιβλία μέχρι σήμερα, διεκδικώντας την προσοχή μας (η ίδια είναι θεατρολόγος, καθηγήτρια θεατρικής αγωγής, ποιήτρια, πεζογράφος, δραματουργός, κριτικός, υπεύθυνη του ιστολογίου “varelaki/notationes – σελίδες τέχνης και πολιτισμού”, από το 2009, ανθολόγος ποίησης και εμψυχώτρια λογοτεχνικών εκδηλώσεων).

Στη συνέχεια θα επιχειρήσουμε τη συγκριτική ανάγνωση έξι βιβλίων ποίησης και πεζογραφίας της (παραλείποντας εδώ, χάριν οικονομίας, το θεατρικό έργο Οντισιόν, τα ποιητικά της Δοκιμάζοντας το ποίημα και Λίγη φθορά για γούρι και την ανθολογία Το θέατρο στην ποίηση που επιμελήθηκε το 2017 μαζί με την Αγγέλα Γαβρίλη).

Η προμετωπίδα της πρώτης ποιητικής της συλλογής Η προφητεία του ανέμου (Δωδώνη, 2009), προειδοποιεί ήδη, από το ξεκίνημα, για την επαναλαμβανόμενη παρουσία του έρωτα στη θεματική της.

Έχασα εσένα μα κέρδισα την Ποίηση.

Η ερωτική επιθυμία και η μη ανταπόκριση σ’ αυτήν γεννά την ποίηση (Η τρέλα του έρωτα δεν ξεγελιέται με τίποτα, γράφει), το δε β’ πρόσωπο (:συνομιλία) συντάσσει τα ποιήματα. Στο ποίημα «Η σκέψη μου βυθίστηκε στα χέρια σου» (σελ. 14), τα δάκτυλα του ερωμένου έχουν τη θέση των αηδονιών που δεν σ’ αφήνουν να κοιμηθείς στις σεφερικές Πλάτρες:

Τα χέρια σου -το μήκος των δακτύλων- δεν μ’ αφήνουν
να ησυχάσω τα βράδια. […]

Στο επόμενο ποίημα, το αντικείμενο του έρωτα περικλείει την ποιήτρια ως «τοπίο».

ΤΑΥΤΙΣΗ

Το τοπίο είσαι συ.
Τα δέντρα και ο κορμός τους.
Το χώμα και το χρώμα.
Τα λουλούδια και ο ανθός τους.
Το τοπίο είσαι συ.
(σελ. 23)

Ωστόσο, η συνάντηση μαζί του γίνεται, κυρίως, στο πλαίσιο μιας διαδικασίας κυρίως νοητικής.

…Τα ωραιότερα ταξίδια είναι του μυαλού.
(σελ. 35)

Ενώ στο ποίημα «Αντίθεση», οι λέξεις, σε αντίθεση με τα “πλούσια” όνειρα, αντιμετωπίζονται ως “φτωχές”.

Είναι φτωχές οι λέξεις μου, γιατί έτσι είναι τα χρόνια,
Η περιουσία, τα ταξίδια μου.
Τα πλούσια όνειρα μόνο με κρατούν στη ζωή.
(σελ. 46)

Στο ακόλουθο ποίημα, η συγγραφέας αρνείται την εξαργύρωση του σωματικού ερωτικού βιώματος με τη γραφή, που όμως φαίνεται αναπότρεπτη.

ΕΠΙΘΥΜΙΑ

Δεν θα ‘θελα να είμαι λέξη.
Να μην συρθώ σαν πόρνη από στόμα σε στόμα.
Να μην με σπαταλήσουν ασυλλόγιστα ασυνείδητοι δημαγωγοί του
έρωτα.
Να μην μ’ αλλοιώσουν πένες προδομένων εραστών και μετά γυρνώ
στους δρόμους
[…] Δεν θα ‘θελα να είμαι λέξη.
(σελ. 44)

Η συλλογή καταλήγει σ’ έναν αναστοχασμό της συντροφικότητας με καβαφική χροιά.

ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

[…]

Περάσαμε έρωτες πολλούς-
Κρυφά και φανερά-
Μας στιγμάτισαν για να μας αφήσουν μετά
Εκεί απ’ όπου ξεκινήσαμε,
Στην πρώτη νιότη.

Μαζί.
Μαζί βαδίζουμε σιωπηλά ακούγοντας τους κραδασμούς
του ανέμου της ζωής.
Τις ελευθερίες μας μοιράσαμε σωστά. Με οικονομία.
Και ο χρόνος μας σεβάστηκε.
(σελ. 60)

Με το δεύτερο βιβλίο της, που είναι πεζογραφικό αυτή τη φορά (τη νουβέλα Το σώμα του έγινε σκιά, Ανατολικός, 2010), το ‘αδιάλλακτο’ αίτημα του έρωτα έρχεται σε σύγκρουση μ’ ένα εξίσου αδιάλλακτο αίτημα, αυτό της δημιουργίας. Η προμετωπίδα, αυτή τη φορά, προειδοποιεί, μέσα από μια δήλωση της Ιζαντόρα Ντάνκαν: «Με ρώτησαν κάποτε αν πιστεύω πως ο έρωτας είναι πάνω από την τέχνη και απάντησα ότι δεν μπορούσα να τα διαχωρίσω, γιατί μόνο ο καλλιτέχνης έχει το γνήσιο όραμα της ομορφιάς. Ο έρωτας είναι το όραμα της ψυχής όταν είμαστε άξιοι ν’ ατενίσουμε την αθάνατη ομορφιά».

Αρθρωμένο σε μορφή παράλληλων πρωτοπρόσωπων σημειώσεων σε μορφή “ημερολογίου”, αφηγείται την ιστορία ενός χορευτή (του Άγγελου), μιας ποιήτριας (της Έλσας) και της κόρης τους (Ιφιγένειας). Το ζευγάρι είναι αγαπημένο, με την ελάχιστη διαφορά ότι η γυναίκα είναι προσηλωμένη στον σύντροφό της, ενσαρκώνεται μέσω αυτού, ενώ ο άντρας θεωρεί ότι εκείνη είναι «ότι πιο πολύτιμο έχει» – μετά την τέχνη του. Ο σταδιακός αποκλεισμός του από τη ζωντανή σκηνή του χορού, λόγω ηλικίας, τον οδηγεί σε κρίση κατάθλιψης, αλκοολισμού και βίαιης συμπεριφοράς, παρά την πίστη της γυναίκας του ότι η αγάπη της θα τον σώσει, και τελικά στην αυτοκτονία, σ’ ένα κείμενο που διαθέτει δραματική ένταση, κλιμάκωση και καλά σχεδιασμένους χαρακτήρες. Το τέλος βρίσκει τη γυναίκα να θέλει «να κουρνιάσει ανάμεσα σε αγνώστους και να περιμένει το θάνατο να ‘ρθει», γιατί, «όποιος έχει γευτεί την ευτυχία και την ομορφιά, αρνείται να συμβιβαστεί με τη δυστυχία και την ασχήμια», η παρουσία της κόρης της, όμως, εμποδίζει τελικά το δρόμο και της δικής της απώλειας.

Η δεύτερη ποιητική συλλογή της που εμφανίζεται την επόμενη χρονιά με τίτλο Πληγές (Γαβριηλίδης, 2011), χωρίς ο τίτλος να αναφέρεται μόνο σε “ερωτικές πληγές”, αποτελεί, ωστόσο, ένα καλειδοσκοπικό πολύπτυχο του έρωτα και των τροπισμών που συνοδεύουν τη στάση μας απέναντί του.

Η ερωτική επιθυμία είναι, όπως πάντα, αδιαπραγμάτευτη.

[…] Άντρα μου όμορφε,
κρυφή μου δύναμη,
η νοσταλγία μιλάει απόψε.
Είναι μια όμορφη βραδιά.
Μα τη φοβάμαι τούτη την ομορφιά
που μου θυμίζει πως το λίγο σου απόλαυσα μόνο.
(σελ. 39)

Η μη ευόδωσή της καταργεί το νόημα:

Ο χρόνος που μέσα του σιωπάς είναι χρόνος νεκρός
(σελ. 34)

Είναι κάτι βράδια ναυάγια
(όλο απόγνωση και τρέλα)
που ούτε το φως του πρωινού
δεν ξέρει πώς να τα γιατρέψει
(σελ. 17)

Η επιθυμία, ως αίτημα, υπερβαίνει τη γραφή

Δεν θέλω να γράφω ερωτικά ποιήματα μόνο.
Θέλω να ζήσω τον έρωτα,
τον πόνο του
το χρόνο του
το άχρονο παρόν του.
[…]
(σελ. 38)

…ακόμα κι αν βρίσκει καταφύγιο σ’ αυτήν.

Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου
στο χώρο της ποίησης.
Οικεία και αγαπημένη περιοχή.
Εσύ με έφερες εδώ χωρίς να ξέρεις.
[…]
(σελ. 40)

Η συμφιλίωση με “τα σκοτάδια” της ποιήτριας είναι ένα βήμα αυτεπίγνωσης

Αναπολώ τα σκοτάδια μου
[…] Και τις κομμένες μου ανάσες
και τους πανικούς μου
και τα ασάλευτα βράδια μου
τότε τα περιφρόνησες.
Τώρα τα ερμηνεύεις.
Αγαπώ τα σκοτάδια μου.
Και κείνα μ’ αγαπάνε.
(σελ. 8)

…που το διαδέχεται η αυτογνωσία ως μετεωρισμός.

Αναζητούσα τα κομμάτια μου
μα εκείνα ταξίδευαν στο πολύχρωμο του κόσμου.
(σελ. 14)

Εγώ ποτέ δεν είμαι εκεί που θέλω.
Κι όταν είμαι εκεί που θέλω
θα ‘θελα να ‘μουν αλλού.
(σελ. 18)

Ανύποπτα κινούμαι μες στο χρόνο
Σαν σκιά φύλλου που γλιστράει ανώδυνα στο δρόμο.
(σελ. 28)

Με την επόμενη ποιητική της συλλογή Εποχή μου είναι η ποίηση (Γαβριηλίδης, 2013), η οποία μεταφράστηκε στα γαλλικά από τον Μισέλ Βόλκοβιτς (Mon époque, c’est la poésie, εκδόσεις Le Miel des Anges, 2016), τα ερωτήματα της κοινωνικής συνείδησης εισβάλλουν για πρώτη φορά με εμφατικό τρόπο στο έργο της ποιήτριας, με μια δήλωση, ωστόσο, η οποία εκ προοιμίου τα υπερβαίνει (η ποίηση είναι ο ευρύτερος χρονικός ορίζοντας του τώρα, του πριν και του μετά, είναι η “εποχή” της ποιήτριας).

Πες μου,
γιατί να γράφεις ποιήματα
όταν δεν υπάρχουν αναγνώστες;
Οι άνθρωποι απελπίστηκαν
και βγήκαν στους δρόμους.
Κι η ποίηση μοιάζει τώρα γραφική ανάμνηση,
μια τέχνη γραφική.
[…]
(σελ. 9)

Το ποίημα περιπλανιέται αδιάκοπα
στους δρόμους της πόλης που ξαγρυπνά.
Απεγνωσμένα ζητά από τους μετανάστες, τις πόρνες και τους ζητιάνους
να το γράψουν.
Μα εκείνοι σιωπούν.
Εκείνοι πενθούν
τη ζωή που δεν ζουν.
(σελ. 47)

Η γλώσσα σου έγινε
σκληρή και τραχιά.
Δεν μιλάς για έρωτα πια.
Αυτή η ποίηση
δεν είναι για την ομορφιά.
Την ομορφιά την έχουμε απωλέσει.
(Και δεν την νοσταλγούμε καν).
(σελ. 11)

Η Αθήνα καίγεται στις φλόγες
και συ στοχάζεσαι πάνω στο ποίημα.
Λες κι είναι όπλο ζωής η ποίηση
γιατρειά στον πόνο
προέκταση στο άπειρο.
Η Αθήνα πυρπολείται
από άξεστα κουκουλωμένα κεφάλια
και συ αναζητάς τη συνέχεια των στίχων σου
[…] Μα είναι τούτοι οι καιροί για ποίηση;
(σελ. 14)

Η ποιήτρια διερωτάται: πώς είναι δυνατόν να υπάρχει ποίηση χωρίς την πόλη;

[…] Το ποίημα σου έρχεται στο στόμα,
αβίαστα σχεδόν,
κι εσύ αναρωτιέσαι
αν αύριο θα υπάρχουν δρόμοι.
Αν αύριο θα υπάρχει πόλη.
(σελ. 32)

Τα ερωτήματα ποιος γράφει και τι, επιλύονται τελικά, σ’ αυτή τη συλλογή της, με υψηλής θερμοκρασίας επιτεύγματα.

Σε δύσκολους καιρούς
δεν αναζητούμε
τη μεγάλη ποίηση
αλλά την επείγουσα.
(σελ. 22)

Με τη νουβέλα 23 μέρες η οποία ακολουθεί, το 2015 (εκδ. Γαβριηλίδης), η θεματική του έρωτα επανέρχεται στο προσκήνιο της έμπνευσης της Ξηρογιάννη ως μια λογοτεχνική tour-de-force. Με τη μορφή εικοσιτριών εγγραφών σ’ ένα φανταστικό ημερολόγιο, στις οποίες μας “εισάγει” ένας τριτοπρόσωπος αφηγητής, παρακολουθούμε τον θεληματικό εγκλεισμό μιας γυναίκας στο δωμάτιο των (παράνομων;) ερωτικών της συνευρέσεων μέχρις ότου έρθει πάλι ο αγαπημένος της εραστής-ποιητής, με μια χούφτα χάπια στο κομοδίνο που απειλούν να δώσουν τη λύση αν δεν έρθει. Το κείμενο διαθέτει θεατρική εκφραστικότητα και είναι γεμάτο από διακειμενικές αναφορές στη Σύλβια Πλαθ και στον Τεντ Χιουζ, στην Αν Σέξτον, στον Χένρι Μίλερ και στην Αναΐς Νιν, στο φιλί του Κλιμτ και στο φιλί του Μουνκ, αρχίζοντας με την προειδοποίηση «Και μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα! Μην τολμήσεις! Μ’ ακούς;» […]. Ταυτόχρονα, οικοδομεί με παιγνιώδη τρόπο την αποστασιοποίηση του αναγνώστη και επιλύει στο τέλος, καθαρτικά, την ερωτική/μυθοπλαστική παρτίδα σκάκι που έχει δεξιοτεχνικά εξυφάνει:

Ήξερα την έκβαση. Φυσικά και την ήξερα. Αφού στην ουσία
εγώ δημιούργησα το μύθο.
Αυτό το δωμάτιο δε θα μας φιλοξενήσει τελικά.
Αλλά εγώ δε θα χρησιμοποιήσω το γκάζι.
Με βλέπω ήδη να διασχίζω το δρόμο
έχοντας ξεχάσει τα σθεντόν
πάνω στο κομοδίνο.

Στην τελευταία ως σήμερα ποιητική συλλογή της, με τίτλο Δεύτερη φύση: 65 Χαϊκού (εκδόσεις ΑΩ, 2018), η ποιήτρια μας προσφέρει, μέσω της αυστηρής συλλαβικής φόρμας των χαϊκού, μια ανακεφαλαίωση κι ένα ευρετήριο των λογοτεχνικών της αφορμήσεων, με οικονομία, λιτότητα και ενότητα νοήματος.

Μια λέξη μόνη.
«Ερωτοφωτόχτιστος»
Σκέτο ποίημα!
(σελ. 51)

«Αρκεί ν’ αγαπάς
τις λέξεις για να είσαι
ποιητής;» Ρωτάς!
(σελ. 9)

Ξεβόλευσέ τους
με τους στίχους, ποιητή!
Βάλε τους φωτιά!
(σελ. 15)

Η μνήμη χτίζει
τη ζωή, η λήθη την
υπονομεύει
(σελ. 31)

Δεν σε αγαπώ
οπότε δεν υπάρχεις
στον κόσμο αυτό.
(σελ. 61)

Γεια σου εραστή!
καλή μας αντάμωση
μες στο ποίημα.
(σελ. 68)

.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΣΙΟΤΙΝΟΥ

Fractal 23/1/2019

Η συνεχής ανατροπή της ποίησης

65 χαϊκού. 65 χαϊκού της Ασημίνας Ξηρογιάννη, η οποία με τις ιδέες, φλερτάρει και τις λέξεις, φτιάχνοντας 65 υπέροχα χαϊκού. Χαϊκού για τον έρωτα και την αγάπη, για την τέχνη, για το ποίημα και τον ποιητή, για τη μοναξιά και τη σιωπή, για τη Ζωή. Θα ξεκινήσω με το πιο αγαπημένο μου χαϊκού: «Αγάπη είναι: /αληθινή έκφραση. /Μόνο αυτό.» Αγάπη. Τι είναι λοιπόν η αγάπη; Η αγάπη που όλους μας τυραννάει και κανένας δεν μπορεί να της αντισταθεί. Υποφέρουμε, πονάμε αλλά και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτήν. «Όταν σε αγαπώ, όπως κάθε πλάνη μου, παρανοώ. Όταν δεν σε αγαπώ, δεν υπάρχεις στον κόσμο αυτό. Όταν λες πως με αγαπάς βουλιάζω ήσυχα στην ευτυχία. Η αγάπη, η αγάπη μας που εξακολουθεί να υπάρχει σε πείσμα της άρνησής σου». Η δύναμη της αγάπης καταλυτική και λυτρωτική. Συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και όταν την αρνούμαστε. Δεν λησμονιέται.

Ο έρωτας. Τι είναι ο έρωτας; «Αιώνια κόλαση ή καταδίκη;» Η Ασημίνα μας απαντάει «Έρωτας θα πει το βλέμμα σου που τα φταίει κι αυτό αρκεί». Τολμάει να γίνει και λεξιπλάστης, δημιουργώντας ένα δυνατό επίθετο: «ερωτοφωτόχτιστος. »Αυτός που κτίστηκε με έρωτα και φως ή αυτός που χτίζει τον έρωτα και το φως ή …. Ο καθένας μπορεί να δώσει τη δική του ερμηνεία. Άλλωστε, αυτή είναι η μαγεία της ποίησης. Η πληθώρα των ερμηνειών.

Η μοναξιά. Η μοναξιά που επιδιώκουμε, η μοναξιά που μας επιβάλλεται, η μοναξιά που κάποτε μας βρίσκει, όσο κι αν την αποφεύγουμε. Αλλά αν ένα χέρι μας αγγίξει, αν κάποιος μας δώσει ένα χάδι, μπορεί και να μην πεθάνουμε από μοναξιά. «Άγγιξέ με για/ να μην πεθάνω /από μοναξιά» ψιθυρίζει με αγωνία η Ασημίνα. Η μοναξιά τελικά μας θωρακίζει, μας κάνει πιο δυνατούς. «Φάε μοναξιά/ θα γίνεις πιο δυνατός». «Γράψε ποίηση για να ξορκίσεις -ίσως- την μοναξιά σου», μας προτρέπει η ποιήτρια. Και να πάλι η ιαματική δύναμη της ποίησης, που μας βοηθάει να νικήσουμε, να «γιατρέψουμε» τη μοναξιά μας.

Η ποίηση και η τέχνη. Η Ασημίνα αναζητάει μια τέχνη που ανελέητα να ανατρέπει. Η ποίηση, το ποίημα και ο ποιητής. Η Ασημίνα καλεί τον ποιητή να μας αποπλανήσει μ’ έναν στίχο. Κραυγάζει «Αγάπα τις λέξεις για να είσαι ποιητής. Ξεβόλευσέ τους με τους στίχους. Βάλε τους φωτιά. Κάνε το χρόνο που έχασες στίχο και θα τον βρεις πάλι».

Η σιωπή. Ρωτάει η Ασημίνα. «Και γιατί σιωπάς;» Και απαντάει. «Μήπως διστάζεις να ζεις;» Η σιωπή ως άρνηση της ζωής. Προειδοποιεί «Σκέψου το καλά!» Δεν είναι απαραίτητη πάντα η σιωπή. Δεν πρέπει πάντα να σιωπούμε. «Η χώρα πενθεί. Απαιτείται λεν σιωπή». Η ποιήτρια ανησυχεί, δεν αντέχει τόση σιωπή, διαμαρτύρεται, βγαίνει στους δρόμους και φωνάζει να την ακούσουν όλοι «Όχι! Φτάνει πια!».

Ωστόσο για τους ποιητές δεν ισχύει το ίδιο. Η ποιήτρια εδώ πιστεύει ότι «οι γνήσιοι ποιητές οφείλουν ν’ αναζητούν τη σιωπή, να τη μετρούν σωστά, να σκάβουν φως για να χτίσουν ποίημα».

Η Ασημίνα δεν παραλείπει να δώσει συμβουλές στους αναγνώστες της, παροτρύνοντας να αποδεχτούμε ότι είμαστε τρωτοί. Μόνο έτσι θα ζήσουμε όμορφα. Επισημαίνει ότι «την άλλη ζωή περιμένοντας πάντα, ποτέ σου δε ζεις» και αποκαλύπτει ότι «καλό και κακό συχνά την ίδια μάσκα φοράνε». Αν την ακούσουμε, μπορεί και να γίνουμε σοφοί «Τον εαυτό σου αν αποδομείς, σοφός μπορεί να γίνεις».

Ουσιαστικές και οι διαπιστώσεις της ποιήτριας για τη θρησκεία (Θρησκεία είναι:/ όπως εσύ θέλεις να /ζεις τη ζωή σου), για το ζητούμενο της ζωής και της γραφής που δεν είναι άλλο από το να μπει σε τάξη το χάος, για το ζητούμενο στη ζωή και την τέχνη που δεν είναι άλλο από το βάθος. Δεν θα μπορούσε η Ξηρογιάννη να μη μιλήσει για μουσική, για τραγούδι, για θέατρο. «Κάνεις θέατρο. Υπερβαίνεις το ψέμα μιας ρηχής ζωής». Χωρίς ενδιαφέρον και ρηχή η ζωή μας. Με τη θεραπευτική δύναμη του θεάτρου όμως υπερβαίνουμε το ψέμα μιας άδειας και χωρίς νόημα ζωής. Ωραίες οι αναφορές της ποιήτριας σε Βογιατζή, Καβάφη, Μοντιλιάνι, Λόρκα, Σαίξπηρ, Μουνκ, Αναϊς Νιν.

65 χαϊκού της Ασημίνας Ξηρογιάννη, 65 μοναδικά χαϊκού με τον τίτλο Δεύτερη φύση. «Η παραφορά/ δεύτερη φύση είναι /για σένα, Μούσα» μας λέει η ποιήτρια, η οποία χωρίς παραφορά δεν θα μπορούσε να δημιουργήσει τέχνη, δεν θα μπορούσε να γράψει μια ακόμη ποιητική συλλογή, μια συλλογή που επιβεβαιώνει το ποιητικό της ταλέντο και την αξία της, αποδεικνύοντας ότι η γραφή της θα συνεχίσει να μας εκπλήττει ευχάριστα και στο μέλλον.

.

ΔΗΜΟΣ Α. ΧΛΩΠΤΣΙΟΥΔΗΣ

tvxs.gr 7/12/2018

Xαϊκού είναι ο ποιητικός λόγος της σχέσης του χρόνου προς την εικόνα

Το χαϊκού είναι ίσως μια από τις πιο παρεννοημένες μορφές ποίησης, ίσως λόγω των δυσκολιών προσαρμογής της λογοτεχνικής μορφής από τον έναν πολιτισμό στον άλλον. Προσαρμόζεται στη γλώσσα μετά τη γλώσσα, στον τόπο μετά τον τόπο. Παρεννοημένη είναι και η υποτιθέμενη φόρμα που συχνά την αντιλαμβάνονται πολλοί ως ποιήματα σε 5-7-5 συλλαβές -μάλιστα συχνά στην αγγλική δεν γράφονται ούτε σε τρεις γραμμές. Ένα χαϊκού είναι ένα σύντομο ποίημα που καταγράφει την ουσία μιας στιγμής ως εξωτερικής εικόνας ή σκέψης, έντονα αντιληπτής, στην οποία -στην αρχική του έκφραση- η φύση συνδέεται με την ανθρώπινη φύση.

Γιατί όμως οι εκπρόσωποι της τελευταίας ποιητικής “γενιάς” το προτιμούν δίνοντας διαστάσεις μόδας, αντί να ασκούνται σε άλλες φόρμες, όπως για παράδειγμα σε μέτρα δίστιχα οιασδήποτε τοπικής προέλευσης; Έτσι, είναι αλήθεια ότι ξαφνιαστήκαμε από τη στροφή της Ασημίνας Ξηρογιάννη στο χαϊκού με τη συλλογή «δεύτερη φύση» (ΑΩ, 2018). Βέβαια η Ξηρογιάννη, που αποτελεί μία από τις πιο εναργείς ποιητικές φωνές της αγανάκτησης κι ίσως την πιο δυναμική, πειραματίζεται διαρκώς με τη φόρμα και την έκφραση, άλλοτε στιχουργικά κι άλλες φόρμες μέσα από ένα λόγο υβριδικό. Άλλωστε ο πειραματισμός είναι η πεμπτουσία της τέχνης.

Παρά την εμμονή μας στην αναγκαιότητα του πειραματισμού, όμως, θεωρούμε ότι η φόρμα πρέπει να εξυπηρετεί το περιεχόμενο και να συνδέεται με την έκφραση. Ένα βασικό στοιχείο πέρα από τον πειραματισμό είναι η λειτουργικότητα της φόρμας σε ένα ποίημα. Είναι αναγκαίο να θεμελιώνεται μία εγγενής σχέση μεταξύ φόρμας, έκφρασης και περιεχομένου. Ο τρόπος θραύσης του στίχου και η έκτασή του, όλα συνδέονται διαλεκτικά στην πορεία προς τη συναισθηματική κλιμάκωση. Καταγράφουμε μία διάθεση ανατροπής του ρυθμού σε αρκετές συνθέσεις, όπου το υποτακτικό μόριο διαλύεται και απομονώνεται στιχουργικά από τη βουλητική πρόταση, μόλο που δεν αντιλαμβανόμαστε ποιος ρυθμός απαγγελίας υποστηρίζει ένα μετέωρο “να”.

Παρά στον στοχαστικό ή ειρωνικό και κοινωνικό χαρακτήρα που άρχισε να αποκτά τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας και παρά τους νεωτερισμούς που ενίοτε καταγράφουμε, η φόρμα επιβάλλει τις δικές της ιδιαιτερότητες, τόσο στη γλώσσα όσο και στον ρυθμό. Το χαϊκού είναι η αποτύπωση ενός στιγμιότυπου, μιας εικόνας -φύσης κατά παράδοση-μιας σκέψης. Όταν όμως σε μία σύνδεση “δεν χωρά” μία εικόνα ή μία σκέψη, αλλά απαιτεί άλλο χώρο/ποίημα τότε απλώς δεν αρμόζει η ιαπωνική φόρμα. Σε αυτή χωράνε μόνο ολοκληρωμένες εικόνες ακολουθώντας την ελευθερόστιχη ρυθμικότητα μέσα στο βραχυλογικό κλίμα που επιβάλει η φόρμα.

Η Ξηρογιάννη σέβεται και υιοθετεί την αποφθεγματικότητα της έκφρασης μέσα σε μία λιτή προσέγγιση της ποιητικής γλώσσας έχοντας επίγνωση ότι το χαϊκού δεν είναι απλά ένα τρίστιχο (κάτι που συχνά ξεχνούν κριτικοί και ποιητές). Το χαϊκού είναι η ανάδυση του στιγμιαίου και πρόσκαιρου στην αιωνιότητα. Το χαϊκού δεν είναι μία εισηγμένη φόρμα ποιητική, αλλά ο ποιητικός λόγος της σχέσης του χρόνου προς την εικόνα και το συναίσθημα.

Δεν είναι μία μέτρηση συλλαβών, όπου κάθε λέξη μπαίνει ελεύθερα όπου θέλουμε αρκεί να ταιριάζει ο αριθμός στο μοτίβο 5-7-5. Ακόμα κι αν γράφαμε συνθέσεις σε 7-5-5 (ή 5-5-7) παραμένει χαϊκού αρκεί να διατηρείται ο χαρακτήρας του στιγμιαίου και της εκφραστικής λιτότητας. Το χαϊκού απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή τόσο στον ρυθμό όσο και στη συναισθηματική κλιμάκωση που ενισχύεται μέσα από την αποφθεγματική ιδιοσυγκρασία που θα του προσδώσει ο κάθε δημιουργός.

Στην εξέλιξή του συνδέει την εικόνα με μία στοχαστική διάθεση για τη ζωή και στις ρίζες του γεννά αναστοχασμούς για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση και τον χρόνο μέσα από την προβολή πάντα του επίκαιρου, της τυχαίας σύλληψης μιας παράστασης, του στιγμιαίου ως αντανάκλαση της ζωής.

.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΣΚΑΣ

Fractal 4/12/2018

Με έναν στίχο αποπλάνησέ με

Τέσσερις φαίνεται να είναι οι φλέβες του Λόγου της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Εξέχουν στα χέρια της γραφής της. Η θεατρική, η κριτική-δημοσιογραφική (υπό την έννοια της κριτικής παρουσίασης βιβλίων –του βιβλιο-ρεπορτάζ, στην κρατούσα γλώσσα της οθόνης), η πεζογραφική και η ποιητική. Περνώντας μέσα από την καρδιά της, οδηγούν το χέρι της κάθε φορά σε ένα είδος από τα μόλις επισημανθέντα, το οποίο όμως φέρει εντός του σαφή αποτυπώματα των υπολοίπων. Πώς να ξεχωρίσει κανείς το ίδιο του το αίμα; Πώς να βγάλεις από το διήγημα της Ασημίνας Ξηρογιάννη την πρόζα, πώς ν’ αφαιρέσεις από τα θεατρικά της την ποίηση ή από την ποίηση τη φωνή του ηθοποιού;
Η φ ύ σ η του τελευταίου της βιβλίου με τίτλο «ΔΕΥΤΕΡΗ ΦΥΣΗ» έχει προικιστεί με δύο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Πρώτα πρώτα ως έντυπο κοσμείται από ένα ολοζώντανο έργο του εικαστικού Βαγγέλη Τζερμιά, σε βαθύ πράσινο, το οποίο έχει ποτίσει το εξώφυλλο με την ιαματική αρμονία της χλωροφύλλης με την οποία ποτίζουν εδώ και εκατοντάδες χρόνια τις καρδιές των αναγνωστών τους τα γνήσια ιαπωνικά χαϊκού. Μετά, έχει γραμμένη πάνω της με αίμα τη διακριτή λειτουργία τουλάχιστον μιας από τις παραπάνω φλέβες, η οποία στο φως φανερώνει τη Δεύτερη Φύση της: αυτή του Λόγου, και μάλιστα στην κραταιότερη μορφή του, της ποίησης, με τον μοναδικό επιγραμματικό τρόπο των χαϊκού.
Πρώτη Φύση: η Ανθρώπινη. Γυναίκα, μάνα, σύντροφος, φίλη, πολίτης, εργαζόμενη.
Δεύτερη Φύση: η εξέλιξη του χρηστικού, καθημερινού Λόγου της Πρώτης Φύσης σε Τέχνη Λόγου. Γραπτός Λόγος, ποιητικός, θεατρικός, διηγηματικός, κριτικός. Εκδήλωσή της; Με τόσο πάθος για τη Μούσα της Γραφής, όσο να αναρωτιέσαι αν η Δεύτερη Φύση της είναι η ίδια η παραφορά:

[Η παραφορά
δεύτερη φύση είναι
για σένα, Μούσα.]

Η ιδιαίτερη σχέση της με την Ποίηση; Δεν έχει τον παραμικρό δισταγμό να αποκαλύψει (εδώ και ένα χρόνο) –σε τρίτο πρόσωπο μιλώντας– τη συνειδητοποίηση που αφορά στον εαυτό της˙ την τριπλή της χρήση: ως χοή στην Ποιητική γη, ως μήνυμα στους μέχρι τώρα εραστές της, αλλά και ως πρόκληση για έναν πιθανό επόμενο σύντροφο:

[Μου φαίνεται ότι αγαπά την ποίηση
περισσότερο από τους εραστές της.]

Εδώ όμως, παίρνει το λόγο η Δεύτερη Φύση της και είτε αναιρεί τη δήλωση αυτή, αν υποθέσουμε ότι αναφέρεται σε άνθρωπο, είτε την επιβεβαιώνει, αν υποθέσουμε ότι αναφέρεται στην ίδια την Ποίηση.

[Μ’ αγαπάς εσύ
γι’ αυτό κι εγώ ποτέ
δεν θα πεθάνω.]

Το έχει κάνει και στο παρελθόν, αναιρώντας ή επιβεβαιώνοντας τον εαυτό της – εξαρτάται πώς θα το δει κανείς:

[Στον αστερισμό του έρωτα
ποντάρουμε τη ζωή μας.]

Του έρωτα με έναν άνθρωπο; Του έρωτα με τον Λόγο; Με τη Γραφή; Με τη δημοσιότητα; Με τη διαρκή εξάσκηση; Με την επιβεβαίωση; Με τη θωριά του αποτυπώματός μας;

«Διφορούμενα τα λόγια του μάντη», όπως πολύ εύστοχα θα έλεγε ο αείμνηστος Γιώργος Γεωργούσης.

Οι δύο Φύσεις συνυπάρχουν εντός της και συνδιαλέγονται άλλοτε αρμονικά άλλοτε συγκρουσιακά, ενίοτε δε συμβουλευτικά:

[Την άλλη ζωή
περιμένοντας πάντα,
ποτέ σου δε ζεις]

ή διαπιστωτικά:

[Είμαστε τρωτοί.
Αν το αποδεχτείς
όμορφα θα ζεις.]

Η Ανθρώπινη, τόσο αυτόνομη όσο και εξαρτώμενη, βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, σε μία προσπάθεια ανοίγματος και γεφύρωσης με την άλλη, όπως έχει ομολογηθεί σε προηγούμενη συλλογή της:

[Χωρίς να ελέγχω τις χειρονομίες μου,
Χορεύω τον έρωτα
Αναιρούμαι
Ανθίζω
Αναπλάθομαι
Ανήκω.]

Η Μούσα του Λόγου, με την παραφορά που συνοδεύει την επαφή μαζί της, φέρνει και «λίγη φθορά», έτσι «για γούρι», φέρνει την ανθοφορία στην ποιητική άνοιξη, αλλά και παρηγοριά τον χειμώνα4:

[Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.
Κουβεντιάζεται η πληγή.]

Εδώ, το λέει χαϊκότροπα:

[Ποίηση γράφεις
για να ξορκίσεις –ίσως–
τη μοναξιά σου.]

Έχει ήδη βιώσει πόσο επώδυνη είναι αυτή η διαδικασία, αυτός ο τοκετός5:

Τα ποιήματα πάντα κόκκινα

[κ ό κ κ ι ν α
με πόνο κόκκινο
με κόκκινο πόνο.
Με πόνο.]

Τώρα πηγαίνει ακόμη παραπέρα, επικαλούμενη την ποθούμενη ανατροπή, με τα σφυροδρέπανα των λέξεων στο χέρι:

[Ξεβόλευσέ τους
με τους στίχους, ποιητή!
Βάλε τους φωτιά!]

Στα χαϊκού, συνεπικουρούμενη από τη μορφή τους, βρίσκει πρόσφορο έδαφος για να οργώσει με το αλέτρι της τόλμης βαθιά τα αυτογνωσιακά της αυλάκια και να συμπεριλάβει ακολούθως στη σπορά ποικιλίες δοκιμιακές, φιλοσοφικές, αποφθεγματικές. Ξεκινώντας από το δίλημμα του Ηρακλή μπροστά στην Αρετή και την Κακία, προειδοποιεί:

[Καλό και κακό
συχνά την ίδια μάσκα
φοράνε, ακούς;]

Η εμπειρία, η τριβή με τους ανθρώπους, η διερεύνηση, οι αναγνώσεις, οδηγούν την ποιήτρια στην αλήθεια της, την οποία δεν διστάζει δημόσια να γνωστοποιήσει ή ίσως να γράψει σε μια ασυνείδητη προσπάθεια να την εμπεδώσει καλύτερα:

[Αγάπη είναι:
αληθινή έκφραση.
Μόνο αυτό.]

Παίρνει θέση στο σύγχρονο γίγνεσθαι με τρόπο απόλυτο, όσο απόλυτος είναι και ο φασισμός του σύγχρονου τρόπου ζωής, των επιλογών και της πληροφορίας μα για να «μαλακώσει» λίγο την «πετριά», χρησιμοποιεί με μεγάλη επιτυχία το δεύτερο πρόσωπο:

[Θρησκεία είναι:
όπως εσύ θέλεις να
ζεις τη ζωή σου.]

Πολλοί αιρετικοί, επαναστάτες, πρωτοπόροι, θα ήθελαν αυτό το χαϊκού ως επίγραμμα στην ψυχρή πλάκα του τάφου τους.

Παρά τη νεότητά της, η σοφία είναι αυτή που εν τέλει ωριμάζει τα φρούτα του ποιητικού της κήπου, ο οποίος (ηθελημένα άραγε;) βρίσκεται πολύ μακριά από τη χώρα των λωτοφάγων:

[Η μνήμη χτίζει
τη ζωή, η λήθη την
υπονομεύει.]

Ο αυτοσαρκασμός δεν λείπει ούτε από τη Δεύτερη Φύση της. Κάποιοι καρποί αυτοψυχανάλυσης ξορκίζονται δια της γραφής ή αγκαλιάζονται δια της παραδοχής:

[Χωρίς όρια
Είναι σαν τη θάλασσα
Οι εμμονές μου.]
Η σχέση της με το Θέατρο δεν συνάγεται ούτε ανιχνεύεται μόνο, αλλά εκτός των άλλων αποκαλύπτεται και υμνείται με την δεκαεπτασύλλαβη άποψή της για την Τέχνη αυτή:

[Κάνεις θέατρο.
Υπερβαίνεις το ψέμα
μιας ρηχής ζωής.]

Ποιήματα με τίτλο ή χωρίς; Η παλαιότερη επιθυμία της

[Το να βάζεις τίτλους στα ποιήματα
είναι όπως όταν βάζεις όρια στις ανθρώπινες σχέσεις]

βρήκε τώρα την ιδανική ευκαιρία να εκφραστεί. Εξήντα πέντε χαϊκού ο υπότιτλος, εξήντα πέντε χαϊκού χωρίς τίτλο στο βιβλίο.

Σαν τίτλο, το εξήντα πέντε το συναντάμε στο βιβλίο του Τούρκου ποιητή Ιλίας Χαλίλ, σε μετάφραση Δημήτρη Ηλιόπουλου, έκδοση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Τέχνης: «Εξήντα πέντε χρόνια προσμονή».

Ανυπόμονοι εμείς για εύρεση και άλλων βασικών αξόνων της γραφής της, τους εντοπίζουμε να κάνουν την εμφάνισή τους στη Δεύτερη Φύση της, ιδωμένοι όμως διαφορετικά τώρα.

Για τη σ ι ω π ή, από το

[Όταν δεν μετράς τη σιωπή σωστά,
αυτό,
ισοδύναμο είναι του θανάτου]

πέρασε με δύο ερωτήσεις και μια ευκτική-προστακτική στο

[Και γιατί σιωπάς;
Μήπως διστάζεις να ζεις;
Σκέψου το καλά!]

αλλά και στο πώς –κατ’ εκείνη– μετριέται σωστά η σιωπή:

[Χτίσε ποίημα
Σκάψε φώς, έλα! Μέτρα
σωστά τη σιωπή.]
Η α φ ή, βασίλισσα των ανθρώπων. Ουράνια του έρωτα πύλη. Το 2017, έχοντας πλήρη συναίσθηση του τι θα επακολουθούσε, καλούσε επιτακτικά λέγοντας:

[Οπότε βάλε το χέρι σου πάνω στη γάμπα μου.
Τώρα.]

Γιατί επέμενε από τότε; Για να δείξει μέσω της Δεύτερης Φύσης την παραμελημένη αξία της πρώτης, της Σωματικής; Ή για να φτάσει στην ολοκλήρωση μέσα από το σμίξιμο και των δυο; Τη σημασία του αγγίγματος την επαναλαμβάνει εδώ με ένα τρίστιχο:

[Θα με αγγίξεις;
Αν όχι, θα πεθάνω.
Από μοναξιά.]

Θυμίζω εδώ για τα χ έ ρ ι α και την καθοριστική τους συμβολή στη ζωή και στον έρωτα, δυο στίχους της Διώνης Δημητριάδου9:

[Δηλωτικά απουσίας
Αφήνουν χαραμάδες σε αλλοτινά αγγίγματα.]

Ο Έρωτας, μόνιμη πηγή έμπνευσης, διερεύνησης, αυτοπροσδιορισμού. Σημείο αναφοράς. Συνεχίζοντας τον διαλογικό της μονόλογο10:

[Στο όνομα του έρωτα με επινόησες.
Σε επινόησα και ’γω.
Ταυτόχρονα όμως,
επινοήσαμε και τους εαυτούς μας]

περνάει σε έναν τρίστιχο αφορισμό (παροξυσμό κατ’ εμέ)

[Έρωτας ίσον
αιώνια κόλαση
ή καταδίκη]

τον οποίο συμπληρώνει (ή κατ’ άλλους αναιρεί) με έναν άλλο:

[Έρωτας θα πει
“Το βλέμμα σου τα φταίει”
Κι αυτό αρκεί.]

Ο Καβάφης, η Ποίηση, οι Λέξεις, τα όνειρα, η ηδονή, η αυτογνωσία, ο χρόνος, η μοναξιά, η γραφή, το ταξίδι, σταθερές αξίες σε κάθε της βιβλίο.

Στα χαϊκού αυτά, καταγράφονται σκόρπιες σκέψεις, συναισθήματα, ιδέες, κατασταλάγματα, συμπεράσματα, θεωρήσεις ή και παραινέσεις ακόμη με τον μοναδικό επιγραμματικό τρόπο των χαϊκού, συμπύκνωμα ποιητικής τέχνης όσο και έκφρασης στιγμών της ζωής.

Δεν έχουν άμεση σχέση με την πρώτη μορφή των χαϊκού (φυσιολατρία και φυσιοκεντρισμός, εκφορά με μία ανάσα) αλλά έμμεση, αφού εμφορούνται από την ίδια ευαισθησία, τρυφερότητα, λεπτότητα ή και διαπιστωτική σκληρότητα κάποιες φορές.

Έχουν στενή σχέση με τα σύγχρονα χαϊκού, τα οποία κρατώντας απαρέγκλιτα τη φόρμα (δεκαεπτά συλλαβές σε τρεις στίχους) επεκτείνονται ελεύθερα σε οιαδήποτε πεδία θεωρήσουν πρόσφορα, όπως π.χ. σε φιλοσοφικά, δοκιμιακά, αποφθεγματικά, ιστορικά, ενσωματώνοντας μέσα τους στοιχεία της καθημερινότητας, των ανθρωπίνων σχέσεων, των άλλων τεχνών αλλά και των μεγάλων αναπάντητων ζητημάτων τα οποία η ποίηση προσεγγίζει με τον δικό της ιδιαίτερο τρόπο.

Όσο για την ίδια; Έχει δηλώσει μόλις πέρυσι ότι11:

[Τα καλύτερα ποιήματα
τα έγραψα περιμένοντας στην ουρά
στην τράπεζα
μέσα στην αναμονή]

ενώ όταν είναι τέτοιες οι συνθήκες μέσα στο σύμπαν των συναλλαγών ή των απαιτήσεων της σκληρής καθημερινότητας που δεν μπορεί να αυτοσυγκεντρωθεί, εκείνη βρίσκει έναν τρόπο να ταξιδέψει νοερά, να ψιθυρίσει σαν προσευχή:

[Με έναν στίχο
αποπλάνησέ με αν
ακούς, ποιητή!]

.

ΘΕΟΧΑΡΗΣ Α. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

“Fractal” 31/10/2018

«Με τις Ιδέες / φλερτάρεις και τις Λέξεις / Φτιάχνεις χαϊκού!»

Πριν από αρκετό καιρό σε άρθρο με τίτλο «Χωρίς κίγκο- λίγα λόγια για το κοινωνικό χαϊκού» είχαμε υποστηρίξει την άποψη ότι το λιτό, κομψό και παραδοσιακό γιαπωνέζικο χαϊκού έχει εξελιχτεί σήμερα και έχει αποκτήσει έναν κοινωνικό χαρακτήρα. Χωρίς πλέον την απαραίτητη παραδοσιακά εποχιακή λέξη «κίγκο» και με αναφορά προβλημάτων, που αγγίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο.

Έρχεται, λοιπόν, να μας επιβεβαιώσει η καινούργια ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη: Δεύτερη φύση, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «ΑΩ» και περιλαμβάνει εξηνταπέντε χαϊκού κυρίως με κοινωνικές αναφορές.

Την Ασημίνα Ξηρογιάννη τη γνωρίζουμε από τα προηγούμενα έργα της για τα οποία έχουμε αναφερθεί εκτενώς σε άλλο χώρο. Η ποιήτρια μας έχει προσφέρει μέχρι σήμερα ένα πολυποίκιλο συγγραφικό έργο, που αποτελείται από ποιητικές συλλογές, μια νουβέλα, ένα θεατρικό μονόπρακτο και συμμετοχή σε συλλογικά έργα. Από τις προηγούμενες ποιητικές συλλογές της είχαμε ξεχωρίσει την αιχμηρή λιτότητα των στίχων της, καθώς συναντούσαμε ποιήματα τρίστιχα, δίστιχα ακόμα και μονόστιχα, που όλα κατάφερναν να περικλείσουν μέσα ελάχιστους στίχους ένα ολοκληρωμένο νόημα, όμως, ποτέ μέχρι τώρα δεν είχαμε διαβάσει κάποια δικά της χαϊκού. Η ποιήτρια έβαλε δύσκολα στον εαυτό της, καθώς δεν τον περιόρισε απλά σε τρεις στίχους, αλλά ακολουθώντας τη μόδα του σύγχρονου ευρωπαϊκού χαϊκού, που τηρεί αυστηρά το μέτρημα του στίχου σε 5-7-5 προσπάθησε να γράψει εξηνταπέντε μικρά διαμαντάκια και το πέτυχε.

Την Ασημίνα Ξηρογιάννη στην ποιητική της συλλογή Δεύτερη φύση την απασχολούν τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου και οι λύσεις τους. Έτσι, μας μεταφέρει την άποψή της για την μοναξιά: «Φάε μοναξιά! / Θα γίνεις πιο δυνατός! / Φάε μοναξιά!», χτυπάει τη μοιρολατρία: «Την άλλη ζωή / περιμένοντας πάντα, / ποτέ σου δε ζεις.» και ορίζει την αποστολή του σύγχρονου ποιητή: «Ξεβόλευσέ τους / με τους στίχους, ποιητή! / Βάλε τους φωτιά!» Κι αν ο ποιητής βάζει φωτιά με τους στίχους του, ο άνθρωπος δεν πρέπει να σιωπά μπροστά στις συμφορές, αλλά να φωνάζει και να διεκδικεί: «Η χώρα πενθεί. / Απαιτείται λεν σιωπή. / Όχι! Φτάνει πια!»

Ο χρόνος περνάει και χάνεται, αλλά οι στίχοι δεν χάνονται ποτέ κατά το γνωστό ρητό: Scripta manent: «Κάνε τον χρόνο / που έχασες στίχο, και / θα τον βρεις πάλι.», ενώ οι αναμνήσεις είναι πάντα απαραίτητες: «Η μνήμη χτίζει / τη ζωή, η λήθη την / υπονομεύει.» Ο έρωτας παρουσιάζεται ως ένα καταφύγιο από τη μοναξιά του σύγχρονου ανθρώπου: «Θα με αγγίξεις; / Αν όχι, θα πεθάνω. / Από μοναξιά.», όμως, πολλές φορές χάνεται στο μάταιο της αναμονής: «Εγώ Πηνελόπη / εσύ Οδυσσέας που / ποτέ δεν θα ‘ρθει.» και καταλήγει: «Εσύ κι εγώ / σαν τελειωμένοι στίχοι / λυπηρού ρεφρέν.»

Η ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη Δεύτερη φύση έχει πλήθος αναφορές σε καλλιτέχνες που έχουν εμπνεύσει την ποιήτρια, όπως ο Βογιατζής, ο Καβάφης, ο Μοντιλιάνι, η Αναΐς Νιν, αλλά και συγκεκριμένα έργα, όπως ο πίνακας «Το φιλί» του Μουνκ.

Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ασημίνα Ξηρογιάννη με την ποιητική της συλλογή Δεύτερη φύση μας αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι είναι ερωτευμένη με την ποίηση, με τις ιδέες και με τις λέξεις ή όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ίδια: «Με τις Ιδέες / φλερτάρεις και τις Λέξεις. / Φτιάχνεις χαϊκού!»

.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΔΗΜΟΥΛΗ

diastixo.gr 5/10/2018

Τα χαϊκού στη συλλογή Δεύτερη φύση της Ασημίνας Ξηρογιάννη συνδιαλέγονται θεματικά με ένα μέρος της ποιητικής γενιάς του ’20, τη γενιά του μεσοπολέμου. Ενώ στα νεοελληνικά γράμματα σήμερα διακρίνεται η τάση στους νεότερους ποιητές και πεζογράφους να καταπιάνονται με τα θέματα της πόλης και της κρίσης, η Ξηρογιάννη επιλέγει να απέχει από αυτή τη θεματική και, αφενός να γράψει σε μια πολύ παλαιότερη μορφή ποίησης, καταγόμενης από την Ιαπωνία, τα χαϊκού, αφετέρου να έχει μια θεματική που μιλάει για όλα εκτός από την κρίση ή τουλάχιστον να μην αναφέρεται ευθέως σε αυτήν.

Το χαϊκού (στα ιαπωνικά: «αστείος στίχος») είναι ιαπωνική ποιητική φόρμα. Παραδοσιακά αποτελείται από τρεις ομάδες των 5, 7, 5 συλλαβών, οι οποίες τοποθετούνται σε τρεις στίχους για έμφαση ή σε έναν, χωρισμένο με κενά. Το χαϊκού είναι, με συνολικά 17 συλλαβές, η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο. Περιγράφει μια εικόνα της φύσης και δίνει στοιχεία για την εποχή του χρόνου μέσα από εποχιακές λέξεις (Κίγκο). Υπάρχουν επίσης ποιητές χαϊκού οι οποίοι ακολουθούν μια πιο ελεύθερη φόρμα.[1]

Όπως και οι ποιητές του ’20, αναφέρω ενδεικτικά, Λαπαθιώτη, Φιλύρα, Παπανικολάου, επέλεξαν να απέχουν απ’ όλα τα δεινά που μάστιζαν τη νεοελληνική κοινωνία, τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τη φτώχεια και τις αρρώστιες, δίνοντας έμφαση στον έρωτα, το πάθος και τις μικρές ωραίες εικόνες της καθημερινότητας, έτσι και η Ξηρογιάννη μιλάει για τον έρωτα, το θέατρο, την υπαρξιακή αναζήτηση, την ποίηση και την ποιητική. Επιλέγει τη σκωπτική, κατ’ ετυμολογία, χρήση των χαϊκού. Ο Καβάφης, ο Λόρκα, ο Βογιατζής, αναφορές στον Ελύτη, ο Όμηρος… όλη η ελληνική και νεοελληνική παράδοση περιδιαβαίνει μέσα στην ποιητική της συλλογή.

Ο Ρολάν Μπαρτ διακρίνει τις διάφορες δυνατές εναλλακτικές αναγνώσεις του χαϊκού. Τη δυτική ανάγνωση, η οποία το ερμηνεύει συμβολικά και ρέπει προς ένα μεταφυσικό νόημα, την απορρίπτει ως ευρωκεντρική. Μια τέτοια ανάγνωση είναι αντίθετη στην πρόθεση του χαϊκού. Ο Ματσούο Μπασό, ο ποιητής που στην ουσία ανέδειξε τα χαϊκού[2], δίδασκε πως η στιγμή της έμπνευσης του ποιήματος, η εμπειρία, είναι πιο σημαντική από την εντυπωσιακή ή την έξυπνη γλώσσα. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη, με υλικά απλές αλλά όχι απλοϊκές λέξεις, χτίζει ελληνικά χαϊκού με παραδοσιακό υπόβαθρο. Γράφει:

Η μνήμη χτίζει
τη ζωή, η λήθη την
υπονομεύει.

Ή

Κάνοντας τέχνη
την αθανασία να
φλερτάρεις τολμάς.

Στα ελληνικά γράμματα έχουμε ήδη πριν από το 1930 την παρουσία χαϊκού. Ο Γ. Σταυρόπουλος έγραψε από τα πρώτα χαϊκού:

Μαύρο χελιδόνι
σε παλιό πατάρι
φτεροκοπάει.

Ο Γ. Σεφέρης, ο Γ. Βλάχος έγραψαν επίσης χαϊκού και όπως παρατηρεί ο Δημήτρης Χωλλ: «Τα χαϊκού στην Ελλάδα περιστρέφονται γύρω από τον άνθρωπο, με μερικές μόνο εξαιρέσεις να προσπαθούν να αναπαράγουν το ιαπωνικό πρότυπο. Φαίνεται πως η έκφραση της στιγμής στον κόσμο δεν απασχολεί ιδιαίτερα τους Έλληνες δημιουργούς, οι οποίοι είναι πιο κοντά σε ανθρωπιστική θεματολογία, κρατώντας μόνο το δεκαεπτασύλλαβο μέτρο».[3]

Αυτό που καθιστά εξαιρετικά ενδιαφέροντα τα χαϊκού της Ασημίνας Ξηρογιάννη είναι ότι έχει φέρει σε ανθρώπινα μέτρα την έννοια του χρόνου. Μέσα από τα σύντομα αυτά ποιήματα δημιουργεί αόρατες κλωστές, που οριοθετούν όλη τη σύγχρονη ελληνική εποχή. Γράφει:

Ο Κ.Π. Καβάφης
συνώνυμο έγινε
της Ποιήσεως.

Ή

Θέατρο ήπιες
Βογιατζή! Και ξέρασες
(ω) ομορφιά!

Ο χρόνος κατ’ Αριστοτέλη ορίζεται ως το αόρατο περιέχον που μέσα του κυλούν τα γεγονότα, ενώ για τον Πλάτωνα ο χρόνος είναι η κινητή εικόνα της αιωνιότητας .[4] H ζωή μας δεν υφίσταται δίχως τις έννοιες του τόπου και του χρόνου. Υπάρχω εδώ και τώρα, υπήρξα εκεί και τότε. Κατά τον Χάιντεγκερ, εκστάσεις ονομάζονται οι διαστάσεις του χρόνου. Ο άνθρωπος δεν ζει μέσα στον χρόνο, αλλά είναι χρόνος.[5] Η έννοια του χρόνου επαναλαμβάνεται ως ένα από τα μοτίβα των χαϊκού της Ξηρογιάννη. Γράφει:

Κάνε τον χρόνο
που έχασες στίχο, και
θα τον βρεις πάλι.

Η χρονικότητα εμφανίζεται σε όλες της τις διαστάσεις, παρόν-παρελθόν-μέλλον και αν, όπως προαναφέρθηκε, ο άνθρωπος είναι χρόνος, τότε το παρόν βιβλίο αποτελεί δοκιμή πάνω στον άνθρωπο. Η χρήση του β’ ενικού κατά κύριο λόγο ενισχύει τη διαλεκτικότητα των ποιημάτων, ενώ η χρήση του α’ ενικού τη σαφή αυτοαναφορικότητα της ποιήτριας.

Θα λέγαμε, κλείνοντας, ότι το παρόν βιβλίο λειτουργεί αντιστρόφως ανάλογα του μεγέθους των ποιημάτων του. Όσο μικρότερα, τόσο περισσότερους ορίζοντες ερμηνείας ανοίγουν. Όσο μικρότερα, τόσο βαθύτερα.

.

ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ

Περιοδικό “Θράκα” 9/9/2018

Ξεβόλευσέ τους
με τους στίχους σου, ποιητή!
Βάλε τους φωτιά!

Πόση δύναμη έχει το ποίημα για να συνεγείρει τον αναγνώστη, να τον βγάλει από τη στατική του αδιαφορία, να τον ξεβολέψει; Έχουν οι λέξεις μέσα τους το σπίρτο που θα ανάψει τη φωτιά; «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται
οι λέξεις/να μην τις παίρνει ο άνεμος» δηλώνει ο Μανόλης Αναγνωστάκης στη δική του Ποιητική. Πώς γίνεται, όμως, να αποκτήσουν οι λέξεις τη μυτερή ακίδα που θα καρφώνεται στη σκέψη και θα ξυπνά από τον ηθελημένο ή αθέλητο λήθαργο; Υπάρχουν ποιητές που -συναισθανόμενοι τον ιδιαίτερο ρόλο τους σε μια τέτοια αφύπνιση- γράφουν αναλύοντας επί μακρόν τον λόγο τους, έτσι που να μη μείνει καμία απολύτως αμφιβολία για τον στόχο
τους και τα μέσα που αυτός απαιτεί. Υπάρχουν άλλοι που προτιμούν το ευσύνοπτο και μικρό ποίημα που μακάρι με την ευστοχία του μέσα στο ολιγόλογο σώμα του να προκαλέσει. Γιατί η πρόκληση (ως αφύπνιση του ενδιαφέροντος αρχικά και κατόπιν ως ιδεολογική παρότρυνση) είναι η αρχή γι’ αυτό το ενδιαφέρον ταξίδι· αν δεν υπάρξει, τότε όλα καταργούνται και το ποίημα μαζί με τις προθέσεις του πέφτει στην αδράνεια και κατόπιν στην αφάνεια και τη λήθη. Έρχομαι, λοιπόν, στο ελάχιστο σώμα που από τη φόρμα τους φέρουν ως προϋπόθεση τα χαϊκού. Η συντομία τους απαιτεί τέχνη ιδιαίτερη, καθόσον ο ποιητής οφείλει να περιορίσει το νόημα
μέσα σε τρεις στίχους αυστηρά δομημένους ως προς το μέτρημα των συλλαβών τους – 5,7,5. Αν βέβαια ληφθεί υπ’ όψη το γεγονός πως τα αυθεντικά γιαπωνέζικα χαϊκού (τουλάχιστον στην πρώτη τους μορφή) εμπεριέχουν σκηνές της φύσης και κυρίως μιλούν για τη διαδοχή των εποχών, τότε αμφισβητείται σε πρώτη σκέψη η δυνατότητά τους να μεταφέρουν νοήματα που να λειτουργούν ω; αφυπνιστικά των συνειδήσεων. Ας μην υποβαθμιστεί, ωστόσο, η βάση της λογικής τους ως προς
τη θεματική, να διεμβολίζουν τη στατική και υλική καθημερινότητα προσφέροντας μια θέα στη φυσική τάξη και μέσω αυτής στην αιωνιότητα – όσο κι αν για να κατανοηθεί ουσιαστικά μια τέτοια διάσταση χρειάζεται η άλλη όψη του πολιτισμού, αυτήν που αιώνες τώρα «διδάσκει» η ανατολική φιλοσοφία. Ήταν αναμενόμενη, νομίζω, η μετάλλαξη των λιλιπούτειων αυτών ποιημάτων (είναι όντως η πιο μικρή ποιητική φόρμα), όταν αυτά ήρθαν σε επαφή με τη δυτική κουλτούρα, την άλλη ποιητική παράδοση. Η θεματική τους διαφοροποιήθηκε, εμπλουτίστηκε, έφτασε να εκφράζει με την πολυσημία του ποιητικού λόγου κάθε έκφανση πλέον την ανθρώπινης ζωής και περιπέτειας. Διατήρησε (όχι πάντα) την παραδοσιακή φόρμα αλλά σπάνια πλέον περιορίζεται σε μορφές φυσικής ζωής. Απελευθερωμένο, έτσι, το είδος αυτό
της γραφής θεωρείται ότι πια μπορεί να αναμετρηθεί ίσοις όροις θεματικά με τα μακροσκελέστερα ποιήματα.

Η Ασημίνα Ξηρογιάννη, πεζογράφος και ποιήτρια δοκιμασμένη, θέλησε αυτή τη φορά να μιλήσει μέσα από την ελάχιστη δυνατή μορφή. Άπλωσε αρχικά
τις σκέψεις της στα αγαπημένα της έτσι κι αλλιώς θέματα (έρωτας, θάνατος,
τέχνη) και κατόπιν συμπύκνωσε με επιτυχία τον λόγο της, ώστε το αποτέλεσμα να ανταποκρίνεται στο είδος που επέλεξε. Διαβάζοντας τα χαϊκού της Ξηρογιάννη νιώθεις τη διάθεση της ποιήτριας να επικοινωνήσει με τον αναγνώστη της μέσα από τις διάφορες εκδοχές των θεμάτων που επιλέγει. Για παράδειγμα η χρήση του δευτέρου προσώπου μοιάζει να αναζητά
τον ακροατή του λόγου της, όταν λέει:

Κάνε τον χρόνο
που έχασες στίχο, και
θα τον βρεις πάλι.

Κι εκεί που διαβάζεις

Ποίηση γράφεις
για να ξορκίσεις -ίσως-
την μοναξιά σου.

αντιλαμβάνεσαι πως η λέξη «ίσως», που ανοίγει πάλι ένα παράθυρο στην επικοινωνία του δημιουργού με τον αποδέκτη του, δεν τοποθετήθηκε εκεί για
να μετρηθούν μόνο σωστά οι συλλαβές του χαϊκού αλλά για να βρει το ποίημα τον δρόμο της επιθυμητής σύνδεσης, για να μην οδηγηθεί στην ιδιωτική οδό (για να θυμηθούμε τον Ελύτη) – συχνά αναπόφευκτη συνθήκη της ποιητικής απομόνωσης.

Το ενδιαφέρον είναι ότι στην ουσία τα χαϊκού διαπνέονται από μια παιγνιώδη διάθεση (ακόμα κι από τον ιαπωνικό όρο το ξέρουμε αυτό: χαϊκού=αστείος στίχος), όχι γιατί τάχα η ζωή που σχολιάζεται ευφυώς μέσα τους
είναι αστεία αλλά γιατί αποτελεί με όλες τις αναπάντεχες μεταστροφές της ένα παίγνιο με διαφορετικές ερμηνευτικές εκδοχές. Παίζει μαζί μας το σύμπαν, η φύση, παίζουμε εμείς προσπαθώντας να ανατρέψουμε τις φυσικές συντεταγμένες μέσα στις οποίες τυχαία βρεθήκαμε. Παίζει ο ποιητής με τις λέξεις συνταιριάζοντας εικόνες και καταστάσεις, προκειμένου να δώσει τη δική του εκδοχή του παιχνιδιού μέσα στο οποίο εκών άκων βρίσκεται. Καλλιεργεί την αυταπάτη του αυτεξούσιου, βαυκαλίζεται με τις ερμηνείες που δίνει σε ό,τι συμβαίνει γύρω του συχνά ερήμην του. Η Ξηρογιάννη απολύτως πιστή στη συμμετοχή της στο παιχνίδι αυτό (τουλάχιστον το ποιητικό) απομονώνει σε δύο εξαιρετικά χαϊκού αυτό το νόημα:

Θέλω μια τέχνη
που ανελέητα να
με ανατρέπει

Ζωής και γραφής
ζητούμενο: σε τάξη
να μπει το χάος.

Συνδυάζει τον μάταιο πόθο της ανατροπής -την αναμέτρηση του ανθρώπου με το ανεξήγητο που τον ξεπερνάει (και το γνωρίζει)- με την ενδόμυχη ισχυρή θέληση για τάξη μέσα στην αταξία. Και σοφά κατανοεί πως η τέχνη στις διάφορες μορφές της αποτελεί μια προσωπική ανατροπή όλων των δεδομένων, κυρίως γιατί ο δημιουργός είναι αυτός που μεταλλάσσεται μέσω αυτής. Αν αυτό δεν είναι ένα παιχνίδι (όχι μόνο με τις λέξεις) που οδηγεί σε επικίνδυνες ισορροπίες, τότε τι είναι; Το εξώφυλλο του βιβλίου (έργο του Βαγγέλη Τζερμιά) αποδίδει θαρρώ με τον καλύτερο τρόπο τη διαρκή κίνηση, τη μετάλλαξη, τους απροσδόκητους ελιγμούς, την απρόσμενη αλλαγή.
Η δεύτερη φύση, άλλωστε, του ποιητή (όπως δηλώνει και ο τίτλος της συλλογής) είναι η παραφορά, η διάθεσή του να ανατρέψει κάθε βεβαιότητα, η επιθυμία του να ξεφύγει από τις νόρμες, η ελπίδα του ότι θα κατορθώσει να μιλήσει διαφορετικά. Το ότι αυτό γίνεται με έξαρση του πάθους, με μικρές ή μεγάλες παρεκκλίσεις από τα παραδεδομένα, η πιθανότητα όλο αυτό να τον τοποθετεί στο στόχαστρο, αποτελεί και κατά κάποιο τρόπο τον ορισμό της ποίησης – αν φυσικά αυτή ορίζεται.

Επιστρέφοντας στο χαϊκού που ξεκινά αυτό το κριτικό κείμενο σκέφτομαι πως ναι, η ποίηση έχει τη δική της δυναμική, την προσωπική της φωτιά μέσα της και την ικανότητα να κατακαίει τον αποδέκτη της, έτσι όπως έχει κατακάψει τον δημιουργό της. Γιατί η ποίηση έχει και έρωτα, αυθεντικό και πλήρη έρωτα που αγγίζει ή και ξεπερνά τα άκρα, για τούτο είναι πολύτιμο
δημιουργικά συναίσθημα· πάθος και έργο ψυχής διανθισμένο με τη συμμετοχή του σώματος που πάλλεται εν εξάρσει. Η ποιήτρια είναι σαφής, η ποίηση είναι έρωτας:

Με τις Ιδέες
φλερτάρεις με τις Λέξεις.
Φτιάχνεις χαϊκού.

Έτσι το ποίημα με τον ελάχιστο λεκτικό του κώδικα λειτουργεί προς τον αποδέκτη του μεταφέροντας με σαφήνεια όλο το νόημα, όλο το πάθος, πρώτη και αναγκαία συνθήκη για την εν δυνάμει αλλαγή της εσωτερικής και εξωτερικής αντίληψης. Βάζει φωτιά, κατά την ποιήτρια.

.

ΠΕΡΣΑ ΚΟΥΜΟΥΤΣΗ

FRACTAL 19/9/2018

Ποιητικά κι αποφθεγματικά

Με τις Ιδέες
φλερτάρεις και με τις Λέξεις
φτιάχνεις Χαϊκού

Ενδιαφέρουσα και γοητευτική θα χαρακτήριζα την πρόσφατα εκδομένη συλλογή Χαϊκού της Ασημίνας Ξηρογιάννη, με τίτλο «Δεύτερη Φύση». Μια καλαίσθητη και προσεγμένη έκδοση των εκδόσεων Α Ω, που εμπεριέχει εξήντα πέντε στον αριθμό μικροσκοπικά ποιήματα που, εν πολλοίς, συνοψίζουν το καταστάλαγμα της σκέψης της ποιήτριας, σπαράγματα της βιωματικής της εμπειρία, και συναισθήματα της πάνω σε ζητήματα ζωής που την αφορούν: ποίηση, φιλία, ανεκπλήρωτες επιθυμίες ή κι αγάπες, υπαρξιακή μοναξιά και πανταχού παρών ο έρωτας ως αίσθηση, και ως ‘υπαινιγμός’, διέπει όλα τα ποιήματα, ακόμα κι όταν αυτός δεν αναφέρεται άμεσα. Κι όλα αποδίδονται με ένα αυστηρά λιτό, σύντομο, πυκνό όμως σε νοήματα λόγο. Άλλωστε η γοητεία των χαϊκού, εντοπίζεται σε αυτήν ακριβώς την λιτότητα της έκφρασης, στον εξαιρετικά σύντομο στίχο τους, στην δύναμη των λέξεων και κυρίως της διάταξής τους μέσα στο ποίημα. Αλλά πώς μπορεί να χωρέσει μια σκέψη ή μια αίσθηση χωρίς όρια μέσα σε μια αυστηρά οριοθετημένη δομή; Τα χαϊκού, η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο απαιτεί δεξιότητα και πειθαρχία εκ μέρους του ποιητή και η Ασημίνα Ξηρογιάννη φαίνεται πως ‘συμμορφώνεται’ με άνεση στις ‘προδιαγραφές’ τους, στην απαιτητική αυτή φόρμα, που αποτελείται από τρεις ομάδες στίχων των 5, 7, 5 συλλαβών, Μόλις δεκαεπτά συλλαβές αρκούν, ώστε να συλλάβει την ιδέα και να την καταγράψει και, καθώς οι λέξεις ποτέ δεν είναι αρκετές για να περιγράψουν μια ολοκληρωμένη εμπειρία ή μια αυτοτελή ιστορία, σκιαγραφεί εύσχημα το περίγραμμά της, συχνά υποδηλώνοντας την εξέλιξη ή την κατάληξη της, αφήνοντας, στον αναγνώστη το περιθώρια να τη φανταστεί και να γεμίσει ό ίδιος/η ίδια τα κενά της. Αυτή άλλωστε είναι και η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης μορφής ποίησης κατά τη γνώμη μου: η συνέργεια, η συμμετοχή του αναγνώστη στη δημιουργική διεργασία. Με στοχαστική διάθεση, ενίοτε χιούμορ ή κι ανεπαίσθητη ειρωνεία οι σκέψεις και οι ιδέες της ποιήτριας μετατρέπονται σε λέξεις κι αυτές με τις σειρά τους σε σύντομα τρίστιχα ποιήματα προκειμένου να μας μεταφέρει όσο το δυνατόν πιο κοντά στην προσωπική αίσθηση των πραγμάτων που βιώνει, ή που έχει βιώσει, τα συναισθήματά και τους συλλογισμούς της γύρω από αυτά, τις ιδέες που επιθυμεί να μοιραστεί με τον αποδέκτη της.

Παραθέτω (τυχαία η σειρά) μερικά μόλις δείγματα ποιημάτων που ξεχώρισα.

Ό,τι δυνατό
Μέσα στη φαντασία
Πάντα υπάρχει

Η σκέψη έχει
Ηθική. Απάντηση
Δεν έχει, μάλλον

Την άλλη ζωή
περιμένοντας πάντα,
ποτέ σου δεν ζεις.

Η αγάπη μας
Ναι! υπάρχει σε πείσμα
Της άρνησής σου

Καλό και κακό
Συχνά την ίδια μάσκα
φοράνε, ακούς;

Η μνήμη χτίζει
τη ζωή, η λήθη την
υπονομεύει.

.

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΧΑΝΤΖΙΑΡΑ

FRACTAL 29/8/2018

Εκφράζοντας συναισθήματα

Ας ξεκινήσουμε από τον τίτλο, στην ερμηνεία του οποίου θα μας βοηθήσει το χαϊκού της σελίδας 11. Βάσει αυτού του χαϊκού, λοιπόν, η δεύτερη φύση του καλλιτέχνη γενικότερα είναι η παραφορά, η ανατρεπτική θέαση του κόσμου, η αποδόμηση και αναδόμηση του κόσμου , η οποία κάνει υποφερτή την ανθρώπινη ζωή. Άλλωστε, ο Νίτσε έλεγε ότι «έχουμε την τέχνη για να μην πεθάνουμε από την αλήθεια!».

Στο ίδιο χαϊκού της σελίδας 11 η ποιήτρια απευθύνεται στη Μούσα σε β΄ ενικό πρόσωπο. Αυτή η επίκληση στη Μούσα θυμίζει σαφώς τα ομηρικά έπη, καθώς στη λογοτεχνία δεν υπάρχει παρθενογένεση. Άλλο ένα στοιχείο διακειμενικότητας αποτελεί η αναφορά και σε έργα δικά της, όπως στις «23 μέρες», όπου απαντά ξανά «Το φιλί» του Μουνκ.

Γιατί άραγε η ποιήτρια επέλεξε να γράψει χαϊκού; Τι είναι τα χαϊκού; Η τέχνη εν γένει αποτελεί έκφραση του homo ludens, του «παίζοντος ανθρώπου». Η παιγνιώδης διάθεση της ποιήτριας δηλώνεται εν προκειμένω, εκτός των άλλων, και από την επιλογή της ποιητικής φόρμας των χαϊκού, καθώς τα χαϊκού χαρακτηρίζονται από λιτότητα, λυρισμό, χιουμοριστική διάθεση και το στοιχείο της έκπληξης. Συγκεκριμένα, το χαϊκού (= αστείος στίχος στα ιαπωνικά) είναι μια ιαπωνική ποιητική φόρμα.

Πρωτοεμφανίστηκε στην Ιαπωνία τον 16ο αιώνα και υιοθετήθηκε από την Ευρώπη στις αρχές του 20ού αιώνα. Αποτελεί ποίηση εμπνευσμένη από τη σοφία Ζεν. Ως προς τη μορφή, παραδοσιακά αποτελείται από τρεις ομάδες των 5,7,5 συλλαβών, οι οποίες τοποθετούνται σε τρεις στίχους ή σε έναν, χωρισμένο σε κενά. Ως προς το περιεχόμενο, συνήθως περιγράφει μια εικόνα της φύσης και δίνει στοιχεία για την εποχή του χρόνου στην οποία αναφέρεται. Η ποιήτρια εδώ πρωτοτυπεί, εκφράζοντας συναισθήματα. Παρεμπιπτόντως, χαϊκού έχει γράψει και ο Γιώργος Σεφέρης.

Όπως προαναφέρθηκε, η Ασημίνα Ξηρογιάννη εκφράζει συναισθήματα, με το πυκνό της ύφος υποβάλλει συναισθήματα, χωρίς συναισθηματικές εξάρσεις και μελοδραματισμούς.

Η αυτοαναφορικότητα, η αγάπη για την ποίηση, τα πολλαπλά οφέλη της ποίησης σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο είναι έκδηλα στα χαϊκού των σελίδων 9,15,22,26,27,33,35.

Επίσης, η τέχνη της ποιήσεως διαλέγεται με την τέχνη της ζωγραφικής (αναφορά στους Μοντιλιάνι, Μουνκ), του θεάτρου (αναφορά στον Σαίξπηρ, στον Λευτέρη Βογιατζή, η παρουσία του «διαλόγου» αποτελεί στοιχείο θεατρικότητας) και της μουσικής.

Ο έρωτας φυσικά κατέχει κυρίαρχη θέση στην εν λόγω ποιητική συλλογή, όπως ακριβώς και στη ζωή. Αξίζει τον κόπο να σταθούμε στη λέξη «ερωτοφωτόχτιστος» (σελ. 51), λέξη φτιαγμένη ίσως κατ’ αναλογία προς το ερωτοφωτόσχιστος ( = αυτός που τον σχίζουν, τον διαπερνούν, τον πλημμυρίζουν ο έρωτας και το φως) του Οδυσσέα Ελύτη. Ερωτοφωτόχτιστος ίσως σημαίνει αυτόν που είναι φτιαγμένος από έρωτα και φως! Πώς είναι δυνατόν μια λέξη, που συνιστά εικόνα υπερρεαλιστική, να δηλώνει τόση αισιοδοξία, ευδαιμονία, αγάπη για τη ζωή; Αυτό είναι ΠΟΙΗΣΗ με κεφαλαία γράμματα, «Σκέτο ποίημα!» όπως γράφει και η ίδια η ποιήτρια.

Οι αντιθέσεις που συνθέτουν τη ζωή, όπως το καλό και το κακό (σελ.23), η υποκρισία και η ειλικρίνεια (σελ.23,21), η μνήμη και η λήθη (σελ.31), η φαντασία και η πραγματικότητα (σελ. 12,18) εντοπίζονται με ενάργεια στη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή.

Η ευαισθησία της Ασημίνας Ξηρογιάννη δεν θα μπορούσε ν’ αφήσει ασχολίαστο το ιστορικό γίγνεσθαι. Με εύστοχο τρόπο –αναντίρρητα- στο ερώτημα «Ποια είναι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας;» απαντά «Οι διάφοροι –ισμοί»! Εύλογα έρχονται στον νου μας λέξεις όπως ανθρωπισμός, ρομαντισμός, ρατσισμός, εθνικισμός, σοσιαλισμός, καπιταλισμός, διαφωτισμός, μιλιταρισμός, χριστιανισμός κ.τ.ό.

Εν κατακλείδι, η Ασημίνα Ξηρογιάννη είναι ένα ποιητικό φαινόμενο εν εξελίξει.

Αναζητεί αδιάλειπτα και άοκνα μια νέα ποιητική φόρμα για να «ντύσει» μ’ αυτή την οικεία στους αναγνώστες της ποιητική οπτική του κόσμου. Κατά την άποψή μου, τα λόγια του Bertrand Russell «τρία πάθη, απλά, αλλά κατακλυσμιαία, εξουσιάζουν τη ζωή μου: η λαχτάρα για αγάπη, η αναζήτηση της γνώσης και η ανυπόφορη θλίψη για τα βάσανα του ανθρώπινου είδους» συμπυκνώνουν, αποδίδουν συλλήβδην το ποιητικό σύμπαν της Ασημίνας Ξηρογιάννη.

.

Δοκιμάζοντας το ποίημα

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

fractal 24/05/2017
Απαντώντας στις ερωτήσεις
Η ποίηση και η ζωγραφική είναι τέχνες συγγενικές μεταξύ τους. Ένας όμορφος πίνακας ζωγραφικής μπορεί να εμπνεύσει έναν ποιητή και να γεννηθεί ένα όμορφο ποίημα και ένα όμορφο ποίημα μπορεί να εμπνεύσει ένα ζωγράφο να φτιάξει έναν όμορφο πίνακα.
Επειδή, λοιπόν, η ζωγραφική και η ποίηση επηρεάζουν τόσο πολύ η μια την άλλη, τον τελευταίο καιρό εκδίδονται πολλά βιβλία, που περιέχουν ποιήματα και έργα ζωγραφικής. Ένα από αυτά είναι και το βιβλίο, της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «Δοκιμάζοντας το ποίημα», που διαβάσαμε πρόσφατα, από τις εκδόσεις “Vakxikon.gr”. Πρόκειται για ένα ολιγοσέλιδο βιβλίο, που περιλαμβάνει δύο ποιήματα και δύο κολάζ.
Θα μπορούσε να πει κανείς, πως ένα βιβλίο με μόνο δύο ποιήματα και δύο κολάζ είναι πολύ μικρό και να αναρωτηθεί γιατί να μπει ένας καλλιτέχνης στον κόπο να εκδόσει ένα τόσο μικρό βιβλίο, όμως, έχουμε ξανατονίσει ότι μια έκδοση ενός πολύ μικρού σε μέγεθος βιβλίου, μπορεί να σημαίνει ότι περιλαμβάνει μια ολόκληρη ενότητα, που μπορεί να υπάρξει από μόνη της. Αν ο καλλιτέχνης προσθέσει μερικές σελίδες, τότε μπορεί να χαλάσει το συνολικό αποτέλεσμα. Επίσης, το συγκεκριμένο βιβλίο, αν κρίνουμε από τον τίτλο είναι μια δοκιμή, ίσως, για να ακολουθήσει κάτι μεγαλύτερο, όπως οι νεότεροι τραγουδιστές, που πρώτα κυκλοφορούν ένα cd-single και αργότερα ένα ολόκληρο cd.
Τα δύο ποιήματα, που περιλαμβάνονται στο βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη περιγράφουν την ποίηση σε όλες τις εκφάνσεις της κυρίως από τη σκοπιά των ποιητών. Πως αισθάνεται ένας ποιητής, όταν γράφει ένα ποίημα; Ποιες αγωνίες περνάει; Θα διαβαστεί; Δεν θα διαβαστεί; Θα είναι διαχρονικό; Θα ολοκληρωθεί ή θα μείνει μισό; Θα δημοσιευτεί ή θα κλειστεί σε ένα συρτάρι; Θα το καταλάβει ο αναγνώστης; Μήπως, δοθεί λάθος ερμηνεία και ο αναγνώστης νομίσει κάτι άλλο, από εκείνο, που θέλει να πει ο ποιητής; Θα μπορούσε, βέβαια, κάποιος να πει: Και τι μας ενδιαφέρει πως νιώθει ένας ποιητής, όταν γράφει ποίηση; Όμως, αν κρίνουμε από τις ερωτήσεις, που γίνονται στις συνεντεύξεις και στις παρουσιάσεις βιβλίων, μάλλον, υπάρχουν αρκετοί, που ενδιαφέρονται να μάθουν τις αγωνίες του ποιητή. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη, λοιπόν, μας δίνει τις απαντήσεις της με τον δικό της ξεχωριστό, ποιητικό τρόπο.
Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, το βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «Δοκιμάζοντας το ποίημα», εκτός από τα ποιήματα, περιέχει και δύο κολάζ. Θα λέγαμε ότι και τα δύο κολάζ ταιριάζουν στους στίχους, που διαβάζουμε, ιδιαίτερα στο πρώτο χρησιμοποιείται η μουτζούρα και όταν ένας ποιητής δοκιμάζει να γράψει ένα ποίημα, τότε οι μουτζούρες θα είναι πολλές, καθώς ο ποιητής, που περνάει τις αγωνίες, που περιγράφονται στο βιβλίο, δεν μένει ποτέ απόλυτα ικανοποιημένος από τον εαυτό του.
Στην αρχή του βιβλίου της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Δοκιμάζοντας το ποίημα» υπάρχει μια αφιέρωση: «στους ποιητές που οι λέξεις τους μου γεννούν τις άλλες λέξεις». Σε αυτή την αφιέρωση, υπάρχει όλη η σεμνότητα της ποιήτριας και η βαθιά γνώση, πως στην ποίηση δεν υπάρχουν παρθενογενέσεις. Αν κάποιος γράφει στίχους χωρίς να διαβάζει ποίηση, τότε δεν είναι ποιητής. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη έχει διαβάσει πολύ ποίηση και αυτό το έχουμε διαπιστώσει από τη διακειμενικότητα προηγούμενων έργων της, που είχαμε την ευκαιρία να διαβάσουμε, αλλά και από το καινούργιο της βιβλίο, που αναλύσαμε.

.

Λίγη φθορά για γούρι

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

“Fractal”, Δεκέμβριος 2017
Ούτως ή άλλως, έρωτας
Πολλοί ποιητές σήμερα ασχολούνται με τη φθορά που επιφέρει ο χρόνος, τόσο στα αντικείμενα, όσο και στον άνθρωπο και ο κάθε ποιητής την αντιμετωπίζει με τον δικό του τρόπο. Έχουν γραφτεί τόσα πολλά για τη φθορά, που θα μπορούσαμε να τη θεωρήσουμε θέμα κλισέ, όμως, ο τρόπος με τον οποίο την προσεγγίζουν οι ποιητές έχει τη σημασία του και εκεί ακριβώς υπάρχει όλο το ενδιαφέρον.
Τέτοιες σκέψεις κάναμε, διαβάζοντας την ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «Λίγη φθορά για γούρι», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Γαβριηλίδης».
Ο τίτλος της ποιητικής συλλογής της Ασημίνας Ξηρογιάννη, εύλογα προκαλεί απορία. Μπορεί η φθορά να είναι γούρι; Μήπως, πρόκειται για έναν θετικό χαρακτηρισμό έτσι ώστε να εξευμενίσουμε τη φθορά; Όπως για να εξευμενιστεί η μόνιμα φουρτουνιασμένη θάλασσα του Πόντου πήρε το επίθετο «Εύξεινος» και όπως, όταν χύνεται κρασί στο πάτωμα και λέμε ότι είναι γούρι, ενώ ξέρουμε ότι μπορεί να αφήσει λεκέ. Τι γίνεται, όμως, όταν, τη φθορά τη βλέπουμε σε ένα πρόσωπο, που είναι δίπλα μας; «Πεθαίνουν ποτέ τ’ αστέρια; / Φταίει ίσως που σχεδόν ασπρίσαν τα μαλλιά σου», γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη στο ποίημα «Φόβος». Όταν, βλέπεις το πρόσωπο, που είναι δίπλα σου να φθείρεται, φοβάσαι, ακόμα και αν: «μια απλή γρίπη είναι μόνο».
Το ερωτικό στοιχείο, φαίνεται να κυριαρχεί στην ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη, καθώς υπάρχουν ποιήματα, που αναφέρονται καθαρά στον έρωτα, αλλά και ποιήματα, που αναφέρονται στην ποίηση, με ερωτικό υπόβαθρο. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι στίχοι της ποιήτριας έχουν χρώμα κόκκινο, όμως, το κόκκινο είναι όχι μόνο το χρώμα του έρωτα, αλλά και το χρώμα του αίματος, δηλαδή του πόνου, γιατί μόνο, όποιος έχει πονέσει, μπορεί να είναι ποιητής: «Τα ποιήματα πάντα κόκκινα / κόκκινα / με πόνο κόκκινο / με κόκκινο πόνο. / Με πόνο.» Όσο, όμως, κι αν υπάρχουν καταστάσεις, που πονάνε, ο άνθρωπος πρέπει να αντέχει. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη μας προτρέπει: «Να πορεύεσαι με απώλειες. / Και να αντέχεις.» Και για να αντέξει η ποιήτρια καταφεύγει στην ειρωνεία: «σου αρέσει να σε προσφωνούν «κύριε καθηγητά» / και όταν σου μιλάω / προσποιείσαι ότι μ’ ακούς.»
Πολλά ποιήματα της ποιητικής συλλογής της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Λίγη φθορά για γούρι» αναφέρονται στην ποίηση και έχουμε δει σε αρκετές παρουσιάσεις ποιητικών συλλογών να γίνονται ερωτήσεις στους ποιητές από το κοινό για την ενασχόλησή τους με την ποίηση. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη προλαβαίνει τις ερωτήσεις με απαντήσεις ποιητικές: «Για να γράψεις ποίηση / χρειάζεται να καίγεσαι μέσα σου» και αλλού: «Ένα μυστήριο ξαγρυπνά / που «ποίηση» λέγεται. / Κι όλα ερμηνεύονται αλλιώς», ενώ σε άλλο σημείο, η ποίηση συνδέεται με την πεζή πραγματικότητα δίνοντας μια κοινωνική κι επίκαιρη υπόσταση στο ποίημα: «Τα καλύτερα ποιήματα / τα έγραψα περιμένοντας στην ουρά / στην τράπεζα».
Σε ορισμένα ποιήματα της ποιητικής συλλογής της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Λίγη φθορά για γούρι», υπάρχει διακειμενικότητα, που αλλού υποβόσκει και αλλού τη βλέπουμε φανερή στους τίτλους των ποιημάτων. Έτσι, έχουμε το ποίημα: «Με τον τρόπο του Μπρεχτ» και τα ποιήματα «Καβάφης» και «Αναλογία», που αναφέρονται και τα δύο στον Καβάφη και ιδιαίτερα στο πρώτο υπάρχει διάχυτη η καβαφική ειρωνεία. Χαρακτηριστικό είναι και το ποίημα, που αναφέρεται στην τραγική σκηνή της Ιλιάδας, όπου ο Έκτορας αποχαιρετά την Ανδρομάχη και τον μικρό Αστυάνακτα με μια πολύ συγκινητική περιγραφή.
Συμπερασματικά, η ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Λίγη φθορά για γούρι» είναι μια από τις πιο όμορφες, που διαβάσαμε τελευταία και καταφέρνει να αποδώσει τα αισθήματα της ποιήτριας ως δώρο προς τους αναγνώστες και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η ίδια στο ποίημα «Παιχνίδι»: «Να κόβω ένα και να τους το δίνω δώρο. / Μια χαρά, / μια λύπη, / ή μια τύψη».

.

ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΘΗΒΑΙΟΣ

vakxikon.gr, Δεκέμβριος 2017
Το θέατρο στην ποίηση
Συναντώ το όνομά της εδώ και μερικά χρόνια. Πάντα πλάι στα ποιήματα, τις συνεντεύξεις, τις κριτικές για τα βιβλία των φίλων που αξίζει πάντα να σκύψει κανείς. Μα πάνω απ΄όλα στους στίχους. Κάπως έτσι η Ασημίνα Ξηρογιάννη καταγράφεται ανάμεσα στους εκφραστές της σύγχρονης, ελληνικής λογοτεχνίας. Η φωνή της, συνεπής, δημιουργική και πρωτότυπη έρχεται να συμπληρώσει με τρόπο εκλεκτό την εντόπια κριτικογραφία. Θεατρικές σπουδές και κλασσική φιλολογία. Οι συνοπτικές πληροφορίες στο διάσημο πια διαδικτυακό της περιοδικό, αφήνουν πολλά δίχως επισημάνσεις. Ταπεινή και εργατική, η Ασημίνα, με το παράξενο, νυχτερινό της όνομα δείχνει το δρόμο, φωτίζει διακριτικά μα ξεκάθαρα, την οδό της συνέχειας για τις γενιές που έρχονται. Αυτές που φορτώθηκαν ερήμην με το βάρος μιας κρίσης μ΄ατέλειωτα, μακρινά προπύλαια χάνοντας την επαφή με την τέχνη που υπηρετούν. Κάτι σαν τα δικά μας, τα σύγχρονα φυσικά που ανοίγουν διάπλατα, καλύπτοντας μια σειρά από σύμβολα και πόζες.
Μιλώ για εκείνες τις γενιές που μπορούν να βρουν στη σύνθεση της ποιήτριας μερικά συστατικά για το παρόν τους και να αποτυπώσουν μια επαρκή εικόνα για τη σύγχρονη βιβλιογραφία, αντλώντας από την κριτικογραφία της.
Ωστόσο, επιλέγοντας κανείς, μες στους κόλπους αυτής της ανάγνωσης το ρόλο του ακροατή, αδιαφορώντας πλήρως για το εργαστήριο που άλλοτε φλέγεται και πάλι αφήνεται στο περιθώριο, υψώνοντας τις σημαίες της πίστης στο αυθεντικό, το πρωτότυπο έργο νιώθει περισσότερο τα ποιήματα της Ασημίνας. Οι σκόρπιες καταχωρήσεις σε διαδικτυακό επίπεδο, περιλαμβάνουν σχεδόν τις ίδιες συνθέσεις. Εδώ το πρόσωπο δεν είναι πρώτο, μα γράφεται και προφέρεται για λογαριασμό όλων. Είναι μια τίμια χειρονομία, μια αφορμή για εκείνα τα κυκλαδίτικα βιβλία που τείνουν προς τα εντός και που κάνουν τη διαφορά σε κάθε καλλιτεχνική έκφραση. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη πλουτίζει τον εξαιρετικά διευρυμένο κατάλογο των νέων εκδόσεων, πάντα σε πείσμα των ισχνών καιρών. Στη Λίγη φθορά για γούρι των εκδόσεων Γαβριηλίδη που κυκλοφορεί αυτό το καλοκαίρι, η δημιουργός επανέρχεται στα ποιήματα. Δίχως κοριτσίστικες αφέλειες, με ύφος ντόμπρο και καρδιά σπασμένη, -έτσι τη θέλησαν για πάντα οι ποιητές-, φθάνει από τους δικούς της δρόμους. Το θέατρο παραμένει μια τρυφερή εκδοχή του έργου της. Από κάποια πλατεία που θ΄απομείνει για πάντα απατηλή επαναλαμβάνει τα λόγια της. Ο ρόλος την θέλει με σπασμένο κόκκινο φουστάνι να θυσιάζεται γι΄αυτόν τον κόσμο. Την βρίσκω στον δρόμο που άφησε κρυμένο η σπουδαία Λευκή Μολφέση. Τόπους τόπους θυμάμαι ξεκάθαρα τα σπασμένα υαλικά, κάτι μεσημέρια αυτοκρατορικά του θανάτου. Στέρεψαν τα χέρια της και τώρα τον χρόνο μετρούν τα χιονισμένα της μαλλιά και τα σημάδια που γράφουν οι καιροί. Τον μετρούν τα ποιήματα και οι θυσίες. Κάτι σπάνιες παντομίμες που ξοδεύτηκαν σαν ζωγραφιές στον άνεμο. Αυτή είναι η γλώσσα των τραγουδιών της Ασημίνας Φτιαγμένες απ΄το πρώτο πληθυντικό της σπαραχτικής μας ύπαρξης. Εκείνο το αφοπλιστικό, το επίρρημα της ύπαρξης.
Και ύστερα πάλι, με μια άλλη της ιδιότητα η συγγραφέας πια, υπηρετεί την τέχνη της από μια άλλη σκοπιά. Εκείνη του ερευνητή που όμως, προικισμένος με αισθητική και διάθεση, υπηρετεί το θέατρο. Ποίηση, λόγος και πλατείες στο βιβλίο των εκδόσεων Momentum Το θέατρο στην ποίηση. Η ερευνήτρια καταλογογραφεί έναν ευρύτατο κατάλογο ποιημάτων και δημιουργών που έθεσαν το θέατρο στο φόντο. Στίχοι που άντλησαν απ΄την υποβλητικότητα, απ΄το υπονοούμενο μιας παράστασης. Με σχετικές σπουδές, η Ασημίνα Ξηρογιάννη αθροίζεται στα λιγοστούς δημιουργούς της γενιάς της που σκύβουν με μεράκι και επιμέλεια πάνω στον εμπλουτισμό της σύγχρονης κριτικογραφίας.Μια απλή, αποσπασματική ανάγνωση του Θεάτρου επιβεβαιώνει τη συνύπαρξη της ποίησης και του δράματος. Με αφετηρία το αρχαίο θέατρο η ποίηση τίθεται στο προσκήνιο για την ερευνήτρια, όπως δηλώνει η ίδια. Είτε οι ποιητές απευθύνονται στο φανταστικό κοινό τους, είτε ανοίγουν παράθυρα μες στις σκιές ξανά και ξανά, πλουτίζουν τις εξαίσιες κινήσεις αυτού του κόσμου. Συνθέτουν μια σπάνια αισθητική της τέχνης όταν συμπληρώνει τη σημασία της μ΄άπειρες μορφές. Οι περιεκτικές της αναφορές στους ποιητές και τα έργα φανερώνουν την ολοκληρωμένη έρευνα που προηγήθηκε προκειμένου να καταρτιστεί το πρωτότυπο βιβλίο των εκδόσεων Momentum.
Ένα σημείωμα, σαν αυτό είμαι βέβαιος πως λίγα κατορθώνει να πει για το πολυσύνθετο έργο της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Η παρουσία της μέσα από προηγούμενες συνεργασίες της με τις εκδόσεις Βακχικόν αλλά και οι εξαιρετικές κριτικές της που φιλοξενούνται σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά, συνιστούν δείγμα της παρουσίας της νέας δημιουργού στα πνευματικά πράγματα της εποχής.
Εγώ κρατώ από εκείνη τα επιρρήματα της συντριβής. Απασφαλίζω τους στίχους που αφήνει μυστικές στη Λίγη Φθορά της και δίνω στις λέξεις μου ένα φιλί, σαν φυλαχτό. Η νύχτα είναι ασημένια, τα ποιήματα αδέσποτα πετούν πίσω απ΄τα φώτα των θεάτρων. Θέλει η ποίηση την έκπληξη και τη φθορά

.

ΔΗΜΟΣ ΧΛΩΠΤΣΙΟΥΔΗΣ

tvxs.gr, 4.11.2017
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη με την ποίηση για γούρι,
ποίηση της Ασημίνας Ξηρογιάννη διακρίνεται από τις συχνές μεταστροφές του ύφους και κυρίως της φόρμας της. Ενώ το 2013, σε μία κορυφαία δημιουργική πνοή, με τη συλλογή «εποχή μου είναι η ποίηση» μετατρέπει την ποίηση περί ποιητικής σε κοινωνική ποίηση αποτυπώνοντας με εξωστρέφεια σε ολιγόστιχες συνθέσεις τη μαυρίλα των χαλεπών καιρών της κρίσης, το 2015 με το υβριδικό «23 μέρες» αλλάζει φόρμα και ύφος σε έναν συνδυασμό ποίησης και εσωστρεφούς νουβέλας. Η νέα της ποιητική συλλογή «λίγη φθορά για γούρι» (Γαβριηλίδης, 2017) συνεχίζει την πορεία της εσωτερικότητας στα βάθη του συναισθηματικού κόσμου.
Παρά τις χαρακτηριστικές διαφορές όμως στη θεματική και τη φόρμα, η Ξηρογιάννη έχει διαμορφώσει ένα προσωπικό ύφος. Χαρακτηριστικό της έκφρασής της είναι ψευδοδιαλογικό β’ ενικό που κυριαρχεί στη στιχουργία της, άλλοτε σε προστακτική έγκλιση (επειδή ήμασταν εμείς, δική σου) κι ενίοτε σε υποτακτική (πού, σύγκριση) δίνοντας έτσι διαλογική κίνηση στην στιχουργική της. Συχνά βέβαια το β’ πρόσωπο λειτουργεί ως ένας ψευδής χαρακτήρας πίσω από το προσωπείο του οποίου κρύβεται το ποιητικό εγώ (πού, εσύ, απλή αριθμητική, δική σου). Αλλά και το πρωτοενικό υποκείμενο είναι συχνά μυθοπλαστικό/υποκριτικό, χωρίς να ταυτίζεται με την ίδια την ποιήτρια.
Τούτες όμως οι συνεχείς εναλλαγές από το “υποκριτικό” εγώ στο “υποκριτικό” εσύ (πού, όμως εμείς) μαζί ενίοτε και με ένα α΄ πληθυντικό διαμορφώνουν ένα σκηνικό ύφος. Το θεατρικό ύφος εκτός από τους παραπάνω λανθάνοντες διαλόγους υποστηρίζουν και οι ερωτήσεις (με τον τρόπο του Μπρεχτ, πού, στο όνομα του έρωτα, φόβος) με τις διαλογικές αποστροφές (με τον τρόπο του Μπρεχτ, φόβος). Και την ίδια στιγμή ένας δραματικός λυρισμός διαχέεται στη στιχουργική της που δομείται στην προφορικότητα. Το λιτό ύφος και η οικεία γλώσσα σε συνδυασμό με το εξομολογητικό ύφος («κυτταρική μέθη») διαμορφώνουν μία θεατρική ποιητική με στοιχεία ρομαντισμού.
Οι αντιθέσεις (με τον τρόπο του Μπρεχτ) διαμορφώνουν ένα ύφος μελαγχολικό που ισορροπεί με το διαλογικό στυλ. “Μικρές” αρνήσεις (στο όνομα του έρωτα, ένα γράμμα) στα θέλω του ποιητικού εγώ προσδίδουν μία αίσθηση θλίψης. Είναι οι καθημερινές απογοητεύσεις της συμβίωσης, της ίδιας της ζωής (φόβος, ένα γράμμα, μ’ αφήνεις να μιλάω μόνη μου) που με πάθος αγωνιά το ποιητικό υποκείμενο να ξεπεράσει (ο λύκος μου, σύγκριση, απλή αριθμητική).
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το πώς η ποίηση και οι λέξεις εισέρχονται στην ποιητική της ως μέρος μίας διασπασμένης θεματικής (τα βράδια, ένα γράμμα, ένα ποίημα που ζητά να του δοθεί υπόσταση, μ’ αφήνεις να μιλάω μόνη μου, η γοργόνα και ο βασιλιάς). Βέβαια όλη η ενότητα «μπρος στο αρχικό ερέθισμα» είναι αφιερωμένη στην ίδια την ποίηση. Αν και η ποιητική αυτοαναφορικότητα είναι εσωστρεφής, στην περίπτωση της Ξηρογιάννη είναι μία στάση στην πορεία περί ποιητικής που χάραξε από το 2013. Άλλωστε, και οι «23 μέρες» είναι στην ουσία η γένεσις της ποίησης.
Το γνώριμο πιο διαλογικό ύφος και το α΄ και β΄ ενικά γραμματικά πρόσωπα μέσα στο σκηνικό πλαίσιο εμφανίζονται σε όλη την ενότητα. Είναι ακριβώς σαν τον διάλογο του ποιητικού με το βίωμα, σαν ένας επίλογος που δίνει το ερέθισμα στην ποιητική έμπνευση (η αρχή του ποιήματος ή ποιητικής στίγμα, σχεδόν μαγικό, στοιχεία ποιητικής, μοιραία συνάντηση, η ποιήτρια, τα καλύτερα ποιήματα, ένα ποίημα για μένα). Επίκεντρο της ενότητας είναι οι ίδιες οι λέξεις (λέξεις, για να γράψεις ποίηση, αθώων λογοκλοπών εγκώμιον, περιμένοντας το ποίημα).
Η τρίτη, ωστόσο, ενότητα της συλλογής, αποκαλύπτει την ποιητική ωριμότητα της Ξηρογιάννη καθώς γίνεται υπαρξιακή με μία ελεγχόμενη εξωστρέφεια («ονείρων γειωμένη νάρκη»), αλλά πάντα με επίκεντρο το ποιητικό εγώ που ταυτίζεται με την ποιήτρια (παιχνίδι).
Πειραματίζεται με αφηρημένες έννοιες προσωποποιώντας τις (η ενοχή, απόγνωση, μοίρα) μέσα από το βίωμα που το μετατρέπει σε αναζήτηση για το άτομο και το μέλλον (περιμένοντας μωρό, Αριάδνη, ονοματοθεσία, ανοιχτοί λογαριασμοί, βαθιά γνώση). Επεξεργάζεται παραμύθια (πικρή ιστορία) και φέρνει στην επιφάνεια υπαρξιακές αγωνίες από το βυθό του ψυχισμού της, ενώ συχνά μία ποιητική ειρωνεία εξάγεται (σκηνή από τη ραψωδία Ζ της Ιλιάδας, έτσι είναι τα ποιήματα), αν και η ειρωνεία εντοπίζεται σε όλη τη συλλογή (φόβος, ένα γράμμα, Καβάφης, αθώων λογοκλοπών εγκώμιον).
Παρά την εσωστρέφεια που ελλοχεύει στην ποίηση περί ποιητικής, η Ξηρογιάννη την αξιοποιεί ως μέσο εξωτερίκευσης υπαρξιακών αγωνιών και ατομικού ψυχισμού. Και τούτο αποτελεί μία διαχρονική σταθερά στο ποιητικό της έργο, παράλληλα με τον θεατρικό χαρακτήρα και τη σκηνική ζωντάνια των συνθέσεών της. Το βίωμα συνδέεται με την ποιητική, η ψυχολογία με τις λέξεις και τους στίχους και τα πρόσωπα συμπλέκονται σε μία –ολιγάνθρωπη μεν, μα– έντονα διαλογική ποιητική σκηνή.

.

ΑΝΝΑ ΓΡΙΒΑ

poeticanet.gr, τχ. 30, Νοέμβριος 2017
H καινούρια συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη ιχνηλατεί καταστάσεις που εκκινούν από το καθημερινό, για να φθάσει σε βιώματα βαθύτερα, για να μιλήσει για φόβους και ανομολόγητες αλήθειες. O τίτλος του βιβλίου είναι παρμένος από έναν στίχο του ποιήματος Φόβος, που περιλαμβάνεται στην πρώτη ενότητα της ποιητικής συλλογής. Σε αυτό το ποίημα μια γυναίκα μιλά για τον αγαπημένο της, καθώς βλέπει τα σημάδια της φυσικής φθοράς να κάνουν δειλά την εμφάνισή τους στα μαλλιά του:
Μα εγώ θα πάρω μόνο δύο φέτες της φθοράς σου
Ίσα που να τις βάλω μες στο ποίημα.
Η μαγιά μου για την αναδιάρθρωση του κόσμου
Λίγη φθορά για γούρι.
Όπως στο προαναφερθέν ποίημα, έτσι και σε άλλα της συλλογής, καταγράφονται σκηνές μεταξύ δύο προσώπων. Ακόμη και στην περίπτωση όπου υπάρχει μονόλογος, ο αναγνώστης αισθάνεται τη βεβαιότητα πως απέναντι από τον ομιλούντα ή την ομιλούσα στέκεται ένας βουβός ακροατής, ένα πρόσωπο που συχνά διαγράφεται έμμεσα στους στίχους, όπως στο ποίημα Απλή Αριθμητική:
Όταν δεν μετράς τη σιωπή σωστά, αυτό,
ισοδύναμο είναι του θανάτου.
Χρειάζομαι την απουσία των λέξεών σου
…..
Να σε νιώθω κοντά
-και να είσαι.
Όταν χάνω το μέτρημα,
να με διορθώνεις.
Άλλοτε πάλι, ο δέκτης παραμένει ολότελα αφανής προς τα χαρακτηριστικά του, αλλά είναι εκεί, ακούγοντας προσεκτικά τα όσα το ποιητικό υποκείμενο καταθέτει ως σκέψη, εσωτερική αγωνία ή βιωμένη εμπειρία, ενώ κάποτε ακροατής γίνεται ο αναγνώστης, αφού σε όλα τα ποιήματα υπάρχει ένας τόνος προσωπικής εξομολόγησης, που φέρνει τον αναγνώστη πιο κοντά, τον κάνει να ακούσει τη γραφή, να την αισθανθεί ως μια φωνή που ψιθυρίζει για τις μικρές και ανεπαίσθητες φθορές της ζωής:
Αιωρούμαστε ανάμεσα στα σύννεφα
Φαντάσματα με δάχτυλα μαύρα από καπνό
Ψάχνουμε τις λέξεις για το κενό,
κι αυτές να μην έρχονται,
κι ας είναι το βλέμμα μας καινό.
Αυτές οι φθορές εντάσσονται σε τρεις διακριτές ενότητες. Στην πρώτη, που επιγράφεται Κυτταρική μέθη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι περιλαμβάνονται τα ερωτικά. Στα ποιήματα αυτά υπάρχει μια πρωτογενής καταγραφή της σωματικής εμπειρίας, μιας εμπειρίας που εμπλέκει έντεχνα το σώμα, την ύλη με τους εσωτερικούς ψυχικούς κραδασμούς:
Στην άκρη του χαμόγελου
γκρεμίζονται οι πόνοι
και αλλού:
Χωρίς να ελέγχω τις χειρονομίες μου,
Χορεύω τον έρωτα
Αναιρούμαι
Ανθίζω
Αναπλάθομαι
Ανήκω
Παράλληλα όμως με το ερωτικό βίωμα, συναντάται σε αυτά τα ποιήματα ένας κοινός τόπος: η πάλη της σιωπής με τις λέξεις, αγώνας να ειπωθεί μια αδιόρατη αλήθεια, που μόνο ο έρωτας μπορεί να αποκαλύψει:
Εγκλωβίζονται οι λέξεις
Στριμώχνονται μέσα στις σκιές
Υφαίνουν τη σιωπή
Τελικά το ερώτημα που ανακινείται είναι: μπορεί ο χρόνος να σπαράξει την βαθύτερη μέθεξη του ανθρώπου στην αιωνιότητα, τη στιγμή που δοσμένος στον έρωτα ενώνεται με τις κοσμικές δυνάμεις της δημιουργίας; Μπορεί να διαρκέσει το εφήμερο; Γράφει η ποιήτρια:
Ν’ αγγίξω μέσα σου ό,τι ανέγγιχτο υπάρχει
Να σε διαβάσω σαν χίμαιρα
Να σε εξημερώσω.
Στη δεύτερη ενότητα που επιγράφεται Μπρος στο αρχικό ερέθισμα το θέμα του αγώνα για τον λόγο, τον λόγο που μπορεί να διαβεί τα σύνορα του αισθητού, που μπορεί εν ολίγοις να κάνει την υπέρβαση των ορίων που θέτει η αντίληψη στον άνθρωπο, γίνεται προφανέστερο:
Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.
Κουβεντιάζεται η πληγή.
Τα ποιήματα αυτής της ενότητας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ποιήματα ποιητικής και αφορούν την προσπάθεια καταγραφής της μαγικής διαδικασίας της ποιητικής γραφής. Τα ποιήματα περιπλανώνται από το παρελθόν και τις αναφορές στην ιστορία της λογοτεχνίας (όπως στον Καβάφη) έως τον άχρονο κόσμο, όπου ο δημιουργός επιδίδεται με θέρμη στην αναζήτηση της φωνής του, μιας φωνής που μπορεί να ξεφύγει από τη φθορά της θνητότητας και να καταγράψει κάτι πέραν αυτής, με την πίστη στο αθάνατο μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης:
Το ξέρεις πια… Σε ένα άχρονο παρόν ανθίζουν τα ποιήματα
Στα περισσότερα ποιήματα της τρίτης ενότητας (Ονείρων γειωμένη νάρκη) εξακολουθεί ο τόνος της καταγραφής βιωμένων καταστάσεων, συχνά στη μικρή κλίμακα της οικογένειας και των οικείων προσώπων. Μέσα από μικρές οικογενειακές ιστορίες οι μεγάλοι φόβοι γίνονται πιο οικείοι και γι’ αυτό πιο ανεκτοί:
Δεν ήταν η κοιλιά της μάνας μου
εκείνο το υγρό και σκοτεινό μέρος
…
Ήταν μια μυστηριώδης
και ανεξιχνίαστη –ως τώρα ακόμη –
κιβωτός,
το Πεπρωμένο μου.
Εδώ κάνουν την εμφάνισή τους και τα παιδιά: αυτά γίνονται τα μόνα που μπορούν να διαπραγματευτούν με το χάος της φθοράς, αυτά μπορούν να μαγέψουν τις κρυφές ανησυχίες, τους παλιούς πόνους και μέσα από την αθωότητα να τους μετατρέψουν σε δύναμη ζωής, αλλά και σε μια πιο ουσιαστική ενατένιση του κόσμου:
Εσύ δεν ήξερες,
μα πριν τη γνώση ήσουν σοφή.
Να πάρεις ήθελες τον κόσμο απ’ την αρχή.
Εραστές, φίλοι, αδέρφια, παιδιά, ποιητές, μυθολογικά πρόσωπα περνούν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, για να μας αποκαλύψουν τα μικρά μυστήρια που συγκροτούν τη ζωή, αυτά που κάποτε κινούνται απαρατήρητα, αλλά γνέθουν αδιάκοπα τον ιστό της πραγματικότητας. Σαν τον θεό Πάνα, που, όπως γράφει η ποιήτρια, κάθε σούρουπο:
κλείνει το μάτι στους ανθούς της καστανιάς.
Σμήνος τρελαμένες μέλισσες
-οι μαινάδες –
τον ακολουθούν πιστά
στο όρος
όπου θα επαληθευτούν
για άλλη μια φορά
-μοιραία-
τα ένστικτα.

.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΙΟΠΟΥΛΟΣ

www.bookpress.gr, 29.10.2017

«Χύνω πολύ ιδρώτα / για να γίνω η λέξη σου»,

Η ποίηση της Ασημίνας Ξηρογιάννη διακρίνεται για την ισορροπημένη τρυφερότητα που δεν εκπίπτει σε κούφιους συναισθηματισμούς, για την αμεσότητα και την ειλικρινή έκφραση μιας βαθιάς βιωμένης αλήθειας. Η ποιήτρια δεν κρύβει την αλήθεια της πίσω από τις λέξεις ούτε την υπονοεί• την ομολογεί ευθαρσώς και ευθύβολα, χωρίς να καταφεύγει σε λεκτικούς εντυπωσιασμούς και δαιδαλώδεις νοηματοδοτήσεις. Παρόλη την εκφραστική τους απλότητα, οι στίχοι της καταφέρνουν και λειτουργούν πολυεπίπεδα, ενώ παράλληλα μεταδίδουν στον αναγνώστη το κυρίαρχο αίσθημα του ποιήματος. Σε αυτό συμβάλλει και ο εσωτερικός ρυθμός των ποιημάτων της, ο οποίος σε οδηγεί αβίαστα, καθώς τα διαβάζεις, μέχρι και τον τελευταίο στίχο.
Στην πέμπτη της ποιητική συλλογή Λίγη φθορά για γούρι κυριαρχούν ο έρωτας, η γυναίκα και η ποίηση. Θα σταθώ στην ποίηση και ειδικότερα στον τρόπο με τον οποίο η Ξηρογιάννη πραγματεύεται τη σχέση ποίησης και ζωής. Θα μπορούσε να πει κανείς πως στη συγκεκριμένη συλλογή επιχειρεί να ορίσει με στίχους τα χωροχρονικά, ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά αυτής της σχέσης.
Για την Ξηρογιάννη, η ποίηση συναντά τη ζωή στα περιθώρια της καθημερινότητας, στις πιο κοινότοπες κι απρόσμενες στιγμές, δημιουργώντας ένα ενδιαφέρον παράδοξο.
Τα καλύτερα ποιήματα
τα έγραψα περιμένοντας στην ουρά
στην τράπεζα
μέσα στην αναμονή
«Τα καλύτερα ποιήματα»
Όπως ομολογεί η ποιήτρια, υπό αντίξοες συνθήκες, στα συντρίμμια της μέρας, στις εσχατιές της ζωής, προκύπτουν οι καλύτεροι στίχοι, αφού περιδιαβεί πρώτα η ψυχή κάποιου και βρει τις κατάλληλες λέξεις.
Για να γράψεις ποίηση
χρειάζεται να καίγεσαι μέσα σου
Να βάζεις φωτιά στα παγόβουνα
«Για να γράψεις ποίηση»
Τα ποιήματα έχουν πάντα το κόκκινο χρώμα, σαν να κλειδώνουν μέσα τους τον πόνο. Ταυτόχρονα, όμως, γίνονται έσχατο καταφύγιο κι ελπίδα, αναπληρώνοντας απουσίες και καλύπτοντας τα κενά που αφήνει η ζωή που τρέχει. Ενίοτε, αποτελούν και το παυσίλυπό της. Με την ποίηση –άλλοτε χαμηλόφωνα και άλλοτε δυνατά– κουβεντιάζονται τα τραύματα κι εξημερώνεται η φθορά, για να μη φοβίζει.
Γιατί δεν μ’ αφήνεις να σε κάνω ποίημα;
Να σε κλειδώσω καλά με τις λέξεις μην μου φύγεις
Ν’ αγγίξω μέσα σου ό,τι ανέγγιχτο υπάρχει
Να σε διαβάσω σαν χίμαιρα
Να σε εξημερώσω.
«Ο λύκος»
Αφενός, η ποίηση δεν μπορεί να εκφράσει ακέραια τη ζωή και να χωρέσει όλο το ανείπωτο της ύπαρξης. Αφετέρου, δεν ταυτίζεται χωροχρονικά με τη ζωή, αλλά την ξεπερνά. Εξάλλου, οι λέξεις ζουν και πέρα από τον θάνατο. Η ποίηση ανθίζει στο άχρονο και την αιωνιότητα, σε μια ώρα που δεν υπάρχει για τους πολλούς, σε μια 25η ώρα, σύμφωνα με την ποιήτρια.
[24] Την ώρα που συνιστά τον δικό σου λόγο για το άρρητο
[25] Την 25η Ώρα: την Ποίηση
«Η ώρα της ποίησης»
Η ώρα της ποίησης είναι η ώρα του ονείρου, που δίνει μορφή στη φαντασία. Είναι η ώρα που ο νους κοιτάζει προς τα πίσω και αναστοχάζεται. Είναι η ώρα που ξυπνούν ηδονικές και άγριες συγκινήσεις. Είναι μια στιγμή προσωπικής αναμέτρησης με τους εφιάλτες, μια ευκαιρία υπέρβασης.
Το αρχικό ερέθισμα
Το σώμα που έχασα
Έγινε τώρα η φωνή μου.
Και αφηγούμαι την ιστορία του
για να μην χάσω την ψυχή μου.
«Υπέρβαση»
Η ποίηση για την Ξηρογιάννη δεν είναι απλώς μια φλύαρη αποτύπωση του εσωτερικού της κόσμου. Είναι το φως που την οδηγεί στην ουσία των πραγμάτων και σε μια συνάντηση με τον άλλον.
Το σώμα μου
Αλλάζει σχήμα
Σκέτο ζυμάρι
Πλάθεται ανάλογα
Χύνω πολύ ιδρώτα
για να γίνω η λέξη σου
«Δική σου»
Συνεπώς, πρόκειται για μια σχέση, ένα αγώνισμα αλήθειας με αβέβαιη έκβαση. Όπως όλες οι σχέσεις, έτσι και η ποίηση δεν μπορεί να περικλειστεί σε προκαθορισμένα σχήματα και συγκεκριμένα όρια. Μοιάζει με ταξίδι στο άγνωστο, γεμάτο προκλήσεις και παγίδες.
Το να βάζεις τίτλους στα ποιήματα
είναι όπως όταν βάζεις όρια στις ανθρώπινες σχέσεις.
Το ποίημα, λοιπόν, δεν εξαντλείται ποτέ, είναι πάντα ανοιχτό κι επιδέχεται μεταμορφώσεις. Μόλις μπαίνει τελεία και δημιουργείται μια επίφαση ολοκλήρωσης, γεννιέται ξανά η ανάγκη να συναντηθούν η ποίηση με τη ζωή πάνω στο χαρτί. Άλλωστε, το ομολογεί και η ίδια η ποιήτρια στους ακροτελεύτιους στίχους της συλλογής:
Μια συνάντηση με την Ποίηση
Αναζητώ
Ξανά.
«Ποίηση τέλος»
Μέσα από αυτή τη συνάντηση η ποίηση σου επιτρέπει να σταθείς στο παρόν με τις δικές σου δυνάμεις κι όχι με τους σκληρούς όρους που επιβάλλει στανικά η τρέχουσα επικαιρότητα. Ίσως αυτός είναι και ο ύψιστος σκοπός της, σε μια εποχή που αντιμετωπίζει κάπως αμήχανα την ποίηση και τους ποιητές. Ίσως τελικά η ποίηση είναι η μόνη δύναμη του κόσμου, που γεννά το καινούριο, παίρνοντας λίγη από τη φθορά του για γούρι.

.

ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ

frear.gr, 12.10.2017
Η ποίηση της Ασημίνας έχει έρωτα, έχει φόβο, έχει φθορά, έχει θάνατο, έχει λόγο ύπαρξης. Είναι ένας ζωντανός λόγος, έτσι όπως η ποιήτρια αφήνεται σε αυθόρμητη, σχεδόν αυτόματη γραφή, να βγάλει από μέσα της το πλούσιο υπόστρωμα, το βαθύ και πυκνό. Δεν υπολογίζει τα τραύματα, άλλωστε η ποίηση η αληθινή τα εμπεριέχει είτε το επιδιώκει είτε όχι, είτε το ξέρει είτε όχι. Μιλά σε πρώτο πρόσωπο, σε απολύτως ιδιωτικό τόνο, ελπίζοντας πως ο λόγος της θα βρει τον δρόμο για τον αλλότριο, τον ξένο, τον αναγνώστη, που θα αναγνωρίσει μέσα από το δικό της βίωμα τον εαυτό του. Όταν εγκαταλείπει το «εγώ» της προσωπικής της αλήθειας, ανοίγεται σε μια εξομολόγηση στο έτερον, το «εσύ», και απλώνει τον εαυτό της ως να το φτάσει. Όχι ότι έχει, φυσικά, ιδιαίτερη σημασία για την ποίηση αν επιτυγχάνεται η επαφή. Και μόνον η επιθυμία ή, έστω, η απολεσθείσα αίσθηση της επαφής, αρκεί για να κινητοποιηθεί ο μέσα κόσμος και να βρει έδαφος ο λόγος να ανθίσει.
Κοιτάω κατάματα τη δική μου τη λέξη
Δεν με καταπίνει -ευτυχώς-
Κι είναι από πάντα δισύλλαβη
Εσύ.
Χαρακτηριστικό της γραφής της ο κοφτός, απότομος και προσγειωτικός ενίοτε στίχος, σαν να θέλει να απευθύνει τον λόγο της χωρίς πολλά πολλά φορτώματα, μόνο τα απαραίτητα προς κατανόηση ουσιαστική. Η ποίησή της έχει παρελθόν, κυτταρική μνήμη (για να παραλλάξω τον τίτλο της πρώτης ενότητας της συλλογής, κυτταρική μέθη), που την κρατά σε στέρεο έδαφος και δεν την αφήνει να χαθεί στο χάος απατηλών αισθήσεων, σε προσομοιώσεις της πραγματικότητας. Είναι γήινη, όσο πρέπει, είναι λυρική ελάχιστα, ίσα για να αγγίξει το ποιητικό στερέωμα. Έχει φθορά αναπόφευκτα, γιατί δεν γράφει σε στεγανά δωμάτια, γεμάτα από αποστειρωμένες επιθυμίες, από ηλικίες που έμειναν στάσιμες, από αγγίγματα αδιαβροχοποιημένα. Εδώ η ποίηση είναι αληθινή. Η ποιήτρια και ο λόγος της μεγαλώνουν μαζί σε φυσικό χρόνο, σε φυσικά μεγέθη. Ο λόγος της στάζει αίμα, έχει χρώμα κόκκινο της φωτιάς και των χυμών που την ταράζουν.
Τα ποιήματα πάντα κόκκινα
με πόνο κόκκινο
Ίσως μόνον έτσι να γράφεται ερωτικός λόγος, μόνον έτσι. Να υπαινίσσεται όλο αυτό που υπάρχει κάτω από την επιφάνεια των λέξεων. Και αυτό δεν μπορεί παρά να είναι μια ασπαίρουσα ζωή. Αν τα χρωματίζαμε τα ποιήματά της, το κυρίαρχο χρώμα θα ήταν το κόκκινο, και ένα κατακόκκινο εξώφυλλο θα έδινε την πρώτη αίσθηση της εισόδου σε ένα παλλόμενο και σπαρασσόμενο εσωτερικό τοπίο. Προτίμησε το υπαινικτικό και διάσπαρτο κόκκινο στο έργο του Κυριάκου Γουνελά για να υπογραμμιστεί καλύτερα η παρουσία του φλεγόμενου κόκκινου ανάμεσα στα άλλα χρώματα. Μια εξαιρετική «συνομιλία» ανάμεσα στον τίτλο, το εξώφυλλο και το περιεχόμενο του βιβλίου.
Νομίζω πως όλη η αίσθηση που σου αφήνει η ποίησή της συμπυκνώνεται σ’ αυτό το ελάχιστο αλλά εξαιρετικό θραύσμα ερωτικού λόγου, κατασταλάγματος ζωής και εμπειρίας βιωμένης:
Λυσσομανούσε ο άνεμος
Η θάλασσα ανταριασμένη
Η γοργόνα πάλευε με τα κύματα
Η τρίαινά της έσπασε στα βράχια,
την ώρα που η ψυχή της γκρεμιζόταν στον Άδη.
Κι ο βασιλιάς ποιήματα έγραφε πλάι στο αναμμένο τζάκι
για γοργόνες που μάγευαν ναύτες γοργοτάξιδων καραβιών
και τους μάθαιναν τραγούδια για τον Έρωτα.
(Η γοργόνα και ο βασιλιάς)
Και είναι τότε που η ποίηση μοιράζεται, όπως η αγάπη μοιράζεται, όπως ο πόνος. Το ποίημα ανοίγει διάλογο.
Σαν ρέουν οι λέξεις,
όλα ανθίζουν.
Ξεπερνιέται η άβυσσος.
Κουβεντιάζεται η πληγή.
Στα ποιήματα αυτά εντοπίζονται στοιχεία ποιητικής, είτε ξεκάθαρα μέσα σε αυτοαναφορικά ποιήματα είτε σαν κρυμμένες παρακαταθήκες πίσω από τις λέξεις. Γιατί αυτά τα ποιήματα την ίδια ώρα που μιλούν για τον έρωτα στοχεύουν και το ίδιο το σώμα της ποίησης. Πώς γράφεται, για παράδειγμα, ένα ερωτικό ποίημα; Με ποια επιλογή λέξεων; Με ποιο αίσθημα κυρίαρχο στον λόγο; Ή μήπως γράφεται χωρίς καθόλου πυξίδα, με μόνο τον ερωτικό παλμό, ακόμα και στην απουσία του προσώπου – ίσως κυρίως τότε;
Οι λέξεις σου να εκπλήσσονται
και να εκπλήσσουν
Μοιραία
Ή αλλού:
Το ποίημα μένει πάντα ανοιχτό,
αλλά ποτέ κενό
Αλήθεια, μια σειρά λέξεων, που διαρκώς μακραίνει, ανανεώνοντας τον λόγο ύπαρξής της, αυτό είναι το ποίημα; Χωρίς αρχή και τέλος; Γιατί ακόμα και η αρχή του -η αφορμή του- είναι ψηφίδες μαζεμένες τυχαία από τον κόσμο γύρω, θα μπορούσαν να είναι άλλες και όχι αυτές ή θα μπορούσαν αυτές οι ίδιες να φτιάξουν μια άλλη εικόνα, ένα άλλο νόημα. Η δική σου ώρα, αυτή που δηλώνεται από την ποιήτρια ως η ώρα της αιωνιότητας, δεν είναι απολύτως δική σου. Το ποίημα φεύγει από τα χέρια σου και παίρνει άλλη όψη μόλις συναντήσει κάποιον που θα επιδιώξει την επικοινωνία μαζί του. Ο πρώτος που εκπλήσσεται είναι ο δημιουργός του, και κάθε φορά που το διαβάζει μια άλλη διάσταση του δίνει, μια άλλη ερμηνεία. Οι λέξεις του εκπλήσσονται για τη γειτνίασή τους, και ο ποιητής νιώθει πρώτος απ’ όλους τι σημαίνει το ποίημα είναι ανοιχτό.
Είναι σημαντική και η απομυθοποίηση της ποίησης, με τη ρομαντική της μορφή, όπως κάποιοι ακόμα τη βλέπουν. Αν ο ποιητής ζει μέσα στη ζωή, αντλεί από την καθημερινότητά της, την πεζότητά της, τότε και ο λόγος του αυτό κάνει. Παίρνει την απλή εικόνα, συχνά τη μίζερη και τη θνητή, και την απογειώνει σε κάτι άλλο, σε μια άλλη μορφή που ζητά την ανάγνωση για να νοηθεί.
Τα καλύτερα ποιήματα
τα έγραψα περιμένοντας στην ουρά
στην τράπεζα
μέσα στην αναμονή
[..]έσπερνα σκέψεις
θέριζα ποιήματα
[…]να γραπώσω το χρόνο απ’ τα μαλλιά
να διασώσω τη μέρα μου
Επιλέγω από τα ποιήματά της ένα τετράστιχο με τέσσερις λέξεις/ρήματα, που σοφά παραθέτει η ποιήτρια με την εσωτερική τους σύνδεση και την καθόλου τυχαία σειρά:
Αναιρούμαι
Ανθίζω
Αναπλάθομαι
Ανήκω
Μοιάζει αυτό το τετράστιχο των τεσσάρων μόλις λέξεων να συνοψίζει την άποψή της για τη ζωή, να δίνει την πορεία, μοιραία και αναπόφευκτη, προς την ολοκλήρωση την εσωτερική. Η αναίρεση αρχικά, ως κανόνας ζωής, η διαρκής εναλλαγή ως πηγή δημιουργίας. Ό,τι δεν κινείται πεθαίνει. Η διάθεση για ανατροπή αυτών που δεν γεννούν ζωή. Έτσι έχεις την ελπίδα να ανθίσεις, με μια ανανέωση ζωοδότρα, να προχωρήσεις στην ανάπλαση, με μια νέα μορφή που κι αυτή θα εμπεριέχει τα ψήγματα μιας πιθανής αναίρεσης. Κύκλος της ζωής. Τέλος η θέση σου στον κόσμο, να ανήκεις, κυρίως να γνωρίζεις κάθε φορά γιατί ανήκεις, πού ανήκεις, και με ποιους μαζί. Τα τέσσερα αυτά ρήματα κινητοποιούν το πρόσωπο, και δίνουν έναυσμα στο ποιητικό υποκείμενο να δημιουργήσει.
Η Ασημίνα δεν μας απογοητεύει με τις δημιουργίες της, τις προσφέρει με ειλικρίνεια και αυθεντικότητα. Έτσι όπως δένει τον έρωτα με τη δημιουργία, το ποίημα με τη ζωή, την απώλεια, τη φθορά και τον θάνατο με τη συνέχιση των μορφών, μοιάζει να τα έχει πει όλα. Η ποίηση, όπως και η ζωή είναι μέθη, είναι νάρκη, είναι όνειρα, είναι γείωση, προσγείωση και συμφιλίωση με τον κανόνα της ύπαρξης. Η Ασημίνα πατάει πάνω στα απολεσθέντα και συνεχίζει, στην πιο ώριμη στιγμή της, θεωρώντας τη φθορά των σωμάτων και των πραγμάτων ένα γούρι για την πορεία της.

.

ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΤΣΙΟΤΙΝΟΥ

Fractal Σεπτέμβριος 2017
Ποιήματα που ερωτεύεσαι….,
Δοκιμάζοντας τα ποιήματα της Ασημίνας Ξηρογιάννη, διαπίστωσα ότι τα ποιήματα έγιναν δρόμος, έγιναν φως, χόρεψαν, αλήτεψαν, ασκήτεψαν, μεταφράστηκαν σε έρωτα ή σε θάνατο, έγιναν θάλασσα, φλέρταραν το αόρατο κι εμπεριείχαν το ορατό. Τελικά, ερωτεύτηκα τα ποιήματα και αυτά ερωτεύτηκαν εμένα. Γιατί το ποίημα ερωτεύεται τον αναγνώστη!
Αυτό συμβαίνει με την ποίηση της Ασημίνας. Δεν μπορείς να μην ερωτευτείς τα ποιήματα. Όσο και ν’ αντισταθείς, η γοητεία τους σε παρασέρνει σε λεωφόρους, σε δρόμους, σε σοκάκια και σε γειτονιές. Κυτταρική μέθη, λοιπόν. Έκσταση που σε οδηγεί σε ταξίδια σ’ άλλες πολιτείες, σ’ άλλους πλανήτες και σ’ άλλα σύμπαντα, έρωτας γιατί στον αστερισμό του έρωτα ποντάρουμε τη ζωή μας.
Για να γράψεις ποίηση χρειάζεται να καίγεσαι μέσα σου και η ποιήτρια καίγεται, φλέγεται από την επιθυμία να μετουσιώσει σε λόγια τις σκέψεις και τα συναισθήματά της. Να βάζεις φωτιά στα παγόβουνα και η Ξηρογιάννη με την ποίησή της λιώνει τους πάγους, ξεπερνάει τον εαυτό της και αναδύεται στην επιφάνεια των πραγμάτων. Για να γράψεις ποίηση χρειάζεται το βλέμμα σου ν’ αρπάζεται. Να διαδίδεται σαν σπίρτο. Ραγδαία. Και το βλέμμα της είναι διεισδυτικό και πανταχού παρόν. Για να γράψεις ποίηση πρέπει οι λέξεις σου να εκπλήσσονται και να εκπλήσσουν. Μοιραία. Και οι λέξεις της Ξηρογιάννη διεγείρουν και τον πιο δύσκολο αναγνώστη, εκπλήσσοντας ευχάριστα.
Οι λέξεις φτωχές για να περιγράψουν τα συναισθήματα που ξεπηδούν μέσα από τα ποιήματα της ποιήτριας .Εγκλωβίζονται οι λέξεις. Στριμώχνονται μέσα στις σκιές. Υφαίνουν τη σιωπή. Δεν έχουμε λοιπόν παρά να εναρμονιστούμε με το ανείπωτο, γιατί το ξέρεις πια – και το ξέρουμε όλοι μας – ότι σε ένα άχρονο παρόν ανθίζουν τα ποιήματα. Η ποίηση τούτη μας βοηθάει να ξεπεράσουμε τα εμπόδια και τα προβλήματα της καθημερινότητας, αντιμετωπίζοντας τη ζωή μ’ ένα χαμόγελο. Γιατί το ξέρεις πια – και όλοι εμείς το ξέρουμε – ότι στην άκρη του χαμόγελου γκρεμίζονται οι πόνοι.
Λίγη φθορά για γούρι λοιπόν. Λίγη όχι πολλή. Φθορά, όπως τριβή, όπως διάβρωση. Όχι δημιουργία, όχι γέννηση. Αναδιάρθρωση ίσως. Φθορά, όπως φθαρμένο, παλιό. Παλιό όμως γνώριμο. Γεμάτο εμπειρίες, αναμνήσεις, μυρωδιές, γεύσεις, αρώματα και χρώματα. Και να το γούρι, μπρος στο αρχικό ερέθισμα, ονείρων γειωμένη νάρκη. Και να το γούρι που θα μας συντρέξει για να μην αφανιστούμε από το χάος. Η τέχνη που θα μας βοηθήσει να νικήσουμε το θάνατο. Η τέχνη και η ποίηση.
Μα εγώ θα πάρω μόνο δύο φέτες της φθοράς σου
Ίσα που να τις βάλω μες στο ποίημα.
Η μαγιά μου για την αναδιάρθρωση του κόσμου
Λίγη φθορά για γούρι.
Έτσι για να’ μαι περήφανη που παντρεύτηκα το χάος,
Αλλά δεν αφανίστηκα απ’ αυτό, ωστόσο.
Σαν ρέουν οι λέξεις όλα ανθίζουν. Ξεπερνιέται η άβυσσος. Κουβεντιάζεται η πληγή. Διαβάζοντας Ασημίνα Ξηρογιάννη, όχι μόνο κουβεντιάζεται αλλά και ξεχνιέται η πληγή. Ξεχνιούνται τα βάσανα και η δυστυχία. Μετριάζεται ο πόνος. Οι άγριες συγκινήσεις τιθασεύονται και οι στίχοι ευωδιάζουν όμορφα τριαντάφυλλα -κόκκινα- ερεθίζοντας και τον πιο απαιτητικό αναγνώστη. Δεν ξέρω αν είμαι απαιτητικός αναγνώστης, αλλά η ποίηση της με κάνει καλύτερο άνθρωπο. Άλλωστε αυτός είναι ο σκοπός της τέχνης, να σε ανυψώσει. Η ποίηση της Ξηρογιάννη δεν μου ξυπνάει μόνο μνήμες, αλλά και με καλεί – μας καλεί – σε εσωτερικά ταξίδια, του μυαλού και της καρδιάς.
Λίγα ταξίδια στη ζωή μου έχω κάνει
και αυτά ποιητικά, κυρίως, τα λες
Και κάθε φορά που η καρδιά το δρόμο χάνει,
είναι οι λέξεις που αναδύονται ορθές.
Η ποίηση αυτή είναι αντίδοτο στη θλίψη και τη μελαγχολία που πολλές φορές μας επισκέπτεται χωρίς τη θέλησή μας, στη θλίψη και τη μελαγχολία που κατατρύχει την ύπαρξή μας, που μας συνθλίβει, δηλητηριάζοντας το παρόν μας και καταστρέφοντας το μέλλον μας.
Η θλίψη πάλι μου χτυπάει την πόρτα.
Τα περασμένα χρόνια
με είχε στείλει στα Τάρταρα
(άπειρη ήμουν και αφέθηκα)
Αφού γλύτωσα (από καθαρή τύχη ειν’ η αλήθεια)
Έμαθα με τον καιρό
Να την διαχειρίζομαι.
…………………………………
Ναι, η θλίψη πιο επίμονα από ποτέ μου χτυπάει την πόρτα.
Μα αυτή τη φορά δεν πρέπει να της ανοίξω.
Υπέροχη γραφή από μια ποιήτρια που πλέον έχει καθιερωθεί στις συνειδήσεις μας και στο ποιητικό σύμπαν και «γίγνεσθαι». Μια ποιήτρια που μ’ αυτή της συλλογή μάς υπενθυμίζει για μια ακόμη φορά ότι ήρθε και θα παραμείνει, μια ποιήτρια που γράφει με την ψυχή και την καρδιά.
Γιατί τα ποιήματα δεν γράφονται μόνο με λέξεις.
Ή, για να το θέσω αλλιώς – πιο σωστά, ίσως –
τα ποιήματα δεν γράφονται πρώτα με λέξεις.
Προηγείται εκείνη η διαδρομή της ψυχής,
η εσωτερική,
η μοναχική,
η εύφορη,
που θα φέρει – εν τέλει- μπροστά σου τις κατάλληλες λέξεις,
(κι εσύ θα αναλάβεις να τις συνδυάσεις, έτσι ώστε…)
Κλείνοντας θα ήθελα να επισημάνω ότι θάνατος και έρωτας συμβαδίζουν στην ποίηση της Ξηρογιάννη. Ο έρωτας ως αντίδοτο στο θάνατο, ο έρωτας ως κινητήρια δύναμη της ζωής, ο έρωτας και η ποίηση που βοηθάνε τον άνθρωπο να ξεχάσει τη θνητότητά του.
Κάθε βράδυ
πέφτουν οι αντιστάσεις
τα βλέφαρα χρωματίζονται στο σκοτάδι.
Ένα μυστήριο ξαγρυπνά
Που «ποίηση» λέγεται.
Κι όλα ερμηνεύονται αλλιώς
Κι όλα παίρνουν το όνομα ενός έρωτα
ή ενός θανάτου.

.

ΑΓΓΕΛΑ ΓΑΒΡΙΛΗ

www.diavasame.gr, Ιούλιος 2017
«Η μαγιά μου για την αναδιάρθρωση του κόσμου»
Παρακολουθώ την ποιητική πορεία της Ασημίνας Ξηρογιάννη τα τελευταία χρόνια και την εκτιμώ για το ταλέντο, τη γυναικεία ματιά της και την ευαισθησία της, αλλά οφείλω να ομολογήσω ότι η νέα της ποιητική συλλογή, με τον εξαιρετικό αυτό τίτλο, με κέρδισε απολύτως και ολοκληρωτικά από το πρώτο ποίημα έως το τελευταίο. Τρυφερότητα συναισθήματος, ομορφιά και πίκρα του έρωτα, «μυρωδιά» γυναίκας πραγματικής, υπαρκτής, όχι ιδεώδους, και κυρίως «μυρωδιά» ανθρώπινη, χωμάτινη, αληθινή. Κι αυτή η ποίηση, η ποίηση της πραγματικής ζωής, όπου ο αναγνώστης αναγνωρίζει τον εαυτό του στο πρόσωπο του ποιητή ή της ποιήτριας, είναι η ποίηση που αγαπώ πάντα και ξεχωρίζω. Γιατί καλά τα «μαλάματα» με τα οποία τη φορτώσαμε, καλοί οι διανοητικοί και οι λεκτικοί ακροβατισμοί και η άγρα εντυπώσεων, αλλά η ποίηση πρέπει να είναι σαν το ψωμί, για όλους.
Χωρισμένη σε τρεις ενότητες (Κυτταρική μέθη, Μπρος στο αρχικό ερέθισμα, Ονείρων γειωμένη νάρκη) η ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη έχει προφανώς μια εσωτερική αρχιτεκτονική, καλά δομημένη: ο Έρωτας, η Ποίηση, η Γυναίκα, έτσι τουλάχιστον τις «διαβάζω» εγώ, τρεις ενότητες με ποιητική συγγενική, βασισμένη στην εικόνα και το συναίσθημα, αλλά και σουρεαλιστική στους συνειρμούς της που ξαφνιάζουν και εντυπώνονται στον αναγνώστη. Δεν λείπουν οι αναφορές σε ποιητές-τοτέμ όπως ο Κωνσταντίνος Καβάφης και η Μάτση Χατζηλαζάρου, αλλά και η απεύθυνση, ειδικά στην πρώτη ενότητα, σε έναν Ποιητή, χωρίς όνομα αλλά με μορφή ολοζώντανη, που αναδύεται μέσα από τους στίχους.
Αν έπρεπε να ξεχωρίσω κάποια ποιήματα θα επέλεγα την «Απλή αριθμητική», τον «Φόβο», την «Υπέρβαση», τη «Μοιραία συνάντηση», την «Ώρα της ποίησης», για να αναφέρω ενδεικτικά μερικά από μια συλλογή που αγάπησα στο σύνολό της. Και με ένα από αυτά που θα κρατήσω τους στίχους τους, θα κλείσω αυτή την παρουσίαση:
Χτυπήσαμε στην πλάτη όλα τα ξόρκια
Τραγουδήσαμε τον κορεσμό
ποίημα κάναμε την πλήξη
Επειδή ήμασταν εμείς
Επειδή με τα χέρια μας κεντήσαμε την αγάπη.
(«Επειδή ήμασταν εμείς»)

.

23 μέρες

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Τα λογοτεχνικά γένη και είδη, αν ένα έργο δηλαδή είναι πεζό ή ποιητικό, αν είναι διήγημα ή μυθιστόρημα, είναι κατηγορίες ταξινόμησης που μας επιτρέπουν να διακρίνουμε και να ομαδοποιούμε τα λογοτεχνικά έργα ανάλογα με τα κοινά τους χαρακτηριστικά και τις κοινές τους ιδιότητες. Ο αναγνώστης, σαν να λέμε, αλλά και ο ίδιος ο συγγραφέας πριν απ’ αυτόν, αντιμετωπίζει διαφορετικά ένα πεζό κείμενο από ένα ποιητικό – άλλες προσδοκίες και άλλες υποχρεώσεις αισθάνεται· διαφορετικά ένα δοκίμιο από ένα μυθιστόρημα· διαφορετικά έναν θεατρικό μονόλογο από ένα σύντομο λυρικό ποίημα. Πρόκειται φυσικά για συμβατικές ταξινομήσεις που μοναδικό σκοπό έχουν να διευκολύνουν τη μελέτη της λογοτεχνίας, και όχι βέβαια να περιορίσουν τη δημιουργική ελευθερία ή την αναγνωστική απόλαυση. Επειδή όμως πάνε τόσο πίσω στον χρόνο, θεωρούνται απ’ όλους μας αυτονόητες και υποχρεωτικές. Πόσο εύκολο μάς είναι, ας πούμε, σήμερα να σκεφτούμε την ποίηση εκτός του πλαισίου της αρχαιοελληνικής διάκρισης σε επική, δραματική και λυρική; Μπορούμε να φανταστούμε κάποιο άλλο είδος ποίησης; Όταν μάλιστα αυτή ακριβώς η ταξινόμηση έχει, στη σύγχρονη εποχή, την ισχυρή νομιμοποίηση ενός Γκαίτε και εκατοντάδων συγγραφέων μετά απ’ αυτόν.
Η αλήθεια είναι βέβαια πως πολλά από τα λογοτεχνικά έργα που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα (τα σημαντικότερα συνήθως) αποκλίνουν από αυτά τα πρότυπα, υπερβαίνουν αυτές τις κατηγορίες, τροποποιούν τα γνωστά μας είδη και, έτσι, επιτρέπουν στον αναγνώστη να τα διαβάσει, με τη σειρά του κι αυτός, αδέσμευτος από τέτοιους ειδολογικούς περιορισμούς και πλουτίζοντας με αυτό τον τρόπο την αναγνωστική εμπειρία. Έτσι μπορούμε, ας πούμε, να διαβάσουμε την Ιλιάδα σαν να είναι μυθιστόρημα και τα διηγήματα του Παπαδιαμάντη όπως διαβάζουμε την ποίηση· τα δοκίμια του Μπόρχες σαν διηγήματα, όπως και τα ποιήματα του Μπουκόφσκι. Έτσι, επίσης, ο Ρέιμοντ Κάρβερ έβαλε σε στίχους αποσπάσματα από τα διηγήματα του Τσέχοφ και τα περιέλαβε στην τελευταία του ποιητική συλλογή.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη, που έχει δοκιμαστεί στο παρελθόν και στην ποίηση (με τρεις ώς τώρα ποιητικές συλλογές στο ενεργητικό της) και στον πεζό λόγο (με μία δημοσιευμένη νουβέλα), έρχεται τώρα με τις «23 μέρες» να αναμείξει τα είδη γράφοντας μια ποιητική νουβέλα αυτή τη φορά, όπως σε κάποιο σημείο του βιβλίου της αναφέρει. Αν και αλλού φαίνεται και η ίδια να μην είναι βέβαιη για τον ειδολογικό χαρακτηρισμό που ταιριάζει στο βιβλίο της: «…μπορεί να γεννηθεί», διαβάζουμε, «ένα ποίημα / ή πολλά ποιήματα / ή ένα πεζό… / ή…». Πρόκειται δηλαδή για ένα βιβλίο που περιλαμβάνει και ποιητικά μέρη και πεζά, και αφήγηση και λυρισμό, καθώς και μερικά ενδιάμεσα. Γιατί ακόμα κι αν ξεφυλλίζοντας τις «23 μέρες» μπορούμε, σε γενικές γραμμές, να διακρίνουμε τα ποιητικά μέρη της αφήγησης από τα πεζά, πού θα κατατάξουμε άραγε τη φράση «Της λείπει ο λαιμός του»; Το ερώτημα δεν είναι, νομίζω, εκ του περισσού, καθώς αλλιώς προσλαμβάνεται από τον αναγνώστη μια τέτοια φράση αν τη θεωρήσει στίχο και αλλιώς αν την εκλάβει ως μέρος πεζού κειμένου – διαφορετικοί είναι οι συνειρμοί και διαφορετικές οι προεκτάσεις που κάθε λογοτεχνικό είδος μάς επιτρέπει να δοκιμάσουμε και μας καλεί να τολμήσουμε.
Τέτοιου είδους ερωτήματα, που κανονικά εμπίπτουν στη θεωρία της λογοτεχνίας, εγείρει στο σύνολό του το βιβλίο της Ξηρογιάννη, μια σύνθεση πεζών και ποιητικών μερών που με αφορμή μια ερωτική ιστορία, ένα ερωτικό τρίγωνο, διερευνά, μεταξύ άλλων, το μυστήριο της δημιουργίας, πώς δηλαδή γεννιούνται τα ποιήματα, ποιες είναι –κι αν υπάρχουν– οι ιδανικές συνθήκες για να συμβεί αυτό, πώς λειτουργεί η διακειμενικότητα στη ζωή του δημιουργού και στην τέχνη του και πόσες ζωές ζει τελικά ο ποιητής.
Επιτρέψτε μου να σας θυμίσω ένα σύντομο παλαιότερο ποίημα της Ξηρογιάννη, από τις «Πληγές», ποιητική συλλογή του 2011, γιατί, κατά κάποιον τρόπο, μας εισάγει στο θέμα και του τωρινού βιβλίου. Ο τίτλος του είναι «Επιστροφή»:
Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου,
στο χώρο της ποίησης.
Οικεία και αγαπημένη περιοχή.
Εσύ με έφερες εδώ χωρίς να ξέρεις.
Είπα μήπως και αναπληρώσω γράφοντας
το κενό της απουσίας σου.
Παρόμοια μοιάζει να είναι η διάθεση και της πρωταγωνίστριας των «23 ημερών». Η Σοφί, όπως είναι το όνομά της, είναι μια νεαρή γυναίκα, ποιήτρια κι η ίδια, η οποία κλεισμένη σε ένα δωμάτιο για είκοσι τρεις μέρες περιμένει να γυρίσει κοντά της ο εραστής της, χωρίς, εννοείται, να είναι βέβαιη για την απόφαση που εκείνος θα πάρει, καθώς υπάρχει και άλλη μία γυναίκα στη ζωή του. Αμέσως μετά την αναχώρησή του η Σοφί ανοίγει το σημειωματάριό της και αρχίζει να γράφει με λύσσα, μια ποιητική νουβέλα in progress, καθώς σημειώνει, την ιστορία της καθώς τη βιώνει δηλαδή, όσο ακόμα είναι θερμή. Γιατί «είναι εσωτερική επιτακτική ανάγκη», σημειώνει η ποιήτρια, «να είναι κανείς θερμός –αν όχι καυτός– απέναντι στο αντικείμενο της γραφής του. Σε βαθμό που να ερωτοτροπεί άγρια μαζί του, σε κάθε εκδοχή, σε κάθε σχεδίασμα. Χρειάζεται να καίγεται κανείς μέσα του». Έτσι γράφει η Σοφί, άλλοτε ποιήματα, άλλοτε πεζά, κάποτε πρόχειρες μόνο σημειώσεις.
Όλα είναι στο μυαλό μου
εδώ
μέσα σ’ αυτόν τον μικρό χώρο
με ακούω
με αφουγκράζομαι
στη σιωπή.
Με ανιχνεύω.
Με καλλιεργώ.
Με αποσυναρμολογώ
για να με συναρμολογήσω πάλι,
αλλά με άλλον τρόπο
έτσι ώστε
όταν θα βρεθώ
μπροστά στη λευκή κόλα
να ‘μαι απολύτως έτοιμη να γράψω
να ‘χω τη σωστή θερμοκρασία
να ‘χω τις σωστές προϋποθέσεις
να αποτυπωθώ.
Σύντροφοι της ποιήτριας, αυτές τις είκοσι τρεις μέρες της μοναχικής και δημιουργικής αναμονής της, είναι ένα μπουκαλάκι χάπια σθεντόν, που δια παν ενδεχόμενο έσπευσε να τα τοποθετήσει πάνω στο κομοδίνο της, ο πίνακας του Έντβαρντ Μουνκ «Το φιλί», που δεσπόζει πάνω από το κρεβάτι της, και οι «διακειμενικοί άλλοι», όπως τους ονομάζει, συγγραφείς και ήρωες βιβλίων με τους οποίους η ερωτευμένη ποιήτρια διαρκώς συναντιέται και συνομιλεί: κυρίως η Σύλβια Πλαθ (και ο Τεντ Χιουζ), η Αναΐς Νιν (και ο Χένρι Μίλερ). Αυτοί οι συνομιλητές τη βοηθάνε να σκεφτεί τη ζωή της και την τέχνη της, καθώς ζει ταυτόχρονα και τη δική της και τη δική τους ζωή, και συχνά από τα λόγια τους γεννιούνται νέοι στίχοι: «Συχνά με ερεθίζουν οι άλλες λέξεις. Κείμενα άλλων που διαβάζω και μου μιλάνε δημιουργούν μια διάθεση μέσα μου που μπορεί να αποτελέσει τον οδηγό για τη δική μου γραφή… γίνεται μια μυστική γοητευτική ζύμωση», όπως διαβάζουμε στην εισαγωγική εγγραφή του βιβλίου της Ασημίνας Ξηρογιάννη.
Και η Σοφί γράφει. Αφετηρία του ποιήματός της ο έρωτας και η απουσία του, ο φόβος του τέλους και η μοναξιά: «Μέσα στο σώμα της είχαν φωλιάσει όλοι οι λυγμοί του κόσμου». Οδηγός της «αυτή η ατέρμονη εσωτερική ένταση / που προκαλεί το αίσθημα του ανικανοποίητου και η επίγνωσή του». Το τελικό αποτέλεσμα ωστόσο, όπως πάντα συμβαίνει στην ποίηση και στη ζωή, δεν είναι βέβαιο: «Η βεβαιότητα και η ποίηση είναι δύο πράγματα ασυμβίβαστα». Αυτή είναι εξάλλου η καταδίκη κάθε δημιουργού· δημιουργεί εκ του μηδενός ένα έργο, φέρνει, στην πραγματικότητα, στον κόσμο μια νέα ζωή, βιώνοντας όλες τις ωδίνες της γέννησης, χωρίς όμως να γνωρίζει αν το δημιούργημά του θα ζήσει (αν θα αξίζει ευθύς εξαρχής να ζήσει) και αν θα συναντήσει τους αναγνώστες. Χωρίς να γνωρίζει καν αν αυτή η δύσκολη γέννηση θα λυτρώσει τον ίδιο από τη θλίψη και τους εφιάλτες του.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη έγραψε ένα βιβλίο που μας μπάζει στην κουζίνα, καθώς λέμε, του ποιητή, στην κουζίνα της ερωτευμένης ποιήτριας, ίσως έπρεπε να πω, εκεί που αναμειγνύει τα υλικά της και δημιουργεί το έργο της. Κι ο αναγνώστης βλέπει μπροστά του, ταυτόχρονα, να βιώνεται η ερωτική ματαίωση και να χτίζεται, σελίδα τη σελίδα, το ποίημα. Κάποτε αντικρίζει γυμνά τα υλικά του ποιήματος, όπως στο «Ποίημα κολάζ», με το οποίο θα κλείσω:
Αν η ποίηση είχε χρώμα…
Οι φιγούρες του Σαγκάλ (που πετάνε)
«Ο καθρέφτης» του Φοίβου Δεληβοριά
Βότανο λουίζα (για το αδυνάτισμα)
23 μέρες μόνο (;)
Ιδανικοί αυτόχειρες
Λευτέρης Βογιατζής: Θέατρο σαν ποίηση
Το κολάζ μου «Η ιστορία της γυναίκας μέσα στους αιώνες»
Οι ώρες (κινηματογραφική ταινία)
Σύλβια Πλαθ και Μάτση for ever
Αμοργός, του Γκάτσου
Διακοπές στην πραγματικότητα του Χάρη Βλαβιανού
Παραμύθια για παιδιά και μεγάλους
Το ποδήλατό μου
Χοσέ (όνομα που μου αρέσει)
Μέριλυν (η γνωστή)
Όλα τα «αν» και τα «γιατί»
Τα ηδονικά του Καβάφη
«Περιέχουμε τα πρόσωπα που αγαπήσαμε» (Μάνος Χατζιδάκις)
Το φιλί του Μουνκ.

.

ΔΙΩΝΗ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ

FRACTAL 19/10/2016
Πώς η ζωή γίνεται ποίημα
Πώς γράφονται αλήθεια τα ποιήματα; Πώς βρίσκει ο στίχος το νήμα, πώς αιχμαλωτίζει τη στιγμή; Ποια η αρχή της δημιουργίας; Θα μπορούσε να γραφεί λόγος δοκιμιακός στο θέμα αυτό, σε μια προσπάθεια αναζήτησης της αφετηρίας του αισθήματος, γνωρίζοντας πως ταυτόχρονα ανιχνεύεται και το ‘γιατί’ της γραφής.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη έθεσε αυτό το ‘πώς’ και το ‘γιατί’ στο κέντρο της τελευταίας της ποιητικής συλλογής. Πρωτότυπο; Ίσως όχι, μια που κάθε που κατατίθεται μια ποιητική πρόταση αυτονόητα εμπεριέχει και την αφορμή της. Μόνο που αυτή δεν είναι συνήθως ορατή αλλά υποκρυπτόμενη -συχνά σκοπίμως- έτσι ώστε το ποίημα να απευθύνεται στον κάθε αναγνώστη προσωπικά και να απαιτεί από αυτόν τη δική του ερμηνεία. Εδώ, λοιπόν, η ποιήτρια θέλησε να καταστήσει φανερή την αφορμή της έμπνευσής της. Τουλάχιστον αυτό δηλώνει στο 12ο ποίημα:
Η υπόθεση του βιβλίου που γράφει τώρα:
Κάτι σαν ποιητική νουβέλα in progress.
Μια νεαρή γυναίκα
κλεισμένη σε ένα δωμάτιο για 23 μέρες
περιμένει να γυρίσει πάλι κοντά της
ο εραστής της
(ή, καλύτερα, να επιλέξει να γυρίσει πάλι κοντά της).
Διαβάζοντας αυτά τα 23 ποιήματα (που αντιστοιχούν εν είδει ημερολογίου στις 23 μέρες του τίτλου της συλλογής) παρακολουθούμε από τη θέση του θεατή (όπου μας έχει τοποθετήσει η ποιήτρια) τη σκέψη αυτής της γυναίκας που εγκαταλελειμμένη από τον εραστή της θα αναμείνει την επιστροφή του (ως απόφαση επιλεγμένη από αυτόν), διχασμένη ανάμεσα στην ανάμνησή του και στην απόγνωση για μια σχέση που έτσι κι αλλιώς έβρισκε την ανάσα της στη σιωπή.
Η σχέση τους ένα ερωτηματικό
Έτσι εισχωρούμε στον κόσμο της εγκατάλειψης, της απώλειας, όπως αυτή βιώνεται από τη Σοφί, την ‘ηρωίδα’ αυτής της υβριδικής γραφής.
Ήδη έχει γίνει αντιληπτή η ιδιαιτερότητα αυτής της ποιητικής συλλογής. Ας δούμε πρώτα τη μορφή. Στα περισσότερα ποιήματα προτάσσεται σε πεζή γραφή κάτι που με πρώτη ανάγνωση μοιάζει σαν σκηνοθετική οδηγία. Ωστόσο νομίζω πως είναι κάτι πιο σύνθετο από αυτό το απλό τέχνασμα, που μεταλλάσσει τον αναγνώστη σε θεατή δίνοντάς του ταυτόχρονα την εικόνα και τη σκηνική παρουσία, απαραίτητη στο θέατρο, όχι όμως αναγκαία στην ποίηση. Εκεί την εικόνα τη δημιουργεί, όπου είναι υποκειμενικά δυνατό, ο αναγνώστης. Αυτό που επιχειρείται εδώ είναι η εκφορά του διττού λόγου. Από τη μια ακούμε τη γυναίκα, που ως παρουσία αντιδρά στο γεγονός της μοναξιάς της. Και από την άλλη διαβάζουμε την ποιήτρια, που μετατρέπει την οδύνη σε ποιητικό λόγο. Έτσι η γυναίκα παρατηρεί και σχολιάζει τον εαυτό της και η ποιήτρια απαντά σε πρώτο πρόσωπο με τους στίχους της δίνοντας την άλλη διάσταση αυτής της οδύνης, τη διαχρονική, αυτή που αφορά όλους τους αποδέκτες της ποίησης. Ο πεζός λόγος απογειώνεται σε ποίηση, αλλά και η ποίηση ακουμπά τις λέξεις της στη γήινη πεζότητα για να επιζήσει.
Η Σοφί σε όλη της τη ζωή πάλευε με τους ορισμούς, άλλοτε να ορίσει τα πράγματα, βάζοντάς τα και σε «κουτάκια» ακόμα. Άλλοτε πάλι εργαζόταν προς την κατεύθυνση να καταλύσει καθετί οριστικό, να διαλύσει οποιαδήποτε βεβαιότητα. «Οι βεβαιότητες χαλάνε τη μαγεία της ζωής». Η βεβαιότητα και η ποίηση είναι δύο πράγματα ασυμβίβαστα.
Ορισμοί(;)
Αν έκανα μια απόπειρα να σε ορίσω,
θα έλεγα ότι είσαι ο χώρος σου.
Για μένα θα έλεγα ότι είμαι ο δικός μου χώρος.
Όσο για μας τους δύο
θα έλεγα
ότι είμαστε δύο χώροι που ενώθηκαν
και αυτή ακριβώς η πράξη (της ένωσης)
γέννησε τον (κοινό) χρόνο τους.
Αν, όπως φαίνεται στο παραπάνω απόσπασμα, ο πεζός λόγος πληροφορεί περισσότερο θα λέγαμε για τη συγκεκριμένη συνθήκη της γυναίκας, έρχεται κατόπιν ο ποιητικός λόγος για να επεκταθεί στη διαχρονική κατάσταση που αφορά τις σχέσεις γενικότερα. Η μοναδικότητα του κάθε προσώπου που εισέρχεται σε μια σχέση, η αδιέξοδη προσπάθεια να συνυπάρξουν οι δύο διαφορετικές οντότητες, να συμπλεύσουν οι δύο ετερότητες. Η τραγικότητα τελικά της χρονικής μόνο ταύτισης. Διπλά οδυνηρή όταν έρθει η στιγμή της αποσύνδεσης.
Αυτό μου αποκαλούμε «σχέση»
δεν είναι παρά ένα σχεδίασμα εν τέλει–
όπως οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Σολωμού, ας πούμε–
«Κι όμως, εκεί βρίσκεται όλη η ουσία της,
είναι κάτι σαν work in progress», μου λες εσύ.
«Κι όμως, εκεί συνίσταται η γοητεία της,
στο ότι ατέρμονα συνδιαλέγεται με το χάος», σου λέω εγώ.
(Ίσως είναι η πρώτη φορά που οι απόψεις μας συγκλίνουν κάπως)
(Ίσως πρέπει να χωρίσουμε οριστικά).
Ως προς το θέμα, θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή η αναφορά της ποιήτριας που είδαμε παραπάνω. Αν δεχθούμε όμως ότι εδώ επιχειρείται κάτι πιο σημαντικό από μια ακόμη ποιητική εικόνα ερωτικού περιεχομένου, είναι ανοιχτός ο δρόμος για να ανιχνεύσουμε κάτω από το προσχηματικό σκηνικό ένα λόγο που ερευνά -με δοκιμιακά στοιχεία πια- τα όρια ανάμεσα στη ζωή και στην τέχνη. Ή καλύτερα το κοινό σημείο στο οποίο οι δύο πραγματικότητες (γιατί και η τέχνη είναι μια υπαρκτή διάσταση) αγγίζονται, έτσι ώστε η μία να τροφοδοτεί και να ανανεώνει τον λόγο ύπαρξης της άλλης.
«Kαι μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα! Μην τολμήσεις! Μ’ ακούς;» του φώναξε από το παράθυρο καθώς εκείνος έμπαινε στο παλιό του αυτοκίνητο. Και αμέσως μετά μουρμούρισε: «Mόνο η ζωή σου θέλω να ’μαι». Μ’ αυτά τα λόγια στο στόμα της η Σοφί έτρεξε και πήρε το σημειωματάριό της απ’ το καφέ κομοδίνο και άρχισε να γράφει με λύσσα. Μέσα στο σώμα της είχαν φωλιάσει όλοι οι λυγμοί του κόσμου.
«Με νάρκωσαν και με βίασαν».
Δεν απέχω και πολύ από αυτή την κατάσταση.
Σθεντόν και ψυχολογική βία.
Τα σθεντόν είναι παλιά ιστορία
Που το σώμα θυμάται.
Μια παλιά υστερία, καλύτερα.
Τα τοποθέτησα σήμερα κιόλας (όπως τότε) πάνω στο κομοδίνο μου
για ασφάλεια.
Έχω άλλες 22 μέρες μπροστά μου (και την μισή σημερινή).
Σθεντόν και βία.
Η βία.
Aυτή η ατέρμονη εσωτερική ένταση
που προκαλεί το αίσθημα του ανικανοποίητου και η επίγνωσή του,
αυτή η βία σαν σαράκι
μού κατατρώγει την ψυχή.
Μια δύναμη απολύτως καταλυτική για την ισορροπία μου.
Αναρωτιέμαι αν βιβλία σου θα πάρουν ποτέ θέση στο κομοδίνο μου,
(και άρα εσύ στη ζωή μου)
Πώς η ζωή γίνεται ποίημα; Και πάλι, αυτό το ποίημα πώς συνδιαλέγεται με τη ζωή, φορώντας πια το ένδυμα μιας άλλης οντότητας; Αλλά και όλο αυτό ποιος το αντέχει; Ερώτημα που διατρέχει όλα τα ποιήματα, καθώς η γυναίκα διαπραγματεύεται με τον εαυτό της την πιθανή της έξοδο (τα σθεντόν είναι παλιά ιστορία) θεαματική και απολύτως μοναχική.
Η δόκιμη σκέψη λατρεύει την ανάλυση, σε αντίθεση με τις σιωπές που αγαπά η ποίηση. Ο δόκιμος ο λόγος έχει δικές του σταθερές που αναιρούνται με την ποιητική μεταφορικότητα. Δεκτά όλα αυτά, ωστόσο συναντάμε καμιά φορά παράδοξες αναμείξεις. Όπως εδώ, στις «23 μέρες» του ποιητικού λόγου της Ασημίνας Ξηρογιάννη, που με αφορμή μια ερωτική ιστορία που περιγράφεται μέσα από τη χρήση του πεζού λόγου γεννιέται ποιητικός λόγος, που με τη σειρά του μιλά δοκιμιακά όχι τόσο σε ύφος όσο σε θεματική και σε ανάλυση. Θεωρώ πως έχουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση, που δεν ξέρω αν μπορούμε να την ονομάσουμε μόνο ποιητική έτσι πολυδιάστατα που μας παρουσιάζεται. Ακόμα και μόνο σαν μια πειραματική γραφή να τη δούμε, έχει την αξία της. Νομίζω, ωστόσο, πως έχει προχωρήσει πολύ πιο πέρα, με ωριμότητα και συνείδηση του εγχειρήματος. Πρόκειται για μια ποιητική πρόταση με προεκτάσεις πολύ ενδιαφέρουσες. «Ποιητική νουβέλα In progress» ονομάζει η ίδια η ποιήτρια τα ποιήματά της. Με καλύπτει η δυναμική της φράσης in progress, αφού η ποίηση συνδιαλεγόμενη με τη θνητή της αφορμή (που μπορεί εν προκειμένω να είναι μια ιστορία ερωτικής μοναξιάς και απόγνωσης) είναι ανοιχτή σε σχεδιάσματα του λόγου που εκπλήσσουν με τη δυνατότητα να συνυπάρχουν μαζί της. Σε τελευταία ανάλυση όλα ξεκινούν από μια λευκή σελίδα, μια σιωπή. Το πώς θα ερμηνεύσεις αυτή τη σιωπή, πώς θα γεμίσεις τη σελίδα ώστε να ηχήσει ο λόγος, είναι και η ουσία της δημιουργίας.

.

ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΙAΧΡΗΣ

FRACTAL 13/07/2016
Επίσκεψη στην Ενδοχώρα ενός έργου σε εξέλιξη
«Συχνά με ερεθίζουν οι άλλες λέξεις. Κείμενα άλλων που διαβάζω και μου μιλάνε δημιουργούν μια διάθεση μέσα μου που μπορεί να αποτελέσει τον οδηγό για τη δική μου γραφή…γίνεται μια μυστική γοητευτική ζύμωση»
Ζύμωση. Λέξη κομβικής σημασίας για την κατανόηση του πνεύματος και της τεχνικής σύνθεσης αυτού του βιβλίου. Χαμαιλεοντική συγγραφική παρουσία η Ασημίνα Ξηρογιάννη «ζυμώνει» εδώ το κείμενό της μ’ έναν τρόπο που παραπέμπει σε μία προσφιλή καλλιτεχνική της δραστηριότητα, στο κολλάζ. Τοποθετεί δηλαδή ετερόκλητα στοιχεία, τα οποία ζυμώνονται με μία διαδικασία αργή και υπόγεια, για να παραγάγουν στο τέλος το επιθυμητό αποτέλεσμα. Έτσι, αριθμοί, σημεία στίξης, τίτλοι έργων, φράσεις, ονόματα προσώπων, διάλογοι, αποσπάσματα από έργα άλλων ποιητών, με λίγα λόγια διακειμενικά και περικειμενικά στοιχεία διεκδικούν με σθένος την παρουσία τους μέσα στο ποιητικό γίγνεσθαι.
Ταυτόχρονα ανοίγεται ένα πεδίο διαλόγου μεταξύ των διαφορετικών αλλά παραλλήλως συγγενικών μορφών της τέχνης. Ποίηση, ζωγραφική, κινηματογράφος, θέατρο, πεζογραφία, συναντώνται εδώ, όχι μόνο για προβληθεί ποικιλότροπα η ιδέα, αλλά κυρίως για να καταδειχθεί η καταλυτική επίδραση του ενός πεδίου έκφρασης πάνω στο άλλο. Αυτό το σκοπό εξυπηρετούν για παράδειγμα οι εικαστικές αναφορές [«Πάνω από το κρεβάτι που τους φιλοξενούσε υπάρχει ο πίνακας του Μουνκ: το φιλί» ] ή η θεατρική επίγευση που αφήνει σε αρκετά σημεία η ανάγνωση.
Γεγονός είναι πάντως ότι ο περικειμενικός χώρος δεν αποτελεί απλώς ένα σημείο αναφοράς, μια αφορμή για την εκκίνηση της έμπνευσης. Έχει μεν τη δική του αυτόνομη ζωή-παρουσία, συγχρόνως όμως νοηματοδοτεί, σχολιάζει, συμπληρώνει, ανατέμνει, «ανα-γιγνώσκει» ή και υπονομεύει το καθαυτό κείμενο. Μοιάζει περισσότερο με ένα πεδίο βολικό, γνώριμο, χαρτογραφημένο, που βοηθά την ποιητική φωνή να εκμαιεύσει το αχαρτογράφητο. Ή αλλιώς το περικειμενικό πλαίσιο λειτουργεί ως ένα κάτοπτρο μέσα στο οποίο η ποιητική φωνή αντικειμενοποιεί τις εσωτερικές της συλλήψεις, για να μπορέσει έπειτα ξανά, και με το άλλοθι της συνομιλίας με άλλες συμπάσχουσες, ποιητικές φωνές, να δώσει στο αντικείμενό της την κατάλληλη καλλιτεχνική-αισθητική μορφή.
Κι όλο αυτό το παιχνίδι της ανακάλυψης του αδοκίμαστου μέσα από το δοκιμασμένο μεταφέρεται στο χαρτί μέσα από την αξιοποίηση των συμβάσεων του θεατρικού λόγου. Τέτοια συμβατικά στοιχεία είναι για παράδειγμα οι σκηνικές οδηγίες πριν από την εκφορά του λόγου του πρωταγωνιστικού προσώπου, η ύπαρξη του προσώπου αυτού, καθώς και ενός βωβού συμπρωταγωνιστή, η εσωτερική- κατά κύριο λόγο – δράση, η οριοθέτηση της δράσης αυτής μέσα σε συγκεκριμένα χωρικά και χρονικά πλαίσια, ο σκηνοθέτης-αφηγητής, ο οποίος παρακολουθεί, θα έλεγε κανείς, συγχρονικά τα πρόσωπά του, για να τα καθοδηγήσει στην αμέσως επόμενη κίνησή τους και να τα περιβάλει έτσι με τη γοητεία της ρευστότητας. Με τη λογική αυτή, ακόμη και το ίδιο το κείμενο μπορεί να λειτουργεί ως ένας υποθετικός κόσμος, ως ένα σχεδίασμα, έτοιμο να ικανοποιήσει μια δυνατότητα ή να ανατραπεί. Γιατί αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει εδώ την Ασημίνα Ξηρογιάννη ως συγγραφέα δεν είναι βεβαίως η σύλληψη της τελειότητας (η οποία ούτως ή άλλως δεν υπάρχει), αλλά η αποτύπωση των αναστολών, των πιθανοτήτων, της πρώιμης παραγωγής ιδεών και μορφικών σχημάτων, των ζυμώσεων- να πάλι η λέξη κλειδί- του νου και της ευαισθησίας, των στίχων που θα μπορούσαν έναντι άλλων να λάβουν θέση μέσα στο ποίημα [«Δεν ξέρει ακόμα αν θα είναι αυτή η τελική μορφή του ποιήματος» / «άσκηση επί χάρτου»]
Στο τέλος παρόλο που επιτυγχάνεται ένα είδος ολοκλήρωσης της ποιητικής νουβέλας, το όλο εγχείρημα δίνει σκόπιμα την εντύπωση του ατελούς, του επιδεκτικού σε ανατροπές. Μερικές φορές πάλι τα υποτιθέμενα ποιήματα φαίνονται ως τεχνικές οδηγίες εις εαυτόν για τον τρόπο με τον οποίο θα στηθεί το «αληθινό ποίημα». Το περίεργο, ωστόσο, είναι ότι το «δυνάμει» ποίημα καταφέρνει να υπερβαίνει το πεδίο της δυνατότητας και να αποκτά, ας μου επιτραπεί ο όρος, «αισθητική αυτάρκεια». Σ’ αυτό το τελευταίο συμβάλλει ίσως καθοριστικά το γεγονός ότι η πράξη της συγγραφής περιλαμβάνει ως αναπόσπαστο συστατικό της τη σκηνοθεσία. Έτσι, με τη σκηνοθετική παρέμβαση της συγγραφέως, οι λέξεις και οι στίχοι αποκτούν μια οπτική δυναμική, ικανή από μόνη της να τοποθετήσει τον αναγνώστη στη μεριά της ποίησης.
Επιπλέον, το έργο αποτελεί στην ουσία ένα λογοτεχνικό υβρίδιο, ένα ζευγάρωμα ποίησης και διηγηματογραφίας, κινούμενο με ισορροπία ανάμεσα στην αφαίρεση του ποιητικού λόγου και στη συμβατικότητα της αφήγησης, και η συγγραφέας μεριμνά τόσο για το ένα όσο και για το άλλο. Από τη μία, δηλαδή, φροντίζει για την ελλειπτικότητα του λόγου, κάτι που δικαιολογείται και από την ιδιότητα της ηρωίδας της (είναι ποιήτρια), από την άλλη μας υπενθυμίζει τόσο τη θεατρική όσο και την αφηγηματική λειτουργία του κειμένου της. Πάνω σε αυτό το πλαίσιο, ακολουθεί την τεχνική του σταδιακού φωτισμού των δεδομένων, βοηθώντας τον αναγνώστη να λύσει τις απορίες του με έναν τρόπο καθαρά «δραματικό» και όχι «στατικό». Το ξετύλιγμα της δράσης είναι με άλλα λόγια αυτό που συμπληρώνει τα χαμένα κομμάτια στην αρχή της σύνθεσης.
Κυρίαρχο, τέλος, συναισθηματικό στοιχείο σε όλο το έργο είναι η κατάθλιψη. Η ηρωίδα είναι καταθλιπτική, «αγαπά τις καταθλίψεις της» – την ίδια στιγμή κρατά αποστάσεις ασφαλείας με τα «σθεντόν» – συνομιλεί νοερά με καταθλιπτικές ομοτέχνους της (Σύλβια Πλαθ), ελέγχει το ενδεχόμενο της αυτοκτονίας και το εξιδανικεύει [«Και θα ’ναι αυτή, γράφει, μια στάση ηρωική»], επιλέγει να χρωματίσει τα κείμενά της με έναν ρομαντικό τόνο και καταδικάζει τον εαυτό της σε μία κατάσταση εγκλωβισμού. Από αυτή την ασφυξία γεννά τελικά τα ποιήματά της [«Αν πάλι κάποιος είναι μόνος του / ολομόναχος, κλεισμένος σε έναν τέτοιο μικρό χώρο/ για πολλές συνεχόμενες μέρες (23 ας πούμε)/ πάλι θα ασφυκτιά… από τη μοναξιά του ίσως./ Και σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα»]
Περατώνοντας τη μικρή αυτή επίσκεψη στην ενδοχώρα του έργου, μπορεί να πει κανείς ότι οι «23 μέρες» της Ασημίνας Ξηρογιάννη απομένουν στη συνείδηση του αναγνώστη ως μία πρόβα κατασκευής ενός ποιητικού έργου που υποκαθιστά εν τέλει το ίδιο το έργο. Και χωρίς αμφιβολία, η διαρκής εντύπωση της δοκιμής καθίσταται σταδιακά απόλυτη βεβαιότητα για την ευόδωση της απόπειρας.

.

ΔΗΜΟΣ ΧΛΩΠΤΣΙΟΥΔΗΣ

tvxs 1/4/2016
Η γέννηση της ποίησης σε «23 ημέρες»
Τη σημασία του πειραματισμού την έχουμε τονίσει/υπερασπιστεί πολλές φορές στο παρελθόν. Ο πειραματική απόπειρα και η συνεχής αναζήτηση της έκφρασης αποτελεί ένα βασικό σημείο της τέχνης και της λογοτεχνίας. Είναι εκείνος που ωθεί προς τα εμπρός την ποίηση και ταυτόχρονα καταδεικνύει ένα δημιουργό που προσπαθεί να αποφύγει την τυποποίηση.
Σε αυτό το δρόμο οδεύει εδώ και χρόνια η Ασημίνα Ξηρογιάννη. Κάθε της βιβλίο (ποιητικό[1] ή θεατρικό[2]) διαφέρει σημαντικά από τα προηγούμενα, καταδεικνύοντας μία συνεχή και αγωνιώδη αναζήτηση της έκφρασης μέσα από διαφορετικά είδη. Και ακριβώς αυτό το νέο της βιβλίο, «23 ημέρες» (Γαβριηλίδης, 2015) προσπαθεί να συνταιριάξει διαφορετικά είδη λογοτεχνίας.
Ειδολογικά το βιβλίο δεν μπορεί να καταταχθεί σε κάποια συγκεκριμένη κατηγορία καθώς πρόκειται για λογοτεχνία μέσα στη λογοτεχνία, ένα ερμαφρόδιτο λογοτεχνικό είδος, ίσως όπως το θέτει η ίδια για μία εν εξελίξει ποιητική νουβέλα, κινούμενο μεταξύ νουβέλας με θεατρική υποδομή και ποίησης. Η δημιουργός προσπαθεί με θεατρική λιτότητα και σκηνοθετική καθοδήγηση να συνδέσει την πεζογραφία με την ποίηση.
Με αξιοπρόσεκτη εκφραστική λιτότητα και μικροπερίοδο λόγο η νουβέλα καταγράφει μέρα με τη μέρα τις σκέψεις της Σοφί και τη γέννηση της ποίησης. Η βραχυλογία εξοστρακίζει κάθε στολίδι διαμορφώνοντας ένα απέριττο ύφος σαν σκηνοθετικές οδηγίες, που όμως ακολουθούν μία -υποτυπώδη- πλοκή. Έτσι, η δημιουργός με ένα φενάκη αφηγηματικό παντογνώστη υποκριτή παρουσιάζει το χώρο/σκηνικό της “δράσης” (ένα δωμάτιο) και τις σκέψεις της ηρωίδας.
Από το αρχικό ερέθισμα, ένα ερωτικό τρίγωνο και μία ερωτική απογοήτευση, περνά στο ποίημα. Καθώς η Σοφί βρίσκεται σε αναμονή κι απομόνωση, ενόψει ενός έρωτα που απειλείται να χαθεί για πάντα, μαζί με τα συναισθήματα γεννά λέξεις και ποίηση. Η ηρωίδα βασανίζεται μέχρι να γεννηθεί το ποίημα, αξιοποιεί όλο το αναγνωστικό παρελθόν της σε μία εξωτερίκευση του εσωτερικού. Ως alter ego της Ασημίνας Ξηρογιάννη, ανακαλεί μνημονικά όλους τους δημιουργούς που την επηρέασαν.
Η νουβέλα αναμειγνύεται με την ποίηση. Σε κάθε “μέρα” της ημερολογιακής σύνθεσης, ένα ποίημα γεννιέται ολοκληρώνοντας την εικόνα της ψυχοσύνθεσης της ηρωίδας. Πρόκειται για ποίηση με εξομολογητικό χαρακτήρα. Οι πρωτοπρόσωπες και δευτεροπρόσωπες -ως σκηνικός ψευδοδιάλογος- διατυπώσεις του δίνουν την εικόνα ποιητικού σημειωματάριου συναισθημάτων, σαν έναν ποιητικό μονόλογο σε 23 πράξεις.
Ωστόσο, η ποίηση επιτελεί έναν διπλό ρόλο. Συμπλέκεται και ολοκληρώνει την πλοκή ενώ την ίδια στιγμή αναδεικνύει τη διαδικασία της ποιητικής δημιουργίας, την απομόνωση του δημιουργού και τη μεταστοιχείωση των ατομικών συναισθημάτων σε στιχουργήματα, τη μεταμόρφωση των δυσάρεστων βιωμάτων σε αφορμή ποίησης. Έμπνευση για την Ξηρογιάννη δεν υπάρχει. Είναι μία βασανιστική οδός που καλείται να ακολουθήσει ο δημιουργός μέχρι τη μεταμόρφωση της χρυσαλλίδας σε ποιητική πεταλούδα.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη κατάφερε να ξεχωρίσει -με διαφορά- από τους ποιητές της αγανάκτησης μέσα από τους συνεχείς μετασχηματισμούς του έργου της και τη συνέπειά της στον πειραματισμό και την αναζήτηση της καινοτομίας. Ωστόσο, την καινοτομία δεν την αντιμετωπίζει ως αυτοσκοπό• είναι απλά το αποτέλεσμα της διαφορετικής καλλιτεχνικής έκφρασης όπως τούτο εμφανίζεται και μέσα από την ποικιλία των λογοτεχνικών ειδών με τα οποία κινείται στο χώρο των γραμμάτων.

.

ΑΝΘΟΥΛΑ ΔΑΝΙΗΛ

FREAR 17/9/2015
Η συλλογή, με τον τίτλο 23 μέρες, απαρτίζεται από είκοσι τρία ποιήματα, τα οποία αντιστοιχούν σε είκοσι τρεις μέρες. Την εικοστή δεύτερη μέρα δίνεται καθαρά η θεματική της πρόθεση, η οποία προοικονομείται σταδιακά μέρα με την ημέρα: «Η πρόθεση του βιβλίου που γράφει τώρα :/ Κάτι σαν ποιητική νουβέλα in progress./ Μια νεαρή γυναίκα / κλεισμένη σε ένα δωμάτιο για 23 μέρες/ περιμένει να γυρίσει πάλι κοντά της / ο εραστής της/ (ή καλύτερα, να επιλέξει να γυρίσει πάλι κοντά της)».
Αυτό είναι το θέμα το οποίο η ποιήτρια Ασημίνα Ξηρογιάννη πραγματεύεται σαν σκηνικό ποίημα, σαν θεατρική πράξη. Δίνει στα ποιήματα μορφή μικρού δράματος, μικρής σκηνοθετικής απόπειρας. Είκοσι τρία ποιήματα, είκοσι τρεις θεατρικές σκηνές. Σχεδόν κάθε ποίημα αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο περιέχει τις σκηνικές οδηγίες, δοσμένες με ορθά γράμματα• το όλο πλαίσιο, το κάδρο – το κομοδίνο, τα χάπια, τον πίνακα- τα «σύνεργα της σκηνής», που λέει κι ο Γιώργος Σεφέρης, Το δεύτερο μέρος, όπου δίνονται τα απολύτως προσωπικά, παραληρηματικά, εκείνα που φουσκώνουν το ποτάμι της ψυχής, η ουσία, το συναισθηματικό μέρος, με πλάγια γράμματα. Τα δύο επίπεδα του ποιήματος είναι ευδιάκριτα επομένως και ως μορφή και ως περιεχόμενο.
Ο χώρος είναι ένα νοικιασμένο δωμάτιο, για τις ερωτικές συναντήσεις του ζευγαριού, όπου η «πρωταγωνίστρια» του δράματος περιμένει εκείνον να έρθει και στήνει έναν νοερό διάλογο μαζί του. Βεβαίως ακούγεται μόνο η δική της η φωνή, ενώ η φωνή εκείνου φτάνει στον αναγνώστη διαθλασμένη μέσα από τα δικά της λόγια, φωτισμένη από τα δικά της μάτια.
Η είσοδος στη συλλογή γίνεται με μια προειδοποίηση: «Και μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα! Μην τολμήσεις! Μ’ ακούς;», «Μόνο η ζωή σου θέλω να ’μαι» και το ποίημα αρχίζει: «‘‘Με νάρκωσαν και με βίασαν’’./ Δεν απέχω και πολύ από αυτή την κατάσταση./ Σθεντόν και ψυχολογική βία». Ο στίχος στα εισαγωγικά ανήκει στην Σίλβια Πλαθ, ποιήτρια με διεγνωσμένη ψυχασθένεια. Το δάνειο αυτό από την Ξηρογιάννη δικαιολογεί και την παρουσία του «Σθεντόν» (ή στεντόν), αλλά δημιουργεί και μια γέφυρα, η οποία φέρνει τη μία ποιήτρια κοντά στην άλλη. Για την ανάγκη της περίστασης επιστρατεύω κι έναν ακόμη ποιητή, ο οποίος τρυγάει όλα τα σχετικά σκευάσματα από το φαρμακείο: «Γράφε/ Βάλιουμ Μαντράξ Στεντόν/ Ζανάξ Τριπτιζόλ/ Λαντόζ/ Αλοπεριντίν Ρισπερντάλ/ Ξέρεις εσύ γιατρέ μου…». Είναι οι στίχοι του Σταύρου Σταυρόπουλου, ο οποίος πρέπει να βρίσκεται σε βαριά κατάθλιψη, με τόσα αγχολυτικά –νηπενθή, λέει ο Καρυωτάκης–, συγγενεύοντας πιο πολύ με τον Όμηρο και δείχνοντας παράλληλα τη μακρά ιστορία των ψυχολογικών προβλημάτων καθώς και την πληθώρα των φαρμάκων που συμβάλλουν στην καταπράυνση της ασθένειας ή στη θεραπεία μιας «Ψυχολογίας», που λέει ο κοινός θνητός, εννοώντας την ψυχική κατάσταση, βέβαια και όχι την επιστήμη της Ψυχολογίας.
«Της λείπει ο λαιμός του» λέει με ορθά γράμματα. Για να τον κόψει ή για κρεμαστεί πάνω του; Θα ήταν ένα εύλογο ερώτημα (η σκέψη μου πετά στον Οδυσσέα Ελύτη: «αλλού το χέρι, αλλού ο λαιμός», Μαρία Νεφέλη, «Ελένη»). Σε δεύτερο πρόσωπο και πλάγια απευθύνεται σ’ αυτόν: «Οι επιθυμίες μου που σχετίζονται με σένα / ζουν μόνες μια χαρά κι έξω από μένα./ Είναι πράγμα θαυμαστό στ’ αλήθεια./ Έχουν τη δική τους αυτόνομη ζωή./ Σε αυτό ακριβώς το γεγονός οφείλεται η διάρκεια/ και η δύναμή τους./ ημέρα δεύτερη (της απουσίας)». Νομίζω πως κανείς δεν μπορεί να παρανοήσει ή να παρερμηνεύσει την εμμονή ή, την βαριάς μορφής εξάρτησή της από εκείνον. Κι εκείνος έφυγε κι εκείνη πάσχει από «επιθυμίες» που ζουν ερήμην της, υποδηλώνοντας το βαθύ ψυχικό τραύμα που η ορθή λογική δεν μπορεί να ελέγξει. Το μέτρημα των ημερών της απουσίας είναι το μαρτύριο της σταγόνας. Μια μια πέφτουν οι μέρες χωρίς όμως να φέρνουν το ποθητό αποτέλεσμα. Σαν τα κεριά που σβήνουν του Καβάφη ή σαν τις πέτρες που στοιβάζονται, παίρνοντας μαζί τους και τη ζωή. Όμως στη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, οι μέρες περνούν αλλά η λύπη παραμένει και επιπλέον ανασύρει στην επιφάνεια όλα εκείνα που ελλόχευαν από τον καιρό της παρουσίας εκείνου.
Στο τέταρτο ποίημα, το σκηνικό διανθίζεται με έναν πίνακα που παίζει σημαντικό ρόλο, με τη συμβολή του μάλλον στην κακή διάθεση. Πρόκειται για το «Φιλί» του Μουνκ. Το θέμα του είναι ερωτικό, ο ζωγράφος όμως κάθε άλλο παρά σε έρωτα παραπέμπει. Αν π.χ. είχαμε να κάνουμε με το «φιλί» του Κλιμτ ή του Ροντέν ή του Λύτρα τότε θα μιλούσαμε για ένα ερωτικό φιλί, ένα παθιασμένο απολαυστικό ερωτικό φιλί. Εδώ, παρά το ότι η ποιήτρια μιλάει για ένα ζευγάρι παραδομένο στο πάθος τόσο που τα πρόσωπά τους έχουν χαθεί μέσα σ’ αυτό, ο θεατής μάλλον εισπράττει μια εφιαλτική σκηνή. Ο άντρας που έχει αρπάξει τη γυναίκα την έχει στα χέρια του, όπως το χταπόδι τη λεία του, τείνει να την αφομοιώσει. Ακριβώς, σ’ αυτή την αφομοίωση, νομίζω πως η γυναίκα χάνει και χάνεται από εκείνο που επιθυμεί. Άλλωστε στο εξομολογητικό μέρος του ποιήματος «οι αφορισμοί του Μποτόν περί έρωτος» (χωρίς υποσημείωση, τι ρόλο έχουν στην υπόθεση και μάλιστα στο μυαλό ενός μη ειδικού, δεν ξέρω), καθώς και η φράση «Αν τους μετέφραζες για μένα» (άρα δεν τους μετέφρασε), ποιήτρια και αναγνώστης βρίσκονται και οι δύο από τη σκοτεινή πλευρά. Ο άντρας δεν φαίνεται να έχει θετικό ρόλο, αντιθέτως γεμίζει έτι περαιτέρω το ποτήρι της κατάθλιψης.
Στο πέμπτο ποίημα το πράγμα ξεκαθαρίζει. Υπάρχει τρίτο πρόσωπο στη σχέση. Το ποίημα «κολάζ» που ακολουθεί είναι επίσης συνθεμένο από δύσκολες επιλογές. Κι επειδή κάθε ποίημα κάτι νέο κομίζει στην υπόθεση, η υπόθεση αποκτά ουσία και τα λόγια της σημασία, λέμε παραφράζοντας Καρυωτάκη πάλι.
Τι γίνεται λοιπόν σ’ αυτή τη θεατρικά δοσμένη συλλογή, σ’ αυτήν την θεατρικά εκτεθειμένη ψυχή, η οποία διχάζεται ανάμεσα στο έξω και στο μέσα, στο πλαίσιο, στο περιβάλλον, στα πράγματα, στα φάρμακα, αλλά και στο από μέσα, στις πληγές της ψυχής; Αυτό που φαίνεται είναι το υπαρξιακό δράμα μιας γυναίκας που δεν έχει ανταπόκριση στη σχέση της με τον άλλο, εκείνον που διαρκώς απομακρύνεται, αδιαφορεί, δεν επικοινωνεί, δεν κατανοεί: «γιατί με αφήνεις να μιλάω μόνη μου;», «Η σχέση τους ένα ερωτηματικό», «αντέχεις τους στίχους μου/ εμένα όχι», «κι αν δεν έρθει πίσω κοντά της,/ στο δωμάτιό τους, ‘‘στο σπίτι τους’’/ θα πάρει το σθεντόν της/ και θα σκάσει», «αυτό το δωμάτιο δε θα μας φιλοξενήσει τελικά./ Αλλά εγώ δεν θα χρησιμοποιήσω το γκάζι./ Με βλέπω ήδη να διασχίζω το δρόμο/ έχοντας ξεχάσει τα σθεντόν/ πάνω στο κομοδίνο/ THE END».
Η Συλλογή κλείνει. Η ποιήτρια σώζεται. Ούτε με το γκάζι θα αυτοκτονήσει, όπως η Πλαθ, ούτε τα στεντόν έχει πλέον ανάγκη. Θεραπεύτηκε. Η καλλιτεχνική δραστηριότητα –το θέατρο– που έστησε, με θεατή και πρωταγωνιστή του εαυτού της τον εαυτό της, δι’ ελέου και φόβου έληξε επιτυχώς και για τον δρώντα ηθοποιό και για την γράφουσα ή σκηνοθετούσα ποιήτρια. Η τέχνη έχει τα κατάλληλα φάρμακα «νάρκης και άλγους δοκιμές», όπως λέει ο Καβάφης («Μελαγχολία Ιάσωνος Κλεάνδρου…»), η οποία, έστω και για λίγο, λειτουργεί θεραπευτικά και η όποια μανία του πάσχοντος καλλιτέχνη μεταμορφώνεται σε θεία μανία, ενώνοντας το σήμερα με το απώτερο διονυσιακό παρελθόν. Ο Αριστοτέλης δικαιώνεται και ο ορισμός της τραγωδίας του βρίσκει για μια ακόμη φορά την επαλήθευσή του.

.

ΤΖΟΥΛΙΑ ΓΚΑΝΑΣΟΥ

Το πέμπτο βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη «23 ημέρες» συνδυάζει με ενδιαφέρουσα ματιά και ώριμη, ιδιαίτερη γραφή τον πεζό με τον ποιητικό λόγο, τον προβληματισμό με το συναίσθημα, το ρεαλισμό με την ονειροπώληση, την απεικόνιση με την αλληγορία.
Με αφορμή μια ερωτική ιστορία η οποία βρίσκεται σε αδιέξοδο, η ποιήτρια επιτυγχάνει να σκιαγραφήσει την πορεία της καλλιτεχνικής (και όχι μόνο) δημιουργίας. Και λέω «όχι μόνο», μιας και πρόκειται για ένα έργο εξαιρετικά «ανοιχτό» σε ερμηνείες και προεκτάσεις. Η αφορμή, καθώς και ο τρόπος που διαχειρίζεται τις πληροφορίες η Ξηρογιάννη, δίνει ανεξάντλητα εναύσματα για στοχασμό και πολλές φορές αναστοχασμό πάνω σε καίρια ζητήματα υπαρξιακής και φιλοσοφικής φύσης. Η δημιουργία δεν αποτελεί μόνο ανάγκη ή πεδίο αυτοπραγμάτωσης αλλά και γέφυρα προς το «άλλο», το «ξένο», το διαφορετικό αλλά ταυτόχρονα οικείο, γίνεται στόχος συχνά και ποταμός, πολλές φορές βασανιστήριο ή αλλιώς παρηγοριά. Τα όρια, οι δεσμεύσεις, οι ψευδαισθήσεις, η προσωπική διαδρομή μέσα στην αλήθεια ή στην πλάνη, οι δυσκολίες και τελικά το ποιοτικό ή όχι αποτέλεσμα της δημιουργικής διαδικασίας παραλληλίζεται πολύ εύστοχα με την πορεία ενός μοιραίου πάθους, μιας καθηλωτικής συναισθηματικής και σαρκικής σχέσης, η οποία απειλείται από εξωτερικούς και φυσικά από εσωτερικούς παράγοντες.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η συνύπαρξη πεζού και ποιητικού λόγου, καθώς και οι συναντήσεις με τους «διακειμενικούς άλλους» οι οποίοι την καθορίζουν. Κατά αυτόν τον τρόπο, μέσα στις «23 ημέρες» παρελαύνουν τουλάχιστον τρεις ζωές: η ζωή που «φαίνεται» με τους ρόλους που διαμορφώνονται στο πλαίσιο μιας ομαλής κοινωνικής συμβίωσης κι εκείνη η «άλλη», η «μυστική» ζωή του καλλιτέχνη. Και ίσως μια ακόμη, που συνορεύει πιο πολύ με την υπέροχη στιγμή της φαντασίωσης, της πνευματικής κατασκευής, του ονείρου. Οι τρεις ζωές συμπλέουν υπέροχα στο εν λόγω έργο, προσεγγίζοντας με μαστοριά και διορατικότητα τα «ευαίσθητα» όρια της δημιουργίας και, βέβαια, της ύπαρξης.

.

ΕΥΜΟΡΦΙΑ ΖΗΣΗ

diavasame.gr 24.07.2015
«Και μην τολμήσεις να με κάνεις ποίημα!»
Μέσα σε λίγες σελίδες η ποιήτρια Ασημίνα Ξηρογιάννη συμπυκνώνει 23 μέρες και μια ερωτική σχέση: ένα ζευγάρι σε σύγκρουση, ένα τρίτο πρόσωπο, ένας χωρισμός -οριστικός ή προσωρινός είναι πολύ νωρίς για να ξέρουμε-, μία ποιήτρια κλεισμένη σε ένα δωμάτιο να περιμένει την επιστροφή εκείνου που έφυγε. Αλκοόλ, χάπια, ξενύχτι. Και τέχνη: αυτός είναι ο συνδετικός κρίκος των μικρών κειμένων που συνθέτουν ένα κολάζ από ποίηση, πεζό, πίνακες, διαλόγους που είναι χτισμένοι σαν θεατρικό κείμενο. Ψυχολογική διέξοδος; Παραμυθία; Δημιουργία; Όλα ταυτοχρόνως, αφού το βίωμα της τέχνης τα εμπεριέχει.
Συνδυάζοντας όλες τις ιδιότητές της η συγγραφέας, και από την αξιόλογη λογοτεχνική της πορεία και από τη θεατρική της παιδεία, παραδίδει ένα κείμενο σκηνοθετημένο από την ίδια την ηρωίδα της, που βιώνει και καταγράφει την εμπειρία της και συγχρόνως παρατηρεί ως τρίτος τα συναισθήματά της και επιχειρεί να τα κατανοήσει. Να εφεύρει μια καινούργια τάξη στον εσωτερικό της κόσμο που έχει καταρρεύσει. Γράφει, αυτό μόνο μπορεί να κάνει, και «συνομιλεί» με τις γραφές άλλων όπως η Σύλβια Πλαθ και η Αναΐς Νιν.
Ο έρωτας κυρίαρχος, εν τη απουσία του. Ως έλλειψη και ανάγκη για το αγαπημένο πρόσωπο, ως νοσταλγία της μαγείας του, ως ελπίδα επανασύνδεσης, ως απελπισία απέναντι στη σιωπή του άλλου προσώπου. Η Σοφί τα βιώνει όλα, και με συμπτώματα σωματικά, και διασχίζει αυτές τις 23 μέρες με ό,τι και όπως μπορεί. Τι την περιμένει στο τέλος αυτής πορείας, δεν έχει σημασία. Σημασία στον έρωτα όπως και στην τέχνη, έχει το βίωμα ως υλικό τους. Τίποτα δεν μπορεί να υπάρξει από το τίποτα και η Ασημίνα Ξηρογιάννη το αποδίδει αυτό εξαιρετικά στην ποιητική της νουβέλα καθώς ακολουθεί την ηρωίδα της στη διάρκεια μιας νύχτας που διαρκεί 23 μέρες. Αλλά η νύχτα πάντα εγκυμονεί το φως όπως και η ζωή εγκυμονεί την τέχνη…

.

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

vakxikon.gr, τχ. 30, Ιούλιος 2015
Στις μέρες μας εκδίδονται πάρα πολλά ποιητικά έργα, λίγα, όμως, καταφέρνουν να ξεχωρίσουν και να εντυπωσιάσουν ευχάριστα τον αναγνώστη.
Ένα από αυτά τα έργα είναι και το νέο βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «23 μέρες», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Γαβριηλίδης».
Επειδή, είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε όλο το έργο της ποιήτριας, αυτό, που μας τραβάει το ενδιαφέρον είναι ότι κάθε ποιητικό βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη είναι εντελώς διαφορετικό από τα προηγούμενα, με άλλη τεχνοτροπία και διαφορετικά νοήματα είναι, όμως, το ίδιο καλογραμμένο, στοιχείο, που δείχνει ότι η ποιήτρια μπορεί να εκφραστεί με ποικίλους τρόπους.
Το βιβλίο «23 μέρες» είναι μια ποιητική σύνθεση ή αλλιώς, όπως το περιγράφει η ίδια: «Κάτι σαν ποιητική νουβέλα in progress.» Η Σοφί είναι μια γυναίκα, που ο αγαπημένος της, την έχει εγκαταλείψει. Έχει κλειστεί σε ένα δωμάτιο για 23 μέρες. Γράφει στίχους και παίρνει ηρεμιστικά σθεντόν. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την αγωνία της Σοφί για το αν θα γυρίσει ο αγαπημένος της ή όχι, αν και κατά βάθος ξέρει ότι δεν θα γυρίσει ποτέ. Η μόνη διέξοδος; Η ποίηση. Η πιθανότερη κατάληξη; Η αυτοκτονία με υπερβολική δόση σθεντόν. Όμως, στο τέλος του βιβλίου υπάρχει μια ανατροπή, που ξαφνιάζει ευχάριστα τον αναγνώστη και δείχνει πως μερικές φορές ένας δυνατός χαρακτήρας μπορεί να αντέξει ακόμα και τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Στο ποιητικό έργο της Ασημίνας Ξηρογιάννη «23 μέρες» συναντάμε αρκετές επιρροές από τη Σύλβια Πλαθ, τον Κωνσταντίνο Καβάφη, και τον Νίκο Γκάτσο, όμως, η ποιήτρια δεν εμπνέεται μόνο από ποιητές. Η έμπνευση μπορεί να προέλθει από ένα ζωγραφικό πίνακα, όπως «Το φιλί» του Μουνκ, από ένα θεατρικό έργο ή από μια όμορφη μουσική σύνθεση. Αρκετές επιρροές στο συγκεκριμένο βιβλίο βρίσκουμε και από το βιβλίο: «Χένρι και Τζουν» της Αναΐς Νιν.
Θα μπορούσαμε ακόμα να γράψουμε πολλά για το βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη «23 μέρες», όμως, θα σταματήσουμε εδώ, αφήνοντας τον αναγνώστη να ανακαλύψει τις αρετές του βιβλίου της ταξιδεύοντας στις σελίδες του.

.

ΛΕΝΑ ΣΑΜΑΡΑ

Fractal 24/6/2015
Για την σύλληψη και την γέννηση ενός ποιήματος
Θα ήθελα να ξεκινήσω με ένα ποίημα της Αν Σέξτον, ποιήτρια που μνημονεύεται στο βιβλίο
Είμαι στα δύο κομμένη
αλλά θα με νικήσω.
Θα ξεθάψω την περηφάνια μου.
Θα πάρω το ψαλίδι
και θα κόψω τη ζητιάνα.
Θα πάρω το λοστό
και θα ξεσφηνώσω τα σπασμένα
κομμάτια του Θεού από μέσα μου.
Σαν ένα παζλ
θα τον συναρμολογήσω πάλι
με την υπομονή ενός σκακιστή.
23 Μέρες Μία ιστορία, τρία πρόσωπα, η Σοφί, ο εραστής, η άλλη.
H συγγραφέας του βιβλίου, Μίνα Ξηρογιάννη, μάς δίνει εισαγωγικά τον τρόπο που ένα ερέθισμα καταγράφεται μέσα της και με αργές, βασανιστικές διαδικασίες μετασχηματίζεται σε ποίημα.
Η ηρωίδα του βιβλίου, η νεαρή Σοφί, κλεισμένη σε ένα δωμάτιο για 23 μέρες, περιμένει να γυρίσει πάλι κοντά της ο εραστής της ή καλύτερα, να επιλέξει να γυρίσει πάλι κοντά της, όπως αναφέρει η Σοφί.
Η ιστορία της Σοφί εκτυλίσσεται σε τρίτο πρόσωπο.
Η Σοφί γράφει, η Σοφί ακούει ανάσες ποιημάτων, η Σοφί σ’ όλη της τη ζωή πάλευε με τους ορισμούς, η Σοφί αγαπά τις καταθλίψεις της.
Μιλά σε πρώτο πρόσωπο μόνο μέσα απ’ τα ποιήματα που γράφει στο δωμάτιο, με αφορμή την αναμονή τής επιστροφής τού εραστή.
Μας ενδιαφέρει η πορεία της Σοφί μέσα στις 23 μέρες. Είναι ο αριθμός των ημερών που ή ίδια έχει θέσει σαν όριο χρονικό στον εαυτό της και στα αδιέξοδά της. Το 2 παραπέμπει στο ζευγάρι και το τρία στα συνολικά πρόσωπα της ιστορίας. Ο εραστής και η άλλη δεν έχουν ονόματα. Η άλλη δε διαθέτει κανένα χαρακτηριστικό. Η ύπαρξή της στην ιστορία παίζει το ρόλο καταλύτη σε μια αντίδραση δύο προσώπων. Ο καταλύτης επιταχύνει την αντίδραση.
Η απουσία του αγαπημένου προσώπου προκαλεί τη συγκομιδή λέξεων που ελλοχεύουν κινδύνους, σε ένα σκηνικό αφαιρετικό, τόσο ταιριαστό στις πιο ισχυρές παραιτήσεις αλλά και στις πιο δυνατές ανατροπές.
Ο εραστής έχει κάποια σημάδια. Προτιμά τον πίνακα του Κλίμτ, το φιλί. Εκείνη προτιμά τον πίνακα του Μουνκ, με τον ίδιο τίτλο. ‘Γιατί είναι πιο παθιασμένο φυσικά’ του λέει. Δεν ξέρουμε τη δική του απάντηση στην υποθετική ερώτηση , εσύ γιατί προτιμάς το άλλο φιλί; Ξέρουμε όμως τον πίνακα του Κλίμτ, ένα απ’ τα διασημότερα έργα της Αρτ Νουβό.
Ένα ζευγάρι στέκεται πάνω σ’ ένα βράχο γεμάτο λουλούδια, που κόβεται απότομα στα δεξιά του πίνακα, ενώ λουλούδια υπάρχουν και στα μαλλιά των δύο προσώπων.
Ο άνδρας φορά ένα χρυσό πανωφόρι με άσπρα και μαύρα ορθογώνια ενώ το ταίρι του ένα αντίστοιχο αλλά γεμάτο πολύχρωμους κύκλους και λουλούδια. Ο άνδρας (του οποίου το πρόσωπο διακρίνεται ελάχιστα σε αντίθεση με το γυναικείο πρόσωπο που είναι καθαρό) έχει τυλίξει με το ένδυμά του και τα άκρα του τη γυναίκα, η οποία είναι γονατισμένη στην άκρη του ανθισμένου γκρεμνού- βράχου. Αυτά είναι τα προφανή που όλοι μας βλέπουμε. Υπάρχουν όμως και οι διαφορετικές ερμηνείες των ειδικών
Τo χρυσό φόντο και τα φωτεινά χρώματα του πίνακα αντιπροσωπεύουν την ομορφιά και τη λάμψη που νιώθει κανείς όταν φιλά τον/την αγαπημένη του
Η γυναίκα, σε αντίθεση με άλλα έργα του Κλιμτ που ο ρόλος της είναι κυρίαρχος, είναι υποταγμένη στον άνδρα.
Τα πρόσωπα δεν παραμορφώνονται, διατηρούν την ακεραιότητά τους και αναδεικνύονται κιόλας – ειδικά εκείνο της γυναίκας.
Δεν γνωρίζουμε ποια είναι η ερμηνεία που δίνει ο εραστής.
Σημασία έχει ότι η Σοφί γράφει ‘Η φιγούρα του άντρα που δεσπόζει στον πίνακα του Μουνκ μου θυμίζει εσένα. Μοιάζετε.’
Το φιλί του Μουνκ. Σ’ ένα σκοτεινό δωμάτιο, το παραπέτασμα της κουρτίνας κρύβει σχεδόν ολοκληρωτικά τη θέα από το παράθυρο. Το ζευγάρι βρίσκεται στο κέντρο του πίνακα.
Μια εξπρεσιονιστική απεικόνιση που εξωτερικεύει το πάθος μα ίσως και τον τρόμο που προκύπτει μέσα από την παραμόρφωση των δύο προσώπων. Οι ατομικότητες φαίνεται να καταργούνται καθώς το ένα πρόσωπο παραβιάζει τα όρια του άλλου, το φιλί και ο έρωτας παίρνουν πιο επιθετική μορφή καταργώντας διακριτά χαρακτηριστικά. Η μελαγχολία και η σιωπή διαχέονται στο σκοτεινό δωμάτιο. Έχει χαρακτηριστεί «κραυγή» της μοναξιάς των δύο ερωτευμένων. Μόνοι στην ένωσή τους!
Ο έρωτας είναι προσωπικός μύθος .Επιτρέπεις στον εαυτό σου να ανατρέψει τα όρια της ατομικότητας και να προσδεθείς στα όνειρα και στην τροχιά ενός άλλου. Στο βλέμμα του, στην ιστορία του, στο παρόν του, στην αλήθεια του. Υπερβαίνοντας τη δική σου αλήθεια, φτάνοντας εκεί που οι ανάγκες αποδομούνται στην προσδοκία της τέλειας ένωσης. Και η ποίηση; ‘είναι εσωτερική επιτακτική ανάγκη να είναι κανείς θερμός –αν όχι καυτός- απέναντι στο αντικείμενο της γραφής του’ γράφει η Σοφί.
Η Σοφί είναι ποιήτρια. Με αφορμή τον έρωτα έχει γράψει πολύ όμορφα ποιήματα. Καίγεται εσωτερικά, αποσυναρμολογεί τον εαυτό της για να τον συναρμολογήσει πάλι, αλλά με άλλο τρόπο, έτσι ώστε ‘όταν θα βρεθώ μπροστά στη λευκή κόλα να’ μαι έτοιμη να αποτυπωθώ’.
Ο έρωτας της Σοφί είναι μοιρασμένος. Στον εραστή και στις λέξεις. Χωρίς να μειώνει σε ένταση και ποιότητα το ένα το άλλο. Αντίθετα, το ένα εξυπηρετεί και υποβοηθά το άλλο. Το τρίτο πρόσωπο της ιστορίας εξυπηρετεί το τέλος. Η Σοφί γράφει ‘έβαλα το τέλος που εξυπηρετούσε’.
Το φλερτ με την κατάθλιψη.
‘Τα σθεντόν είναι παλιά ιστορία που το σώμα θυμάται’ γράφει στην αρχή και ‘μη μακρηγορήσεις άλλο πάνω στη θλίψη μου’ προσθέτει στο τέλος.
Όντας αποσυναρμολογημένη, ‘με ακούω, με αφουγκράζομαι στη σιωπή’, ανιχνεύει και την πιο μικρή δυνατότητα ζωής, καλλιεργώντας μέρα με την μέρα, έναν εαυτό καινούριο, φτιαγμένο όπως το διαμάντι μέσα απ’ τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Χρειάζεται αυτές τις συνθήκες για να μεταμορφωθεί. Είναι αυτές, οι αναγκαίες και ικανές, που θα της χαρίσουν τη διαδρομή, το χρόνο, τις ανάσες και τις σιωπές που θα διαμορφώσουν την τελική έξοδο.
Εκεί όλα ξεκαθαρίζουν.
Σε μια αγριεμένη θάλασσα, ανακαλείς όλες σου τις δυνάμεις για να βγεις στην στεριά, μην παρασυρθείς απ’ τα κύματα ούτε απ’ του βυθού την ανάσα. Η Σοφί φλερτάρει με τον βυθό, γι’ αυτό και τα σθεντόν έχουν την θέση τους στο κομοδίνο της. Όμως είναι η ίδια που προτιμά την κάθαρση.
Η δύναμη της Σοφί είναι ο έρωτάς της. Και ο έρωτας για τις λέξεις δεν την έχει προδώσει. Παίρνει σάρκα στο πρόσωπο του εραστή, αλλά το πρόσωπο του έρωτα είναι μια άλλη αποκάλυψη, εσωτερική, απόλυτη.
Εκμεταλλεύτηκα το ποίημα Κολάζ, της Σοφί. Θα το αποσυναρμολογήσω, προσδοκώντας στο τέλος μια σύνθεση, ακολουθώντας την αγαπημένη συνήθεια τής ηρωίδας.
Το ποίημα Κολάζ ξεκινά με ένα απόσπασμα από ποίημα της Έμιλυ Ντίκινσον που έγραψε το 1862. Σ’ αυτό η Ντίκινσον κατασκευάζει την ιδέα μιας αδερφής ψυχής, που από την φύση επιλέχτηκε να συντροφέψει την δική μας μ’ ένα βαθύ, πνευματικό τρόπο, και όταν αυτό συμβαίνει δεν μπορεί κάτι να το αλλάξει. Αναπόφευκτο να κλείσει κανείς την πόρτα σ’ οποιοδήποτε άλλο κάλεσμα.
Συνεχίζουμε με τις φιγούρες του Σαγκάλ (που πετάνε).
Είναι οι ιπτάμενοι ευτυχείς ερωτευμένοι και τα γελαστά ζώα που ζουν στους πίνακες του Γάλλου ζωγράφου ,αδερφωμένα με τους ανθρώπους, με χαρακτηριστικά φωτεινά χρώματα, εκπέμποντας αισιοδοξία και χαρά.
Ακολουθούν οι ‘Ιδανικοί Αυτόχειρες’ του Κώστα Καρυωτάκη.
‘Γυρίζουν το κλειδί στην πόρτα, παίρνουν
τα παλιά, φυλαγμένα γράμματά τους,
διαβάζουν ήσυχα, κι έπειτα σέρνουν
για τελευταία φορά τα βήματά τους.’
Λευτέρης Βογιατζής, ποίηση σαν θέατρο
Συνειρμικά πηγαίνουμε στην παράσταση ‘Καθαροί πια’. Ο Λευτέρης Βογιατζής είχε ανεβάσει το έργο της Σάρα Κέιν όπου η τυραννία του έρωτα και η σημασία του σαν απόλυτη, χωρίς φραγμούς μορφή εξουσίας πάνω σε ένα ανθρώπινο πλάσμα αποτελεί την κύρια θεματική.
Το Κολάζ αγαπά την Σύλβια Πλαθ, την ποιήτρια της κραυγή και της οργής και ταυτόχρονα άκρως εξομολογητικής, όπως έχουν γράψει οι κριτικοί. Η ίδια όμως αρνείται να ταξινομηθεί:
«Θέλω να είμαι ελεύθερη… Νομίζω πως θέλω να είμαι πάνσοφη… Νομίζω πως θέλω να αυτοαποκαλούμαι «Το κορίτσι που ήθελε να γίνει θεά». Αν δεν ήμουν όμως κλεισμένη μέσα σε αυτό το σώμα, πού θα ήμουν – ίσως τελικά να είναι η μοίρα μου να ταξινομηθώ και να αξιολογηθώ. Μα, φωνάζω με όλη μου τη δύναμη εναντίον του. Εγώ είμαι ο εαυτός μου – Είμαι ισχυρή – μέχρι ποιο σημείο όμως; Εγώ είμαι ο εαυτός μου». Γράφει στα Ημερολόγιά της
Η Σύλβια Πλαθ είναι εναγκαλισμένη με την Μάτση Χατζηλαζάρου:
‘Θρηνώ όλες τις χαίτες των κοριτσιών που’ ναι ριγμένες επάνω στα μαξιλάρια του συμβατικού έρωτα’ γράφει η Μάτση το 1944 και προκαλεί.
Το κολάζ συνεχίζει να ιστορείται :
Αμοργός του Νίκου Γκάτσου
‘Εγὼ που κάποτε σ᾿ άγγιξα με τα μάτια της πούλιας
Και με τη χαίτη του φεγγαριού σ᾿ αγκάλιασα και χορέψαμε
μες στους καλοκαιριάτικους κάμπους
Πάνω στη θερισμένη καλαμιὰ και φάγαμε μαζὶ το κομμένο τριφύλλι
Μαύρη μεγάλη μοναξιὰ με τόσα βότσαλα τριγύρω στο λαιμὸ
τόσα χρωματιστὰ πετράδια στα μαλλιά σου.’
Στο κολάζ περιλαμβάνονται ‘Οι ώρες’ κινηματογραφική ταινία, βασισμένη στο μυθιστόρημα του Μάικλ Κάνιγκαμ. Αφηγείται την ιστορία τριών γυναικών, σε διαφορετικές εποχές, που οι ζωές τους επηρεάζονται από το βιβλίο ‘Κυρία Νταλαγουέη’ που έγραψε η Βιρτζίνια Γουλφ στο σπίτι της στην Αγγλία το 1923. Η ταινία καταδεικνύει τα αδιέξοδα των τριών γυναικών και τις προσπάθειές τους να δώσουν νόημα στη ζωή τους.
Συνεχίζουμε με τις ‘Διακοπές στην πραγματικότητα’, ποιητική συλλογή του Χάρη Βλαβιανού
‘Όταν πέσουν και τα τελευταία φύλλα
θα επιστρέψουμε επιτέλους στον γνωστό, οικείο χώρο μας,
το πολύτιμο αυτό άσυλο
που το εξαντλημένο σώμα άφησε ανολοκλήρωτο
για τις ανάγκες μιας αναπόφευκτης γνώσης.
Από το ποίημα ‘Φθινοπωρινό ρεφραίν’ της συλλογής.’
Ακολουθούν η γυναικεία μορφή της Μαίριλυν,
τα ηδονικά ποιήματα του Καβάφη, με κοινό νήμα τη μνήμη να μετασχηματίζει την πραγματική εμπειρία σε αισθητικό γεγονός, με πρωτοποριακές τεχνικές, σε «μορφήν της Καλλονής»,
η αναφορά του Μάνου Χατζιδάκι στο γεγονός ότι περιέχουμε τα πρόσωπα που αγαπήσαμε
και τελευταία αναφορά, ο αγαπημένος της πίνακας, το φιλί του Μουνκ.
Όλα τα κομμάτια του Κολάζ αντανακλούν την σκέψη και το συναίσθημα της ηρωίδας.
Αντίπαλο δέος της καταθλιπτικής και αυτοκτονικής διάθεσης ό έρωτας για τη ζωή,
του αδιέξοδου τα παραμύθια για μικρούς και μεγάλους,
του σκοταδιού, ‘αν η ποίηση είχε χρώμα’,
της μοναξιάς το ποδήλατό μου
Χοσέ (όνομα που μ’ αρέσει),
της παραίτησης Βότανο Λουίζα(για το αδυνάτισμα) και ‘Ο Καθρέφτης’ του Φοίβου Δεληβοριά.
Είναι δύσκολο να πορεύεσαι με αντιφατικά κομμάτια, όμως όλα έχουν ένα κοινό ομφάλιο λώρο, που γίνεται αντιληπτός μόνο απ’ το ίδιο το άτομο.
Έτσι καταφέρνουμε να ζούμε προχωρώντας τις ατέλειές μας στον χρόνο, που όπως ο γλύπτης πλάθει την ύλη, το ξύλο, το μάρμαρο, την πέτρα, το μέταλλο κι αυτός σαν άξιος τεχνίτης αποκρυπτογραφεί τους κώδικες που το υλικό φέρει μέσα του.
Τις δυνατότητες που περιέχει, σαν φυσικό προιόν. Την ένταση που είναι ικανό να αντέξει, την κατάρριψη των ορίων του.
Για να μεταμορφωθεί η ύλη αναζητά μια διαχρονική αρμονία, σαν δυναμικό αποτέλεσμα της εσωτερικής πάλης φαινομενικά αντίθετων τάσεων.
‘‘Ω εσύ σκάβεις κι εγώ σκάβω και σκάβω μέσα μου ως εσένα’’, γράφει ο Πάουλ Τσέλαν και σταχυολογεί στο Σχεδίασμά της η Μίνα.
Θα ήθελα να σας διαβάσω τα λόγια της Μάτσης Χατζηλαζάρου, από τη μοναδική δημοσιευμένη της συνέντευξη το 1986:
-Μερικοί λένε πως η ποίηση είναι μια βασανιστική τριβή με τις λέξεις.
-Είναι!
Εσείς όμως μου το παρουσιάζετε σαν μια πράξη αυθόρμητη….
-Μα αυθόρμητη είναι. Οι λέξεις είναι όμως άτιμες και μπορεί να φτηνήνουμε πολύ ένα πράγμα, να το κάνουνε σαχλό. Γι’ αυτό πρέπει να τις προσέχεις, να απορρίπτεις διαρκώς, πράγμα που δεν είναι εύκολο.
Δεν ψάχνεις τις ωραίες λέξεις ή τα ωραία συναισθήματα -αυτά έρχονται και φεύγουν. Ψάχνεις τις σωστές λέξεις. Κι αυτό είναι ποίηση.
Η Μίνα έχει διαλέξει προσεκτικά και τελικά έχει βρει τις σωστές λέξεις.
Τρυφερές, αισθαντικές, βαθιά ερωτικές. Λέξεις εξομολογητικές και σαγηνευτικές. Χωρίς καμιά διάθεση αυτοπροβολής και υπερβολής, με απλά, κατανοητά εργαλεία, χτίζει το δικό της όνειρο, σε μια εξιστόρηση που συνδυάζει με μαεστρία τον πεζό με τον ποιητικό λόγο.
Η Μίνα Ξηρογιάννη επιλέγει να μιλά καθαρά, απογυμνώνοντας τις λέξεις από τα περιττά στολίδια φτιάχνοντας ένα βιβλίο με παλμό για τον έρωτα και την ποίηση, την απόγνωση και την ανατροπή, την μοναξιά και τη δύναμη, τη θλίψη και τη ζωή.
Αργά και βασανιστικά η ηρωίδα παλεύει για την αλήθεια του ποιήματος, γράφει και σβήνει, προσθέτει και αναιρεί με την τόλμη της μη βεβαιότητας. Στο ποίημα ‘ΟΡΙΣΜΟΙ’ προσθέτει στον τίτλο ένα ερωτηματικό, και αφού το ολοκληρώσει γράφει ότι δεν ξέρει ακόμα αν θα είναι αυτή η τελική μορφή του ποιήματος. Ίσως το πρόσωπο που αφηγείται την ιστορία να επινόησε την Σοφί, δανείζοντάς της τις ιδιότητες της ποιήτριας, παίρνοντας ζωή απ’ τη ζωή της και τις εσωτερικές της ανακατατάξεις. Ίσως όλο το σχεδίασμα να είναι μια αργή, βασανιστική τριβή με τις λέξεις σε μια πραγματικότητα δύο κόσμων που βιώνει η ηρωίδα, αποκαλύπτοντας μιαν άλλην εκδοχή του εαυτού της.
Αναρωτιόμαστε εάν 23 μέρες είναι ο χρόνος αναμονής της επιστροφής του εραστή ή ο χρόνος σύλληψης του ποιήματος.
Η γραφή ενός ποιήματος είναι μια βαθιά ερωτική διεργασία, και η αγωνία της ηρωίδας να είναι έτοιμη μπροστά στη λευκή κόλα είναι ίσως και ο τόπος που γέννησε την Σοφί.
Και η επιλογή του ονόματος δεν είναι τυχαία. Όνομα που παραπέμπει σε αρετές όπως σωστή κρίση, φρόνηση, ευφυΐα, γνώση, σε αντίθεση με το νεαρό της ηλικίας της.
Το πρώτο ποίημα που γράφει είναι σαρωτικό, σχεδόν σωματικό. Υποβάλλει μια εξέλιξη δυσοίωνη, που μέρα με την μέρα ανατρέπεται. Αντιμέτωπη με την πρόκληση μιας αυτοκτονικής τριβής με το αδιέξοδο του έρωτα, προκαλεί την άλλη πλευρά του εαυτού της, την αυτόνομη και ζωτική λύση της εσωτερικής της πάλης. Το τέλος είναι λυτρωτικό και συμπίπτει με την απαρχή μιας μοίρας που ηρωίδα είναι η ίδια, γιατί αυτή επέλεξε να νικήσει τον όλεθρο.
Η Μίνα Ξηρογιάννη καταθέτει τις μύχιες σκέψεις της για την σύλληψη και την γέννηση ενός ποιήματος, μέσα σε μια ζεστή και φιλόξενη μήτρα, θυμίζοντας τα λόγια του Πάμπλο Νερούδα «Η ποίηση διδάσκεται βήμα βήμα ανάμεσα στα πράγματα και στις υπάρξεις, χωρίς να τα χωρίσουμε, αλλά ενώνοντάς τα με την ανιδιοτελή απλωσιά της αγάπης».
Μ’ έναν πολύ ενδιαφέροντα και γοητευτικό τρόπο θέτει ερωτήματα και ανακαλύπτει, ξανά και ξανά, πώς φτιάχνεται ένα ποίημα, απ’ τις λέξεις που δεν περισσεύουν. Κι αυτό είναι ποίηση.
Θα ήθελα να κλείσω με την αναφορά του ονόματος του Άγγλου ποιητή του 19ου αιώνα Samuel Taylor Coleridge που με απόσπασμα από ποίημά του ξεκινά το βιβλίο και με τα λόγια ενός συγγραφέα που χειρίστηκε με ιδιαίτερη ευαισθησία το θέμα του έρωτα στα βιβλία του, του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες.
«Στους ανθρώπους θα έδειχνα πόσο λάθος κάνουν να νομίζουν ότι παύουν να ερωτεύονται όταν γερνούν, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι γερνούν όταν παύουν να ερωτεύονται».
* Κείμενο που εκφωνήθηκε από τη Λένα Σαμαρά στην πρώτη παρουσίαση του βιβλίου.

.

ΜΑΡΙΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ

Fractal 03/06/2015
Ξαναζώντας το
Γιατί μετράει κανείς τις μέρες; Από ένα γεγονός ή μέχρι κάποιο άλλο; Για να αθροίσει τον καιρό που πέρασε ή για να υπολογίσει πόσο ακόμα θα χρειαστεί να διανύσει περιμένοντας το πλήρωμά του να φέρει κάτι άλλο; Κι αν δαμάζει τελικά ο χρόνος από μόνος του τον πόνο, τι απογίνονται η ελπίδα και η προσδοκία όταν αυτός περνά και φεύγει ;
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη δίνει φωνή και βήμα σε μια γυναίκα που δημιουργεί, για να ξαναζήσει μαζί της ένα χρονικό 23 ημερών που αποπνέουν συγχρόνως καλοκαιρία με έναν αποχωρισμό, σφοδρό και βίαιο σαν θάνατο, ωστόσο μη οριστικό ∙ να πλανάται άλλοτε σαν απειλή και σαν τελεσμένο γεγονός που καλείται να πενθήσει, άλλοτε σαν μετακλητή πραγματικότητα που προσπαθεί να αναιρέσει. Οι αριθμοί 2 και 3 αποδεικνύονται σημαδιακοί αφού επανέρχονται στο αφήγημα, ενώ η μία κορυφή του ερωτικού τριγώνου που θα υπαινιχθεί παραμένει σχεδόν ανυπόστατη. Όλα λειτουργούν σαν φόντο για να αναδειχθεί εντονότερα το συναισθηματικό κλίμα που βιώνει η κεντρική ηρωίδα.
Αυτή είναι η «Σοφί» που δεν επιτρέπει σε κάποιον που φεύγει από τη ζωή της να την κάνει ποίημα. Επιδιώκει να βυθιστεί η ίδια σε μια κατάσταση εκστατική και θερμή ανάλογη σε ένταση, αλλά και στο πάθος που διέτρεχε τη μοιραία σχέση ∙ θέλει να γράψει εκείνη το τέλος αλλά και πάλι… Μπαινοβγαίνει στη «νάρκωση» που της προσέφερε κατά το παρελθόν το μοναχικό της όραμα για μια από κοινού ποιητική ζωή και αποπειράται να φωτίσει από διαφορετικές γωνίες τα γεγονότα. Το σοκ της απώλειας γίνεται αφορμή για να ξεδιπλώσει μια πρόσφατη, ίσως «παλιά» και επαναλαμβανόμενή της ιστορία.
Η σχέση χωρίς αποκλειστικότητα και η αγωνία της ουσιαστικής συνεύρεσης πασχίζει να διαιωνιστεί στο λογοτεχνικό παρόν. Το σώμα κι η ψυχή, ο νους, τελούν υπό καθεστώς «βίας», τρέχουν με την κεκτημένη ορμή. Αναζητούν τη συνέχεια και τον παρτενέρ για τη συνομιλία που –ίσως λόγω ακριβώς της αποσπασματικότητας και της αμφιβολίας- είχε εξιδανικευτεί και υποσχόταν παλιότερα το άπαν της απόλυτης ταύτισης.
Στο σκηνικό που στήνεται, αντί για τα βιβλία του απόντος, σε ένα καφέ κομοδίνο χάσκουν άσπρα ηρεμιστικά χάπια, λευκά μηνύματα συνοδεύουν τις νύχτες της. Η Σοφί αναπολεί, συσχετίζει με ζευγάρια της τέχνης και απαριθμεί –ο τρόπος της να βάλει μία τάξη μες το χάος και να βρει μια έξοδο από τον φαύλο κύκλο-. Θα εκπληρώσει το πέρασμα του χρόνου την υπόσχεση για επιστροφή στη παρελθούσα συνθήκη που θα σημάνει και τη λύτρωσή της;
Η συγκεκριμένη πιθανότητα, δικαίωμα και πόρτα ανοιχτή για μέλλοντα αόριστο για αυτόν που έχει αποχωρήσει, ελπίδα και άρνηση του τέλους για αυτήν που παραμένει, φέρνουν στην επιφάνεια αναπάντητα «αν» και «γιατί» μαζί με το ελπιδοφόρο ‘πότε;’ που η προσδοκία δεν επιτρέπει να γίνει ένα οριστικό ‘ποτέ’. Η σύγχυση κι η παλινδρομική κίνηση ανάμεσα στην απόρριψη, την εξιδανίκευση και την άρνηση επιτείνονται.
Πάνω σ΄αυτό τον καμβά, η Α.Ξ. προτίθεται να αναδείξει τη διαδικασία γύρω από την ποιητική δημιουργία, τη μόνωση και τον πόνο ως προϋποθέσεις της ανάτασης. Αναζητά την αλληλουχία λέξεων που θα εκπορθήσουν τα τείχη της νοικιασμένης –και παράνομης ενδεχομένως- κάμαρας που έχει μετατρέψει σε χώρο προβληματισμού και πένθους ∙ ίσως το ίδιο το σώμα της Σοφί. Προκειμένου να μεταστοιχειώσει το λυγμό σε λόγο καταφεύγει στην ανάγνωση, τη καταγραφή του αισθήματος. Οι αισθήσεις όμως βρίσκονται σε συναγερμό : H ελπίδα και η προσμονή οξύνουν την ακοή, την στρέφουν στον εξωτερικό χώρο απ΄ όπου προσδοκά να αφουγκραστεί τον ήχο της επιστροφής, της ευνοϊκής επιλογής που θα κάνει ο άλλος και το ιδανικό ισοδύναμο της ανακούφισής της.
Τόσο ο ζόφος όσο και ο φαύλος κύκλος επικοινωνούνται από την συγγραφέα, αλλά αφού η ηρωίδα διέρχεται τις φάσεις κορυφώνει μ’ έναν θυμό –προς εαυτόν- όπου η λύση, ως απάντηση στα ερωτήματα ωριμάζει με τη «Φθινοπωρινή Ιστορία» και αποδίδει καρπούς στο «ΧΧ» (το επιθυμητό συστατικό του αριθμού 23). Οι λέξεις αποκτούν εκεί ποιητική πολυσημία, με τα πολλαπλά βάρη που κουβαλάνε η καλοκαιρία και το φθινόπωρο, η έξοδος συντελείται παίρνοντας τη συμβολική μορφή της έκρηξης του σώματος, από το χώρο του βωβού αναβρασμού στο χώρο της λεκτικής έκφρασης.
Για να συμβεί η ποιητική απογείωση θα χρειαστεί να αλλάξουν όλα. Από τη κρεβατοκάμαρα βρισκόμαστε στη τουαλέτα, από τις κλεμμένες Τετάρτες σε μια ματωμένη Παρασκευή, από τα άσπρα και καφέ χρώματα –με τους ανάλογους συμβολισμούς τους – στο κόκκινο του αίματος. Να σταματήσει το μυαλό να διανοείται και η ψυχή να παραπλανάται, να αποκαλυφθούν «μυστικά», να μετατοπιστεί η δράση.
Όταν τα φτερά του έρωτά της πριονίζονται, για να πετάξει η ποίηση απαιτεί μια κίνηση οριστική, απότομη και καταλυτική, ένα πλήγμα – μήνυμα ισότιμο με την χαίνουσα πληγή του χωρισμού και της αμφιβολίας. Σε χώρο ζωτικό, σωματικό και κάτω από τη μέση, θα βρει τις λέξεις, θα διατυπώσει το διά ταύτα με έναν τρόπο που κυριολεκτικά αγγίζει∙ χρειάστηκε να τρέξει αίμα…
Το σώμα βγαίνει από τη «νάρκωση» της πλάνης του και η θερμοκρασία του πάθους που επιζητείται –που αναπτυσσόταν ήδη από την εποχή της μη ολοκλήρωσης και των ατελών διαδρομών προς τον άλλον- εξισορροπείται. Με το ζεστό υγρό να ρέει και «τις χορδές σπασμένες» αναδύονται τα λόγια και η μελωδία ηχεί. Ρήξη, κατανόηση και ανατροπή: Η αναμονή κι η επιθυμία, ποσά ευθέως ανάλογα, ο θρήνος ατελέσφορος όσο το πέρας αιωρείται, ο χρόνος αποδεικνύεται αδιάφορος καθώς κοιτάει μόνο τη δουλειά του, να φεύγει ανεπιστρεπτί. Η αναμονή ήταν λοιπόν αφροδισιακή;
Πριν και μετά από τις σημαντικές διαπιστώσεις η ιστορία, ωστόσο, απλώνει, συνεχίζεται. Αφού έχουμε να κάνουμε με αφήγημα, με «αρχή, μέση και τέλος» και αφού η Α.Ξ. παραχωρεί δικαίωμα στους αναγνώστες της να καθορίσουν και αυτοί τη μοίρα της Σοφί της, θα επισημάνω ότι η συμβολική κίνησή της προς τον εξωτερικό χώρο, το «δρόμο» που διασχίζει, η αποχώρηση από το Facebook και το κάπως επιβεβλημένο happy –(ή ‘ηθικά’ ορθό) end υστερούν σε ένταση, πολυσημία και αυθεντικότητα. Η Α.Ξ. φέρεται με καλοσύνη στην ηρωίδα της και της χαρίζει την επιβίωση, της στρέφει το βλέμμα σε ένα μέλλον σχεδιασμένο, αλλά προφανώς την αποκόβει από το παρελθόν και αναστέλλει –με τρόπο παρόμοιο με τη περιγραφείσα σχέση!- τη κάθαρση που θα ήταν δυνατόν να φέρει μια σύγκρουση της ηρωίδας καθώς απευθύνεται στο άλλο της –και παρελθόν- μισό.
Η Σοφί αφήνει αναπάντητα τα «γιατί» ενώ αναιρεί επιφανειακά τα «αν» και απονευρώνει τις ισχυρές της εξομολογήσεις. Η διαφορετική στροφή που παίρνει είναι βέβαια πολύ πιο ανοιχτή, αλλά περιστρέφεται γύρω από τον παλιό και σταθερό της άξονα. Επίκεντρό της παραμένει ο ίδιος πάντα, άλλος άνθρωπος, οι σχέσεις του με τους ανυπόστατους τρίτους, ο χρόνος που περνάει μάταια φέρνοντας τις παλιές ιστορίες στο προσκήνιο, ενώ η απόσταση, η αλλαγή τοπίου και η άρνηση της πλήρους αυτοκαταστροφής («χάπια», «γκάζι») είναι σαν και τον χωρισμό που δεν είναι οριστικός: Θέμα χρόνου, στη σχέση δύο οντοτήτων να παρεμβαίνει κάποια άλλη, τρίτη (οντότητα, κατάσταση) που παραμένει τόσο άγνωστη όσο και φαρμακερή μέσα στο ανάγνωσμα.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη απεικόνισε μία κατάσταση και παράλληλα φώτισε ένα αφήγημα από διαφορετικές γωνίες, την ποιητική εξομολογητική, διακειμενική και εικαστική. Έκανε σαφή στον αναγνώστη το χρονικό, το αδιέξοδο, την οδύνη και τα μέσα που επικαλούμαστε για να παραβλέπουμε τα πιο σημαντικά και τελεσίδικα γεγονότα, τη στέρηση και τη φθορά, τη στέρηση που επιτείνει τη φθορά και αντίστροφα.
Από όποιο πρίσμα ωστόσο κι να το κοίταξα, το κόκκινο, σαν και τα χρώματα σε μια παλέτα, είναι αυτό που ξεχωρίζει, είναι αυτό που με το πέρασμα του χρόνου, ξεθωριάζει τελευταίο.

.

Εποχή μου είναι η ποίηση

ΚΟΥΛΑ ΑΔΑΛΟΓΛΟΥ

FRACTAL 27/01/2016
Η ποίηση, η ζωή και μια ιστορία in progress
Η ποιητική συλλογή Εποχή μου είναι η ποίηση είναι η τρίτη της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Ο νέος άνθρωπος και η εποχή του – αντιμέτωπος με την εποχή του. Και η ποίηση, που τον βοηθάει να αντέχει τις συγκυρίες και τις συνθήκες της εποχής του.
Ένας άνθρωπος που, μέσα σ’ αυτήν την εποχή, κουβαλάει τις πληγές του. Και τα ερωτηματικά και τις διαψεύσεις του.
Στη συλλογή υπάρχουν ποιήματα ποιητικής, με την έννοια του τι είναι ποίηση, όπως τα Ένα ποίημα για τον Τάσο Λειβαδίτη, σ. 23, Νέα ποιητική, σ.24, άτιτλο, σ.33.
Αλλά και, ευρύτερα, ποιήματα για το ρόλο της ποίησης μέσα στη συγκεκριμένη εποχή. Και, επίσης, για το ρόλο του ποιητικού υποκειμένου-ποιητή σε σχέση με τα καθημερινά προβλήματα γύρω του αλλά και σε σχέση με τη γενικότερη πολιτική κατάσταση. Η αγωνία: η ποίηση είναι ένα άλλοθι, για να κρυφτεί το ποιητικό υποκείμενο στο «καβούκι» του ή είναι ένας τρόπος να αρθρωθούν τα προβλήματα και να έρθουν κοντά οι άνθρωποι-συμπάσχοντες;
Η Αθήνα καίγεται στις φλόγες/ και συ στοχάζεσαι πάνω στο ποίημα./ […] (σαν να βγήκες στους δρόμους/ σαν να ούρλιαξες ( άτιτλο, σ. 14)
Ά-πολις κατάντησε/ κι όμως δεν ξέρει να σου πει/ πώς λέγεται αυτό το –α./ Μα το σώμα του/ ξέρει καλά/ τα στερητικά τα άλφα/ τι σημαίνουν (Μετανάστης, σ. 36)
Το πρώτο ποίημα της συλλογής αρχίζει με ένα ερώτημα: Πες μου,/ γιατί να γράφεις ποιήματα,/ όταν δεν υπάρχουν αναγνώστες;
Και τίθεται μια πρώτη θέση, που σε όλη την υπόλοιπη συλλογή προβληματίζει, υπονομεύεται, αίρεται. Χωρίς απολυτότητες και χωρίς αφορισμούς.
Η μόνη βεβαιότητα που διατυπώνεται κατηγορηματικά: […] μόνο μια πράξη/ δεν θα σε προδώσει ποτέ: η γραφή (σ.37).
Μέσα από τους προβληματισμούς και τα ερωτήματα επιχειρείται ο προσδι-ορισμός του ποιητικού υποκειμένου:
Και συ αναζητάς τη συνέχεια των στίχων σου/ και ισχυρίζεσαι ότι αντιστάθηκες (σ. 14)
Μα πάνω απ’ όλα ποιητής./ Φιλτράρεις τη ζωή/ και η ποίηση είναι ο τόπος σου/ και ο χρόνος σου μαζί. (σ.35)
Στο όλο κλίμα προστίθενται και τα συναισθήματα της αμφιβολίας και διάψευσης στον έρωτα, αλλά και η ισορροπία και η πληρότητα που πηγάζουν πάλι από τον έρωτα:
Μαζί μου πήγαινες/ μαζί μου ερχόσουν./ Τώρα σιωπάς./ Και δεν ξέρω αν αδράνησες/ ή αν έχεις ηττηθεί. (σ.18)
Με τον έρωτα λες/ θα διατηρήσεις την ισορροπία σου/ μέσα στην ανισορροπία του κόσμου. (σ.46)
Λόγος λιτός, αστόλιστος. Οι καλύτερες στιγμές τα σύντομα, πυκνά ποιήματα. Το συναίσθημα, όταν πλεονάζει, κάνει κάποτε το ποίημα να χάσει τον βηματισμό του, ή φθάνει σε κάποιον διδακτισμό. Η ένταση μεγαλώνει με την πύκνωση του νοήματος.
Υπάρχει ένα ποίημα που θεωρώ πολύ χαρακτηριστικό στη συλλογή της, το Θεατής, σ.41 – ίσως μαζί με το αντίστοιχο της σελίδας 16. Ερωτικό με την ευρύτερη έννοια, αλλά και με τους όρους της ερωτικής επιθυμίας, προς έναν άντρα μέσα στη δράση ( Και γι’ αυτό σε αγάπησα./ Επειδή κινούσες βουνά/ μόνο με το χαμόγελο) που έχει μεταμορφωθεί σε θεατή των όσων διαδραματίζονται, βάζοντας σε δοκιμασία τα αισθήματα του ποιητικού υποκειμένου. Το ποίημα αυτό μπορεί να θεωρηθεί μια γέφυρα με το βιβλίο της Ξηρογιάννη 23 Μέρες. Όπως και η επίγνωση που διατρέχει τη συλλογή, πως η ποίηση είναι το σταθερό background μέσα στο οποίο δρα το ποιητικό υποκείμενο, με τη βεβαιότητα πως μόνο μια πράξη/ δεν θα σε προδώσει ποτέ: η γραφή.
Οι 23 Μέρες είναι ένα κείμενο που δεν είναι εύκολο να χωρέσει σε κάποιο συγκεκριμένο λογοτεχνικό είδος. Θεωρώ βέβαιο το ποιητικό στοιχείο και διαβάζω την έντονη θεατρικότητα του κειμένου. Άρα, θεατρική ποίηση, ας πούμε.
Η ίδια η συγγραφέας ονομάζει το κείμενό της, ως ποιητικό υποκείμενο, την 12η μέρα, ποιητική νουβέλα in progress, τονίζοντας ίσως το στοιχείο της αφήγησης, όσον αφορά τη νουβέλα. Εκείνο που πρέπει οπωσδήποτε να κρατηθεί είναι το in progress. Σε εξέλιξη είναι και η γραφή του κειμένου, καθώς παρακολουθούμε τα τεκταινόμενα μέρα τη μέρα, και φυσικά παράλληλα σε εξέλιξη είναι και η εσωτερική συναισθηματική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου.
23 μέρες. Αναμονή και εσωτερική διεργασία. Το ποιητικό υποκείμενο, μια νεαρή γυναίκα, και ο Άλλος, ο εραστής, που έχει απομακρυνθεί, και όλο το κείμενο είναι η περιγραφή-αφήγηση της πιθανής επιστροφής του. Με τη φωνή του Άλλου να ακούγεται μέσα από τη φωνή του ποιητικού υποκειμένου και μέσα από τις «σκηνικές» οδηγίες που αυτό δίνει για τον χώρο – εσωτερικό χώρο – και για το συναισθηματικό πλαίσιο. Με πολλές διακειμενικές αναφορές και συνομιλίες. Πολύ ενδιαφέρουσα γραφή, με τον υβριδικό της χαρακτήρα. Να σημειώσω ότι με πλάγια γράμματα αναφέρεται ο άμεσος λόγος του ποιητικού υποκειμένου, με ορθά το πλαίσιο ή τα σχόλια, σχετικά με ό,τι διαδραματίζεται ή σχετικά με όσα σκέφτεται/θυμάται η νεαρή γυναίκα. Τα μέρη αυτά συνυπάρχουν στην ίδια μέρα, αλλά μπορεί και να αυτονομούνται, να μιλάει δηλαδή μόνο το ποιητικό υποκείμενο ή και να διαβάζουμε μόνο τις σκέψεις και τους στοχασμούς του, ανάλογα με το πώς σκηνοθετείται η εξέλιξη.
Ο χώρος είναι ένα νοικιασμένο δωμάτιο, που φιλοξενούσε τις ερωτικές τους συναντήσεις. Στοιχεία για τα αντικείμενα του δωματίου: το κρεβάτι, ένας τετράγωνος καθρέφτης, μια ντουλάπα, ένα καφέ κομοδίνο, τα αντικαταθλιπτικά χάπια, το σημειωματάριο πάνω στο κομοδίνο, ο πίνακας με Το Φιλί του Μουνκ στον τοίχο. Και μια κουνιστή πολυθρόνα, όπου η γυναίκα, η Σοφί, περιμένει να ακούσει τον ήχο της επιστροφής του.
Η Σοφί, γράφει σε σημειωματάριο, όχι σε ηλεκτρονικό υπολογιστή. Ενδιαφέρουσα σκηνοθετική λεπτομέρεια, καθώς η όλη ατμόσφαιρα παραπέμπει σε παλαιότερα λογοτεχνικά ζευγάρια, στους μεγάλους τους έρωτες και στους χωρισμούς τους, στη μοναξιά τους και στη «φυγή» τους απ’ τη ζωή. Και οι διακειμενικές αναφορές στις Σύλβια Πλαθ, Ανν Σέξτον, Έμιλυ Ντίκινσον, στον Χένρι Μίλερ και στην Αναΐς Νιν. Ωστόσο, κάποια στιγμή κατανοεί ότι πρέπει να λάβει τις δικές της αποφάσεις:
Τώρα όμως νιώθει πως είναι οι περιστάσεις που την καλούν να σκεφτεί για τη δική της ζωή και όχι μόνο για τη ζωή των «διακειμενικών άλλων». (XIII, σ. 26)
Η Σοφί πιστεύει ότι πολλοί άνθρωποι εγκλωβισμένοι στον μικρό χώρο ενός δωματίου ασφυκτιούν, αλλά μέσα από το πνίξιμο και την ασφυξία αυτή μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα. Από την άλλη μεριά
Αν πάλι κάποιος είναι μόνος του/ ολομόναχος, κλεισμένος σε έναν τέτοιο μικρό χώρο/ για πολλές συνεχόμενες μέρες (23 ας πούμε)/ πάλι θα αφυκτιά… από τη μοναξιά του ίσως./ Και σε αυτήν την περίπτωση μπορεί να γεννηθεί ένα ποίημα/ ή πολλά ποιήματα/ ή ένα πεζό/ ή… (XVII, σ.32)
Μια αναφορά πάλι στο κείμενο που γράφεται και στο είδος του, η ενδιαφέρουσα «έξοδος» του ποιητικού υποκειμένου από το κείμενο και η απ’ έξω παρακολούθηση της γραφής.
Την 21η μέρα υπάρχει μια ενδιαφέρουσα, μάλλον αναπάντεχη, αναφορά στον Σολωμό και στα σχεδιάσματά του (ύστερα από ένα μότο του Πάουλ Τσέλαν)
Αυτό που αποκαλούμε «σχέση»/ δεν είναι παρά ένα σχεδίασμα εντέλει/ – όπως οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Σολωμού, ας πούμε – / «Κι όμως εκεί βρίσκεται όλη η ουσία της/ είναι κάτι σαν work in progress», μου λες εσύ./ «Κι όμως, εκεί συνίσταται η γοητεία της,/ στο ότι ατέρμονα συνδιαλέγεται με το χάος» σου λέω εγώ./ (Ίσως είναι η πρώτη φορά που οι απόψεις μας συγκλίνουν κάπως)/ (Ίσως πρέπει να χωρίσουμε οριστικά) (ΧΧΙ, Σχεδίασμα, σ. 37)
Η συνειδητοποίηση της αποστασιοποίησης, ύστερα από τη διαπίστωση μιας σύγκλισης, είναι πολύ ενδιαφέρουσα, καθώς η σαν work in progress σχέση, και συνακόλουθα η αφήγηση, φαίνεται να οδηγούνται προς ένα τέλος. Που δεν θα είναι μελοδραματικό, άλλωστε η πρωταγωνίστρια δήλωσε πως
Η Σοφί αγαπά τις καταθλίψεις της./ Επίσης απεχθάνεται το μελό/ (σ εόλες του τις εκφάνσεις) (XIV, σ.28)
Θα είναι μια έξοδος
Αλλά εγώ δεν θα χρησιμοποιήσω το γκάζι./ Με βλέπω ήδη να διασχίζω το δρόμο/ έχοντας ξεχάσει τα σθεντόν/ πάνω στο κομοδίνο. (XIII, σ. 39)
Έξοδος διπλή, πάλι. Από τον εσωτερικό χώρο στον εξωτερικό, από την ψυχική κατάπτωση και απομόνωση στην έξω ζωή. Όχι ίσως με το χρώμα του προβληματισμού που υπήρχε στη συλλογή Εποχή μου είναι η ποίηση. Αλλά με μια βαθύτερη εσωτερική δυναμική: η γραφή-ποίηση δείχνει, στη συγκεκριμένη περίπτωση, να έχει καθοριστικό, λυτρωτικό χαρακτήρα. Αποκτά έναν δυναμικό ρόλο στη ζωή του ποιητικού υποκειμένου, το οποίο οδηγείται στη λύση (θεατρική η σημασία) μέσω της γραφής.

.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΛΛΗΣ

FRACTAL 18/12/2014
«Μα εγώ θα γράψω μόνο για την ποίηση»
Εποχή μου είναι η ποίηση, δηλώνει η Ασημίνα Ξηρογιάννη στην πρόσφατη ποιητική της συλλογή, θέλοντας να επισημοποιήσει την πίστη της σε μια εποχή, έξω από το χρόνο, όπου η ποίηση συνεχίζει να μας έλκει και να δημιουργεί τον κόσμο κάθε φορά εκ νέου. Τα ποιήματά της είναι αποδείξεις που δηλώνουν πως η ποιητική τέχνη, δεν είναι μόνο για τα βιβλία και τα φιλολογικά σαλόνια, αλλά υπάρχει και ανθοφορεί μέσα στην ζωή μας, στις μικρές μεγάλες μας στιγμές. Η ποίηση είναι ο ευρυγώνιος φακός για την Ξηρογιάννη. Παρατηρεί σφαιρικά, γιατί όχι και ολικά, την ανθρώπινη ύπαρξη. Το δηλώνει εξάλλου:
Οι καιροί μας σπρώχνουν
σε δράμα που δεν υπάρχουν λέξεις
να εκφραστεί.
Σε αυτούς τους καιρούς
σκηνοθετώ την πορεία μου
και αξιώνω κόσμο ομορφιάς.
Σε αυτό τον κόσμο όπου οι αξίες φθίνουν και οι λέξεις αδυνατούν να εκφράσουν το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης, η Ξηρογιάννη επιλέγει να επιστρέψει στις αρχέτυπες ρίζες της ποίησης, αναζητώντας την ομορφιά. Μέσα σε ένα περιβάλλον που η ασχήμια κυριαρχεί, η ηθική έχει διαφθαρεί και οι άνθρωποι εύκολα χάνονται προσκολλημένοι σε αυτό που λάμπει και όχι στην ουσία, σ’ ένα κόσμο που η ταπεινότητα και ο αλτρουισμός θεωρείται μπανάλ η ποιήτρια επιμένει να πιστεύει στις πραγματικές και διαχρονικές αξίες.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και βουλιάζεις μέσα στις λέξεις
αποτυπώνοντας μεταφορές για το αδιέξοδο παρόν
και ρουφάς με το μολύβι σου τη θλίψη αυτού του τόπου
που τον ήξερες για πατρίδα σου.
Λες «εποχή μου είναι η ποίηση»
και κάνεις τραγούδι τις αγωνίες σου
φτιάχνεις τον δικό σου λαβύρινθο
για να απομονωθείς.
Καταφύγιο η ποίηση. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως δεν ενδιαφέρει την ποιήτρια το τι συμβαίνει γύρω της. Απεναντίας. Στέκεται κριτικά σε ότι μας θλίβει. Το αδιέξοδο παρόν, η θλίψη αυτού του τόπου, είναι στοιχεία που την προβληματίζουν. Αλλά βρίσκω πολύ ενδιαφέρον πως αντί να παραμένει αδρανής, αναγνωρίζοντας απλώς την κρίση και την παρακμή, συνεχίζει, αντιδρώντας, ψάχνοντας την αλήθεια και την ουσία της ζωής στην ίδια την ποιητική τέχνη. Όχι στις λέξεις, αλλά στην ιαματική επίδραση της ποίησης να ανατρέπει, να μαγεύει, να χαρίζει ομορφιά δημιουργώντας αντιστάσεις. Τα περισσότερα κείμενα της Ξηρογιάννη είναι ποιήματα ποιητικής. Το κάνει αυτό εσκεμμένα, για να δείξει σε υπερβατικό βαθμό πως η ίδια πιστεύει πως μπορεί να γίνει καλύτερος άνθρωπος να σκάψει βαθιά μέσα της, όχι κατ’ ανάγκη για λύσεις, αλλά για νοητές διεξόδους ,που θα την βοηθήσουν να αντεπεξέλθει .Για την ίδια η ποίηση είναι παρηγοριά .Ένας τρόπος να αμυνθεί.
Μου λένε συνέχεια
γράψε για την εποχή σου
για την πόλη σου
για τους τετράγωνους κυβερνώντες
για το μνημόνιο
για τους Ευρωπαίους
για τις διαδηλώσεις των αγανακτισμένων
για την κατάλυση της εθνικής ταυτότητας
για τα πολιτικά σκάνδαλα
για την απώλεια της αξιοπρέπειας
για το γενικό ξεπούλημα της χώρας
για την κρίση
για το αμφίβολο μέλλον
για τους ξοφλημένους νέους
για την γενιά την τετρακοσίων ευρώ
και άλλα παρόμοια.
Μα εγώ θα γράψω μόνο για την ποίηση.
Που με βοηθάει να τ’ αντέχω όλα αυτά.

.

ΑΓΓΕΛΑ ΓΑΒΡΙΛΗ

«Πάρε υλικό από τη διάλυση»
Υπάρχουν εποχές πρόσφορες για ποίηση και εποχές αντιποιητικές; Η εποχή μας είναι για να γράφουμε ποίηση σε βιβλία ή για να γράφουμε ποίηση στους τοίχους; Κι ο τόπος του ποιητή ποιος είναι, η εποχή του ή οι στίχοι του; Πάνω σε αυτά τα ερωτήματα η Ασημίνα Ξηρογιάννη «χτίζει» την τρίτη της προσωπική συλλογή, δίνοντας μια απάντηση στον τίτλο, για να τη βάλει μετά απέναντί της, μέσα από τους στίχους της, και να την αμφισβητήσει, σε μια εσωτερική συνομιλία χαμηλών τόνων, χωρίς εξάρσεις συναισθηματικές και υπερβολές.
Κι αν η συνομιλία είναι εσωτερική, η ματιά της ποιήτριας δεν είναι αυτοαναφορική – κι αυτό είναι το σημείο όπου η ποιητική της Ασημίνας Ξηρογιάννη με κέρδισε: δεν κοιτάει στον καθρέφτη, αλλά κοιτάει δίπλα της και γύρω της τους άλλους ανθρώπους, βλέπει τους απελπισμένους, τους φοβισμένους, τους αίροντες τον σταυρό τους. Κι αναρωτιέται αν η ποίηση μπορεί να τους είναι χρήσιμη, αν υπάρχει λόγος να γράφει κάποιος, όταν τα πάντα καταρρέουν – σαν τους μουσικούς που έπαιζαν μέχρι τέλους ενώ βυθιζόταν ο Τιτανικός.
Αυτό το ναυάγιο μιας χώρας και μιας κοινωνίας, η ποιήτρια το αντιμετωπίζει στωικά αλλά με διαύγεια και με μια δόση ανθρωπιάς που συχνά λείπει από τη σύγχρονη τέχνη, η οποία είναι εγκεφαλική και αποστασιοποιημένη – κάποτε μη ανθρώπινη. Η ποίηση της Ξηρογιάννη ρωτάει: «Πώς βρεθήκαμε εδώ; Τι πρέπει να κάνουμε; Τι μας περιμένει;» Πολλοί στίχοι της καταλήγουν σε ερωτηματικά, όλη η συλλογή είναι ένα ερωτηματικό και η κατάφαση του τίτλου, όταν ολοκληρώσει κάποιος την ανάγνωσή της, γίνεται κι αυτή ερώτηση.
Από τα ποιήματα της συλλογής, άλλοτε μικρά σαν συνθήματα, άλλοτε λίγο μεγαλύτερα με τη μορφή νοερού διαλόγου, ξεχώρισα αρκετά που τα διάβασα δύο και τρεις φορές. Κράτησα όμως τον «Μετανάστη», ίσως γιατί και τα δικά μου γραπτά «γέμισαν πρόσφυγες», όπως λέει σε έναν στίχο της η ποιήτρια, και με αυτό το ποίημα θα κλείσω την παρουσίαση:
Μετανάστης
Ά-πολις κατάντησε
κι όμως δεν ξέρει να σου πει
πώς λέγεται αυτό –α.
Μα το σώμα του
Ξέρει καλά
Τα στερητικά τα άλφα
τι σημαίνουν.

.

ΝΑΤΑΣΑ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

DIASTIXO 30/10/2013
Στα τέσσερα χρόνια εκδοτικής παρουσίας της Ασημίνας Ξηρογιάννη, η ποιητική συλλογή Εποχή μου είναι η ποίηση είναι το τέταρτο βιβλίο της. Εδώ το ενδιαφέρον της ποιήτριας μεταφέρεται από το κέντρο προς την περιφέρεια του κύκλου, από το άτομο προς την κοινωνία και τα σημερινά της αδιέξοδα.
Έχω την εντύπωση πως η αίσθηση του ανεκπλήρωτου που διαπερνά την πρώτη της συλλογή, Η προφητεία του ανέμου (Εκδ. Δωδώνη, 2009), αλλά και τα μεταγενέστερα βιβλία της, οι διαψεύσεις που βιώνει εκεί η δημιουργός εξαιτίας της ανάγκης της για κάποια ουσιαστική διαπροσωπική σχέση που επιτέλους θα ριζώσει και θ’ ανθίσει, και που ωστόσο δεν, όσο και ο πόνος της απώλειας που την ταλανίζει, μοιάζουν να γίνονται η αιτία που την ωθεί να στραφεί και να στοχεύσει όχι πια στην ικανοποίηση που αντλεί κάποιος από την ανταπόκριση και την πλήρωση που προσφέρει η πραγμάτωση ενός έρωτα, αλλά από την κοινωνική αντίστοιχη. Όμως και πάλι ίδια πικρία και απογοήτευση διατρέχει τους στίχους, κυριαρχεί στην καρδιά της: Γιατί να γράφεις ποιήματα/ όταν δεν υπάρχουν αναγνώστες; Ή: Δεν παλεύεται η πραγματικότητα/ με όμορφα συνδυασμένους τρόπους/ και έντεχνη αθωότητα.
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη αναρωτιέται για το είδος της επικοινωνίας που υπάρχει ή που χρειάζεται ν’ αναπτυχθεί ανάμεσα σ’ εκείνη και τους γύρω της, προβληματίζεται ακόμη και για τη χρησιμότητα της ποίησης στις μέρες μας, διαλεγόμενη ωστόσο με τον εαυτό της εφόσον οι απαντήσεις που περιμένει μετά βίας ακούγονται, καθώς είναι ασύνταχτες και άναρθρες, μοιάζουν με δυσνόητη παντομίμα με την οποία προσπαθεί να εκφραστεί ένα πλήθος που βρίσκεται σε διαρκή σύγχυση: Η ποίηση είναι μια πολυτέλεια/ σε τέτοιους καιρούς, θα πεις./ Κι όμως μπορεί να είναι δρόμος. Ή αλλού: Μα δεν είναι τούτοι οι καιροί για ποίηση;
Φαίνεται προσωρινά να καταλήγει σε συμπέρασμα: Σε δύσκολους καιρούς/ δεν αναζητούμε/ τη μεγάλη ποίηση/ αλλά την επείγουσα, διαπιστώνοντας πως: κάθε τοίχος κι ένα σύνθημα./ Αυτή είναι η ποίηση που διαθέτουμε σήμερα. Εξ αυτού προτρέπει τον εαυτό της, αλλά και άλλους: Φτιάξε μια νέα ποιητική: «Πάρε υλικό από τη διάλυση/ και χτίσε ένα ακέραιο ποίημα».
Ωστόσο, αν και φαίνεται να γεννιέται μέσα της περιστασιακά μια ελπίδα πως κάτι θ’ αλλάξει, αν και, χάρη σ’ αυτή την ελπίδα, μοιάζει να εφευρίσκει και να προτείνει τρόπους αντίδρασης στα συμβαίνοντα, αρκεί η παρατήρηση της πραγματικότητας ώστε η απογοήτευση και η διάψευση να την καταλάβουν γι’ άλλη μια φορά: Το ποίημα περιπλανιέται αδιάκοπα/ στους δρόμους της πόλης που ξαγρυπνά/…απεγνωσμένα ζητά/…να το γράψουν/ όμως: δεν γράφεται. Γιατί άραγε;
Μήπως η από πολλούς αναμενόμενη επανάσταση δεν θα γίνει με τους ίδιους τρόπους που γνωρίζαμε ως σήμερα; Ίσως δεν πρόκειται για μια λαϊκή εξέγερση. Μήπως η επανάσταση είναι περισσότερο από ποτέ ατομική υπόθεση; Ατομική – όχι προσωπική. Πιθανώς κι εξ αυτού του λόγου, αν και οι άνθρωποι που έχουν κάτι να πουν, και που είναι αυτοί που τους σημάδεψε ένας μεγάλος πόνος, δεν συμβαίνει την ίδια στιγμή και στον ίδιο βαθμό οι ανάγκες τους να συναντώνται, ν’ αθροίζονται, έτσι ώστε να συναποτελέσουν το μεγάλο πλήθος, το κρίσιμο μέγεθος που απαιτείται, προκειμένου να συσταθεί το μαζικό κίνημα, μία, με γνωστούς πεπαλαιωμένους τρόπους καθοδηγούμενη έγερση, την οποία αρκετοί εξακολουθούν να ονειρεύονται. Ωστόσο, οι ονειρευόμενοι, αν τους παρατηρήσει κανείς, βλέπει ότι βαδίζουν με μιαν επιμονή ανεξήγητη σε πορεία αναντίστοιχη και οπισθοδρομική αναφορικά με τις απαιτήσεις της εποχής που διανύουμε.
Άλλωστε, επ’ αυτού και η Ασημίνα Ξηρογιάννη διαπιστώνει: κάποτε γράφαμε/ πατριωτικά ποιήματα/ κάποτε είχαμε πατρίδα. Η διαπίστωσή της βρίθει πικρίας και βαθέος παραπόνου: Στην πραγματικότητα είμαστε απάτριδες; Η συγκεκριμένη παραδοχή περισσότερο από άλλες την καίει; Το γεγονός ότι ακόμη και η λέξη «πατρίδα», όπως τόσες και τόσες άλλες, δεν είναι τίποτε περισσότερο από ένα πουκάμισο αδειανό; Οπωσδήποτε, κανείς απ’ όσους με μαεστρία και απαράμιλλη υπομονή γκρέμιζαν και σκόρπαγαν στρατούς σαρακιών, που για χρόνια κατέτρωγαν την καρδιά των εννοιών και των πραγμάτων, κανείς απ’ όσους άρρητα άκριτα υπέθαλπαν, ενέδιδαν στη συγκεκριμένη τακτική, την επικροτούσαν (στο όνομα ποιας ελευθερίας και τίνος είδους δημοκρατίας τάχα;), ή απλώς σώπαιναν, διανοήθηκε ότι τα πλήθη των απάτριδων είναι χειρότερα και πιο επικίνδυνα από εκείνα των μισθοφόρων.
Οπότε, το ποίημα εξακολουθεί να περιπλανιέται αδιάκοπα/ στους δρόμους της πόλης που ξαγρυπνά./ Απεγνωσμένα ζητά/ απ’ τους μετανάστες, τις πόρνες και τους ζητιάνους/ να το γράψουν. Όμως οι συγκεκριμένοι αδυνατούν. Όπως και οι άλλοι: Εκείνοι που τους παρατηρούν, που χρησιμοποιούν συχνά την περίπτωσή τους ως κάποιου είδους σημαία. Παρόλο που το υλικό της εν λόγω σημαίας είναι ο πόνος, φαίνεται πως δεν αρκεί για κανενός είδους αλλαγή, ανατροπή στις συνήθειες του βίου. Γι’ αυτό ίσως είναι απαραίτητοι οι όμοιοι με αξίωμα στίχοι που παρατίθενται σε κάποιο άλλο ποίημα: Ακόμα κι αν δεν έχεις πληγή,/ οφείλεις να δημιουργήσεις μία/ χάριν του ποιήματος.
Αλλά τότε, αυτομάτως, ανακύπτει το ερώτημα: Τόσο η οδύνη όσο και η τέχνη είναι αυτοσκοπός; Παράλληλα, σε ό,τι αφορά την προέκταση της προτροπής στα κοινωνικά ζητούμενα, μπορούμε να παρατηρήσουμε την αυθωρεί αναίρεση της αλήθειας αυτής της ρήσης, η οποία την ίδια στιγμή δίδει απάντηση στους προβληματισμούς περί της παθητικότητας που διαπερνά την κοινωνία. Αν δεν επαρκεί ό,τι ήδη συμβαίνει και χρειάζεται να εφευρεθούν, να κατασκευαστούν επιπλέον πληγές και οδύνες, συγχρόνως με την παθολογία που μπορεί κάποιος να διαπιστώσει, γεννάται ένα επιπλέον ερώτημα: Πώς είναι δυνατόν καθετί στημένο, στοιχειοθετημένο, να συνεπάρει; Αν η πραγματικότητα δεν δονεί τόσο όσο θα έπρεπε, μπορεί να δονήσει, να κινητοποιήσει το ψεύδος; Κι επίσης: Από ποιον να «δημιουργηθεί», να σκηνοθετηθεί τρόπον τινά η «πληγή», προς όφελος τίνος;
Ίσως θα ήταν χρήσιμο αν ο ποιητής, ο διανοητής ή ο όποιος άλλος ιθύνων μάς έλεγε: αναγνώρισε στον εαυτό σου τον «μετανάστη», την «πόρνη», τον «ζητιάνο», τον «άπατρι», δες αυτό που είσαι κι όχι αυτό που νομίζεις ή θα ’θελες να ’σαι, βρες το κουράγιο να σταθείς ευθαρσώς απέναντι στους ρόλους που παίζεις αδιαλείπτως στη σκηνή της καθημερινότητας. Μήπως μ’ αυτόν τον τρόπο επιτέλους ο πόνος που κουβαλάς (κι όχι αυτός που θα εφεύρεις), και τον οποίο διαρκώς αποφεύγεις, αυτός ακριβώς ο έκβαθυς πόνος που προκύπτει από την αναγνώριση και την παραδοχή, όχι μονάχα το ποίημα, αλλά και την ατομική σου επανάσταση μπορεί να εγείρει; Μήπως καταρχήν σε βοηθήσει να βρεις την «πατρίδα» που σπαταλιέσαι να κυνηγάς όσο πιο μακριά κι όσο πιο έξω από τον ίδιον εσένα γίνεται, και που, αν και διατηρείς το πρόσχημα της αναζήτησης ενεργό, στην πραγματικότητα έχεις απολέσει την ουσία και τον σκοπό της αναζήτησης;
Και, μήπως τελικά, πριν καν γραφεί τ’ οποιοδήποτε ποίημα, πριν ακόμη ένας στίχος, μια λέξη έστω προκύψει και σταθεί στην επιφάνεια της συνείδησης, χρειάζεται να σκάψεις βαθιά, να προχωρήσεις από την επιφάνεια προς το βάθος, το κέντρο, να βρεις το σημείο της ύψιστης συμπάγειας, εκεί όπου θα μπορείς να βάλεις τις βάσεις για τα θεμέλια των οικοδομημάτων που γκρεμίστηκαν; Και… μήπως… μήπως είναι αυτή εντέλει η επείγουσα ποίηση, η επανάσταση η πράγματι;

.

ΜΑΡΙΑ ΚΑΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

VAKXIKON/ΜΑΪΟΣ 2013
Από τον ερωτισμό της Προφητείας του Ανέμου και την νοσταλγία των Πληγών, η Ασημίνα Ξηρογιάννη εξελίσσεται, μεταφέρεται στο «εδώ και τώρα» και μας παρουσιάζει ένα βιβλίο – κραυγή μιας «εποχής που μας απαρνιέται», μιας εποχής δύσκολης, σκιαγραφώντας τον πόνο του κοινωνικού δαρβινισμού και της βίαιης ισοπέδωσης ανθρώπινων ζωών. Η ποίηση συναντά την αντι-ποίηση σε ένα χορό ωμού ρεαλισμού, δημιουργώντας μια «νέα ποιητική», αυτή της παράδοξης αποστασιο-ποίησης.
Σε δύσκολους καιρούς/ δεν αναζητούμε/ τη μεγάλη ποίηση/ αλλά την επείγουσα
Εποχή μου είναι η Ποίηση λοιπόν, μας λέει η Ασημίνα. Πέρα από την καθαρή αποτύπωση του καιρού της κρίσης, από τα ποιήματα της δεν λείπει η ειρωνεία της υπόθεσης:
Άνθρωποι μένουν μόνοι/ κι εσύ γράφεις βιβλία
Και πράγματι, εδώ τίθεται το εξής ερώτημα: Ποιά είναι η θέση ενός ποιητή στις μέρες μας; Να ψάχνει εκδότη ή να εκφωνεί λόγους στο δρόμο; Να γράφει ποιήματα για τη ζωή ή να ζει ποιητικά; Τελικά, οι ποιητές αποποιούνται τις ευθύνες τους; Μα ποιά είναι τελοσπάντων η εποχή της ποίησης; Ζουν κι εκείνοι στην ίδια σκληρή πραγματικότητα, έχουν κι αυτοί στόματα να ταΐσουν, λογαριασμούς να πληρώσουν, να διαδηλώσουν για έναν καλύτερο κόσμο. Όχι, οι ποιητές δεν είναι θεατές. Θεατές θα ήταν εάν δεν έγραφαν. Η ποίηση είναι το δικό τους όπλο για να…
κάνουν φως/ τα σκοτάδια του σήμερα
Όπως και το καταπληκτικό κολλάζ του εξωφύλλου, έτσι και η ποίηση της Ασημίνας Ξηρογιάννη γράφεται «σε μαύρο φόντο»• ματώνει τις λέξεις, σκίζει τους έρωτες, «πυροβολεί τα όνειρα». Μας προκαλεί, αναπόφευκτα, ένα σφίξιμο στο στομάχι, μας κάνει να αναλογιζόμαστε πως «κάποτε είχαμε πατρίδα». Μα πόση ποίηση χωράει αυτός ο αιώνας μίσους; Απάντηση: Άπειρη.

.

ΞΕΝΟΦΩΝ Α. ΜΠΡΟΥΝΤΖAΚΗΣ

ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ 26.4.2013
Ποιήτρια της νέας γενιάς, η Ξηρογιάννη μοιάζει σαν να θέλει να δώσει την απάντηση για τον ενεργό ρόλο της ποίησης στη διαμόρφωση της κοινωνίας, έναν ρόλο πρακτικό – όπου δηλαδή το αισθητικό αποτέλεσμα έχει απτές επιδράσεις στη ζωή και την καθημερινότητά μας.
Από τον τίτλο, κιόλας, της αξιοπρόσεχτης συλλογής της γίνεται σαφής η θέση της. Ωστόσο, ο διάλογος που ανοίγει με τα ποιήματά της είναι αποκαλυπτικός, δηλαδή η προσωπική της ματιά και θέση για τον ρόλο που διαδραματίζει στις μέρες μας η ποιητική δημιουργία εκφράζει αβίαστα την πραγματικότητα, γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της. Έτσι, στην ποίηση της Ξηρογιάννη, το ποίημα δεν απέχει από τους απελπισμένους ανθρώπους που στένεψε η ζωή τους και βγαίνουν στους δρόμους αναζητώντας μια λύση. Το ποίημα, λοιπόν, ζει τη γέννησή του μέσα στον κόσμο κι όχι σε ένα εξωπραγματικό περιβάλλον, σε έναν φανταστικό τόπο, αλλά δίπλα στον άνθρωπο, μαζί με τον άνθρωπο, όπου εν δυνάμει κάθε του σκέψη, πράξη ή συναίσθημα μπορεί να αποτυπωθεί ποιητικά σε έναν κόσμο απτό, οιονεί θαυμαστό, όπου η κάθε στιγμή είναι και μια ευκαιρία υπέρβασης, ένα ταξίδι ανάμεσα στην ασχήμια και την ομορφιά, μια ομορφιά που ξεφεύγει από την ασφυκτική πίεση του χρόνου κι απελευθερώνει την κοινωνία μπροστά στην πιο ιδανική της διεκδίκηση: αυτήν της ελευθερίας του εαυτού της. Πρόκειται για μια ποιητική η οποία εκφράζει μια δυναμική σκέψης που, αν και δεν αποφεύγει τελείως τις συναισθηματικές ασάφειες και τις στερεότυπες περί ποιήσεως ιδεοληψίες, θέτει σοβαρή υποψηφιότητα να βρεθεί στον πυρήνα μιας οδυνηρής πραγματικότητας, εκεί όπου η παρουσία της ποίησης είναι σπάνια και πολύτιμη ταυτόχρονα – όπως η όαση στην απέραντη έρημο.

.

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

bibliotheque 18/4/2013
Μπορεί να γραφτεί καλή ποίηση στις μέρες μας; Αρκετοί κριτικοί λογοτεχνίας υποστηρίζουν, πως σε μια εποχή παρακμής σαν τη σημερινή, παρακμάζει και η ποίηση, με αποτέλεσμα να γράφονται μέτρια ποιήματα χωρίς ιδιαίτερη σημασία, καταδικασμένα να καλυφθούν από τη σκόνη του χρόνου. Υποστηρίζουν, επίσης, πως μια τέτοια εποχή δεν προσφέρεται για ποίηση και κατηγορούν τους ποιητές ότι είναι κλεισμένοι στον εαυτό τους και γράφουν, χωρίς να νοιάζονται για το τι συμβαίνει γύρω τους.
Σε όλα τα παραπάνω, έρχεται να απαντήσει το φρεσκοτυπωμένο βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Εποχή μου είναι η ποίηση», που έχει εκδοθεί από τις πάντα καλαίσθητες εκδόσεις «Γαβριηλίδης». Πρόκειται για μια ποιητική συλλογή, που τόσο με το νόημα των ποιημάτων της, όσο και με την λογοτεχνική τους αξία, έρχεται να μας αποδείξει πως σήμερα μπορεί να γραφτεί καλή ποίηση, ισάξια ή και καλύτερη ακόμα με την ποίηση προηγούμενων εποχών. «Εποχή μου είναι η ποίηση», γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη, δίνοντας μια κατηγορηματική απάντηση σε όσους γράφουν για παρακμή.
Η ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Εποχή μου είναι η ποίηση» ξεκινά με ερωτήματα, που θέτει η ίδια στον εαυτό της, όπως το κατά πόσο συμβιβάζεται το μεγάλωμα των παιδιών με τη λογοτεχνική καριέρα ή με το αν οι στίχοι είναι μορφή αντίστασης. Όμως, ενώ στις αρχές της ποιητικής της συλλογής θα αναρωτηθεί: «Μα είναι τούτοι οι καιροί για ποίηση;», θα φτάσει στο τελευταίο ποίημα να αναφέρει πως όλα τα δεινά της εποχής μπορούν να αντιμετωπίζονται με την ποίηση: «Μα εγώ θα γράψω μόνο για την ποίηση. / Που με βοηθάει να τ’ αντέχω όλα αυτά.», βρίσκοντας στην ποίηση ένα καταφύγιο, όπως ο Καρυωτάκης όταν έγραφε: «Και η ποίησις το καταφύγιο που φθονούμε.» Με το παραπάνω απόσπασμα από το ποίημά της η Ασημίνα Ξηρογιάννη απαντά και στην άποψη, που αναφέρθηκε στην αρχή, ότι οι ποιητές σήμερα, γράφουν χωρίς να νοιάζονται για το τι συμβαίνει γύρω τους. Το όπλο του ποιητή είναι η πένα και αυτό δείχνει να το γνωρίζει καλά η ποιήτρια καθώς τα ποιήματά, που εμπεριέχονται σε αυτή τη συλλογή θυμίζουν τον χαρακτηριστικό στίχο του Μανώλη Αναγνωστάκη: «Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις».
Στην ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Εποχή μου είναι η ποίηση», συναντάμε ορισμένα συμπεράσματα, που θυμίζουν φιλοσοφικά αποφθέγματα, όπως, για παράδειγμα, στο ποίημα: “Πυροβολήστε τα όνειρα”: «είναι και η σιωπή ήττα καμιά φορά», ενώ μια ειρωνεία λεπτή και συνάμα τραγική εμπεριέχεται στους στίχους της, όπως παρατηρούμε στο τέλος του ίδιου ποιήματος: «Ναι, ναι, τα όνειρα φταίνε για όλα! / Πυροβολήστε τα όνειρα.»
Σε αρκετά ποιήματα της συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής η Ασημίνα Ξηρογιάννη κάνει δικό της τον πόνο των άλλων γράφοντας χαρακτηριστικά: «Χωρίς πόνο δεν γράφεται ποίηση.» Έτσι η ποιήτρια νιώθει τον πόνο του μετανάστη, που ξέρει καλά τι θα πει στέρηση, περπατά στους δρόμους της Αθήνας και η πένα της γίνεται κάμερα. Μια κάμερα, που καταγράφει τα σημερινά κοινωνικά αδιέξοδα και μας τα δίνει, όπως ακριβώς είναι, χωρίς φτιασίδια.
Θα κλείσουμε αυτό το μικρό ποιητικό μας ταξίδι, στην ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Εποχή μου είναι η ποίηση», παραθέτοντας ένα χαρακτηριστικό ποίημα: «Ο κόσμος σού προσφέρει / απλόχερα τις πληγές του. / Έλα λοιπόν, διάλεξε μία / και κάνε την ποίημα.»

.

Πληγές

ΑΜΑΛΙΑ ΡΟΥΒΑΛΗ

από την πρώτη παρουσίαση του βιβλίου 8 Ιουνίου 2012
Αν ένας ορισμός, από τους πολλούς που θα μπορούσαμε να δώσουμε στην ποίηση είναι:” μετουσίωση αισθήσεων και εντυπώσεων, συναισθημάτων και συγκινήσεων σ’ ένα δομημένο όλον με όχημα τις λέξεις, τότε στην ποιήτρια Μίνα Ξηρογιάννη συναντάμε την ταυτοποίηση τούτου του, μεταξύ τόσων άλλων, ορισμού της ποιητικής πράξης.
Η ποίηση της Μίνας Ξηρογιάννη , ήδη από την προηγούμενη συλλογή της “Η προφητεία του Ανέμου” δίνει το σαφές στίγμα της δημιουργού: Ποίηση απλή ,όχι απλουστευτική, ολιγόστροφη συνήθως, πυκνή και περιεκτική.
Είναι γνωστή η παθογένεια πολλών νέων στη θητεία της ποίησης: στην προσπάθειά τους να προσεγγίσουν τον άθλο που λέγεται ποιητικό γίγνεσθαι, παίρνουν ατραπούς δύσβατες, επιστρατεύουν γλωσσικά εργαλεία δυσνόητων ή σπάνιων λέξεων, χρησιμοποιούν πληθώρα καλολογικών στοιχείων, ενώ όλοι γνωρίζουμε ότι στο ποίημα αρκούν το ουσιαστικό και το ρήμα, τα επίθετα και κατηγορούμενα οφείλουμε να χρησιμοποιούμε με φειδώ. Υπό αυτήν την έννοια ,για όλους εμάς που επιθυμούμε να διακονήσουμε αυτή την μετουσίωση αισθήσεων και εντυπώσεων σε ποιητικό οικοδόμημα, η εκ των υστέρων χειρωνακτική, εν πολλοίς δουλειά αποτελεί αναγκαία συνθήκη. Είναι η περίπτωση της ποιητικής που καταθέτει η Μίνα Ξηρογιάννη στην δεύτερη συλλογή της ”Πληγές”.
Κοινωνώντας μας στιγμές και συγκινήσεις, εικόνες και αισθήσεις, η ποιήτρια οικονομεί αυστηρά τα μικρά σε μέγεθος οικοδομήματά της, εξαίρετα στο βάθος νοήματά της. Λίγο όπως το σπίτι ως κτίσμα και το περιεχόμενό του. Σημειώνει ,π.χ. στην σελίδα 27: “Mην φοβάσαι τις αρνήσεις. Τελικά μόνο αυτές προάγουν τα ειλικρινή αισθήματα”. Πιο αφαιρετικά στη σελ.14: “Αναζητούσα τα κομμάτια μου, μα εκείνα ταξίδευαν στο πολύχρωμο του κόσμου”. Η πορεία προς τη σιωπή, το άπιαστο της νύχτας που γεννά απελπισίες, τα πρωινά που ανατέλλουν στον καθαρμό, και, πάλι απ’ την αρχή. Βαδίζει η ποιήτρια σ’ ένα αέναο που ίσως και η ίδια να μην επιθυμεί την κατάργησή του. Σ’ αυτήν την πορεία, η αναζήτηση της ποιητικής ως πράξεως, που τελεσφορεί σε επιτυχημένο αποτέλεσμα, είναι από τα κύρια μελήματα και τις δημιουργικές αγωνίες της Μ.Ξ.
Αν συνδέσουμε την πρώτη συλλογή “Η προφητεία του Ανέμου” με την τωρινή, αποκομίζουμε την εντύπωση ότι οι “Πληγές” εμπεριέχονται παρενθετικά μέσα στην “Προφητεία”. Επιπλέουν βρίσκουμε πολλά ποιήματα να συνδιαλέγονται ανάμεσα στις δύο συλλογές. Διαβάζουμε, έτσι : “λέξεις σε λευκή κόλλα .Αυτό είμ’ εγώ. Τίποτα και όλα. Και από την άλλη μεριά: “Εγώ ποτέ δεν είμαι εκεί που θέλω. Κι όταν είμαι εκεί που θέλω, θα ‘θελα να μουν’ αλλού.”.
Αφ’ ενός :δύο δίστιχα από την πρώτη:” Την κάθε μέρα την προσέχω σαν κόρη οφθαλμού. Μην μου πέσει κάτω και γίνω κατά τι φτωχότερη” και, “Σπατάλη είναι να σκορπίζεσαι σα φύλλο. Μα ποιός θεωρεί τα φύλλα αμελητέα;” Aφ’ ετέρου :”Ανύποπτα κινούμαι μες στο χρόνο. Σαν σκιά φύλλου που γλιστράει ανώδυνα στο δρόμο”.
Και, μαζί: “Λίγο ακόμα και οι γραμμούλες μας θα συμπέσουν”.
Αν στην πρώτη της συλλογή η Μ.Ξ. διακατέχεται από τη αγωνία του έρωτα, θέμα προσφιλές στην ποίηση, αναζητώντας την ιδανική συν-ύπαρξη, στην ανά χείρας “Πληγές” η ποιήτρια αναστοχάζεται για την δυνατότητα του εαυτού, του εγώ. Μετάβαση άρα από το “εμείς”-κατακτημένο ή μη- στο “εγώ”-προς κατανόηση και εν δυνάμει κατακτητέο. Φερ ‘ειπείν :” Θέλω να πάρω ένα δρόμο. Να πω : “Θα πάω από δω. Και να πάω”.
‘Εν κατακλείδι, παρ’ ότι η Μίνα Ξηρογιάννη είναι νέα ηλικιακά, η ποίησή της έχει κατακτήσει τα αναγκαία εργαλεία για την περαιτέρω πορεία της ποιητικής της παραγωγής στο μέλλον.

.

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

‘Exουμε ξαναγράψει πως όταν διαβάζουμε μια ποιητική συλλογή, δεν την κρίνουμε από τον όγκο ή το μέγεθος των ποιημάτων, που περιέχει, αλλά από τη λογοτεχνική της αξία, την πλαστικότητα των στίχων, την όμορφη μεταφορά εικόνων, τον εσωτερικό ρυθμό. Εξάλλου, η ποίηση είναι ένας τρόπος να λες πολλά, γράφοντας λίγα. Έτσι η ποίηση κάνει πράξη το ρητό: «Το λακωνίζειν εστίν φιλοσοφείν». Τούτο, βέβαια, ισχύει, ιδιαίτερα για την εποχή μας, όπου, στην ποίηση, υπάρχει μια ροπή προς τη λακωνικότητα. Ο καιρός των μεγάλων επών έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η λύρα έχει πάρει τη θέση της σάλπιγγας. Η σύντομη απαλή μελωδία διαδέχτηκε το εμβατήριο.
Τέτοιες σκέψεις μας έρχονται στο νου, διαβάζοντας το βιβλίο της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «Πληγές». Πρόκειται για μια μικρή και κομψή ποιητική συλλογή, που περιλαμβάνει ποιήματα κυρίως ερωτικά με μικρές πινελιές κοινωνικού προβληματισμού. Το κάθε ποίημα της Ασημίνας Ξηρογιάννη, πάλλεται από έναν εσωτερικό ρυθμό, ενώ το τέλος του ξαφνιάζει ευχάριστα τον αναγνώστη. Μερικές φορές, τα βέλη του έρωτα ανοίγουν βαθιές πληγές, που μένουν ανοιχτές και κάθε φορά, που αλλάζει ο καιρός, πονάνε: «Συχνά τις νύχτες δεν κοιμάμαι. / Φαντάζομαι πως ανοίγεις την πόρτα και μπαίνεις. / Έχεις λάγνο βλέμμα. / Χαϊδεύεις τα κόκκινα μαλλιά. / Μυρίζεις το σώμα μου. / Εγώ δεν κουνιέμαι. / Σκύβεις / μου φιλάς το λαιμό. / Μετά φεύγεις / σιωπηλός / όπως ήρθες. / Μα εγώ έχω την αίσθηση πως κάτι ψιθυρίζεις, / σαν όνειρο πως λες / «Μη σπαταλάς τις νύχτες σου, δε θα ʽρθω».
Στην ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη «Πληγές», δεν βρίσκουμε μόνο ερωτικά ποιήματα. Η ποιήτρια βουτά το πινέλο της στον κοινωνικό καμβά και μας ζωγραφίζει με έντονα χρώματα τα όνειρα των νέων παιδιών, που βιώνοντας τον πόνο, οραματίζονται ένα κόσμο διαφορετικό, μια κοινωνία πιο δίκαιη: «Ο πόνος μας δε μας ανήκει. / Ανήκει στον κόσμο / σε κείνους που τον προκάλεσαν σε άλλους / στους νέους με τα δακρυγονισμένα μάτια / στα παιδιά με τα ληγμένα χαμόγελα. / Σε όλους αυτούς που ονειρεύονται / έναν κόσμο χωρίς πόνο.»
Παραπάνω, αναφερθήκαμε στη ροπή προς τη λακωνικότητα, που παρατηρούμε στη σύγχρονη ποίηση. Ορισμένα ποιήματα της συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής της Ασημίνας Ξηρογιάννη, είναι πολύ μικρά. Μέσα σε δύο ή τρεις μόλις στίχους η ποιήτρια μας δίνει ολοκληρωμένα νοήματα: «Αναζητούσα τα κομμάτια μου, / μα εκείνα ταξίδευαν στο πολύχρωμο του κόσμου.» Και αλλού: «Μη φοβάσαι τις αρνήσεις. / Τελικά μόνο αυτές προάγουν τα ειλικρινή αισθήματα.»
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η Ασημίνα Ξηρογιάννη έχει αναπτύξει πολυσχιδή δραστηριότητα, τόσο στο χώρο της λογοτεχνίας, με την έκδοση της νουβέλας «Το σώμα μου έγινε σκιά», που έχει λάβει έπαινο από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, όσο και στους χώρο του θεάτρου. Εξάλλου, η ποιήτρια διατηρεί το blog: http://varelaki.blogspot.com, όπου δημοσιεύει έργα αξιόλογων λογοτεχνών.
Κάπου εδώ, τελειώνει το ταξίδι μας στην ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη: «Πληγές». Θα κλείσουμε αυτή τη σύντομη παρουσίαση, παραθέτοντας ακόμα ένα όμορφο ποίημα: «Αφορίζω την ευαισθησία μου / την αρρώστια της ψυχής μου. / Και οργίζομαι και λέω / γιατί εμένα να με πληγώνουν / τα αναπάντητα ερωτήματα / τα ανέκφραστα συναισθήματα / τα γερασμένα μάτια / τα απογεύματα χωρίς εσένα. / Αφορίζω την ευαισθησία.»

.

ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡIΝΟΣ

FRACTAL 06/11/2014
«Εγώ ποτέ δεν είμαι εκεί που θέλω»
Με μια μετατόπιση στο σώμα της άρνησης ξεκινούν οι «Πληγές», με μια άρνηση νοηματοδοτείται, κλείνοντας, η μικροϊστορία του ποιητικού υποκειμένου. Στο ενδιάμεσο πάντα παρούσα, άλλοτε καθημαγμένη, άλλοτε ελπιδοφόρα, ονειρική και συνάμα βαραθρωμένη, η γυναικεία φιγούρα που λες και βήμα – βήμα, ποίημα -ποίημα προσπαθεί να αγγίζει τη θερμότητα των πραγμάτων που την περιβάλλουν.
Οι «Πληγές» της Ασημίνας Ξηρογιάννη δεν είναι μια ποιητική συλλογή, είναι ένας κόσμος γεμάτος βαθουλώματα της μνήμης, και αιχμές ελλείψεων και μωσαϊκό πόνου που σωματοποιείται επώδυνα και εξαγνιστικά.
Οφείλουμε να δούμε όλη αυτή τη διαδρομή από την πρώτη σελίδα έως την τελευταία ως μια διαδρομή εν συνόλω. Μια πορεία της γυναίκειας φιγούρας προς τον μη επαρκή διάλογο, να σκύψουμε πάνω σε αυτή την υπόγεια νύξη προς τον άλλον που λείπει, που ενίοτε εμφανίζεται ως μια δυσώδης σκιά για να εξαφανιστεί εκ νέου.
Η ρίζα των «Πληγών» είναι ένα κέλυφος ματαίωσης, χαμού, σαν ένας μυς που έχει ατροφήσει από την απουσία. Ο μυς της ζωής μιας γυναίκας. Γράφει γυναίκα, αλλά πάνω από όλα ομιλεί μια γυναίκα και η φωνή της είναι ένα συρτό κράμα προσδοκίας και απογοήτευσης. Το φάσμα αυτής της φωνής δεν είναι ευδιάκριτο μέσα στην έντασή του, αλλά στο βάθος του. Την εις βάθος ενατένιση αυτής της αποδοκιμαστικής γεύσης που προσδίδει η ίδια η ζωή.
Με λέξεις που δεν μεταφέρουν βαριές κληρονομιές, με δωρική λάμψη, με έναν ρυθμό που άλλοτε ελευθεριάζει και άλλοτε γυρεύει ένα κυκλικό σχήμα για να ακουμπήσει, η Ασημίνα Ξηρογιάννη, συνθέτει τη νωπογραφία μιας συναισθηματικής καθημερινότητας που σφαδάζει κάτω από το βάρος της έλλειψης. Πάντα αυτή η έλλειψη που υποβόσκει, σαν μια αιθάλη που αποσχηματοποιεί τις άκρες των πραγμάτων και των ανθρώπων.
Και από την άλλη η αμφιθυμία, ακόμη και του ποιητικού υποκειμένου. Θέλει, αλλά μπορεί και να μην θέλει. Επιθυμεί αλλά κάτι αντίρροπο την κρατάει.
«Δεν θέλω να γράφω ερωτικά ποιήματα μόνο» .
αλλά και:
«Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου, στο χώρο της ποίησης».
Και αλλού:
«Δύο διαθέσεις, δύο βάσανα».
«Εγώ ποτέ δεν είμαι εκεί που θέλω.».
Μονίμως επανέρχεται υπόγεια η αντίφαση, υποσκάπτεται το σώμα από το ίδιο το πνεύμα του. Αυτή που μένει αναλλοίωτη είναι η κηλίδα της πληγής. Των πληγών.
Ο έρωτας που δεν ευοδώθηκε, η συνομιλία που δεν ολοκληρώθηκε, το σώμα που δεν ταυτίστηκε, ο κόσμος που δεν εννόησε, ο χρόνος που άρρυθμος κατέληξε, το τοπίο που κατάπιε τις συντεταγμένες του, το ποίημα που αναδιατυπώνει τα όργανα της συνείδησης. Η ποιήτρια που στέκει σαν καλή φίλη, μητέρα, αιώνιο θήλυ της προστασίας. Μα, και πονεμένο, πάσχον σώμα, μια μετόπη προσδοκίας που δεν ευοδώνεται.
Η οντολογική φλέβα στη ποίηση της Ασημίνας Ξηρογιάννη είναι ευδιάκριτη, σαν σβηστό κρεσέντο σε πράγματα και αισθήματα που είναι καταδικασμένα στον μετεωρισμό τους.
Η συγκεκριμένη ποιητική συλλογή, το εν όλω ποίημα όπως ανέφερα και πιο πριν, είναι αυτό που δηλώνει απαρέγκλιτα: Πληγές. Μια τελεσίδικη χαρακιά που ακόμη και αν θεραπευτεί, μένει, μένει στο σώμα ως μια νέα απόληξη. Το σώμα προ των πληγών και μετά τις πληγές. Δεν υπάρχει αψηφισιά σε αυτή την αλλαγή, δεν γίνεται κάτι σε πείσμα, είναι ένας τοκετός εμπειρίας. Εντέλει μια συμβολική πράξη προς κάτι ανθρωπινότερο, πιο αγνό εν τη απουσία της αγνότητας. Θα πείτε, σοφιστείες: Όχι, απλώς πείστηκα από αυτή τη βουβή απελπισία της αμφιθυμίας στην ποίηση της Ασημίνας Ξηρογιάννη και αυτή προσπαθώ να αναπλάσω μέσω αυτού του κειμένου.
Εξηγείται άραγε η αμφιταλάντευση; Αναλύεται η περίτρομη αμφιβολία; Μάλλον διαβάζεται. και σε αυτό η Ασημίνα Ξηρογιάννη μας προσφέρει μια πολύτιμη υπηρεσία. Μας προσφέρει τις πληγές.
Ας τις γευτούμε με αέρα ευφορίας στα σπλάχνα.

.

ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΣΙΤΣΑ

DIASTIXO 28 6/2014
Οι Πληγές της Ασημίνας Ξηρογιάννη είναι αφιερωμένες στον έρωτα• για την ακρίβεια, στον ματαιωμένο έρωτα ενός απροσδιόριστου παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Πρόκειται για μια συλλογή γεμάτη ανεκπλήρωτα ερωτικά συναισθήματα, που όμως δεν αποπνέουν ούτε στο ελάχιστο δυστυχία ή παραίτηση. Αντιθέτως, η ποιήτρια μετουσιώνει το αδιέξοδο των ερώτων σε ισχυρή ποιητική φωνή, με διακριτή ευαισθησία. Η άρνηση των συντρόφων να συνοδοιπορήσουν μαζί της γίνεται η απαρχή για τη συγγραφή «ηχηρών στίχων» (σελ. 7), ενώ οι αναμνήσεις τους καταλαμβάνουν δυναμικά τις στιγμές της και ταυτόχρονα δίνουν την ευκαιρία στην ποιήτρια να βυθιστεί σε σκέψεις και να ανασκοπήσει το ξεδίπλωμα αυτών των σχέσεων.
Η Ξηρογιάννη επιστρατεύει έναν ρομαντισμό που όλο και σπανιότερα απαντάται σήμερα. Παρότι χρησιμοποιεί λιτό λόγο, χωρίς διάθεση εντυπωσιασμού, επιτυγχάνει να κάνει τον αναγνώστη της κοινωνό της ερωτικής δυστοπίας. Τα φειδωλά παιχνιδίσματα του ποιητικού λόγου όχι μόνο δεν υπονομεύουν τον ιστό της συλλογής της, αλλά τουναντίον τοποθετούν την επώδυνη ερωτική ματαίωση στο προσκήνιο με ζηλευτή αξιοπρέπεια. Η ποιήτρια αντλεί αισιοδοξία μέσα από την οδύνη του ανεκπλήρωτου. Ναι, πρέπει αναμφίβολα να πονέσεις, να νιώσεις το κύμα της θλίψης να σε κατασπαράζει και να σε παρασέρνει στα απύθμενα σκοτάδια μιας θάλασσας επαναπροσδιορισμού του εαυτού σου ως πλάσμα αφιερωμένο στον έρωτα, για να παραδοθείς στη συνέχεια στην ποιητική δημιουργία. Γιατί μόνο έτσι η Ασημίνα Ξηρογιάννη θα καταφύγει στην ποίηση και θα μεταπλάσει τα βιώματά της σε λέξεις. Το βίωμα είναι προϋπόθεση. Γράφει (σελ. 22): «Φοβάμαι τις λέξεις που δεν είναι δεμένες με τα βιώματά μου. Έξω από μένα. Σαν όνειρα ακυρωμένα. Σαν απωθημένα».
Παρακάτω, στη σελίδα 38, δηλώνει: «Δεν θέλω να γράφω ερωτικά ποιήματα μόνο. Θέλω να ζήσω τον έρωτα τον πόνο του το χρόνο του το άχρονο παρόν του. Να μη στερήσουν οι λέξεις μου την ανεπαίσθητη εκείνη αύρα την ουσία της ζωής».
Δεν παραλείπει συνεπώς να μιλήσει και για τα παραφερνάλια που προσδιορίζουν τον έρωτα: πόνος, χρόνος, άχρονο παρόν. Ειδικότερα στην τελευταία αυτή φράση ανακαλύπτει κανείς το μυστικό της ποίησής της: η Ξηρογιάννη –και μαζί της ο αναγνώστης– (ανα)βιώνει τον έρωτα που δεν φέρει ωστόσο κανένα ενδεικτικό σημάδι χρονικής διάστασης. Γιατί ο έρωτας βιώνεται στο διηνεκές, στο άχρονο και άμετρο, κι όσο κι αν προσπαθούμε να του αποδώσουμε χειροπιαστά γνωρίσματα, εκείνος πάντα διαφεύγει και γίνεται ένα με τη μνήμη, όπως γράφει η Κάρολ Αν Ντάφι στο ποίημά της «Μίλια Μακριά» (σελ. 5): «…Ακόμα και το όνομά σου είναι ένα ωχρό φάντασμα και, παρόλο που το εκπνέω πάλι και πάλι, δεν εννοεί να μείνει μαζί μου. …Σε κρατώ πιο κοντά μου, μίλια μακριά, κι εφευρίσκω τον έρωτα, μέχρι που τα καλέσματα των πουλιών διακόπτουν και μετατρέπουν αυτό που θα ερχόταν, αυτό που ήταν βέβαιο, σε ανάμνηση».
Με την «Επιστροφή», η ποιήτρια διαπιστώνει το αμφίδρομο σχήμα έρωτα-ποίησης, όπου ο έρωτας γίνεται στίχοι και οι στίχοι εγγράφουν τη διάψευσή του: «Ξαναγυρίζω στα παλιά λημέρια μου, στο χώρο της ποίησης. Οικεία και αγαπημένη περιοχή. Εσύ με έφερες εδώ χωρίς να ξέρεις. Είπα μήπως και αναπληρώσω γράφοντας το κενό της απουσίας σου».
Ο στίχος-ποίημα «Ο χρόνος που μέσα του σιωπάς είναι χρόνος νεκρός» διακριτικά προτρέπει τον καθένα μας να δίνει στη σκέψη του φωνή και λόγο, ν’ απομακρύνεται από το συναίσθημα κάνοντάς το καθολικότητα, γιατί έτσι εξασφαλίζεται η ποιητική αθανασία. Και η Ασημίνα Ξηρογιάννη, με τη συλλογή της Πληγές, υπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο το θεμελιώδες αυτό ποιητικό αξίωμα.

.

ΦΑΙΗ ΝΑΣΗ

vakxikon Τ. 16
H Ασημίνα Ξηρογιάννη είναι μία καταξιωμένη ποιήτρια. Στο ποιητικό της ιστορικό συμπεριλαμβάνονται ήδη διακρίσεις σε δύο ποιητικούς διαγωνισμούς. Επίσης έχει λάβει έπαινο από την Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών, για τη νουβέλα της «Tο σώμα που έγινε σκιά».
Στην ποιητική της συλλογή «Πληγές» παρουσιάζει με έναν σουρεαλιστικό και μαγικό τρόπο το κενό που αφήνει μια απώλεια καθώς και τον πόνο που αυτή συνεπάγεται.
Οι «Πληγές» στάθηκαν αφορμή για να γράψω εγώ με τη σειρά μου ένα κείμενο το οποίο να βγάζει στην επιφάνεια με έναν περιεκτικό τρόπο, το πως βίωσα εσωτερικά τα ποιήματα της Ασημίνας Ξηρογιάννη.
Το κείμενο λοιπόν αναφέρεται σε τρείς γυναίκες (η μια από αυτές είναι η Ασημίνα Ξηρογιάννη) οι οποίες έχουν βιώσει τρία διαφορετικά είδη απώλειας, όπως και στα συναισθήματά τους. Παρ’ όλα αυτά επειδή φαίνεται να συμφωνούν, δεν γίνεται χρήση πληθυντικού αριθμού αλλά τρίτου ενικού σαν να εξιστορεί κάποιος τον εσωτερικό κόσμο μιας και μόνο γυναίκας.
ΤΡΕΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ- ΕΝΑ ΚΕΝΟ ΚΑΤΙ ΚΟΙΝΟ
(Ασημίνα «πληγές», Αριάδνη «προδοσία», Αγγελίνα «θέλει να ακουστεί»)Γυναίκα μόνη σ’ ένα μέρος σκοτεινό
Πιο σκοτεινό δε γίνεται
Σ’ έναν παράλληλο κόσμο
Σε μια σκοτεινή τρύπα
Την τρύπα της απελπισίας
Οδηγημένη εκεί απ’ την ίδια της την εμπιστοσύνη
Από την αφοσίωσή της…
Φοβάται
φοβάται πολύ
Θέλει να φύγει από ‘κει
Θέλει να ΦΥΓΕΙ!!
Όχι δε μπορεί
Την κρατάνε όμηρό τους οι βασανιστικές σκέψεις της
Μπήγει τα νύχια της στον τοίχο για να σκαρφαλώσει στην επιφάνεια
Αυτά όμως αποχωρίζονται απ’ τη σάρκα τους …..
Δε μπορεί να τη βοηθήσει κανείς
Είναι μόνη και φοβισμένη στη σκοτεινή τρύπα
Γιατί δεν τη βοηθάει κανείς;;;
Μόνη της αναμένει να δει ένα φως από ψηλά
Να νιώσει μια γαλήνη στη σκέψη της και στην ψυχή της
Να καταφέρει να «βγει έξω»
Οι μέρες περνούν
Ο πόνος μεγαλώνει
-ΑΣΗΜΙΝΑ: Κι όμως ξέρει ότι ο πόνος αυτός δεν της ανήκει
Ξέρει ότι ανήκει σε εκείνους που τον προκάλεσαν
-ΑΓΓΕΛΙΝΑ: Έτσι θέλει να ακουστεί
Να ακουστεί η δική της πλευρά της ιστορίας
-ΑΡΙΑΔΝΗ: Θέλει να γνωστοποιηθεί η αδικία
Να κερδίσει αυτό που της ανήκει
Τη ΔΙΚΑΙΩΣΗ!
-ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ: Έτσι μόνο θα έρθει η λύτρωση
Έτσι μόνο θα βγει απ’ το σκοτεινό μέρος
Έτσι μόνο θα ξεπεράσει την απώλεια
-ΑΣΗΜΙΝΑ: Κάθε απώλεια πάντα θα τη βιώνει ως απώλεια και θα την ξεπερνά
Και πάλι θα αναζητά αυτό που πραγματικά την αφουγκράζεται……

ΤΟ ΣΩΜΑ ΤΟΥ ΕΓΙΝΕ ΣΚΙΑ

ΓΡΗΓΟΡΗΣ ΤΕΧΛΕΜΕΤΖΗΣ

Ο Σισυφος τ.2
Ένα ζευγάρι, ο Άγγελος και η Έλσα, καλλιτεχνικής φύσης, ο ένας χορευτής και η άλλη ποιήτρια, γράφουν παράλληλα τα ημερολόγιά τους με τον ξεχωριστό ποιητικό τους τόνο. Η υπόθεση και η εξέλιξη του μύθου απαρτίζεται από σκηνές και στιγμιότυπα της ζωής τους, που σχηματίζονται και διαλύονται, συχνά αστραπιαία ή τουλάχιστον με μικρή διάρκεια, στις σύντομες αφηγήσεις των κεφαλαίων της, προσεγγίζοντας έτσι με οικειότητα τους ήρωες της. Πολύ συχνά όμως αυτό πετυχαίνεται με απευθείας ενδοσκοπήσεις αυτών και με διαρκείς αυτοαναλύσεις τους ή αυτοπροσεγγίσεις τους σε καθαρά νοητικό επίπεδο. Έτσι, βρίσκονται σε διαρκή θέαση του εαυτού τους, της ζωής τους, με αυτοκριτική διάθεση αυτογνωσίας. Το ύφος τους εξομολογητικό και με υψηλή συναίσθηση της ιδιωτικής τους πραγματικότητας και της ψυχολογίας τους.
Ο άνδρας ,όπως και ο ίδιος μαρτυρεί(σ.22),έχει ναρκισσιστικές τάσεις, ενώ η γυναίκα έχει επίγνωση της μετριότητας του ταλέντου της και αυτοκατηγορείται. Ο Άγγελος σταδιακά μαστίζεται από υπαρξιακή κρίση, διχάζεται μεταξύ τέχνης και ζωής, ανθρώπινου και καλλιτεχνικού έρωτα και, τελικά, η απογοήτευση της φθοράς και της απώλειας της καλλιτεχνικής του καριέρας και δυνατότητας τον καταβάλλει.
Η Έλσα προσπαθεί μάταια να τον βοηθήσει, αλλά η αγάπη τους παραμένει ανεξίτηλη και ιδανική, δοσμένη με έντονη συναισθηματική ένταση και πάθος.
Η τέχνη παρουσιάζεται ιδεαλιστικά εξιδανικευμένη, κυρίως από την πλευρά του Άγγελου, και με αυτόν τον τρόπο η ψυχική του κατάπτωση αποτελεί αβίαστο επακόλουθο και στηρίζεται άψογα. (π.χ. Τίποτα δε ζει αιώνια. Ίσως μόνο η Ιδέα της Τέχνης>,σ.14,από το Ημερολόγιο του Άγγελου).
Το έργο είναι γραμμένο με κοφτές κυρίως προτάσεις, γλώσσα απλή και άμεση, παθιασμένο λόγο, ένταση ,ποιητικές εικόνες και γλαφυρότητα. Και οι δύο αφηγητές χειρίζονται άριστα τον λόγο, παρόλο που ο Άγγελος διατείνεται το αντίθετο(σ.22).
Παρατηρώ, επίσης, ότι πρωταρχικό ρόλο στην αφήγηση παίζει η ψυχική ένταση και όχι τα ίδια τα γεγονότα, τα οποία παρουσιάζονται ως φυσικά επακόλουθα. Δηλαδή <μιλά> με την ψυχολογική φόρτιση ,παρά με τα συμβάντα.
Έχοντας διαβάσει και τα μέχρι τώρα ποιήματα της Ασημίνας Ξηρογιάννη, καταλήγω στο συμπέρασμα ότι ο έντονος αυτός συναισθηματισμός στη γραφή αποτελεί υφολογικό χαρακτηριστικό της, μια και η λογοτέχνιδα είναι ακόμη νέα και η ηλικία αυτή προσφέρεται σε τέτοιου είδους θεωρήσεις.

.

ΑΝΝΑ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΥ

Φαίνεται πως ο πόνος είναι η Μοίρα των ανθρώπων στο χορό της ζωής, την πανάρχαιη τελετή της γνώσης. «Από τον πόνο», άλλωστε, «πληθαίνει η γνώση της ζωής», λέει ο Νίτσε, και από τη μοναξιά, της ευφυΐας μας η εξουσία. Γι’ αυτό έρχεται η Τέχνη, δώρο Θεού, αθάνατο, στον άνθρωπο, το εφήμερο, θνητό του πλάσμα: Έτσι η Τέχνη σε τούτο το βιβλίο, καθώς και στο «Εποχή μου είναι η ποίηση» της Ασημίνας Ξηρογιάννη, διεισδύει στο ακραίο, υμνεί το αδιέξοδο, αποκαλύπτει το χαμένο παρελθόν, επισημαίνει το ακαριαίο του παρόντος και του μέλλοντος το δέος, που κανείς, ποτέ, δεν θα βιώσει. Επειδή μετεωρίζει το όνειρο στο Άναρχον. Και ο μύθος για το καλύτερο Αύριο γυρεύει πάντα το μερδικό του.
Ωστόσο, και στο πεζό και στα ποιήματά της κυριαρχεί σαν μύθος και πλοκή ο Έρωτας και ο θάνατος, αρχέγονοι πυρήνες της Τέχνης, από κτίσεως κόσμου. Άλλωστε, ο Έρωτας είναι η ίδια η ζωή «τόκος του Ωραίου στην ψυχή και στο σώμα» κατά τον Πλάτωνα.
Η ιστορία του Άγγελου και της Έλσας, στο «Σώμα του έγινε σκιά», είναι πράγματι ύμνος του Έρωτα μέσα από την τραγική απειλή του θανάτου. Γι’ αυτό και η απογοήτευση της Έλσας να μην τελειώσει το ερωτικό της ταξίδι στο όνειρο, καταντά ο έσχατος πόνος του Άγγελου να κρατηθεί στη ζωή, όπως ο ίδιος την είχε σκηνοθετήσει στη φαντασία του, σαν ένα τελετουργικό Σιωπής, προσφεύγοντας με το χορό στο «Σώμα ερώτων τέμενος και ναό του πεπρωμένου».
Μόνιμη απειλή στης γης το εκμαυλιστικό Εδώ, ο φόβος για το άγνωστο Επέκεινα. Η μεγάλη αντίφαση στο «αιώνιο γίγνεσθαι για να πορεύεται η ζωή διαλεκτικά από τον αισθητό κόσμο στον νοητό συλλαμβάνοντας, μέσα από «την ματαιότητα του χθόνιου πάθους των ανθρώπων», όπως λέει ο Broch, το μεγαλείο της δημιουργίας. Επειδή και εμείς θνητά και μάταια… πλάσματα λειτουργούμε ως αθάνατα, αφήνοντας πίσω μας ιστορία και τέχνη σαν ένα μετάρσιο φιλί στης αιωνιότητας τον ίσκιο.
Και ας μην ξεχνάμε πως δεν υπάρχει «ποίηση» χωρίς τις λέξεις: ζωή, άνθρωπος, έρωτας, θάνατος, πάθη και λάθη, βρέφη ονείρων, που δίνουν μια άλλη διάσταση στο Στοχασμό, νάμα της υπέρβασης, εκεί
που γνώρισε την απόλυτη ομορφιά η ψυχή, πριν έρθει στο φθαρτό κορμί μας (Φαίδρος, Πλάτων). Η αποκάλυψη, δηλαδή, της ενόρασης για να συλλάβουμε τη μαγεία της και να την ξαναβρούμε, όταν τη χάνουμε!
Γι’ αυτό και η δημιουργία είναι πόνος «Ζει για τη Στιγμή που περνάει και χάνεται. Η τέχνη ξέρει να υποτάσσει, να βάζει όρους, να παίζει παιχνίδια πόνου». Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη και συμφωνώ μαζί της, γιατί, αν η μελαγχολία είναι ίδιον της ευφυΐας κατά τον Αριστοτέλη και η τέχνη περισυλλογή και εύθραυστων αμαρτιών τη μέθη που δίνει σχήμα στον πηλό σμίγοντας πνεύμα και ψυχή,, τότε, «ο χρόνος θ’ αλλάξει πρόσωπο», επιμένει η Ασημίνα και εγώ εύχομαι να μεταμφιεσθεί σε ύμνο λατρείας η ανταρσία του φθαρτού στη δόξα των ονείρων, για την ιεροτελεστία της αφήγησης στο ερημοκλήσι του απολογισμού με τις τοιχογραφίες… μνήμες, εμπειρίες και γνώση πέρα από τη γνώση, αφού η ζωή μας συνέχεια φεύγει, ενώ η τέχνη είναι η ζωή που μένει.

.

ΣΠΥΡΟΣ ΠΕΤΡΙΤΗΣ

FRACTAL 4/2/2015
Μετά την πτώση
Η νουβέλα «Το σώμα του έγινε σκιά» είναι ένα ιδιαίτερο έργο που σπάει τις καθιερωμένες φόρμες και δείχνει τις θεατρικές καταβολές της συγγραφέως, αφού εκτός από συγγραφέας και φιλόλογος είναι θεατρολόγος και ηθοποιός. Είναι αλήθεια πως η συγκεκριμένη νουβέλα μπορεί να σκηνοθετηθεί και να παιχτεί επί σκηνής και ως δυο παράλληλοι μονόλογοι.
Με πόση συναίσθηση της ευθύνης απέναντι στον αναγνώστη και την τέχνη έχουν γραφτεί αυτά τα δύο ημερολόγια! Η γραφή μπορεί να χαρακτηριστεί ως ρεαλιστική όμως πρόκειται για έναν ρεαλισμό που είθισται να αναφέρεται ως ποιητικός ρεαλισμός, καθώς δεν χάνει τίποτε από τον καλλιτεχνικό του χαρακτήρα, εφόσον η τέχνη ακόμη και όταν είναι ρεαλιστική δεν αντιγράφει την πραγματικότητα αλλά την παρουσιάζει με καλλιτεχνικό τρόπο, δηλαδή μεταπλάθοντάς την σύμφωνα με τους κανόνες της αισθητικής.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μέσα από το συγκεκριμένο έργο είναι η παρουσίαση του μανιοκαταθλιπτικού Άγγελου. Πρώτα απ’ όλα θα πρέπει να αναρωτηθούμε αν το όνομα αυτού είναι τυχαίο. Προσωπικά δεν το νομίζω. Η συγγραφέας διεισδύει στα άδυτα της ψυχής ενός ανθρώπου που βασανίζεται από μια ψυχική νόσο που κυριαρχεί μέσα του και του προσδίδει ένα στίγμα κοινωνικά, καθώς όλοι γνωρίζουμε πως η άγνοια στην ευρύτερη κοινωνία γι’ αυτούς τους διαφορετικούς και ξεχωριστούς ανθρώπους γεννά το φόβο και ο φόβος το μίσος και τον κοινωνικό ρατσισμό και αποκλεισμό. Η μοναδικότητα του Άγγελου έχει δύο όψεις, η μια είναι αρρώστια/ ασθένεια του καλλιτέχνη με την ετυμολογική σημασία των δυο αυτών λέξεων. Είναι σαφές ότι ο Άγγελος είναι ένας εκπεπτωκός άγγελος που μόνο στον ουρανό μπορεί να πετάξει και να δημιουργήσει, όπως είναι επίσης σαφές ότι στην κοινωνία των ανθρώπων και χωρίς τα φτερά της τέχνης του αυτός ο εκπεπτωκός άγγελος είναι ανεπαρκής για προσαρμογή και ούτε καν ο έρωτας της συζύγου του και η αγάπη του παιδιού του δ
εν μπορούν να τον υποστηρίξουν επαρκώς, ούτε βέβαια -στη δική του περίπτωση- ένας ψυχίατρος. Προσωπικά ο Άγγελος μου θυμίζει το Άλμπατρος του Μπωντλέρ, αφού όσο και αν ο τελευταίος αναφέρεται στον Ποιητή, θα μπορούσε να αναφέρεται εξίσου σε οποιοδήποτε καλλιτέχνη, πολλώ δε μάλλον σε έναν καλλιτέχνη του κλασικού χορού με το όνομα Άγγελος.
Η δεύτερη όψη του ίδιου νομίσματος είναι η σκληρή και πεζή πραγματικότητα, αυτή που θα περιέγραφε ένας ιατρός. Ο Άγγελος πάσχει από μια νόσο που επιφέρει πολλά συμπτώματα τα οποία η συγγραφέας φρόντισε να πληροφορηθεί προφανώς με προσωπική έρευνα και από συζητήσεις με ειδικούς ψυχικής υγείας. Μέσα στην ρουτίνα του και ως εκ του ρόλου του ο ειδικός που ο εκπεπτωκός άγγελος επισκέφτηκε δεν μπορούσε παρά να δει τον Άγγελο ως «περιστατικό». Και λέω ως εκ του ρόλου του διότι ο ρόλος του ειδικού δεν του επιτρέπει να τον δει αλλιώς κυρίως για να προφυλάξει την δική του υγεία και να είναι πιο αποτελεσματικός. Σε διαφορετική περίπτωση θα μπορούσε να εμπλακεί συναισθηματικά και να «ερωτευτεί» τον ασθενή του, που είναι αποφευκτέα κατάσταση. Μόνο η σύζυγός του Έλσα μπορεί να του δώσει πραγματική και ανθρώπινη αγάπη. Ωστόσο η ανθρώπινη αγάπη, όταν μάλιστα προέρχεται από έναν μόνο άνθρωπο δεν φαίνεται αρκετή για έναν Άγγελο, όταν η κοινωνία μας προσομοιάζει με το καράβι και τους ναυτικούς στο γνωστό προαναφερθέν ποίημα του Μπωντλέρ. Η Έλσα δίνει πραγματικά μια μάχη άνιση όπως ένα μικρό παιδί σε ένα παραμύθι, όμως η νουβέλα της κυρίας Ξηρογιάννη δεν είναι παραμύθι ή είναι ένα σκληρό παραμύθι διότι μπορεί με τους όρους του δομισμού ο ψυχίατρος να είναι ένας μαγικός βοηθός αλλά στην πραγματικότητα οι ψυχίατροι δεν είναι μάγοι και εάν δεν υπάρχει προσωπική θέληση του ασθενούς για αυτοβελτίωση τότε το θλιβερό τέλος είναι αναπότρεπτο και η μάχη που δίνουν οι άνθρωποι που τον αγαπούν είναι καταδικασμένη σε αποτυχία -μάλιστα, πολύ συχνά η ψυχική αρρώστια όσο και αν δεν είναι συμβατικά μεταδοτική καταλήγει να μεταδίδεται με την έννοια της συναισθηματικής εμπλοκής σε όσους είναι κοντά στον άρρωστο, στον αδύναμο άνθρωπο.
Η προσπάθεια που καταβάλλει η Έλσα είναι βέβαια αξιοθαύμαστη, αυτό το δεδομένο δεν αναιρείται. Φαίνεται πως η αγάπη της εξαντλεί τα όρια του συνηθισμένου στην κοινωνία μας και φτάνει στα όρια εκείνου που θα ονομάζαμε «ανθρωπίνως δυνατό». Υπάρχουν στιγμές που φαίνεται η προσπάθεια αυτή αποτρέπει το θλιβερό τέλος, και ότι αν δεν υπήρχε σίγουρα το τέλος θα είχε έρθει πολύ πιο νωρίς. Ένα μεγάλο θέμα αναπόφευκτα τίθεται όμως: Ο Άγγελος αγαπούσε τόσο πολύ την Έλσα ή ήταν τόσο δοσμένος στο χορό που μόνο αυτός τον κρατούσε στη ζωή; Εδώ αξίζει να θυμηθούμε και το Αλμπατρος του Μπωντλέρ, καθώς ο φυσικός χώρος του πτηνού αυτού είναι ο ουρανός. Με άλλα λόγια, ίσως ο χορός να ήταν ζωτικής σημασίας για τον Άγγελο, το μόνο πράγμα που τον κρατούσε ζωντανό, αξιοθαύμαστο και φυσικά εν τέλει ευτυχισμένο. Ένας χορευτής χωρίς το χορό είναι όπως ένα Άλμπατρος χωρίς φτερά και είναι αξιοσημείωτο πως ο Άγγελος δεν ήθελε καν να διδάσκει χορό, παρά μόνο να χορεύει. Άλλωστε, η ύστατη προσπάθειά του να διδάξει στην κόρη του χορό απέτυχε οικτρά διότι οι απαιτήσεις του ήταν δυσανάλογες των δυνατοτήτων του μικρού κοριτσιού και άρα ο ίδιος παιδαγωγικά και διδακτικά ανεπαρκής. Δεν μπόρεσε λοιπόν να κάνει την κόρη του κοινωνό αυτής της υπέρμετρης, της υπέρτατης αγάπης για την τέχνη που είχε υπηρετήσει και η απεγνωσμένη προσπάθεια του να κρατηθεί στη ζωή, να της δώσει ένα νόημα στην ουσία, είχε αποτύχει.

.

ΝIΚΟΣ ΜΠIΝΟΣ

Το σώμα του έγινε σκιά, Μυθιστόρημα, Ασημίνα Ξηρογιάννη, Εκδόσεις Ανατολικός, 2010
Ο τελευταίος χορός. Δίχως αμφιβολία δεν σου αφήνει και πολλά περιθώρια για να σκεφτείς κάτι άλλο. Από τις πρώτες κιόλας του σελίδες, η σε κάμποσα σημεία ποιητική νουβέλα της Ξηρογιάννη σου δημιουργεί άμεσα μια προδιάθεση πως μόνο ευχάριστο δεν πρόκειται να είναι το περιεχόμενο της. Δύο άνθρωποι. Ένας κοινός προορισμός. Δύο κόσμοι. Μία κατάληξη.
Καλά ριζωμένοι σε μια καθημερινότητα που αρνείται πλέον να τους προσφέρει απλόχερα αυτό που μετά βδελυγμίας αναζητούν. Εγκλωβισμένοι σε μια απόγνωση που φαίνεται μη αναστρέψιμη. Η γυναίκα με την αέναη αγάπη της προς τον σύζυγο. Και αυτός με το αρρωστημένο του πάθος για το χορό. Τι γίνεται λοιπόν όταν αυτά πάψουν να φέρνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα; Μάλλον τη σύγκρουση των δύο αυτών κόσμων. Τον καλλιτέχνη σύζυγο να αντιλαμβάνεται με το πέρασμα του χρόνου ότι δε μπορεί πλέον να χορεύει. Ότι κοντοζυγώνει η στιγμή να απαρνηθεί χωρίς τη δική του θέληση το μοναδικό πράγμα που φαίνεται ότι τον κρατάει ζωντανό. Τον χορό. Δεν καταφέρνει να τον κρατά ζωντανό ούτε η μονάκριβη κόρη του που αρχίζει να ξεδιπλώνει δειλά δειλά και συνάμα να ακολουθεί τα χνάρια του πατέρα της, υπό τις δικές του σαφώς χρήσιμες οδηγίες.
Και στην αντίπερα όχθη, το θηλυκό, που με την αμέριστη αγάπη και τον ανιδιοτελή έρωτα για τον άντρα της μοιάζει με δεκανίκι έτοιμο να δώσει στήριξη στο σύντροφό της που είναι ένα βήμα πριν τη κατάρρευση. ‘Ένα μόλις βήμα πριν γίνει σκιά. Μια σύζυγος που δε κρατούσε τίποτα γι΄ αυτήν. Που μοναδική της ικανοποίηση είναι να βλέπει ευτυχισμένο τον άντρα της. Και ας της άρεσε να γράφει. Και ας ήξερε πως ότι έγραφε δε υπήρχε ποτέ η πιθανότητα νo τα δει να εκδίδεται. Σε αυτό όμως το σημείο τίθεται και το μεγάλο ερώτημα, ο μεγάλος προβληματισμός που γεννά ο συζυγικός βίος των δύο πρωταγωνιστών. Ποιά είναι τελικά στο φινάλε η πραγματικότητα;
Η αίσθηση της συζύγου που με την αγάπη, τον έρωτα, τη κατανόηση, την ειλικρινή στήριξη στον σύντροφό της να πλάθεται μέσα της η εικόνα πως δίνει την απαιτούμενη ώθηση στον άντρα της να συνεχίσει να δημιουργεί, μένοντας και η ίδια ικανοποιημένη, νομίζοντας πως έχει φέρει εις πέρας τον αντικειμενικό της σκοπό που δεν είναι άλλος από έναν ευτυχισμένο και χαρούμενο σύζυγο ή η εμμονή με το χορό του συζύγου που λαμβάνει ως ικανοποίηση την αμέριστη στήριξη και παρότρυνση της συντρόφου του για το έργο του ισορροπώντας μεταξύ πάθους και συνήθειας;
Το αποτέλεσμα και για τις δύο πλευρές λυτρωτικό από τη στιγμή που δεις τα γεγονότα με μια πιο καθαρή ματιά!

.

Η Προφητεία του Ανέμου

ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

www.vakxikon.gr, Μάρτιος 2013
Πολλές φορές, όταν εξετάζουμε το έργο ενός ποιητή, στεκόμαστε στην πρώτη εκδοτική του απόπειρα, έτσι ώστε να γνωρίσουμε τις πρώτες του εμπνεύσεις, τις πρώτες του ποιητικές αναζητήσεις, όταν ακόμα στεκόταν στο «πρώτο σκαλί», κατά τον Καβάφη, στην πύλη της πόλης των ιδεών και δειλά – δειλά προσπαθούσε να ιππεύσει τον Πήγασο. Ο λόγος, που μας κάνει να σταθούμε στην πρώτη ποιητική συλλογή ενός ποιητή, είναι το ότι σε αρκετούς ποιητές, το πρώτο τους συγγραφικό πόνημα είναι ανώτερο από τα επόμενα ή ισάξιο με αυτά, όχι, όμως, κατώτερο.
Έχουμε, λοιπόν, την ευκαιρία να έχουμε στα χέρια μας την πρώτη ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη Η προφητεία του ανέμου και όπως έχουμε διαπιστώσει έχοντας διαβάσει και άλλα έργα της, η ποιήτρια μας εκπλήσσει ευχάριστα, καθώς σε κάθε ποιητική συλλογή μας δίνει κάτι καινούργιο, κάτι διαφορετικό και καθώς για άλλα έργα της έχουμε ήδη αναφερθεί, άλλοτε και σε άλλο τόπο, εδώ θα εξετάσουμε το πρώτο της πνευματικό παιδί.
Η ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη Η προφητεία του ανέμου χωρίζεται σε δύο μέρη:
Το πρώτο μέρος φέρει τον τίτλο Η σκέψη μου βυθίστηκε στα χέρια σου. Εδώ συναντάμε ποιήματα κυρίως ερωτικά, όπου η Ασημίνα Ξηρογιάννη με την λακωνικότητα, που διακρίνει τους στίχους της, καταφέρνει να μας πει πολλά και ουσιαστικά με λίγα λόγια: «Έχασα εσένα μα κέρδισα την Ποίηση.» Και αλλού: «Με τα μάτια βυθισμένα στ’ όνειρο / παρατηρώ τη ζωή του φεγγαριού. / Μόνο για χάρη σου καταδέχτηκα να το κοιτάξω / σκέψου πως σπαταλούσα το βλέμμα μου πριν σε γνωρίσω.»
Το δεύτερο μέρος φέρει τον τίτλο Τα ωραιότερα ταξίδια είναι του μυαλού. Εδώ συναντάμε ποιήματα, επίσης, ολιγόστιχα και κάποιες φορές, επιγραμματικά. Ποίηση λιτή χωρίς στολίδια και φιοριτούρες. Όμως, εδώ η Ασημίνα Ξηρογιάννη μας ταξιδεύει σε άλλα μονοπάτια. Η ποίησή της γίνεται υπαρξιακή. Το ερωτικό στοιχείο υπάρχει μόνο σε δυο – τρία ποιήματα σαν μια ροζ πινελιά στην υπαρξιακή αγωνία της ποιήτριας. Η Ασημίνα Ξηρογιάννη καταφέρνει να μας αγγίξει και να μας ταρακουνήσει, έτσι ώστε να βρισκόμαστε σε εγρήγορση για να προλάβουμε τη ζωή: «Υπάρχουν μερικά βράδια που οι άνθρωποι περιμένουν. / Δεν κοιμούνται, περιμένουν. / Κι ο χρόνος μένει ακίνητος-κολλημένος σ’ ένα βασανιστικό παρόν… / Που δε λέει να γίνει αύριο.» Και αλλού: «Την κάθε μέρα την προσέχω σαν κόρη οφθαλμού – / μην μου πέσει κάτω και γίνω κατά τι φτωχότερη».
Θα πρέπει να τονίσουμε ότι η Ασημίνα Ξηρογιάννη, εκτός από την ποίηση έχει αναπτύξει μια πολυσχιδή δραστηριότητα καθώς ασχολείται εξίσου επιτυχημένα με την πεζογραφία και το θέατρο.
Κλείνοντας αυτό το μικρό ταξίδι στην ποιητική συλλογή της Ασημίνας Ξηρογιάννη Η προφητεία του ανέμου οφείλουμε να συγχαρούμε την ποιήτρια για τις όμορφους στίχους, που μας χάρισε, ελπίζοντας να δούμε και νέες ποιητικές της δημιουργίες.

.

ΝΑΤΑΣΑ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ

FRACTAL 22/9/2016
Υπέρ μνήμης
«Η προφητεία του ανέμου» είναι η πρώτη ποιητική εκδοτική απόπειρα της Ασημίνας Ξηρογιάννη. Αποτελείται από δύο ενότητες, την πρώτη με τον τίτλο «Η σκέψη βυθίστηκε στα χέρια σου», στην οποία περιλαμβάνονται είκοσι ένα ποιήματα, και την δεύτερη με τίτλο «τα ωραιότερα ταξίδια είναι του μυαλού», στην οποία εντάσσονται είκοσι τέσσερα επιπλέον, μικρά ή μεγαλύτερα, ποιήματα.
Ο έρωτας, το ανεκπλήρωτο, κάποιες φορές, μερικών υποσχέσεων ή της προσμονής με τις προεκτάσεις μιας φαντασιακής πραγματικότητας που δεν επαληθεύεται, οι προσπάθειες για διάρκεια στην ερωτική σχέση κι η ανάγκη να δέσουν ρίζες μεταξύ τους οι καρδιές, η απώλεια του έρωτα εντέλει καθώς και ό,τι μένει πίσω είναι η κύρια και βασική θεματογραφία της συλλογής, που διατρέχει και διαπερνά και τις δύο ενότητες και καταγράφεται με απλωμένο, με εκστατικό λόγο, ο οποίος παραπέμπει στιχουργικά σ’ έναν εφηβικό ξέσπασμα ημερολογιακής καταγραφής σκέψεων και γεγονότων, ή κι εξ αφορμής γεγονότων, καθώς επίσης και συναισθημάτων, βιωμένων ή μη.
«Προσπάθησα πολύ να σε κάνω να δεις τα χρώματα
Μακριά στον ορίζοντα
Το πέλαγος απ’ τ’ ανοιγμένο παράθυρο,
τον γλάρο που τον πάει ο άνεμος».
«Μήπως πετύχω την ένωση των αλλοπρόσαλλων βημάτων σου
με τα δικά μου σταθερά πατήματα και ευλογήσω τ’ όνειρο». (Ματαιότητα)
«Όπως σε είδα ν’ ανεβαίνεις τη σκάλα του έρημου σταθμού
εκείνο το απόγευμα
Με το βλέμμα καρφωμένο στο κενό -προσηλωμένος,
Κλειδωμένος ήσουν -» (Στιγμιαία αίσθηση)
«Στα νερά της θάλασσας θα πλυθούμε
Με κατάνυξη θα μας ατενίζει το ανεμοδαρμένο ξωκλήσι
Κι εγώ. σεμνή πια μέσα στην ελευθερία του έρωτα
Θα περνώ από την αγορά ενάρετων ανθρώπων» (άτιτλο, σελ. 29)
Η δεύτερη ενότητα «τα ωραιότερα ταξίδια είναι του μυαλού» εμπεριέχει ποιήματα που ξεπηδούν περισσότερο από στιγμές περιπλεγμένες στην ατομικότητα της μνήμης:
«Αναμνήσεις χωρίς χρονικότητα» (άτιτλο σελ. 52)
«την θαλπωρή παρέχουν
τα φαντάσματα
του παρελθόντος ονείρου
που καλούσαμε ζωή» (Θλίψη)
«Ν’ αντέξει το μυαλό μου μονάχα.
σαν κιβωτός.
από τις επιθέσεις του φθοροποιού χρόνου.
ν’ αντέξει
Το μυαλό» (Υπέρ μνήμης)
«Μόνο η μνήμη τους απέμεινε πια» (Φαντάσματα)
Αξιοπαρατήρητη είναι και η επαναλαμβανόμενη αγωνία της Α.Ξ. για την «άλλη όχθη», τον θάνατο, «την άλλη νύχτα», το εν γένει επερχόμενο, κι ίσως δεν είναι τυχαίο που ο τίτλος τον οποίον επέλεξε ως γενικό τίτλο της συλλογής «Η προφητεία του ανέμου», διακρίνεται ως το κατ’ εξοχήν ποίημα της από την εν λόγω αγωνίας της:
«Να περάσεις το ποτάμι.
Να ανακυκλώσεις τη ζωή που σπατάλησες»
«Μα εγώ καρφωμένη στη μία όχθη,
Αρκέστηκα στο να ονειρευτώ την άλλη» (Η προφητεία του ανέμου)
Το τελευταίο ποίημα με τίτλο «της αγάπης» κλείνει τον κύκλο της συλλογής ανοίγοντας συγχρόνως έναν καινούργιο, όπως συμβαίνει ακριβώς και στη ζωή, όταν η μέθη, το άρπαγμα, οι ανασφάλειες, οι φόβοι, οι ακανθώδεις επιθέσεις των οδυνηρών μνημών κατασιγάζουν στην απαλότητα που χαρίζει η ασφάλεια της χρονικής απόστασης, κι όταν πια η ανάγκη κυριαρχίας του ενός στον άλλον επιτέλους ξεδιψούν και χορταίνουν, τότε πλέον αρχίζουν «οι ελευθερίες» και μοιράζονται σωστά, με οικονομία. Και ο χρόνος μάς σέβεται.